Comparative analysis of experimental and theoretical data when investigating of the structure of beryllium ceramics in the channel of installation casting

ISSN (Print) 2616-6836 ISSN (Online) 2663-1296

Л.Н. Гумилев атындағы Eуразия ұлттық университетiнiң

ХАБАРШЫСЫ BULLETIN

of L.N. Gumilyov Eurasian National University

ВЕСТНИК

Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева

ФИЗИКА. АСТРОНОМИЯ сериясы

PHYSICS. ASTRONOMY Series

Серия ФИЗИКА. АСТРОНОМИЯ

№4(125)/2018

1995 жылдан бастап шығады Founded in 1995

Издается с 1995 года

Жылына 4 рет шығады Published 4 times a year Выходит 4 раза в год

Астана, 2018

Astanа, 2018

Бас редакторы ф.-м.ғ. докторы

А.Қ. Арынгазин (Қазақстан)

Бас редактордың орынбасары А.Т. Ақылбеков, ф.-м.ғ.д., профессор (Қазақстан)

Редакция алқасы Алдонгаров А.А. PhD (Қазақстан)

Балапанов М.Х. доктор ф.-м.ғ.д., проф. (Ресей) Бахтизин Р.З. доктор ф.-м.ғ.д., проф. (Ресей) Гиниятова Ш.Г. ф.-м.ғ.к. (Қазақстан)

Даулетбекова А.Қ. ф.-м.ғ.к. (Қазақстан) Ержанов Қ.К. ф.-м.ғ.к., PhD (Қазақстан) Жұмадiлов Қ.Ш. PhD (Қазақстан)

Здоровец М. ф.-м.ғ.к.(Қазақстан)

Қадыржанов Қ.К. доктор ф.-м.ғ.д., проф. (Қазақстан) Кайнарбай А.Ж. ф.-м.ғ.к. (Қазақстан)

Кутербеков Қ.А. ф.-м.ғ.д., проф. (Қазақстан) Лущик А.Ч. доктор ф.-м.ғ.д., проф.(Эстония) Морзабаев А.К. ф.-м.ғ.к. (Қазақстан)

Мырзақұлов Р.Қ. ф.-м.ғ.д., проф.(Қазақстан) Нұрахметов Т.Н. ф.-м.ғ.д., проф. (Қазақстан) Сауытбеков С.С. ф.-м.ғ.д., проф. (Қазақстан) Тлеукенов С.К. ф.-м.ғ.д., проф. (Қазақстан) Усеинов А.Б. PhD (Қазақстан)

Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Астана қ., Сатпаев к-сi, 2, 349 б., Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi.

Тел.: +7(7172) 709-500 (iшкi 31-428) E-mail: vest_phys@enu.kz

Жауапты хатшы, компьютерде беттеген: А. Нұрболат

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң хабаршысы.

ФИЗИКА. АСТРОНОМИЯ сериясы

Меншiктенушi: ҚР БжҒМ "Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi" ШЖҚ РМК Мерзiмдiлiгi: жылына 4 рет.

Қазақстан Республикасыңың Ақпарат және коммуникациялар министрлiгiмен тiркелген. 27.03.2018ж. №16999-ж тiркеу куәлiгi.

Тиражы: 20 дана

Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Астана қ., Қажымұқан к-сi, 12/1, 349 б., Л.Н.

Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi. Тел.: +7(7172)709-500 (iшкi 31-428)

c

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi

Editor-in-Chief

Doctor of Phys.-Math. Sciences A.К. Aryngazin (Kazakhstan)

Deputy Editor-in-Chief А.Т. Akilbekov, Doctor of Phys.-Math. Sciences, Prof. (Kazakhstan)

Editorial board Aldongarov А.А. PhD (Kazakhstan)

Balapanov М.Kh. Doctor of Phys.-Math. Sciences, Prof. (Russia) Bakhtizin R.Z. Doctor of Phys.-Math. Sciences, Prof. (Russia)

Dauletbekova А.К. Candidate of Phys.-Math. Sciences, PhD (Kazakhstan) Giniyatova Sh.G. Candidate of Phys.-Math. Sciences (Kazakhstan) Kadyrzhanov К.К. Doctor of Phys.-Math. Sciences, Prof. (Kazakhstan) Кainarbay А.Zh. Candidate of Phys.-Math. Sciences (Kazakhstan) Kuterbekov К.А. Doctor of Phys.-Math. Sciences, Prof. (Kazakhstan) Lushchik А. Doctor of Phys.-Math. Sciences, Prof. (Estonia) Morzabayev А.К. Candidate of Phys.-Math. Sciences (Kazakhstan) Myrzakulov R.К. Doctor of Phys.-Math. Sciences, Prof. (Kazakhstan) Nurakhmetov Т.N. Doctor of Phys.-Math. Sciences, Prof. (Kazakhstan) Sautbekov S.S. Doctor of Phys.-Math. Sciences, Prof. (Kazakhstan) Tleukenov S.К. Doctor of Phys.-Math. Sciences, Prof. (Kazakhstan) Useinov А.B. PhD (Kazakhstan)

Yerzhanov К.К. Candidate of Phys.-Math. Sciences, PhD(Kazakhstan) Zdorovets М. Candidate of Phys.-Math. Sciences (Kazakhstan) Zhumadilov K.Sh. PhD (Kazakhstan)

Editorial address: L.N. Gumilyov Eurasian National University, 2, Satpayev str., of. 349, Astana, Kazakhstan, 010008

Теl.: (7172) 709-500 (ext. 31-428) E-mail: vest_phys@enu.kz

Responsible secretary, computer layout: A.Nurbolat

Bulletin of the L.N. Gumilyov Eurasian National University.

PHYSICS. ASTRONOMY Series

Owner: Republican State Enterprise in the capacity of economic conduct "L.N. Gumilyov Eurasian National University" Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan

Periodicity: 4 times a year

Registered by the Ministry of Information and Communication of the Republic of Kazakhstan.

Registration certificate №16999-ж from 27.03.2018.

Circulation: 20 copies

Address of printing house: L.N. Gumilyov Eurasian National University, 12/1 Kazhimukan str., Astana, Kazakhstan 010008;

tel.:+7(7172) 709-500 (ext. 31-428)

c

L.N.Gumilyov Eurasian National University

Главный редактор доктор ф.-м.н.

А.К. Арынгазин (Казахстан)

Зам. главного редактора А.Т. Акилбеков, доктор ф.-м.н.

профессор (Казахстан) Редакционная коллегия Алдонгаров А.А. PhD (Казахстан)

Балапанов М.Х. ф.-м.н., проф. (Россия) Бахтизин Р.З. ф.-м.н., проф. (Россия) Гиниятова Ш.Г. кандидат ф.-м.н. (Казахстан) Даулетбекова А.К. кандидат ф.-м.н., PhD (Казахстан) Ержанов К.К. кандидат ф.-м.н., PhD (Казахстан) Жумадилов К.Ш. доктор PhD (Казахстан)

Здоровец М. к.ф-м.н.(Казахстан)

Кадыржанов К.К. ф.-м.н., проф. (Казахстан) Кайнарбай А.Ж. кандидат ф.-м.н. (Казахстан) Кутербеков К.А. доктор ф.-м.н., проф. (Казахстан) Лущик А.Ч. ф.-м.н., проф. (Эстония)

Морзабаев А.К. кандидат ф.-м.н. (Казахстан) Мырзакулов Р.К. доктор ф.-м.н., проф. (Казахстан) Нурахметов Т.Н. доктор ф.-м.н., проф. (Казахстан) Сауытбеков С.С. доктор ф.-м.н., проф. (Казахстан) Тлеукенов С.К. доктор ф.-м.н., проф. (Казахстан) Усеинов А.Б. PhD (Казахстан)

Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Астана, ул. Сатпаева, 2, каб. 349 Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева.

Тел.: (7172) 709-500 (вн. 31-428) E-mail: vest_phys@enu.kz

Ответственный секретарь, компьютерная верстка: А. Нурболат

Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева.

Серия ФИЗИКА. АСТРОНОМИЯ

Собственник РГП на ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева" МОН РК Периодичность: 4 раза в год

Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций Республики Казахстан.

Регистрационное свидетельство №16999-ж от 27.03.2018г.

Тираж: 20 экземпляров

Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Астана, ул. Кажимукана, 12/1, Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева. тел.: +7(7172)709-500 (вн. 31-428)

c

Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева

Л.Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТIНIҢ ХАБАРШЫСЫ. ФИЗИКА. АСТРОНОМИЯ сериясы

№4(125)/2018

МАЗМҰНЫ

Оралбеков Н.Б, Усеинов А.Б, А.Т. Ақылбеков, А.К.Даулетбекова, М.В.Здоровец, Н.С.Ыбыраев, А.Б.Дукенов ZnO (100) беттерiндегi CO

адсорбциясының ашық емес есептеулерi

8

Мендибаев К.О., Джансейтов Д.М, Кутербеков К.А, Жолдыбаев Т.К, Исатаев Т.Г, АзнабаевД .Т, Валиолда Д.С, Кабышев А.М, Лукьянов С.М, Пенионжкевич Ю.Э, Уразбеков Б. Оптикалық және фолдинг модельдер аясында

Hе иондарының

Bе ядроларында серпiмдi шашырау процесстерiн зерттеу

16

Каргин Д.Б, Конюхов Ю.В, Нгуен Ван Минь, Мухамбетов Д.Г, Козловский А.Л, Касымханов Ж.С, Бисикен А.Б. Металлургиялық өндiрiстiң қосалқы өнiмдерiн қайта өңдеудiң экономикалық негiздемесi

25

Бактияркызы Ж, Шаихова Г.С. Локальды емес комплекстi модификацияланған Кортевег-де Фриз теңдеу жүйесiнiң ңақты шешiмдерi

34

Нугманова Г.Н. Келiсiмдi потенциалдары бар (1+1) өлшемдегi интегралданатын спиндiк жүйелер

40

Саттинова З.К, Рамазанова Г.И, Асилбеков Б.К, Ордабек А.К. Құю процесiндегi бериллий керамикасының құрылымын эксперименттiк және теориялық нәтижелердi салыстыра отырып зерттеу

50

Жадыранова А.А, Мырзакул Ж.Р, Ануарбекова Ы.Е. n = 3 және N = 2 жағдайлары үшiн V

6= 0 болғандағы WDVV ассоциативтiлiк теңдеуiнiң иерархиясы

60

5

BULLETIN OF L.N. GUMILYOV EURASIAN NATIONAL UNIVERSITY. PHYSICS.

ASTRONOMY SERIES

№3(124)/2018

CONTENTS

Oralbekov N.B, Usseinov A.B, Akilbekov A.T, Dauletbekova A.K, Zdorovets M.V, Ybyraev N.S, Dukenov A.B. Nonempirical calculations of CO

adsorption on (100) ZnO surfaces

8

Mendibayev К.О, Janseitov D.M , Кuterbekov К.А , Zholdybayev T.K, Issatayev Т.G, Аznabayev D.Т, Valiolda D.S, Кabyshev A.M, Lukyanov S.М, Penionzhkevich Yu.E, Urazbekov B. Investi- gation of the elastic scattering of

Hе from

Bе in within the framework the optical and folding models

16

Kargin D.B, Konyukhov Y.V, Nguyen Van Min, Mukhambetov D.G, Kozlovskyi A.L, Kassymkhanov Z.S Economic feasibility of by-products processing of metallurgical production

25

Bachtiyarkyzy Zh, Shaikhova G.S, Shaikhova G.N. Exact solutions of the nonlocal complex modified Korteweg-de Vries system of equations

34

Nugmanova G.N. Integrable spin systems with self-consistent potentials in (1+1) dimensions 40 Sattinova Z.K, Ramazanova G.I, Assilbekov B.К, Ordabek А.К. Comparative analysis of ex-

perimental and theoretical data when investigating of the structure of beryllium ceramics in the channel of installation casting

50

Zhadyranova A.A, Myrzakul Zh.R, Anuarbekova Y.Ye. Hierarchy of WDVV associativity equations for n = 3 case and N = 2 when V

6= 0

60

ВЕСТНИК ЕВРАЗИЙСКОГО НАЦИОНАЛЬНОГО УНИВЕРСИТЕТА ИМЕНИ Л.Н.ГУМИЛЕВА. Серия ФИЗИКА. АСТРОНОМИЯ

№4(125)/2018

СОДЕРЖАНИЕ

Оралбеков Н.Б, Усеинов А.Б, Акылбеков А.Т, Даулетбекова А.К, Здоровец М .В, Ыбыраев Н.С, Дукенов А.Б. Неэмпирические расчеты адсорбции CO

на (100) поверхности ZnO

8

Мендибаев К.О, Джансейтов Д.М, Кутербеков К.А, Жолдыбаев Т.К, Исатаев Т.Г, АзнабаевД .Т, Валиолда Д.С, Кабышев А.М , Лукьянов С.М, Пенионжкевич Ю.Э , Уразбеков Б. Исследование упругого рассеяния

He на ядрах

Be в рамках оптической и фолдинг - модели

16

Каргин Д.Б, Конюхов Ю.В, Нгуен Ван Минь, Мухамбетов Д.Г, Козловский А.Л , Касымханов Ж.С, Бисикен А.Б. Экономическая целесообразность переработки побочных продуктов металлургического производства

25

Бактияркызы Ж, Шаихова Г.С, Шайхова Г.Н. Точные решения нелокальной комплекскной модифицированной системы уравнений Кортевег-де Фриза

34

Нугманова Г.Н. Интегрирумые спиновые системы с самосогласованными потенциалами в (1+1) измерениях

40

Саттинова З.К, Рамазанова Г.И, Асилбеков Б.К, Ордабек А.К. Сравнительный анализ экспериментальных и теоретических данных при исследовании структуры бериллиевой керамики в канале установки литья

50

Жадыранова А.А, Мырзакул Ж.Р, Ануарбекова Ы.Е. Иерархия уравнений ассоциативности WDVV для случая n = 3 и N = 2 при V

6= 0

60

7

МРНТИ 53.07.11

З.К. Саттинова

, Г.И. Рамазанова

, Б.К. Асилбеков

, А.К. Ордабек

1

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетi, Астана, Қазақстан

2

Сәтбаев атындағы Қазақ Ұлттық техникалық университетi, Алматы, Қазақстан (E-mail:

Sattinova_zamira@mail.ru,

gaukhar_iz_ram@mail.ru,

assilbekov@mail.ru,

1

ordabek.ak@gmail.com)

Құю процесiндегi бериллий керамикасының құрылымын эксперименттiк және теориялық нәтижелердi салыстыра отырып зерттеу

Аннотация: Ұсынылып отырған жұмыста бериллий тотығы термопласт шликерiн немесе суспензиясын құю процесiнiң математикалық моделi бойынша сандық есептеулер нәтижесi мен эксперименттiк деректердi салыстырып талдау және оларды қорытындылау қарастырылған. Зертханалық құю қондырғысының сақиналы каналында тұтқыр пластикалы шликердiң қату процесiнде фазалық ауысу аймағындағы температуралық өрiске әртүрлi параметрлi құю режимдерiнiң әсерi зерттелген. Алынған деректер негiзiнде шликердiң қату шекарасы аймағының құю режимдерi параметрлерiне тәуелдiлiгi орнатылды. Тәжiрибе деректерi бойынша құю процесiнiң математикалық моделi құрылып, сандық әдiспен жүргiзiлген есептеулер нәтижесi эксперимент нәтижелерiмен салыстырылады.

Түйiн сөздер: бериллий керамикасы, суспензия, математикалық модель, дорн, кристаллизатор, фильера, фазалық ауысу, қату зонасы, солидус, изотерма, ыстық және суық су шығыны, құю жылдамдығы, дорн және фильера бетi, термопара, жылу беру коэффициентi.

DOI: https://doi.org/10.32523/2616-6836-2018-125-4-50-59 Кiрiспе. Ғылымының жаңа салалары мен техника бағыттарының дамуы керамикалық өнiмдердiң сапасы мен қасиеттерi деңгейiне жоғары талаптар қоюда. Керамикалық өнiмдердiң көпшiлiгi металл емес материалдардан жасалған күрделi конфигурациялы өнiмдер, соның iшiнде бериллий тотығы термопласт шликерiнен жасалған материалдардың жылуөткiзгiштiгi, химиялық және термиялық берiктiгi жоғары, рентгендiк және жоғарғы жиiлiктi сәулелену қасиеттерiне ие. Осы аталған қасиеттерi бойынша бериллий керамикасы материалдары электроника, радиотехника мен термоядролық реакторда қолданылады.

Жоғарғы қысыммен ыстықтай құю технологиясы [1] изостатикалық пресстеудi қолдануға қарамастан, ұзын түтiкшелi, көп арналы, күрделi фасонды және т.б. пластикалық емес ұнтақтардан жасалған керамикалық бұйымдарды алуда негiзгi әдiс болып табылады. Қазiргi уақытта MIM технологиясының қарқынды дамуына байланысты шликерлiк (экструзиялық) құю технологиясы өте маңызды [1,4], өйткенi аталған технологияда сол физикалық процестер орын алады. Бұл технология ядролық, қорғаныс, электронды өнеркәсiптiң қажеттiлiктерi үшiн функционалдық керамика өндiрiсiнде маңызды роль атқарды. Алайда, соңғы жылдары технологияларды жетiлдiруге және жаңа жабдықтарды құруға көп көңiл бөлiнгенiмен, осы әдiспен ақаусыз өнiмдердi алу сұрақтары толық шешiмiн таппаған мәселе болып қалуда.

Нәтижесiнде, iс жүзiнде құймалардың талап етiлетiн сапасына және жарамды бұйымдардың шығуына жиi қол жеткiзiлмейдi, бұл осы процесстiң рентабельдiлiгiн төмендетедi. ВеО тәрiздi физикалық қасиеттерi бар дисперсиялық материалдардан жасалған керамикалық бұйымдарды ыстықтай құю әдiсiмен алу ерекше қиындық тудырады. Бұл жағдайда сапалы өнiмдердi алу қиындығы, бiрiншi кезекте, бериллий тотығының жылу физикалық қасиеттерiнен, атап айтқанда, оның жылу өткiзгiштiгiнен тәуелдi [5,6].

Бериллий тотығы шликерiн құю процесiндегi эксперименттiк деректер.

Тұтқыр пластикалы шликердiң қатуы процесiнде фазалық ауысу аймағындағы

температуралық өрiске құю режимдерiнiң әсерi өндiрiстiк зертхана фильерасында

жүргiзiлген. Кристаллизатордың биiктiгi бойынша әртүрлi деңгейлерде орнатылған

термопараның көмегiмен температура мәндерi өлшенедi (сурет.1).

З.К. Саттинова, Г.И. Рамазанова, Б.К. Асилбеков, А.К. Ордабек

Сурет 1– Фильерде тұтқыр пластикалы шликердiң кристалдану және термопараны орнату процесiнiң схемасы:

1-құю, 2-дорн, 3-термопара, 4 – фильера, 5 – сұйық шликер, 6-қату аймағы

Конструкциясы бойынша тәжiрибелiк фильера өндiрiстiк қондырғы тәрiздi, сыртқы және iшкi диаметрлерi 0, 02 және 0, 012 болатын дөңгелек түтiкшелi қондырғы.

Дорн және кристаллизатордың материалының маркасы X18H10T болаттан жасалынған, кристаллизатор қабырғасының қалыңдығы-0,003 м. Сақиналы каналдың цилиндрлiк бөлiгiнiң жалпы биiктiгi H = 0, 028 ,

каналдың ыстық аймағының биiктiгi h

= 0, 008 м , суық аймағының биiктiгi h

= 0, 020 м . Кристаллизатордың жоғарғы (ыстық) контурына t

= 60−80

C температурадағы су, төменгi (суық) контурға t

= 15 − 20

C температурадағы су берiледi. Кристаллизатор контурының максималды су өткiзу қабiлетi 1500 л/сағ.

Бериллий тотығынан дайындалған сұйық шликер орналасқан фильераның конустық кiру бөлiгi құю қондырғысының жұмыс багымен қосылған. Жұмысшы бактан сұйық шликер бастапқы t

= 80

C температурамен сақиналы каналдың кiре берiс конусты бөлiгiне ағады.

Сұйық шликер қозғала отырып, дорн мен фильера қабырғасымен жылу алмасу нәтижесiнде сұйық күйден тұтқыр-пластикалы, содан кейiн қатты-пластикалы күйге ауыса отырып, шликердiң агрегаттық күйi өзгередi. Алынған деректер негiзiнде шликердiң қату шекарасы аймағының құю режимдерi параметрлерiне тәуелдiлiгi орнатылды. Кристаллизатордың биiктiгi мен радиусы бойынша кiшкентай интервалдарда температура сызықты өзгередi деп қабылдап, шликердiң қату бетi формасының құю параметрлерiне тәуелдiлiгi анықталды.

Тәжiрибенiң бiрiншi сериясында құю жылдамдығының шликердiң жылулық режимiне әсерi анықталады.

1-кестеде салқындатқыш контурдағы ыстық және суық судың шығыны мен температура мәндерi келтiрiлген. Тәжiрибелерде құю жылдамдығы u = 20

− 100мм/мин -қа дейiн артады.

Төменде құю жылдамдығына байланысты қату аймағының күйi көрсетiлген. АВ "Солидус"

изотермасы 54

C температураға, ал СD "солидус" изотермасы 40

C температураға сәйкес келедi (сурет 2).

Суретте көрсетiлгендей, құю жылдамдығының артуы қату аймағының кеңеюiне және оның салқын контурға бағытталып, жылжуына әкеледi. Бұл құю сақиналы канал қабырғаларында жылу өрiсiмен құю жылдамдығының өсуiмен шликердi салқындатып үлгерменгендiгiнен, қату аймағы созылып, құю жылдамдығының бағыты бойынша төмен қарай жылжиды.

Төменде шликердi салқындату жылу режимiне ыстық су ағыны мен температурасының әсерi бойынша эксперименттiк режимдiк параметрлерi көрсетiлген (кесте 2).

51

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Bulletin of L.N. Gumilyov ENU, 2018, 4(125)

№ диаграммалар 1 2 3 4 5

Құю режимi

Ыстық су шығыны, л/сағ 500 500 500 500 500 Суық су шығыны, л/сағ 1500 1500 1500 1500 1500

Құю жылдамдығы,

мм/мин

20 40 60 80 100

Ыстық су температурасы,

0

С

80 80 80 80 80

Суық су температурасы,

С 20 20 20 20 20

Кесте 1– Құю жылдамдығына байланысты эксперименттiк режимдерi

Сурет 2 – Құю жылдамдығына байланысты қату аймағының күйi: АВ – "солидус" изотермасы (54 ⁰С), СД –"солидус" изотермасы (40 ⁰С), ПВ – фильераның бетi, ПД-дорнның бетi.

N диаграммалары 1 2 3 4 5

Құю режимi

Ыстық су шығыны, л/сағ 125 250 500 500 500 Суық су шығыны, л/сағ 1500 1500 1500 1500 100 Құю жылдамдығы,

мм/мин

20 20 20 20 20

Ыстық су температурсы,

0

С

80 80 80 60 60

Суық су температурасы,

0

С

20 20 20 20 20

Кесте 2– Ыстық су шығыны мен температурасына байланысты эксперименттiк режимдерi

Тәжiрибеде құю жылдамдығы бiрдей – 20 мм/мин. Ыстық су шығыны 125-тен 500 л/сағ- на дейiн өзгередi, ал оның температурасы 80

C температурадан 60

C температураға дейiн төмендейдi. Алғашқы төрт тәжiрибедегi суық су шығыны 1500л/сағ, ал бесiншi – 100 л/сағ.

Суық судың температурасы 20

C -қа тең болды. Бұл тәжiрибелердiң нәтижелерi төмендегi суретте көрсетiлген(сурет 3)

Алғашқы үш тәжiрибеде ыстық судың температурасы 80

C болады және ыстық су шығыны өскен сайын, қату аймағы ыстық контур зонасынан суық салқындату контуры зонасына дейiн ығысады (сур.3). Бұл жағдайда ыстық су шығынының артуымен фильера қабырғасындағы жылуұстамдылығы төмендейдi, ал қату зонасы суық контур ұзындығы бойынша төмен

52

З.К. Саттинова, Г.И. Рамазанова, Б.К. Асилбеков, А.К. Ордабек

Сурет 3– Су шығыны мен температурасына байланысты қату аймағының күйi ыстық және суық: АВ –"солидус"

изотермасы (54 ⁰С), СD – "солидус" изотермасы (40 ⁰С), ПФ – фильера бетi, ПД – дорн бетi.

ығысады. Келесi екi экспериментте ыстық су температурасы 60

C болды, ал қату зонасы ыстық контур зонасына ауысады (сурет 3). Бұл жағдайда фильера қабырғасындағы жылудың шамасы артады, бұл қату зонасының ыстық контурға ығысуына әкеледi.

Қату процесiнiң математикалық моделi. Сақиналы каналда бериллий тотығы термопласт шликерiнiң қозғалысы мен жылуалмасуы қарастырылады. Шликер сақиналы каналға t

= 80

C бастапқы температурамен ағады (сурет. 1). Қозғалуына қарай шликерлiк масса салқындатылады, қатады және каналдан шығарда қажеттi материалдың конструкциялық формасына ие болады. Шликердiң қозғалысы ламинарлық режимде жүредi.

Бериллий тотығы шликерiнiң ерекшелiгi жоғары жылу өткiзгiштiгi болып табылады, бiрақ оның жоғары тұтқырлығына байланысты Прандль саны P r =

әлдеқайда көп. Шликер массасының тығыздығы айнымалы болып табылады және қату бағытына қарай өседi.

Есеп z және r осьтерi бар координаталардың цилиндрлiк жүйесiнде зерттеледi. ОZ осi сақиналы канал осi бойынша бағытталған, ал OR осi оған радиалды. Құю жылдамдығы ОZ осiмен тiгiнен төмен бағытталған. Жылдамдықтың көлденең құраушысы сақиналы канал қабырғаларымен шликердiң жылу алмасуына байланысты пайда болады. Сақиналы каналдың iшкi қабырғасындағы жылу алмасуы материалдың жылу өткiзгiштiгiмен анықталады. Каналдың сыртқы қабырғасының жылу алмасуы фильера қабырғасы арқылы контурдағы шликер мен салқындатқыш су арасындағы жылу беру арқылы анықталады.

Салқындату контурында берiлген шығынмен судың қарқынды айналымы жүредi.

Шликердiң реологиялық қасиеттерi қату салдарынан өзгередi және агрегаттық күйiнiң өзгеру бетiнде фазалық ауысу жылуы бөлiнедi. Шликердi салқындату температура өрiсiнiң бiркелкi еместiгiне және ағатын суспензияның реологиялық қасиеттерiнiң өзгеруiне әкелуi мүмкiн. Қату сақиналы каналдың қабырғалары жағынан басталады, ал каналдық орталық бөлiгiнде шликер тұтқыр-пластикалық күйде болуы мүмкiн. Нәтижесiнде каналдың салқындатқыш аймағында iшкi шөгудiң орнын толтыру үшiн шликермен толықтырылу болуы мүмкiн.

Шликердiң қозғалысы орнықты деп саналады және оны зерттеу үшiн Шведов-Бингам моделi және Ньютондық сұйықтар үшiн қозғалыс, үзiлiссiздiк және жылу алмасу теңдеулер жүйесi қолданылады[2, 3]:

ρu ∂u

∂z + ρv ∂u

∂r = − dp dz + 1

r

∂

∂r

rµ ∂u

∂r

− 1 r

∂

∂r (rτ

) + ρg (1)

53

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Bulletin of L.N. Gumilyov ENU, 2018, 4(125)

∂ρu

∂z + 1 r

∂rρv

∂r = 0 (2)

ρuc

∂t

∂z + ρvc

∂t

∂r = 1 r

∂

∂r

rλ ∂t

∂r

+ H

u ∂ρ

∂z + v ∂ρ

∂r

+ µ ∂u

∂r

(3) мұнда келесi белгiлер қабылданды: z, r – осьтiк және радиальды координаталар; u, v – жылдамдық векторының компоненттерi; p, ρ, t, τ

, c

, µ, λ - қысым, тығыздық, температура, жанама ығысу кернеуi, жылу сыйымдылығы коэффициенттерi, шликердiң тұтқырлығы мен жылу өткiзгiштiгi. Теңдеуде дорн қабырғасындағы жылу алмасу коэффициентi фильера қабырғасымен салыстырғанда бiршама аз мәнге ие және құю жылдамдығының өсуiмен төмендейдi (сурет 5). Тәжiрибе деректерiмен салыстыруға ыңғайлы болу үшiн температура Цельсий шкаласында алынған.

Бериллий тотығы шликерiнiң қатуының меншiктi жылуы тәжiрибелiк деректер бойынша алынған, және ол H

= 7800 Дж/кг тең. Тәжiрибе мәлiметтерi бойынша [5], бериллий тотығы шликерiнiң қату температурасы t

= 54

C температурада жүредi және (3) теңдеуде қатудың жасырын жылуының бөлiнуi t

= 54

C "солидус" изотермасында ескерiледi.

Шликер құрамындағы байланыстырғыш қоспалардың массалық үлесi ω = 0, 12 болғанда, оның реологиялық қасиетi температураға байланысты өзгередi және төмендегiдей эмпирикалық теңдеулермен сипатталады:

µ (t) = 293, 6529 · exp (−0, 05816 · t) , Па · с

τ

(t) = 11, 4 + 11, 41 · exp (−(t − 70, 05)/5, 47) , Па (4) Шликердiң тығыздығы бериллий тотығы ұнтағының және байланыстырғыш қоспа концентрациялары бойынша анықталады:

ρ = ρ

· ρ

(1 − ω) ρ

+ ω · ρ

, г/см

(5)

мұндағы ρ

– бериллий тотығы ұнтағы мен ρ

-байланыстырғыш қоспаның тығыздықтары, ω –бiрлiк үлестегi салыстырмалы массалық құрамы. ω = 0, 12 болғанда қоспаның тығыздығы төмендегiдей анықталады:

ρ

(t) = 0, 852 + 0, 0725 · cos (0, 05612 · (t + 273, 15) − 16, 7361) , г/см

(6) Бериллий тотығының тығыздығы ρ

= 3, 02 г/см

. Температураның t = 80 − 40

C өзгеру диапазонында шликер құрамындағы қоспаның тығыздығы 0, 7797 − 0, 9010 г/см

дейiн өзгередi, ал қату процесiнде термопластикалы шликердiң тығыздығы 2, 2457 − 2, 3553 г/см

дейiн артады.

Қоспаның массалық үлесi ω = 0, 12 болғанда шликердiң жылу өткiзгiштiгi мен жылу сыйымдылығы температураға байланысты:

λ = 1, 6 + 4, 8 · exp (−0, 017 · t) , Вт/м·

C (7) c

= 70 + 1070 · exp (0, 0027 · t) , Дж/кг·

C (8) Массалық шығынның сақталу шарты сақиналы каналдан ығыстырып шығатын қысыммен анықталады [6]:

2π Z

r1

ρurdr = π r

− r

ρ

u

(9)

мұндағы r

, r

- дорн мен фильера радиустары.

Цилиндрлiк каналға кiре берiстегi жылдамдық пен температураның таралуы сақиналы каналдың қимасы бойынша тұрақты деп қабылданады, олай болса шликердiң барлық жылуфизикалық қасиеттерi тұрақты:

54

З.К. Саттинова, Г.И. Рамазанова, Б.К. Асилбеков, А.К. Ордабек

z = 0 : u = u

, v = 0, t = t

(10) Шликердiң сұйық күйi аймағындағы канал қабырғасына жылдамдық үшiн жабысу шарты қойылады:

z > 0, r = r

: u

= v

= 0

ал қатты пластикалы күй аймағына – сырғанау мен өтiмсiздiк шарты қойылады:

z > 0, r = r

: v

= 0, − dp

dz = 2 r

− r

τ

−

µ ∂u

∂r

iw

, i = 1, 2 (11) дорн бетiне жылу алмасу шарты қолданылады [17]:

z > 0, r = r

, −λ ∂t

∂r = α

(t − t

) (12)

мұнда α

– шликер мен дорн қабырғасы арасындағы жылуалмасу коэффициентi.

Сыртқы қабырғаға жылудың берiлуi каналдың салқындатқыш контурындағы су температурасына сәйкес жүзеге асады. Ыстық және салқын суытқыш су контурларындағы температураларды t

, t

белгiлеу арқылы, фильера қабырғасындағы температура үшiн шекаралық шарттарды аламыз:

z > 0, r = r

, −λ ∂t

∂r = k (t − t

) , i = 1, 2 (13) мұндағы k – фильера қабырғасындағы жылу беру коэффициентi.

Жылу беру коэффициентi k стандарттық формула бойынша анықталады:

1 k = d

α

d

+ 1 α

+ d

2λ

ln d

d

(14) мұндағы d

мен d

-фильера қабырғасының iшкi және сыртқы диаметрлерi; λ

-қабырға материалының жылуөткiзгiштiк коэффициентi; α

мен α

-фильера қабырғасындағы iшкi және сыртқы жылуалмасу коэффициенттерi.

Теңдеулер жүйесiн шешудi жеңiлдету үшiн (1)–(3), (9) теңдеулерi мен (10)–(13) шекаралық шарттары өлшемсiз айнымалыларға келтiрiледi. z, r координаттары r

-ге, u және v жылдамдық компоненттерi u

-ге, p -қысымы ρ

u

-динамикалық ағынға, t -температурасы t

-температураға, тығыздық, аққыштық шек, жылу сыйымдылығы, тұтқырлық, жылу өткiзгiштiк коэффициенттерi t

-температурадағы аталған коэффициенттердiң бастапқы мәнiне бөлiнедi. Теңдеулер жүйесiндегi өлшемсiз айнымалыларға Рейнольдса Re , Прандтля P r және Еккерт Ec критериилерi кiредi.

(1)–(3), (9) теңдеулер жүйесi (10)–(13) шекаралық шарттарында сандық әдiспен шешiледi [2]. Қарастырылып отырған аймақ қырлары 4z

, 4r

болатын элементар ұяшықтарға бөлiнедi. Қозғалыс және энергия теңдеулерiнiң айырымдық аналогi дәлдiгi екiншi реттi Кранк-Никольсон схемасы бойынша, ал (2) теңдеудiң айырымдық аналогi екiншi реттi дәлдiктi екi қабатты схема бойынша алынған [2,3]. Қысым градиентi массалық шығынның сақталу шартынан ыдырату әдiсiмен анықталады (9).

Есептеулер нәтижелерi мен тәжiрбелiк мәлiметтердi салыстыру. Есептеу эксперименттердiң бiрдей параметрлерi мен шарттары бойынша жүргiзiледi. Сақиналы каналда температураның таралуы бойынша 4-суреттегi есептеу нәтижелерi тәжiрибелердiң бiрiншi сериясының шарттарына сәйкес алынған (кесте. 1). Жоғарыда көрсетiлгендей, тәжiрибенiң бiрiншi сериясында құю жылдамдығының қату зонасы аралығына әсерi зерттелдi.

Сақиналы каналдың цилиндрлiк бөлiгiнiң кiре берiсiнде шликердiң температурасы тұрақты және t

= 80

C тең. Ыстық контур аймағында температураның таралуы (изотермалар) температура мәндерiнiң қима бойынша тұрақтылығын және сұйық күйдегi шликер массасының параметрлерiн көрсетедi. Бұл бөлiгiнде шликер мен ыстық су температуралары тең, сондықтан жылу алмасу iс жүзiнде болмайды.

55

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Bulletin of L.N. Gumilyov ENU, 2018, 4(125)

Сурет 4– Бериллий тотығы термопласт шликерiнiң қату процесiнiң эксперименттiк және сандық есептеу деректерiн салыстыру

Суық контур аймағында шликерлiк массаны салқындату басталады. Шликерлiк масса мен салқын су температураларының айырмашылығы екiншi салқындатқыш контурда қарқынды жылудың берiлуi мен шликерлiк масса температурасының төмендеуiне және реологиялық қасиетiнiң өзгеруiне әкеледi. Екiншi контурдың басында температура өрiсi айнымалы және шликердiң сұйық күйден тұтқырпластикалы күйге ауысуын бiлдiретiн өтпелi аймақ бар.Осы аймақта шликер температурасы 80

C -ден 54

C -ге дйiн өзгередi. Канал қабырғасына жақын аймақта шликерлiк масса жылу алу салдарынан тұтқыр пластикалы күйде, ал қалған бөлiгiнде шликер канал қимасы бойынша әлi де сұйық күйде болады.

54

C температурадағы изотерма шликер массасының қату аймағының жоғарғы шекарасын, ал 40

C изотермасы қату аймағының төменгi шекарасын бiлдiредi. 54

C және 40

C изотермалары арасындағы қату зонасы аймағында шликер тұтқыр-пластикалы күйден қатты-пластикалық күйге ауысады. Суретте 54

C температурадағы изотерма АВ "солидус"

және 40

C температурадағы изотерма СD "солидус" сызықтарымен эксперимнт деректерi көрсетiлген. Осыдан АВ және СD изотермаларының сандық есептеу нәтижелерi мен эксперимент нәтижелерiнiң сәйкес келетiндiгiн көруге болады.

Құю жылдамдығының мәнi u

= 20 мм/мин болғанда шликердiң тұтқыр- пластикалы күйден қатты-пластикалы күйге өту зонасының күйi салқын суыту контурының басына жақын келедi. Құю жылдамдығының u

= 40 мм/мин –ден u

= 100 мм/мин дейiн өсуiмен өту зонасының күйi шликер қозғалысының бағыты бойымен төмен қарай жылжи бастайды және үлкен аймақты қамтиды. Бұл құю жылдамдығының артуымен шликер массасының жылу ағынының конвективтi құраушыларының артуымен түсiндiрiледi. Фазалық өту зонасының аймағы кеңейiп, сақиналы каналдың барлық ұзындығын қамтиды (сурет. 4).

Эксперименттiк және сандық есептеу нәтижелерi жылу беру және жылу алмасу коэффициенттерiнiң құю жылдамдығына тәуелдiлiгiн анықтауға мүмкiндiк бередi. Төмендегi 5-суретте сақиналы канал қабырғасындағы өлшемсiз жылу беру және жылуалмасу коэффициенттерiнiң құю жылдамдығынан тәуелдiлiк графигi алынған. Құю жылдамдығы аз болған жағдайда фильера қабырғасындағы жылу беру коэффициентi үлкен мәнге ие, құю жылдамдығы өскен жағдайда жылу беру коэффициентiнiң мәнi төмендейдi де шектi мәнге ұмтылады. Дорн қабырғасындағы жылу алмасу коэффициентi фильера қабырғасымен салыстырғанда бiршама аз мәнге ие және құю жылдамдығының өсуiмен төмендейдi (сурет 5).

Қорытынды. Құю режимiнiң шликердiң қату зонасындағы температура өрiсiне әсерiн зерттеуде эксперимент деректерi мен сандық есептеулер нәтижелерi салыстырылып, анықталды:

56

З.К. Саттинова, Г.И. Рамазанова, Б.К. Асилбеков, А.К. Ордабек

Сурет 5– 1-фильера мен 2-дорн қабырғаларындағы өлшемсiз жылу беру және жылуалмасу коэффициенттерiнiң құю жылдамдығынан тәуелдiлiгi

- құю жылдамдығы 20 мм -ден 100 мм -ге дейiн өзгергенде шликер массасының қату зрнасының күйi.

- ыстық контурдағы судың шығыны мен температурасына байланысты қалып құраушы каналдағы шликер массаның қату қату зонасының орналасуы.

- салқындатқыш суық контурындағы судың шығыны мен температурасына байланысты қалып құраушы каналда шликерлiк массаның қату зонасының орналасуы.

Қату зонасының жоғарғы шекарасы "солидус" изотермасымен (54

С), ал төменгi шекарасы – "солидус" изотермасымен (40

С) бағаланды.

Эксперимент барысында фильераның қалып түзушi каналында құю жылдамдығына тәуелдi орнатылған температура өрiсi шликер массасының сұйық күйiнен тұтқыр-пластикалы күйге және тұтқыр-пластикалы күйден қатты-пластикалы күйге өтуiн анықтауға мүмкiндiк бередi.

Эксперимент нәтижелерi термопластикалы шликердi қалыптау процесiнiң математикалық моделiн қолдана отырып талданып, зерттелдi. Ньютондық сұйықтар үшiн массасың, импульстiң және энергиясын сақтау заңдары негiзiндегi теңдеулерi жүйесi Шведов- Бингам реологиялық моделiмен бiрге қарастырылады. Шликердiң реологиялық және жылу-физикалық қасиеттерi эксперименттiк деректер негiзiнде анықталып, температураға тәуелдiлiгiнiң эмпирикалық теңдеулерi берiлген. Сақиналы канал қабырғаларындағы жылу алмасу және жылу беру коэффициенттерi керi есептi шешу жолымен бағаланып, эксперименттi жүргiзу шарттарына сәйкес оптимизациялық есептеулерде нақтыланды.

Есептерде сұйық, тұтқыр пластикалық және қатты пластикалық күйдегi шликер массаның температура өрiсi алынды, қатаю аймағының жоғарғы және төменгi шекарасын бiлдiретiн

"солидус" (54

С) және "солидус" (40

С) изотермасының күйi анықталды. Есептерде алынған жылу алмасу және жылу беру коэффициенттерi шликер мен салқындатқыш су арасындағы жылу алмасу шарттарын анықтауға, сақиналы қалып құраушы каналында бериллий керамикасының жылуалмасуын реттеу үшiн режимдiк параметрлердi анықтауға мүмкiндiк бередi.

Термопласт шликерiн құю арқылы бериллий детальдарын әртүрлi каналдарда формалау процесiнiң математикалық моделi физикалық тұрғыдан негiзделген және есептеулер нәтижелерi эксперименттiк деректермен сәйкес келедi.

57

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Bulletin of L.N. Gumilyov ENU, 2018, 4(125)

Әдебиеттер тiзiмi

1 Грибовский П.О. Горячее литье керамических изделий. – М.: Госэнергоиздат, 1961. 400 с.

2 Андерсон Д., Таннехилл Дж., Плетчер Р. Вычислительная гидромеханика и теплообмен: В 2-х т /Пер. с англ. – М.: Мир, 1990. – Т.1. – 384

3 Себиси Т., Брэдшоу П. Конвективный теплообмен. Физические основы и вычислительные методы: Пер. с анг. – М, 1987. 592 с.

4 Дороганов Е.А., Пивинский Ю.Е. Реология в технологии керамики и огнеупоров. Выбор уравнения течения ВКВС смешанного состава //Огнеупоры и техническая керамика. 2001. №2. С.9 – 15.

5 Шахов С.А., Гагарин А.Е. Реологические характеристики термопластичных дисперсных систем, обработанных ультразвуком //Стекло и керамика. 2008. №4. С.19 – 21.

6 Двинских Ю.В., Попильский Р.Н., Костин Л.И. и др. Теплофизические свойства термопластичных литейных шликеров некоторых высокоогнеупорных оксилов //Огнеупоры. 1979. № 12. – С. 37-40.

7 Zhapbasbayev U.K., Ramazanova G.I., Sattinova Z. K., Shabdirova A.D. //Journal of the European Ceramic Society. 2013. Vol. 33. P. 1403-1411.

8 Zhapbasbaev U.K., Ramazanova G.I., Sattinova Z.K. Исследование процесса формования бериллиевой керамики методом горячего литья //Теплофизика и аэромеханика. T.20. с.107-115. 2013.

9 U.Zhapbasbayev, G.Ramazanova, Z.Sattinova, B.Kenzhaliev, S.Shakhov. Experimental and calculated data of the beryllium oxide slurry solidification //Applied Thermal Engineering Volume 96, 5 March 2016, P.593–599

З.К. Саттинова¹, Г.И. Рамазанова², Б.К. Асилбеков², А.К. Ордабек¹

1Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, Астана, Казахстан

2Казахский национальный технический университ им. К.И. Сатпаева, Алматы, Казахстан Сравнительный анализ экспериментальных и теоретических данных при исследовании структуры

бериллиевой керамики в канале установки литья

Аннотация: В данной работе приводятся результаты экспериментальных исследований и обобщение их путем расчетов математической модели процесса формования бериллиевой керамики. Экспериментальное исследование влияния режимов литья на температурное поле в зоне отвердевания отливки проводилось на опытной фильере путем замера температуры, с помощью термопар, установленных на различных уровнях по высоте кристаллизатора.

На основе полученных данных строились зависимости положения границы затвердевания отливки от различных параметров литья. B ходе экспериментов установлено распределение температур в формообразующей полости фильеры в зависимости от скорости литья, условий теплосъема на стенках формообразующей полости. Результаты экспериментов были анализированы и обобщены с использованием математической модели процесса формования термопластичного шликера. Численные расчеты проводились при тех же режимных параметрах и условиях проведения экспериментов, представлены расчетные данные по распределению температуры в формообразующей полости в соответствии с условиями экспериментов.

Результаты расчетов находятся в согласии с данными экспериментов и показывают физическую обоснованность предложенной математической модели процесса формования бериллиевой керамики.

Ключевые слова: бериллиевая керамика, суспензия, математическая модель, дорн, кристаллизатор, фильера, фазовый переход, зоны отвердевания, солидус, изотерма, расход горячей и холодной воды, скорость литья, поверхность дорна и фильеры, термопара, коэффициент теплопередачи.

Z.K. Sattinova¹, G.I. Ramazanova², B.К. Assilbekov², А.К. Ordabek¹

1L.N. Gumilyov Eurasian National University, Astana, Kazakhstan

2Satbayev Kazakh National Technical University, Almaty, Kazakhstan

Comparative analysis of experimental and theoretical data when investigating of the structure of beryllium ceramics in the channel of installation casting

Abstract: Experimental research of the effect of casting regimes on the temperature field in the zone of solidification of the molding was made on the experimental bushing, by measuring the temperature using a thermocouple installed on the different levels by the height of crystallizer. According to the obtained data, dependence of position of the boundary of solidification slurry from different parameters of casting was built. The shape of the curve of surface solidification, which is dependent on the casting parameter, is defined taking into account that the temperature changes linearly by the height and radius of crystallizer on the short segments. The influence of molding velocity on the thermal regime of the casting was determined in the first series of experiments. Temperature distribution, estimated during the experiments, in the form-building cavity of bushing depending on the molding velocity and heat extraction conditions on the walls of form-building of annular cavity lets us determine the transition from liquid (viscous-plastic) state to solid-plastic one. The experiment results were analyzed and generalized using mathematical model of the thermoplastic slurry molding process.

The results of calculation are in agreement with the experimental data, and they show physical validity of the proposed mathematical model of the molding process of the beryllia thermoplastic slurry.

Keywords: beryllium ceramics, suspension, mathematical model, mandrel, phase transition, solidification zone, solidus, isotherm, hot and cold water flow rate, casting speed, mandrel surface, thermocouple, heat transfer coefficient.

58

З.К. Саттинова, Г.И. Рамазанова, Б.К. Асилбеков, А.К. Ордабек

References

1 Gribovskij P.O. Gorjachee lit’e keramicheskih izdelij [Hot Ceramic Casting] (Gosjenergoizdat, Moscow, 1961, 400 p.)

2 Anderson D., Tannehill Dzh., Pletcher R. Vychislitel’naja gidromehanika i teploobmen: V 2-h t/Per.s.ang [Com- putational (numerical) fluid mechanics and heat transfer: in 2 toms/Trans. from Eng.] (Mir, Moscow, T.1, 1990, 384 p).

3 Sebisi T., Brjedshou P. Konvektivnyj teploobmen. Fizicheskie osnovy i vychislitel’nye metody: Per.s.ang [Con- vective heat transfer. Physical bases and computational methods](Moscow, 1987, 592 p).

4 Doroganov E.A., Pivinskij Ju.E. Reologija v tehnologii keramiki i ogneuporov. Vybor uravnenija techenija VKVS smeshannogo sostava [Rheology in the technology of ceramics and refractories. The choice of the equation of flow HCVM mixed composition], Ogneupory i tehnicheskaja keramika [Refractories and technical ceramics] (2), 9 - 15 (2001).

5 Shahov S.A., Gagarin A.E. Reologicheskie harakteristiki termoplastichnyh dispersnyh. sistem, obrabotannyh ul’trazvukom [Rheological characteristics of thermoplastic dispersed systems treated with ultrasound], Steklo i keramika [Glass and ceramics] (4), 19 - 21 (2008).

6 Dvinskih Ju.V., Popil’skij R.N., Kostin L.I. i dr. Teplofizicheskie svojstva termoplastichnyh litejnyh shlikerov nekotoryh vysokoogneupornyh oksidov [Thermophysical properties of thermoplastic casting slurry of some high- refractory oxides], Ogneupory [Refractories] (12), 37-40 (1979).

7 Zhapbasbayev U.K., Ramazanova G.I., Sattinova Z. K., Shabdirova A.D., Journal of the European Ceramic Society. 2013. Vol. 33. P. 1403-1411.

8 Zhapbasbaev U.K., Ramazanova G.I., Sattinova Z.K. Issledovanie processa formovanija berillievoj keramiki metodom gorjachego lit’ja [Investigation of the beryllia ceramics molding process by hot casting method], Teplofizika i ajeromehanika [Thermophysics and Aeromechanics] T.20, 107-115 (2013).

9 U.Zhapbasbayev, G.Ramazanova, Z.Sattinova, B.Kenzhaliev, S.Shakhov. Experimental and calculated data of the beryllium oxide slurry solidification, Applied Thermal Engineering, 96, 593-599 (2016).

Сведения об авторах:

Саттинова З.К.– к.ф.-м.н., доцент кафедры теплоэнергетики транспортно-энергетического факультета ЕНУ им.Л.Н.

Гумилева, ул. Сатпаева, 2, Астана, Казахстан.

Рамазанова Г.И.– к.ф.-м.н., доцент КазНТУ им. К.И. Сатпаева, Алматы, Казахстан.

Асилбеков Б.К.– доктор PhD КазНТУ им. К.И. Сатпаева, Алматы, Казахстан.

Ордабек А.– магистрант по специальности “Теплоэнергетика” транспортно-энергетического факультета ЕНУ им. Л.Н.

Гумилева, Астана, Казахстан.

Sattinova Z.K.– Candidat of Physical and Mathematical Sciences, associate professor of Department Thermal Engineering L.N. Gumilyov Eurasian National University, str. Satpayev 2, Astana, Kazakhstan.

Ramazanova G.I.– Candidat of Physical and Mathematical Sciences, associate professor, Satbayev Kazakh National Technical University, Almaty, Kazakhstan.

Assilbekov B.K.– PhD, Satbayev Kazakh National Technical University, Almaty, Kazakhstan.

Ordabek A.K.– Master of Science, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Kazakhstan.

Редакцияға 21.11.2018 қабылданды

59