Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ ХАБАРШЫСЫНЫҢ ЭКОНОМИКА сериясы, № 1•2019
ISSN (Print) 2079-620Х ISSN (Online) 2617-5193
Л.Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕҰУ ХАБАРШЫСЫНЫҢ
ЭКОНОМИКА СЕРИЯСЫ ЭКОНОМИЧЕСКАЯ СЕРИЯ
ВЕСТНИКА ЕНУ ИМЕНИ Л.Н. ГУМИЛЕВА
ECONOMIC SERIES OF THE BULLETIN OF
L.N. GUMILYOV ENU
№ 1•2019
2010 жылдан бастап шығады Издается с 2010 года
Founded in 2010
Жылына 4 рет шығады Выходит 4 раза в год Published 4 times a year
Астана, 2019 Astana, 2019
Бас редакторы С.Б. Мақыш
э.ғ.д., профессор (Қазақстан)
Бас редактордың орынбасары А.М. Бакирбекова, э.ғ.к., доцент (Қазақстан) Редакция алқасы
Алибекова Б.А. э.ғ.к., доцент (Қазақстан) Байжолова Р.А. э.ғ.д., проф.(Қазақстан) Бейсенова Л.З. э.ғ.к., доцент (Қазақстан) Егембердиева С.М. э.ғ.д., проф. (Қазақстан) Керімбек Ғ. Е. э.ғ.к., доцент (Қазақстан) Кемел М. э.ғ.д., проф. (Қазақстан) Кирдасинова К.А. э.ғ.к., доцент (Қазақстан) Кучукова Н.К. э.ғ.д., проф. (Қазақстан) Лавровский Б.Л. э.ғ.д., проф. (Ресей) Мадиярова Д.М. э.ғ.д., проф. (Қазақстан) Майдырова А.Б. э.ғ.д., проф. (Қазақстан) Муталиева Л.М. э.ғ.к., доцент(Қазақстан) Никифорова Е.В. э.ғ.д., проф.(Ресей) Петрова М. PhD, доцент (Болгария) Санг Кю Ли PhD, проф.(Оңтүстік Корея) Сембиева Л.М. э.ғ.д., проф. (Қазақстан) Сидорович А.В. э.ғ.д., проф. (Ресей) Сыздыкбаева Б.У. э.ғ.д., проф. (Қазақстан) Толысбаев Б.С. э.ғ.д., проф. (Қазақстан) Урузбаева Н.А. э.ғ.д., проф. (Қазақстан) Шалболова У.Ж. э.ғ.д., проф. (Қазақстан) Шаш Н.Н. э.ғ.д., проф. (Ресей)
Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Астана қ., Қ. Сәтпаев к-сі, 2, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, 349 б.
Тел.: +7(7172) 709-500 (ішкі 31-357) E-mail: vest_econom@enu.kz
Жауапты хатшы, компьютерде беттеген:
Қ. Жұмабекова
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ хабаршысының экономика сериясы
Меншіктенуші: ҚР БжҒМ «Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» ШЖҚ РМК Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігімен тіркелген. 18.02.14ж.
№ 14171-Ж -тіркеу куәлігі Мерзімділігі: жылына 4 рет.
Тиражы: 30 дана
Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Астана қ., Қажымұқан к-сі,13/1, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
тел.: +7(7172)709-500 (ішкі 31-357)
© Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ ХАБАРШЫСЫНЫҢ ЭКОНОМИКА сериясы, № 1•2019 Editor-in-Chief
S.B. Makysh
Doctor of Economic Sciences, Professor (Kazakhstan)
Deputy Editor-in-Chief A.M. Bakirbekova Can. of Economic Sciences, Assoc.prof.(Kazakhstan) Editorial board
Alibekova B.A. Doctor of Economic Sciences, Assoc.Prof.
(Kazakhstan)
Baizholova R.A. Doctor of Economic Sciences, Prof. (Kazakhstan) Beisenova L.Z. Can. of Economic Sciences, Assoc.Prof. (Kazakhstan) Kerimbek G.E. Can. of Economic Sciences, Assoc.Prof. (Kazakhstan) Kemel М. Doctor of Economic Sciences, Prof. (Kazakhstan) Kirdasinova K.A. Can. of Economic Sciences, Assoc.Prof.(Kazakhstan) Kuchukova N.K. Doctor of Economic Sciences, Prof. (Kazakhstan) Lavrovskii B.L. Doctor of Economic Sciences, Prof. (Russia) Madiyarova D.M. Doctor of Economic Sciences, Prof. (Kazakhstan) Maidyrova А.B. Doctor of Economic Sciences, Prof. (Kazakhstan) Mutaliyeva L.M. Can. of Economic Sciences, Assoc.Prof. (Kazakhstan) Nikiforova E.V. Doctor of Economic Sciеnces, Prof.(Russia)
Sembieva L.M. Doctor of Economic Sciences, Prof. (Kazakhstan) Petrova M. PhD, Assoc. Prof. (Bulgaria)
Shalbolova U. Zh. Doctor of Economic Sciences, Prof. (Kazakhstan) Sidorovich А.V. Doctor of Economic Sciences, Prof. (Russia) Sung-Kyu Lee PhD, Prof. (South Korea)
Syzdykbayeva B.U. Doctor of Economic Sciences, Prof. (Kazakhstan) Tolysbayev B.S. Doctor of Economic Sciences, Prof. (Kazakhstan) Urusbayeva N.A Doctor of Economic Sciences, Prof. (Kazakhstan) Yegemberdiyeva S.M. Doctor of Economic Sciences, Prof. (Kazakhstan) Shash N.N. Doctor of Economic Sciences, Prof. (Russia)
Editorial address: L.N.Gumilyov Eurasian National University, Satpayev str. 2, of.349, Astana, Kazakhstan, 010008
Теl.: +7(7172) 709-500 (ext. 31-357) E-mail: vest_econom@enu.kz Responsible secretary, computer layout:
K. Zhumabekova Economic Series of the bulletin of the L.N. Gumilyov ENU
Owner: Republican State Enterprise in the capacity of economic conduct «L.N.Gumilyov Eurasian National University» Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan Registered by Ministry culture and information of Republic of Kazakhstan. Registration certificate No. 14171-Ж from 18.02.14
Periodicity: 4 times a year Circulation: 30 copies
Address of printing house: L.N.Gumilyov Eurasian National University, Kazhimukan str. 13/1, Astana, Kazakhstan 010008; tel.: +7(7172) 709-500 (ext.31-357)
© L.N.Gumilyov Eurasian National University
Главный редактор С.Б. Макыш
д.э.н., профессор (Казахстан)
Зам. главного редактора А.М. Бакирбекова, к.э.н., доцент (Казахстан) Редакционная коллегия
Алибекова Б.А. к.э.н. доцент (Казахстан) Байжолова Р.А. д.э.н., проф. (Казахстан) Бейсенова Л.З. к.э.н., доцент (Казахстан) Егембердиева С.М. д.э.н. проф. (Казахстан) Керимбек Г. Е. к.э.н., доцент (Казахстан) Кемел М. д.э.н. проф. (Казахстан) Кирдасинова К.А. к.э.н., доцент (Казахстан) Кучукова Н.К. д.э.н., проф. (Казахстан) Лавровский Б.Л. д.э.н., проф. (Россия) Мадиярова Д.М. д.э.н. проф. (Казахстан) Майдырова А.Б. д.э.н., проф. (Казахстан) Муталиева Л.М. к.э.н., доцент (Казахстан) Никифорова Е.В. д.э.н., проф.(Россия) Петрова М. PhD, доцент (Болгприя) Санг Кю Ли PhD, проф. (Юж. Корея) Сембиева Л.М. д.э.н., проф. (Казахстан) Сидорович А.В. д.э.н., проф. (Россия) Сыздыкбаева Б.У. д.э.н., проф. (Казахстан) Толысбаев Б.С. д.э.н., проф. (Казахстан) Урузбаева Н.А. д.э.н., проф. (Казахстан) Шалболова У.Ж. д.э.н., проф.(Казахстан) Шаш Н.Н. д.э.н., проф. (Россия)
Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Астана, ул. К. Сатпаева, 2, каб. 349 Тел.: +7(7172) 709-500 (вн. 31-357)
E-mail: vest_econom@enu.kz
Ответственный секретарь, компьютерная верстка:
К. Жумабекова
Экономическая серия вестника ЕНУ имени Л.Н. Гумилева
Собственник: РГП на ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК
Зарегистрирован Министерством культуры и информации Республики Казахстан. Реги- страционное свидетельство № 14171-Ж от 18.02.14 г.
Периодичность: 4 раза в год Тираж: 30 экземпляров
Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Астана, ул. Кажымукана, 13/1, Евразийский наци- ональный университет имени Л.Н. Гумилева
тел.: +7(7172)709-500 (вн.31-357)
© Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ ХАБАРШЫСЫНЫҢ ЭКОНОМИКА сериясы, № 1•2019
МАЗМҰНЫ
Экономика және кәсіпкерлік
Абдолла Ж.Х. Кәсіпорындардың бәсекеқабілеттілігін анықтаудың заманауи әдіс-
стерін талдау ... 8 Бірназарова Ә.Н. Қазіргі экономика жағдайындағы Қазақстандағы моноқалалар ... 15 Мамырбаев О.Б. Тәуелсіздік жылдар кезеңіндегі Қазақстанның азық-түлік қауіп- сіздігі ... 20 Урузбаева Н.А. Патент қызметі Қазақстанда сандық экожүйені қалыптастырудың шарты ретінде ... 28
Есеп және аудит
Алибекова Б.А., Джаксылыкова Д.Б. Мемлекеттік аудиттегі стандарттар жүйесі ... 37 Рейдолда C. Өндірістік кәсіпорындарда өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
әдістері және олардың салыстырмалы талдауы ... 49 Таштанова Н.Н., Кайранбеков Б.О.,Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарында есепке алуды және талдауды ұйымдастыруға теориялық көзқарас ... 57
Туризм
Мунайтпасова А.К. Қызмет көрсету саласындағы маркетинг ... 64 Муталиева Л.М. Ойын-сауық кешеннің бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолдары .. 70
Қаржы
Кучукова Н.К., Абжалова Б.А. Жаңа экономикалық нақтылық жағдайында қа-
зақстандық кәсіпорындардың қаржылық нәтижелерінің серпінін бағалау ... 76 Нурмаганбетова М.С. Қазақстан бюджетінің кіріс бөлімін қалыптастырудағы
өзекті мәселелер ... 86 Менеджмент
Королева Н.Н., Ревуцкая Л.Е. Кәсіпорынның маркетингтік практикалық қызметін- де soft skills мүмкіндіктерін қолдану ... 92 Қапезова А.Е., Бакирбекова А.М. Қазақстан Республикасы халқының табыстары – өмір сүру деңгейін бағалаудың негізгі өлшемі ретінде ... 104 Ноғайбаев М.А. Нарықтық экономикадағы стратегиялық мұнай қорларын қалып-
тастыру мен басқарудағы халықаралық тәжірибе ... 110 Хайруллина М.В., Сейсинбинова А.А. Қазақстан мен Ресейдің мемлекеттік иннова- циялық саясатының қалыптасу мәселелері: салыстырмалы талдау ... 121
CONTENTS
Economics and Enterpreneurship
Abdolla Zh.Kh. Analysis of modern methods for determining the competitiveness of enterprises ...
8 Birnazarova A.N. Single-Industry Cities of Kazakhstan in a Conditions of Modern Economy ... 15 Mamyrbayev O.B. Food Safety of the Republic of Kazakhstan for the Independence Period ... 20 Uruzbayeva N.A. Patent activity in Kazakhstan as a condition of the forming of
digital ecosystem ... 28 Accounting and Auditing
Alibekova B.A., Jaxylykova D.B. System of the state audit standards ... 37 Reydolda S. Methods for calculating the cost of production in industrial enterprises and their comparative analysis ... 49 Tashtanova N.N., Kajranbekov B.O. Theoretical approaches to the organization of
accounting and analysis at public catering en-terprises ... 57
Tourism
Munajtpasova A.K. Marketing in the service sector ... 64 Mutaliyeva L.M. Ways to improve the competitiveness of entertaining business ... 70
Finance
Kuchukova N.K., Abzhalova B.A. Assessment of dynamics of financial results of
Kazakhstan enterprises in the conditions of new economic reality ... 76 Nurmaganbetova M.S. Important Issue of Revenue Budgeting in Kazakhstan ... 86
Management
Koroleva N.N. , Revutskaya L.E. The possibility of using soft skills in the practice of the marketing service of the enterprise ... 92 Kapezova A.E., Bakirbekova A.M. Incomes of the population of the Republic of
Kazakhstan as the main criterion for assessing its standard of living ... 104 Nogaibayev M.A. International experience in the formation and management of
strategic oil reserves in a market economy ... 110 Khairullina М.В. , Seisinbinova А.А. Problems of State Policy Formation of
Innovative Development of Kazakhstan and Russia: A Comparative Analysis ... 121
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ ХАБАРШЫСЫНЫҢ ЭКОНОМИКА сериясы, № 1•2019
СОДЕРЖАНИЕ
Экономика и предпринимательство
Абдолла Ж.Х. Анализ современных методов определения конкурентоспособно-
сти предприятий ... 8 Бирназарова А.Н. Моногорода Казахстана в условиях современной экономики .... 15 Мамырбаев О.Б. Продовольственная безопасность Республики Казахстан за пе-
риод независимости ... 20 Урузбаева Н.А. Патентная активность в Казахстане как условие формирования
цифровой экосистемы ... 28
Учет и аудит
Алибекова, Б.А., Джаксылыкова Д.Б. Система стандартов государственного ауди-
та 37
Рейдолда C. Методы калькулирования себестоимости продукции в промышлен- ных предприятиях и их сравнительный анализ ... 49 Таштанова Н.Н., Кайранбеков Б.О. Теоретические подходы организации учета и анализа на предприятиях общественного питания ... 57
Туризм
Мунайтпасова А.К. Маркетинг в сфере услуг ... 64 Муталиева Л.М. Пути повышения конкурентоспособности развлекательного биз- неса ...
70 Финансы
Кучукова Н.К., Абжалова Б.А. Оценка динамики финансовых результатов казах- станских предприятий в условиях новой экономической реальности ... 76 Нурмаганбетова М.С. Актуальные вопросы формирования доходной части бюд- жета в Казахстане ...
86 Менеджмент
Королева Н.Н., Ревуцкая Л.Е. Возможности использования soft skills в практиче- ской деятельности маркетинговой службы предприятия ...
92 Капезова А.Е. , Бакирбекова А.М. Доходы населения Республики Казахстан как
основной критерий оценки его уровня жизни ... 104 Ногайбаев М.А. Международный опыт формирования и управления стратеги-
ческими запасами нефти в условиях рыночной экономики ... 110 Хайруллина М.В., Сейсинбинова А.А. Проблемы формирования государственной
политики инновационного развития Казахстана и России: сравнительный анализ 121
МРНТИ 06.81.85
C. Рейдолда
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан (E-mail: sau_1981@mail.ru)
Өндірістік кәсіпорындарда өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістері және олар- дың салыстырмалы талдауы
Аннотация. Бұл мақалада өндірістік кәсіпорынның өндірген өнімдерінің өзіндік құнын то- лық үлестіру және айнымалы шығындар арқылы калькуляциялау әдістері қарастырылған. Өндіріс шығындарын тиімді басқару үшін өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау тәсілдерінің ерекшелік- терін анықтай отырып, өзара салыстырмалы талдау жасау арқылы ең тиімді тәсілді ұсыну көздел- ген. Өндірістік шығындарды калькуляциялау мақсатында тұрақты және айнымалы шығындарға бөлу іс-жүзінде өте күрделі. Себебі әрбір өндірістік кәсіпорынның шығындары әркелкі болуына байланысты белгілі бір шығын түрлерін нақты тұрақты немесе айнымалыға жатқызу мәселе туғы- зады. Туындаған бұл мәселе өндірілген өнімнің өзіндік құнының қымбаттауына немесе шығын- дардың ақталмауына алып келеді. Осы мәселені шешу үшін өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістеріне салыстырмалы талдау жүргізілді.
Түйін сөздер: калькуляциялау, толық өзіндік құн, тұрақты шығын, айнымалы шығын, ди- рект-костинг жүйесі, абзорбшн-костинг жүйесі, маржиналдық табыс.
DOI: https://doi.org/10.32523/2079-620X-2019-1-49-56 Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау және калькуляциялау әдістерін дұрыс таңда- мау баланстағы қорлардың құнын бағалау, активтердің мөлшерін және операциялық табы- сты анықтауға мүмкіндік бермейді, нәтижесінде пайда және зиян есептілігіндегі ақпарат- тардың бұрмалануына әкеліп соғады. Осыған байланысты тақырыпты зерттеудің мақсаты өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың мазмұнын ашу, калькуляциялау әдістерін қара- стыра отырып өзара салыстырмалы талдау жасау арқылы ең тиімдісін ұсыну болып табы- лады. Мақсатқа сәйкес келесі міндеттер алға қойылды:
1. Калькуляциялаудың мазмұнын ашу және калькуляциялау әдістерін топтастыру.
2. Калькуляциялау әдістеріне сипаттама бере отырып, ішінен таңдалып алынған әді- стерге өзара салыстырмалы талдау жасау арқылы ең тиімдісін ұсыну.
Өнімнің нақты өзіндік құнын калькуляциялау деректері өндіріс шығындарын бақы- лау, өндірістің пайдалылығын анықтау, резервтер мен өнімнің өзіндік құнын төмендету жолдарын белгілеу үшін пайдаланылады.
Өнімнің өзіндік құны – өндіріске және өнімді сатуға кеткен шығындардың ақшалай сипаттамасын айтамыз. Өзіндік құнды калькуляциялау дегеніміз өндірілген өнімдердің, орындалған жұмыстардың және көрсетілген қызметтердің бірліктері бойынша өзіндік құн- ды есептеу. Калькуляциялау кезінде төмендегілерді дұрыс белгілеу қажет:
- шығындар есебінің объектісін;
- калькуляциялау объектісін;
- калькуляциялық бірлікті.
Шығындар есебінің объектісіне шығындардың талдамалық есебінің объектілері жатады. Калькуляциялау объектісіне өндірілген өнім, орындалған жұмыс пен көрсетілген қызметтер жатады. Калькуляциялық бірлік тиісті өнімнің техникалық немесе стандарттық құжаттарында белгіленген бірлікке сәйкес келуі тиіс. Шығын есебінің объектісі мен каль- куляциялау объектісі әрқашан сәйкес келе бермейді [1, 35 б.].
Калькуляциялау келесі міндеттердің шешілуін қамтиды: шығындарды өнімдердің, аяқталмаған өндірістің және дайын өнімнің арасында объективті бөлінуін; өнімдерді өндіру
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ ХАБАРШЫСЫНЫҢ ЭКОНОМИКА сериясы, № 1•2019
және сату көлемінің өзгеруі бойынша дұрыс шешімдердің қабылдануын; алдағы шығын- дарды нақты жоспарлау және оның деңгейін бақылауды қамтуы тиіс.
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістері – кәсіпорын өнімнің нақты өзіндік құнын және шығындар есебін жүргізу үшін ақпараттарды топтастыру және жинақтау тәсіл- дерінің жиынтығын айтамыз [2, 25 б.]. Калькуляциялау әдістерін әр кәсіпорын өз бетінше таңдайды, өйткені өндірістің түрі мен күрделілігіне, қолданылатын технологияға, өнімнің ассортиментіне, аяқталмаған өндірістің бар жоғына, өндіріс циклінің ұзақтығына байла- нысты болады. Шығынды калькуляциялау тәсілдерін үш белгі бойынша топтастыруға бо- лады және ол келесі 1-суретте берілген:
Шығынды есептеу және калькуляциялау тәсілдері
Шығын есебінің объектісі
бойынша Шығын есебінің
толықтығына қарай
Шығындар есебі мен бақылау жеделділігі бойынша
тапсырыстық әдіс; толық өзіндік құнды
калькуляциялау әдісі; нақты өзіндік құн әдісі;
үрдіспе-үрдіс (процестік)
әдіс; толық емес өзіндік
құнды калькуляциялау әдісі.
нормативтік әдіс.
бөлістік әдіс.
Сурет-1. Шығынды есептеу және калькуляциялау әдістерінің топтастырылуы Ескерту: автормен құрастырылған
Шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың тапсырыстық әдісі күрделі бұйымдар жеке және ұсақ сериямен шығарылатын машина жасау кәсіпорын- дарында кең тараған. Осы әдіс бойынша жабдықтарды, ғимараттар мен құрылыстарды күрделі жөндеу өндірісі, қосалқы өндірістерде құрал-сайман жасау, ұйымдар мен ғылы- ми-зерттеу институттарының эксперименталдық цехтарында өнім шығару ұйымдасты- рылған. Мұндай өндірістерде бұйымның жекелеген түрлері, маркалары, модификацияла- ры шағын топтық немесе жеке дара шығарылады, кейде жыл ішінде жекелеген өнім түрін шығару қайталанбауы мүмкін. Осы әдістің есептеу объектісіне әрбір бұйым түріне немесе бұйымның шағын сериясына жасалған жеке тапсырыс жатады, ал технологиялық циклы ұзақ кәсіпорындарда тапсырыс берушілермен жасалатын шарттардың негізінде ашылатын жеке тораптар мен агрегаттар жатады. Тапсырыстық әдіс бойынша тапсырыстың өзіндік құнына тек тікелей шығындар кіреді, ал жанама шығыстарды есептік кезеңде орындалған өндірістік тапсырыстардың арасында бөлу кезінде үлкен мәселе туындайды. Тапсырыстар бойынша өндірістік жанама шығыстарды бөлудің жалпы қабылданған тәсілі оны бөлудің нақты коэффициентін бөлу базасы ретінде алынған шығындардың санына көбейту арқылы анықталады.
Шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың үрдіспе-үрдіс әдісі біртектес өнімнің түрін ауқымды көлемде өндірумен айналысатын кәсіпорындарда қолданылады. Мұнда бірдей өнімдер өндіріледі және барлық өнімге бірдей тікелей және үстеме шығындар жұмсалады. Сондықтан барлық өндірістік шығындарды барлық өндіріл- ген өнімнің көлеміне бөлу арқылы орташа шығынды анықтаймыз.
Шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың
бөлістік әдісі өнімді жаппай өндіретін кәсіпорындарда қолданылады, онда бастапқы шикі- зат дайын өнімге дейін рет ретімен технологиялық өңдеуден өтеді. Бұл әдіс шикізаттарды кешенді түрде пайдаланатын кәсіпорындарда: металлургиялық, химиялык, мұнай өңдеу және басқа да салаларда колданылады.
Бөлістік әдісті қолданған кезде нормативтік әдістің негізгі элементтері нақты шығындардың ағымдағы нормадан жүйелі түрде ауытқуын, сондай-ақ нормалардың өзгеру есебін және олардың себебін анықтау үшін қолданылады.
Өндірістегі шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляцияла- удың нормативтік әдісі жаппай өндіріспен айналысатын кәсіпорындарда қолданылады. Сон- дай-ақ кіші сериялық өндімдерді өндіретін кәсіпорындар да пайдалануға болады[3,45 б.].
Қазіргі заманда өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін батыс елдерінің өзінде екі бірдей әдісті қолданады: «абзорпшен-костинг» барлық жанама шығындарды өнімнің өзіндік құнына енгізу және «директ-костинг» айнымалы шығындарды өнімнің өзіндік құнына енгізу. Есеп берудің алдында тұрған тапсырмалардың өзгеруі, өндірістік есептің тапсырмаларының өзгеруіне алып келді, оның артынан «директ-костинг» әдісі бойынша ұйымдастырудың қолайлы да, тиімді мүмкіншіліктері ашылды [4, 565 б.].
Директ-костинг немесе маржиналдық калькуляциялау әдісі бойынша өзіндік құнды тек қана айнымалы шығындарды енгізу арқылы калькуляциялайды. Директ костинг жүй- есінде өндірілген өнімнің өзіндік құнына мынандай шығындар енеді: материалдық шығын- дар, өндірістік жұмысшыларға төленетін еңбекақы шығыны, айнымалы өндірістік жүкқұ- жат шығындары [5, 355 б.]. Бұл жүйеде өзіндік құнды есептеу қағидасы мынадан тұрады, онда шығындардың айнымалы бөлігі ғана жоспарланады және айнымалы шығындар ғана иеленуші бойынша таратылады. Қалған шығындар жекелеген топқа жинақталады да, каль- куляциялауға енбейді.
Шығындарды толық бөлу арқылы өзіндік құнды калькулияциялау немесе абзор- бшн-костинг әдісі өзіндік құнға барлық өндірістік шығындарды және тұрақты өндірістік шығындарды енгізетін калькуляциялау болып табылады. Бұл жүйе сыртқы қаржылық есептілікті даярлау үшін қолданылады. Бұл жүйе бойынша шығындардың бөлінуі 2-сурет- те берілген:
Өндірістік шығын
Материалдар Еңбек шығыны Үстеме шығын
Өндірістік емес шығын
Аяқталмаған өндіріс
Дайын өнім Сату Пайда және зиян шоты
Шығын жиыны
Сурет-2. Шығындарды толық бөлу арқылы өзіндік құнды калькуляциялау Ескерту: автор [3] дереккөзінің негізінде құрастырылған
Айнымалы шығындар бойынша өзіндік құнды калькуляциялау әдісі (верибл-ко- стинг, директ-костинг, маржиналдық калькуляциялау) - өзіндік құнды тек қана айнымалы шығындарды енгізу арқылы калькуляциялайды. Бұл жүйе бойынша шығын 3-суреттегідей бөлінеді.
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ ХАБАРШЫСЫНЫҢ ЭКОНОМИКА сериясы, № 1•2019
Өндірістік шығын
Материалдар Еңбек шығыны Үстеме шығын
Өндірістік емес шығын
Аяқталмаған өндіріс
Дайын өнім Сату Пайда және зиян шоты Шығын
жиыны
Тұрақты шығын Айнымалы шығын
Сурет-3. Айнымалы шығындар бойынша өзіндік құнды калькуляциялау Ескерту: автор [3] дереккөзінің негізінде құрастырылған
Осы екі әдістің ұқсастығы мынанда: екі жүйеде де өндірістік емес шығындар өзіндік құнға енгізілмейді және есептік кезең шығыны ретінде есептеледі.
Мысалы: Ай компаниясы бір өнімнің түрін өндіреді. Өнім бірлігіне шаққандағы смета мынандай:
1. Сату бағасы 11 тг 2. Негізгі материал 3 тг 3. Кесімді еңбекақы 2тг 4. Айнымалы ӨҮШ 1 тг 5. Тұрақты ӨҮШ 10 000тг
6. Өндірістік емес айнымалы шығын 1 тг 7. Өндірістік емес тұрақты шығын 2000 тг 8. Өндіріс көлемі, бір айда 5000 бірлік
Өнім бірлігінің өзіндік құнын бухгалтерлік есепте сипаттау және екі әдіспен пайда туралы есептілікті даярлау келесі кестеде сипатталған:
Кесте 1 Абзобшн костинг және директ костинг әдістері бойынша өнімнің өзіндік құнын есептеу Өнімнің өзіндік құнын есептеу: Пайда туралы есеп
1. Абзобшн костинг
1. Сату бағасы Сату
2. Негізгі материал Сатылған тауардың өзіндік құны
3. Айнымалы ӨҮШ Жалпы табыс
4. Тұрақты ӨҮШ Өндірістік емес шығын
Өнімнің өзіндік құны Операциялық пайда
2. Директ костинг
1. Сату бағасы Сату
2. Негізгі материал Айнымалы шығын:
- өндірістік - өндірістік емес
Барлық айнымалы шығын
3. Айнымалы ӨҮШ Маржиналдық табыс Тұрақты шығын:
- өндірістік - өндірістік емес
Барлық тұрақты шығын
Өнімнің өзіндік құны Операциялық пайда
Ескерту – автормен құрастырылған
Маржиналдық табыс – кезеңдегі сату көлемі мен барлық айнымалы шығын арасын- дағы айырманы айтамыз. Маржиналдық табыс – маржиналдық калькуляциялау жүйесінде қолданылатын ұғым, ал жиынтық табыс – шығындарды толық бөлу арқылы калькуляци- ялау жүйесінде қолданылатын ұғым. Жиынтық табыс – сату мен толық өндірістік өзіндік құн арасындағы айырма [6, 765].
Екі әдісті салыстыру: Кәсіпорынның шаруашылық қызметі кезінде сату көлемі мен өндіріс көлемі әрқашан сәйкес келмейді, яғни қалдық қалып отырады. Олай болса әр түрлі калькуляциялау әдісін қолдану кезінде қалдық пен пайданың сомасы әр келкі болады. Мы- салы: Ай компаниясы бір айда 5000 дана өнім өндіріп, оның 4800 данасын сатқан болса, онда аталмыш әдістер бойынша пайда туралы есептілікті құрастырайық:
Кесте 2 Абзобшн костинг және директ костинг әдістерін салыстыру арқылы пайда және
зиян есептілігін құру
Абзорбшн костинг Директ костинг
СатуКезеңнің басындағы қалдық Өндірістік шығын
Кезеңнің соңындағы қалдық
СатуКезеңнің басындағы қалдық Айнымалы өндірістік шығын Кезеңнің соңындағы қалдық
Сатылған өнімнің өзіндік құны Сатылған өнімнің айнымалы өзіндік құны Айнымалы өндірістік емес шығын
Барлық айнымалы шығын
Жиынтық табыс табыс Маржиналдық табыс
Өндірістік емес шығындар Тұрақты шығын:
- өндірістік - өндірістік емес
Барлық тұрақты шығын
Операциялық пайда Операциялық пайда
Ескерту – автормен құрастырылған
Есептеу қорытындысы бойынша нәтижелерді салыстыру:
Абзобшн костинг бойынша пайда;
Директ костинг бойынша пайда;
Айырмасы.
Абзобшн костинг бойынша кезеңнің соңындағы қорлар;
Директ костинг бойынша пайда кезеңнің соңындағы қорлар;
Айырмасы.
Егер іс жүзіндегі өндіріс көлемі жоспардан аз болса, онда толық бөлінбеген, ал ар- тылса артығымен бөлінген тұрақты үстеме шығын пайда болады.
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ ХАБАРШЫСЫНЫҢ ЭКОНОМИКА сериясы, № 1•2019
Мысалы: «Алтын» компаниясы өнімін 10$ сатады, жылдық айнымалы шығын 4$, тұрақты шығын 900$ құрады. Соңғы 4 жылда ешбір ауытқу іс жүзімен салыстырғанда бол- маған және келесі кестеде өндіріс көлемі туралы мәлімет берілген:
Кесте 3
«Ай» компаниясының өндіріс көлемі туралы мәліметтер
1 жыл 2 жыл 3 жыл 4 жыл Барлығы
К.б. қалдық
Өн-діріс 300 250 200 200 950
К.с. қалдық 200 300 300 200 200
Сату
Ескерту – автормен құрастырылған
3-кестегі мәліметтер бойынша екі әдісті қолдана отырып пайда туралы есептілікті жасау қажет және ол келесі кестеде сипатталған:
Кесте 4
«Ай» компаниясының абзобшн костинг және директ костинг әдістері арқылы құрылған пайда және зиян есептілігі
Абзобшн костинг Директ костинг
Көрсеткіштер Сомасы, тг Көрсеткіштер Сомасы, тг
Сату көлемі 1000 Сату көлемі 1000
К.б. қалдық 0 К.б. қалдық 0
Толық өзіндік құн,
7,60 $ 300*7,60=2280 Айнымалы өзіндік
құн, 4,0 $ 300*4,0=1200
К.с. қалдық 200*7.60=1520 К.с. қалдық 200*4.0=800
Сатылған өнімнің өндірістік өзіндік құны
2280-1520=760 Сатылған өнімнің өндірістік айнымалы өзіндік
1200-800=400
Толық бөлінбеген және артық бөлінген үстеме шығынды түзе- ту
300*3,60-900=180 Маржиналдық табыс 1000-400=600
Сатылған өнімнің
өзіндік құнын түзету 760-180=580 Тұрақты шығын 900
Жиынтық табыс 1000-580=420 Операциялық пайда 600-900=-300 Ескерту – автормен құрастырылған
Екі әдісті салыстыру кезінде мынандай тәуелділікті ескеру қажет:
1. Аяқталмаған өндіріс және дайын өнімнің кезең басындағы және кезең соңын- дағы қалдығы тең, пайда да тең.
2. Егер кезеңнің басындағы қалдықтан соңындағы қалдық артық болса, онда пайда АК>ДК
3. Егер кезеңнің басындағы қалдықтан соңындағы қалдық аз болса, онда пайда АК<ДК
• Өзіндік құнды маржиналдық калькуляциялаудың артықшылығы:
• Шешім қабылдауға аса пайдалы ақпарат береді;
• қорлардың өзгеруінен пайдаға әсер ететін ықпалды болдырмайды;
• Өтімсіз қордағы тұрақты өндірістік үстеме шығынды капитализацияламайды;
• Абзобшн костинг жүйесінің артықшылығы;
• Қаржылық есептілікте кездейсоқ зияндар сипатталмайды;
• Директ костингте тұрақты шығындарға аса назар аударылмайды;
• тұрақты үстеме шығын – бұл актив болып табылады.
Қорыта келгенде, абзорбшн костинг жүйесін қолдану кезінде 2 және 3 жылы баға мен шығын құрылымының өзгермегеніне қарамастан пайда азаяды. Себебі тұрақты үстеме шығынның кемуі немесе артылуы кезеңдік шығын ретінде қарастырылады. Мұндай түзету пайда туралы мәліметтің шынайылығын жоғалтады. Пайда өндіріс көлемі мен сату көлемі- не байланысты болады. Директ костинг кезінде пайда өндіріс көлеміне тікелей тәуелді.
Себебі баға мен шығын құрылымы өзгермеген жағдайда пайда өндіріс көлеміне тәуелді бо- лады. Директ костинг бойынша 150 өнім бірлігі сатылғанда залалсыздық нүктесіне жетеді.
Ал абзобшн костинг бойынша 100 бірлік сатылса да пайда көруге болады.
Әдебиеттер тізімі
1. Кукукина М.Г. Управленческий учет: учебное пособие. / М.Г. Кукукина - Москва: Финансы и статистика, 2004. - 400 с.
2. Серебрянников Г.Г. Управление затратами: учебное пособие. / Г.Г. Серебрянникова - Мо- сква: изд Тамб. гос. тех. унив, 2007. – 80 с.
3. Друри К. Управленческий и производственный учет: Учебник / Пер. с англ. / К. Друри - Москва: ЮНИТИ-ДАНА, 2005.-1071с
4. Карпова Т.П. Управленческий учет [Электронный ресурс] : учебник / Т.П. Карпова. -2-е изд., перераб. и доп. - Москва: ЮНИТИ-ДАНА, 2004. -351 с.
5. Рейдолда С. Кәсіпорын қызметінің залалсыздығын талдау// IV халықаралық ғылы- ми-тәжірибелік конференция «Еуразия экономикалық одағының қатысушы-елдер достығы- ның экономикалық-құқықтықаспектілері» журналы. - Москва, РФ, 2015ж - Б. 353-358 6. Друри К. Управленческий учет для бизнеса решений: Учебгик / Пер. с англ. / К. Друри - Москва: ЮНИТИ-ДАНА, 2012.-655 с.
C. Рейдолда
Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, Астана, Казахстан Методы калькулирования себестоимости продукции в промышленных
предприятиях и их сравнительный анализ
Аннотация. В данной статье рассмотрены методы калькулирования себестоимости произ- водства продукции в промышленных предприятиях на основе полного и переменного распределе- ний затрат. С целью эффективного управления производственными затратами выявлены преиму- щества методов калькулирования себестоимости продукции и проведен сравнительный анализ для выбора оптимальных методов. На практике возникают проблемы распределения производственных затрат на постоянные и переменные с целью калькулирования. Эта проблема порождает повышение себестоимости произведенных продукций или непокрытие затрат. Для решения данных проблем осуществлен сравнительный анализ методов калькулирования себестоимости продукции.
Ключевые слова: калькулирование, полная себестоимость, постоянные затраты, перемен- ные затраты, система директ-костинг, система абзорбшн-костинг, маржинальный доход.
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ ХАБАРШЫСЫНЫҢ ЭКОНОМИКА сериясы, № 1•2019 S. Reydolda
L.N. Gumilyov Eurasian National University, Astana, Kazakhstan
Methods for calculating the cost of production in industrial enterprises and their comparative analysis
Abstract. This article describes the methods of calculating the cost of production in industrial enterprises by full and variable cost distribution. The advantages of methods of calculating the cost of production are revealed for the purposes of effective management of production costs and comparative analysis is made to select the optimal methods. In practice, there are problems of allocation of production costs to constants and variables for the purpose of calculation. This problem causes an increase in the cost of manufactured products or not covered outcomes. To solve these problems, a comparative analysis of methods for calculating the cost of production is made.
Keywords: calculation, full costs, direct costs, indirect costs, direct costs system, indirect costs system, marginal income.
References
1.Kukukina M.G. Upravlencheskii uchet: uchebnoe posobie [Management accounting:
Tutorial] (Finansy i statistika, Moscow, 2004, 400 p.).
2. Serebriannikov G.G. Upravlenie zatratami: uchebnoe posobie [Cost Management:
Tutorial] (izd Tamb. Gos. Tekh. Univ, Moscow, 2007, 80 p.).
3. Druri K. Upravlencheskii i proizvodstvennyi uchet: Uchebnik / Per s angl. [Textbook / Translated from English] (IuNITI-DANA, Moscow, 2005, 1071 p.).
4. Karpova T.P. Upravlencheskii uchet: uchebnik. 2-e izd., pererab. i dop. [Management accounting: the textbook. - 2nd ed., Pererab. and extra] (IuNITI-DANA, Moscow, 2004, 351 p.).
5. Reidolda S. Kasіporyn kyzmetіnіn zalalsyzdygyn taldau [Analysis of activity of enterprise activity], IV khalykaralyk gylymi-tәzhіribelіk konferentsiia «Euraziia ekonomikalyk odagynyn katysushy – elder dostygynyn ekonomikalyk-kukyktyk aspektіlerі» zhurnaly [IV International Scientific and Practical Conference «Economic and Legal Aspects of the Friendship of the Member States of the Eurasian Economic Union»], Moskow, RF, 2015. 353-358 b.
6. Druri K. Upravlencheskii uchet dlia biznesa reshenii: Uchebnik /Per s angl. [Management accounting for business solutions: Tutorial / Translated from English] (IuNITI-DANA, Moscow, 2012, 655p.).
Автор туралы мәлімет:
Рейдолда С. – магистр, «Есеп және талдау» кафедрасының аға оқытушы, Л.Н. Гуми- лев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан.
Reidolda S. – Master, Senior Teacher, Department of «Account and Analise», L.N. Gumilyov Eurasian National University, Astana, Kazakhstan.
«Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰҮ хабаршысының экономика сериясы» журналында мақала жариялау ережесі
1. Журнал мақсаты. Экономика салалары бойынша мұқият тексеруден өткен ғылыми құндылығы бар мақалалар жариялау.
2. Журналда мақала жариялаушы автор мақаланың қол қойылған 1 дана қағаз нұсқасын Ғылыми басылымдар бөліміне (редакцияға, мекенжайы: 010008, Қазақстан республикасы, Астана қаласы, Қ. Сәтпаев көшесі, 2, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Бас ғимарат, 349 кабинет) және vest_econom@enu.kz электрондық поштасына Word форматындағы электронды нұсқасын жіберу қажет. Мақала мәтінінің қағаз нұсқасы мен электронды нұсқалары бірдей болулары қажет. Мақаламен бірге автордың жұмыс орнынан Іліспе хат тапсырылуы қажет (Іліспе хаттың үлгісі төменде берілген).
Мақалалар қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде қабылданады.
3. Автордың қолжазбаны редакцияға жіберуі мақаланың Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің хабаршысында басуға келісімін, шетел тіліне аударылып қайта басылуына келісімін білдіреді. Автор мақаланы редакцияға жіберу арқылы автор туралы мәліметтің дұрыстығына, мақала көшірілмегендігіне (плагиаттың жоқтығына) және басқа да заңсыз көшірмелердің жоқтығына кепілдеме береді.
4. Мақаланың көлемі 18 беттен аспауы тиіс (6 беттен бастап).
5. Мақаланың құрылымы
6. ҒТАМР http://grnti.ru/ - бірінші жолдың сол жақтауында;
Автор(лар)дың аты-жөні – жолдың ортасында;
Мекеменің толық атауы, қаласы, мемлекеті (егер авторлар әртүрлі мекемеде жұмыс жасайтын болса, онда әр автор мен оның жұмыс мекемесі қасында бірдей белгі қойылу керек) – жолдың ортасында;
Автор(лар)дың Е-mail-ы – жақша ішінде, курсивпен, жолдың ортасында;
Мақала атауы – жолдың ортасында;
Аннотация (100-200 сөз; формуласыз, мақаланың атауын мейлінше қайталамауы қажет;
әдебиеттерге сілтемелер болмауы қажет; мақаланың құрылысын (кіріспесі, мақаланың мақсаты, міндеттері, қарастырылып отырған сұрақтың тарихы, зерттеу әдістері, нәтижелер/
талқылау, қорытынды) сақтай отырып, мақаланың қысқаша мазмұны берілуі қажет).
Түйін сөздер (6-8 сөз не сөз тіркесі)
Түйін сөздер мақала мазмұнын көрсетіп, мейлінше мақала атауы мен аннотациядағы сөздерді қайталамай, мақала мазмұнындағы сөздерді қолдану қажет. Сонымен қатар, ақпараттық-іздестіру жүйелерінде мақаланы жеңіл табуға мүмкіндік беретін ғылым салаларының терминдерін қолдану қажет.
Негізгі мәтін мақаланың мақсаты, міндеттері, қарастырылып отырған сұрақтың тарихы, зерттеу әдістері, нәтижелер/талқылау, қорытынды бөлімдерін қамтуы қажет – жоларалық интервал - 1, азат жол «қызыл жолдан» - 1,25см, беттеу жолағы – еніне сай жасалады.
Таблица, суреттер – аталғаннан кейін орналастырылады. Әр таблица, сурет қасында оның аталуы болу қажет. Сурет айқын, сканерден өтпеген болуы керек.
Жалпы қолданыста бар аббревиатуралар мен қысқартулардан басқалары міндетті түрде алғаш қолданғанда түсіндірілуі берілуі қажет.
Қаржылай көмек туралы ақпарат бірінші бетте көрсетіледі.
Әдебиеттер тізімі
Мәтінде әдібиеттерге сілтемелер тікжақшаға алынады. Мәтіндегі әдебиеттер тізіміне сілтемелердің номерленуі мәтінде қолданылуына қатысты жүргізіліде: мәтінде кездескен әдебиетке алғашқы сілтеме [1] арқылы, екінші сілтеме [2] арқылы т.с.с. жүргізіледі.
Кітапқа жасалатын сілтемелерде қолданылған бетттері де көрсетілуі керек (мысалы, [1,
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ ХАБАРШЫСЫНЫҢ ЭКОНОМИКА сериясы, № 1•2019
45 бет]). Жарияланбаған еңбектерге сілтемелер жасалмайды. Сонымен қатар, рецензиядан өтпейтін басылымдарға да сілтемелер жасалмайды (әдебиеттер тізімін, әдебиеттер тізімінің ағылшынша әзірлеу үлгілерін http://bulecon.enu.kz журнал сайтынан қараңыз).
Мақала соңындағы әдебиеттер тізімінен кейін библиографиялық мәліметтер орыс және ағылшын тілінде (егер мақала қазақ тілінде жазылса), қазақ және ағылшын тілінде (егер мақала орыс тілінде жазылса), орыс және қазақ тілінде (егер мақала ағылшын тілінде жазылған болса) беріледі.
Авторлар туралы мәлімет: автордың аты-жөні, ғылыми атағы, қызметі, жұмыс орны, жұмыс орнының мекен-жайы, теелфон, e-mail – қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде толтырылады.
7. Қолжазба мұқият тексерілген болуы қажет. Техникалық талаптарға сай келмеген қолжазбалар қайта өңдеуге қайтарылады. Қолжазбаның қайтарылуы оның журналда басылуына жіберілуін білдірмейді.
Редакцияға түскен мақала жабық (анонимді) тексеруге жіберіледі. Барлық рецензиялар авторларға жіберіледі. Автор (рецензент мақаланы түзетуге ұсыныс берген жағдайда) қолжазбаны қайта қарап, түзетілген нұсқасын редакцияға қайта жіберуі керек. Рецензент жарамсыз деп таныған мақала қайтара қарастырылмайды. Мақаланың түзетілген нұсқа- сы мен автордың рецензентке жауабы редакцияға жіберіледі.
8. Төлемақы. Басылымға рұқсат етілген мақала авторларына төлем жасау туралы ескертіледі.
Төлем көлемі 4500 тенге – ЕҰУ қызметкерлері үшін және 5500 тенге басқа ұйым қызметкерлеріне.
Рекзивизиттер:
1) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО “Банк ЦентрКредит”
БИК Банка: KCJBKZKX
ИИК: KZ978562203105747338 (KZT) Кнп 859
Кбе 16
«За публикацию в Вестник ЕНУ ФИО автора»
2) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО “Bank RBK”
БИК Банка: KINCKZKA
ИИК: KZ498210439858161073 (KZT) Кнп 859
Кбе 16
«За публикацию в Вестник ЕНУ ФИО автора»
3) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО “Forte”
БИК Банка: IRTYKZKA
ИИК: KZ599650000040502847 (KZT) Кнп 859
Кбе 16
«За публикацию в Вестник ЕНУ ФИО автора»
4) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «НародныйБанкКазахстан»
БИК Банка: HSBKKZKX ИИК: KZ946010111000382181 Кнп 859
Кбе 16
«За публикацию в Вестник ЕНУ ФИО автора»
Положение о рукописях, представляемых в журнал
«Экономическая серия Вестника ЕНУ имени Л.Н. Гумилева»
1. Цель журнала. Публикация тщательно отобранных оригинальных научных работ по экономическому направлению.
2. Автору, желающему опубликовать статью в журнале необходимо представить рукопись в твердой копии (распечатанном варианте) в одном экземпляре, подписанном автором в Отдел научных изданий (по адресу: 010008, Казахстан, г.Астана, ул. Сатпаева, 2, Евразийский национальный университет им. Л.Н.Гумилева, Учебно-административный корпус, каб. 408) и по e-mail vest_econom@enu.kz. При этом должно быть строго выдер- жано соответствие между Word-файлом и твердой копией. А также авторам необходимо предоставить сопроводительное письмо (шаблон приведен ниже).
Язык публикаций: Казахский, русский, английский.
3. Отправление статей в редакцию означает согласие авторов на право Издателя, Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева, издания статей в журнале и переиздания их на любом иностранном языке. Представляя текст работы для публикации в журнале, автор гарантирует правильность всех сведений о себе, отсутствие плагиата и других форм неправомерного заимствования в рукописи, надлежащее оформление всех заимствований текста, таблиц, схем, иллюстраций.
4. Объем статьи не должен превышать 18 страниц (от 6 страниц).
5. Схема построения статьи (страница – А4, книжная ориентация, поля со всех сторон – 20 мм. Шрифт: тип – Times New Roman, размер (кегль) - 14):
МРНТИ http://grnti.ru/ - первая строка, слева
Инициалы и Фамилию автора(ов)- выравнивание по центру, курсив
Полное наименование организации, город, страна (если авторы работают в разных организациях, необходимо поставить одинаковый значок около фамилии автора и соответ- ствующей организации)
Е-mail автора(ов) – в скобках курсив
Название статьи – выравнивание по центру полужирным шрифтом
Аннотация (100-200 слов; не должна содержать формулы, по содержанию повторять на- звание статьи; не должна содержать библиографические ссылки; должна отражать краткое содержание статьи, сохраняя структуру статьи – введение, постановка задачи, цели, история, методы исследования, результаты/обсуждение, заключение/выводы).
Ключевые слова (6-8 слов/словосочетаний).
Ключевые слова должны отражать основное содержание статьи, использовать термины из текста статьи, а также термины, определяющие предметную область и включающие другие важные понятия, позволяющие облегчить и расширить возможности нахождения статьи средствами информационно-поисковой системы).
Основной текст статьи должен содержать введение, постановку задачи, цели, историю, методы исследования, результаты/обсуждение, заключение/выводы – межстрочный ин- тервал – 1, отступ «красной строки» -1,25 см, выравнивание по ширине.
Таблицы, рисунки необходимо располагать после упоминания. С каждой иллюстрацией должна следовать надпись. Рисунки должны быть четкими, чистыми, несканированными.
Все аббревиатуры и сокращения, за исключением заведомо общеизвестных, должны быть расшифрованы при первом употреблении в тексте.
Сведения о финансовой поддержке работы указываются на первой странице в виде сноски.
