МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ

(1)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ У.СУЛТАНГАЗИН АТЫНДАҒЫ

ҚОСТАНАЙ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

БИСЕМБАЕВА ЖАНАТ КУМАРОВНА

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ

БАЛАЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ (Оқу – әдістемелік құрал)

Қостанай, 2019

(2)

ӘОЖ 373.2 КБЖ 74.102 Б 58

РЕЦЕНЗЕНТТЕР:

Иржасова Ж.С. – педагогика ғылымдарының кандидаты, Қостанай Әлеуметтік техникалық университетінің, гуманитарлық ғылым кафедра- сының доценті

Байжанова С.А. – педагогика ғылымдарының кандидаты, мектепке дейінгі және бастауыш білім беру кафедрасының доценті

Успанова А.О. – Қостанай қаласының №13 бөбекжай – бақшасының әдіскері

Бисембаева Ж.К.

Б 58 Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту әдістемесі: оқу әдістемелік құрал / Бисембаева Ж.К. – Қостанай: У.Султангазин ат. Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті, 2019. – 81 б.

ISBN 978-601-7934-91-0

Оқу құралының мазмұны «Мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеу»

курсының бағдарламасына сәйкес келеді. Курстың негізгі бөлімдерінің мазмұны сызба мен кестелерде көрсетілген, бұл курстың негізгі мәселелерін бейнелейді және оны оқуға негізгі көрсеткіштер болып табылады.

Оқу-әдістемелік құралы 5В010100 «Мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеу» мамандықтарында оқитын студенттерге арналған.

ӘОЖ 373.2 КБЖ 74.102

У.Султангазин ат. Қостанай мемлекеттік педагогикалық университетінің Ғылыми-әдістемелік кеңесімен басуға ұсынылады.

ISBN 978-601-7934-91-0

(3)

МАЗМҰНЫ

Кіріспе...4

Тіл дамыту әдістемесінің теориялық негіздері ... 5

Өзін-өзі бақылауға арналған тесттер... 9

Мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың тілін дамыту бойынша жұмыс жүйесі ... 11

Мектепке дейінгі жастағы балалардың байланыстыра сөйлеуін дамытудың теориясы мен әдістемесі ... 15

Мектепке дейінгі балалардың диалогтық сөйлеуін дамытудың теориясы мен әдістемесі ... 16

Балалардың монолог тілін дамытудың теориясы мен әдістемесі ... 22

Балалармен сөздік жұмысының теориясы мен әдістемесі ... 36

Мектепке дейінгі жастағы балалардың грамматикалық құрылысын қалыптастыру теориясы мен әдістемесі ... 49

Өзін-өзі бақылауға арналған тесттер ………. ... 53

Мектепке дейінгі жастағы балалардың дыбыс мәдениетін тәрбиелеудің теориясы мен әдістемесі... 55

Өзін-өзі бақылауға арналған тесттер ... 61

Балаларды сауат ашуға дайындаудың теориясы мен әдістемесі ... 63

Көркем әдебиетпен таныстыру теориясы мен әдістемесі ... 68

Мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың тілін дамыту бойынша жұмысты жоспарлау ... 75

Тест жауаптары ... 79

Пайдаланылған әдебиеттер ... 81

(4)

АЛҒЫ СӨЗ

Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту әдістемесі курсы мектепке дейінгі бейіндегі педагогтарды даярлаудағы негізгі бағыттар- дың бірі болып табылады. Ол баланың дамуы мен тәрбиесі, сөйлеу және сөйлеу қарым-қатынасының онтогенезі туралы қазіргі ғылыми білім негі- зінде мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеу дамуы саласындағы кә- сіби қызметке студенттердің дайындығын қалыптастырады. Оқу-әдісте- мелік құрал тілді дамыту мен ана тілін оқытудың әдістемесінің дәстүр- лерін, пәнді оқыту тәжірибесін ескере отырып жазылған. Онда мектепке дейінгі балалардың тілдік дамуына заманауи көзқарастар, соңғы жыл- дардағы зерттеу материалдары, оның ішінде ғылыми зерттеулермен орындалған авторлардың жетекшілігімен студенттерді даярлауда кең апробациядан өткен «Мектепке дейінгі балалардың ана тілін оқыту және сөйлеуді дамыту әдістемесі» (Алексеева М. М., Яшина В. И., 2000) оқу құралының материалдары негізге алынып жазылған.

Оқу-әдістемелік құрал 9 тақырыптан тұрады, онда мектепке дейінгі балалардың сөйлеу қарым-қатынас және сөйлеу тілінің әр түрлі жақта- рын дамыту теориясы мен практикасы мәселелері кесте мен сызба тү- рінде көрсетілген. 1 – 2 тарауларда жалпы тіл дамыту әдістемесінің және оның жеке жақтарының әдіснамалық, физиологиялық, психологиялық, лингводидактикалық және педагогикалық негіздері, курстың негізгі ұғым- дары баяндалады. 3-9-тарауларда балалар тілінің әртүрлі жақтарын да- мытудың теориясы мен әдістемесі (лексикалық, грамматикалық құрылы- сы, фонетика, байланыстырып сөйлеу: диалогтық және монологтық), көркем әдебиетпен таныстыру теориясы, сауат ашуға мектепалды даяр- лық мәселелері қарастырылады. Оқу құралының әрбір тарауы бағдарла- малық материалды түсіну және меңгеру үшін тест тапсырмалармен аяқталады.

Құралдың соңында ұсынылған әдебиеттер тізімі келтірілген.

(5)

ТІЛ ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Мектепке дейінгі балалардың тілін дамыту әдістемесінің пәні ба- лаларды тілді оқыту және оны практикалық қолдану процесі болып табылады.

Мектепке дейінгі балалардың тілін дамыту әдістемесінің пәні – бұл балалардың ана тілін және сөйлеу қарым-қатынас дағдыларын мең- геруіне мақсатты педагогикалық көмек көрсету үрдісі.

Кесте 1 Тіл дамыту теориясы мен әдістемесінің негізгі категориялары

Ұғым Анықтамасы

Тіл адамның қарым-қатынас және ойлау қабілетін жүзеге асыру құралы болып табылады.

Тіл тарихи қалыптасқан адамдар қарым-қатынасының нысаны.

Тіл дамыту 1) баланың ана тілін меңгеру процесі;

2) балалардың тілін дамытуға ықпал ететін мақсатты педа- гогикалық процесс.

Оқыту тілі балалардың өзінің белгілі бір шеңберін меңгеруіне ықпал етудің арнайы ұйымдастырылған, мақсатты процесі-құқық- тық дағдысы.

Сөйле

функциялары

қоғамдық және жеке- адам өмірі және тарихи тілдің рөлі.

Сөйлеу дағдысы

кемелдік дәрежесіне жеткен сөйлеу әрекеті, қандай да бір операцияны жүзеге асыру.

Сөйлей білу сөйлеу дағдыларын дамыту нәтижесінде болатын адам- ның ерекше қабілеті.

Технология қандай да бір істе қолданылатын тәсілдер жиынтығы, шеберлік, өнер.

Оқыту техноло- гиясы

оқытудың, тәрбие жұмысының, әдістерінің, тәсілдерінің, формаларының арнайы жиынтығы мен жинақталуын анықтайтын психологиялық-педагогикалық қондырғылар- дың жиынтығы.

Сөйлеу функциясының жіктелуі (И.А.Зимняя).

Сөйлеу функциялары

Әлеуметтік Зияткерлік Тұлғалық

қарым-қатынас құралы номинативтік эмоциялық-мәнерлі әлеуметтік-тарихи

тәжірибе беру құралы

сигнификативтік жоспарлаушы

реттеуші когнитивтік рефлексия құралы

(6)

хабар функциясы

Мектепке дейінгі балалардың тілін дамыту әдістемесінің басқа ғылымдармен байланысы Мектепке дейінгі балалардың тілін дамыту әдістері Философия

Анатомия және физиология Мектепке дейінгі педагогика Лингвистика

Психолингвистика Психология

Әдебиеттану

Кесте 2 Балалардың тілін дамыту әдістемесінің теориялық негіздері

Аралас ғылымдар

Ғылыми ережелер – сөйлеуді дамыту әдістемесінің теориялық негіздері.

Философия

 Тіл-қоғамдық-тарихи дамудың өнімі.

 Тіл-адам қарым-қатынасының маңызды құралы.

 Тіл мен ойлаудың байланысы туралы ережелер.

 Тіл байланысы және таным процесі туралы ережелер.

Анатомия

және физиология

 Адамның жоғары жүйке қызметінің екі сигналдық жүйесі туралы ілім.

 Сөйлеу аппаратының құрылысы және сөйлеу орта- лықтары және олардың жұмыс істеуі туралы ереже- лер.

Психология

 Сөйлеу және сөйлеу әрекетінің теориясы

 Сөйлеудің сыртқы және семантикалық (ішкі) сипат- тамасы.

 Балалардың сөйлеуді меңгеру ерекшеліктері (заң- дылықтары).

 Психикалық үрдістердің даму ерекшеліктері және олардың сөйлеу байланысы.

Мектепке дейінгі педагогика

 Мектепке дейінгі балаларды дамытудың педагоги- калық жағдайлары туралы ережелер.

 Мектепке дейінгі балаларды оқытудың дидактика- лық негіздері.

Лингвистика

 Тілдің фонетикалық, лексикалық, грамматикалық жүйелері туралы ережелер.

 Сөйлеу формалары туралы деректер.

 Тіл мен тілдің өзара байланысы туралы ережелер.

(7)

Психолингвистика  Сөйлеу қызметі, оның құрылымы туралы ережелер.

Әдебиеттану

 Әдебиет жанры туралы деректер.

 Әдеби шығармаларды құрастыру туралы.

 Мәнерлеп әдеби құралдар туралы.

 Шығарманың мазмұны мен формасы туралы.

Кесте 3 Жеке тұлғаның сөйлеу ерекшеліктері

Сыртқы белгілері Сөйлеу мазмұнының ерекшелігі

 қарқыны

 тон

 тембр

 дыбыс шығару сапасы

 дикция

 сөздіктің мазмұны

 стиль сапасы

 грамматика сапасы

 логикалық

 ой білдіру айқындығы

 сөйлеу және т. б. бейнесі

Кесте 4 Ресейдегі сөйлеуді дамыту әдістемесінің қалыптасу кезеңдері Кезеңдер мен

күндер

Осы саладағы іздестіру бағыттары және нәтижелері

1917 ж. дейін К. Д. Ушинский (1824-1870) мектепке дейін ана тілін оқыту қажеттілігін дәлелдеді. Әдістеменің қалыптасуы үшін негіз салды.

Е.Н.Водовозова (1844-1923) балаларда ана тілін да- мыту бағдарламасын және орыс фольклорын қолдану әдістемесін әзірледі.

А. С. Симонович балалар тілінің сөздігін құрастырып,

"балалар тілі туралы"кітабын жазды.

М. Х. Свентицкая суреттерсіз және суреттерсіз әңгімелер әдістемесін әзірледі.

1) 1918-1932 жж. Мектепке дейінгі тәрбие бойынша алғашқы съездерде (1918, 1919, 1924 жж.) көркем әдебиет балалардың тілін дамытудың негізгі құралы ретінде жарияланған.

Балалар оқу шеңбері, кітаптармен танысу әдістемесі әзірленуде (М. Х. Свентицкая, Е. А. Флерина).

2) 1932-1953 жж. Балаларды тәрбиелеу бағдарламаларын, оның ішінде сөйлеуді дамыту бағдарламаларын құру бойынша жұмыс жасады. (Е. И. Тихеева, Е. А. Флерин).

Балабақшада балалардың тілін дамытудың бірінші жүйесін құрды. (Е. И. Тихеева).

Балалардың сөйлеу тілін дамытуға педагогикалық басшылық жасау қажеттілігі жарияланады. Балалар-

(8)

дың сөйлеу тілін дамыту әдістемесі саласында алғаш- қы зерттеулер жүргізіледі. (А. Н.Гвоздев, А.М.Леуши- на, В.И.Городилова, Е. И. Радина).

3) 1953-1990 жж. Балалар практикасын балабақшада. міндетті сабақ- тарды енгізу. Сөйлеуді дамыту бойынша сабақ өткізу әдістемесін әзірлеу. Тілдік даму бағдарламаларын же- тілдіру (Ф. А. Сохин, М. М. Конина, А. М. Бородич, Г. М.

Лямина, В. В. Гербова, В. И. Логинова, О. С. Ушакова және т. б.).

Қазіргі кезең

Әдістемелердің теориялық негіздерін нығайту, форма- ларды іздеу мен әдістерін дамыту, сабақтан тыс сөй- леуді дамыту идеясын коммуникативтік -әрекеттік тә- сілдерін құрастырды. (О. С. Ушакова) В. В. Гербова, М. М. Алексеева, В. И. Яшина, А. Г. Арушанова)

Кесте 5 К. Д. Ушинский мен Е. И. Тихееваның тіл дамыту

және тілді оқыту жүйелерін салыстыру Компоненттер К.Д.Ушинский Е.И.Тихеева Тілді меңгерудің

мақсаты

Тілді халық тәжірибесін беру құралы ретінде мең- геру (ұрпақ)

Сөйлеуді қарым-қатынас құ- ралы ретінде дамыту.

Міндеттер 1. Сөз сыйының дамуы.

2. Халық пен әдебиеттің ең жақсы түрлерін меңгеру.

3. Грамматиканы меңгеру (тіл логикасы)

1. Балалардың сөйлеу мо- торлы аппаратын дамыту, оның икемділігі.

2. Сөйлеу мазмұнын жинақ- тау (сөздік).

3. Сөйлеу формаларымен жұмыс.

Құралдар  Көркем әдебиет

 Фольклор

 Қоршаған әлем

 Оқыту

 Суреттер

 Қарым-қатынас

 Ойын және еңбек

 Ойын-сауық

 Көркем әдебиет

 Қоршаған орта: материал- дық және әлеуметтік

Нысандар  Сабақтар  Сабақтар мен ойын-сабақ- тар

 Экскурсия

(9)

Әдістері  Заттарды қарастыру

 Суретті қарау

 Балалармен әңгімелесу

 Әдебиеттерді оқу

 Сөз тарту жаттығулары

 Грамматикадағы жаттығулар

 Бақылау

 Үй-жайлар мен заттарды қарау

 Материалдармен және ойыншықтармен ойындар, суреттер қарастыру

 Жаттығулар

 Әңгімелер мен әңгімелесу

 Тапсырмалар

 Әңгіме

 Оқу

 Жатқа үйрену

 Хаттар

Өзін-өзі бақылауға арналған тесттер

№ р/с

Сұрақ немесе тапсырма Жауап

1. Тіл дамыту әдістемесінде жаңа ғылым қалыптасуына үлкен

әсер етеді ,.

2. Мектепке дейінгі тәрбие бойынша алғашқы съездерде

көркем әдебиет балалардың тілін дамытудың негізгі құралы ретінде қашан жарияланған?

1. 1907ж 2. 1918ж 3. 1920ж 4. 1922ж 5. 1902ж

3. Сөйлеудің зияткерлік функцияларына жатады:

1. жоспарлаушы;

2. номинативті;

3. сигнификативті;

4. коммуникативтік;

5. когнитивті.

4. Сөйлеудің негізгі, генетикалық бастапқы функциясы болып табылады:

1. номинативті;

2. коммуникативтік;

3. когнитивтік;

4. жалпы білім беретін;

5. өзін-өзі көрсету функциясы.

(10)

5. К. Д. Ушинскийдің пікірінше, отандық тілді оқытудың қандай мақсаты бар:

1. тірі сөзді дамыту;

2. сөздікті байыту;

3. грамматиканы меңгеру;

4. тілдің ең жақсы түрлерін меңгеру;

5. сөз сыйының дамуы.

6. Е. И. Тихеевтің сөздігін қалыптастыру қалай жүзеге асады:

1. экскурсиялар мен тексерулер;

2. балалармен әңгімелесу 3. мазмұндау;

4. ойыншықтармен және материалдармен айналысу;

5. суреттермен айналысу.

7. Орыс тілін оқытуда бастапқы білім туралы идеяларды практикалық іске асыру бойынша – К. Д. Ушинский қандай пікірін айтты?

8. Е. И. Тихеева пікірі бойынша, педагогтың міндеті балалар дыбыстарды емес, сөздерді меңгеруі керек деген ойын қандай кітапта берілген?

(11)

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУ МЕКЕМЕСІНДЕ БАЛАЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУ БОЙЫНША ЖҰМЫС ЖҮЙЕСІ

Мектепке дейінгі ұйымдардағы сөйлеу жұмысының мақсаты – ба- лалардың сөйлеу мәдениетін меңгеруіне ықпал ету. Сөйлеу мәдениеті екі деңгейді қамтиды:

1) деңгей – дұрыс сөйлеу;

2) жоғарырақ деңгей – сөйлеу мәдениетінің барлық белгілері тән жақсы сөйлеу (дұрыс, дәлдік, қисындық, мәнерлілік және т.б.).

Мектеп жасына дейінгі балалармен сөйлеу жұмысының мақсаты – балалар сөйлеу тілін қарым-қатынас құралы ретінде дамыту.

Дұрыс сөйлеу белгілері Дұрыс сөйлеу

Сөздердің дұрыс айтылуы

Мағынасы бойынша дұрыс сөздерді қолдану

Грамматикалық дұрыс сөйлеу

Кесте 6 Мектепке дейінгі балалармен сөйлеу жұмысының міндеттері Тілдің негізгі бірліктері Міндеттер

Сөз Сөздікті қалыптастыру

Дыбыс Дыбыс мәдениетіне тәрбиелеу

Сөйлем фразасы Сөз тіркесі

Сөйлем

Сөйлеудің грамматикалық құрылымын қалыптастыру: синтаксис, сөз алмасу және сөзжасам

Мәтін: диалог, монолог (байланысты сөйлеу)

Байланыстырып сөйлеу дамыту (диалогтық және монологтық)

Кесте 7 Балалардың тілін дамыту құралдары

• Қарым-қатынас

• Көркем әдебиет

• Оқыту

 Сөйлеу ортасы

 Қоршаған орта

 Балалардың қабілеттері

(12)

Кесте 8 Балабақшада сөйлеу сабақтарының жіктелуі

Сабақ түрлері

Мазмұны Дидактикалық

мақсаттар бойынша

Қатысушылар саны бойынша

— әңгімеге үйрету бойынша

— диалогтік сөйлеуді дамыту бойынша

— дыбыстық

— сөздік

— грамматикалық

— кешенді

— интеграцияланған

— сөйлеу дағдыларын қалыптастыру

бойынша

— біліктерді бекіту бойынша

— қорытынды немесе аралық

— фронтальды

— топтық

— жеке

Сөйлеуді дамыту бойынша сабақтарға қойылатын талаптар

 Оқыту, дамыту және тәрбиелік міндеттердің өзара байланысы;

 Сабақтың эмоционалды тұрғыда әсер етеуі

 Балалардың жас ерекшеліктері мазмұнының қол жетімділігі;

 Сабақ мазмұнының лингвистикалық сауаттылығы;

 Балалардың сөйлеу әрекетінің белсенді сипаты;

 Оқытудың ұжымдық сипатын жеке көзқараспен ұштастыру;

 Балалардың басқа қызмет түрлерімен айналысу байланысы;

 Сабақты ұйымдастыруға қойылатын гигиеналық және эстетикалық талаптарды сақтау.

Балалардың тілін дамыту әдістерінің жіктелуі (Л. П. Федоренко) Балалардың тілін дамыту әдістері

Балалардың сөйлеу мазмұнын байыту әдістері

Балалардың машықтану дағдыларын қалыптастыру

• Бақылау

• Заттарды, қоршаған орта

объектілерін, суреттерді қарау

Балалардың сөйлеуді қабылдауын ұйымдастыру әдістері

Балалардың сөйлеу қызметін ұйымдастыру әдістері

Тілдік жаттығулар

(13)

Әңгімелер, әңгімелесу Мұғалімнің әңгімелері

Әдебиеттерді оқу Спектакльдерді көру

Диа жән кинофильмдерді, слайдтарды көру Модельдеу

Дидактикалық ойындар Сюжеттік-рөлдік ойындар

Кесте 9 Сөйлеу жаттығуларының түрлері

Мазмұны Әрекет тәсілі бойынша Нысан бойынша

 дыбыс

(фонетикалық және прозалық)

 сөздік

 грамматикалық

 диалогтық

 монологиялық

 еліктеу-атқарушы

 конструктивтік

 шығармашылық

 ойын

 практикалық

Кесте 10 Тіл дамуының әдістемелік тәсілдері

Қабылдау атауы

Анықтамасы Сөйлеу

үлгісі

Дұрыс, алдын- ала ойластырылған балаларға еліктеуге арналған сөйлеу қызметі.

Қайталау Есте сақтау мақсатында бір сөйлеу элементін (сөздерді, дыбыстарды, фразаларды) әдейі бірнеше рет қайталау.

Түсініктеме Кейбір құбылыстардың мәнін немесе әрекет тәсілдерін ашу.

Нұсқау Белгілі бір нәтижеге қол жеткізу үшін әрекет тәсілін түсіндіру.

Бағалау Баланың сөйлеу қызметі туралы, оның сапасын сипат- тайтын және оны түзетуге бағытталған дәлелді пікір.

Сұрақ Педагогтың баладан жауапты талап ететін ауызша өтініші.

(14)

Өзін-өзі бақылауға арналған тесттер

№ р/с

Сұрақтар немесе тапсырма Жауап

1. Мектепке дейінгі балалардың тілін дамыту жұмысының мақсаты:

а) балаларды қазақ тілі ережелерімен таныстыру;

б) жақсы сөйлеуді меңгеруге көмектесу;

в) сөйлеуді дамыту қарым-қатынас құралы ретінде;

г) балаларды мектепке тілдік дайындау.

2. Мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың еркін сөйлеу қызметін оқытудың жетекші әдісі:

а) жаттығу;

б) көркем әдебиет оқыту;

в) әңгімелесу;

г) қоршаған ортаны бақылау;

д) дидактикалық ойындар.

3. Мектепке дейінгі балаларды ана тіліне оқытудың ұйымдастырылған түрі:

а) тәрбиешінің балалармен бірлескен қызметі;

б)ойын;

в) серуендеу;

г) сабақ;

д) көркем-сөйлеу қызметі.

4. – баланың сөйлеу сөзі туралы дәлелді пікірі, сөйлеу әрекетінің орындалу сапасы.

5. – жауапты талап ететін ауызша өтініші.

6. – дұрыс, педагогтың еліктеуге арналған алдын ала ойластырылған сөйлеу қызметі.

7. – балаға берілген мазмұнды бірнеше рет қайталауы

8. Мектепке дейінгі балалардың тілін дамытудың негізгі әдісі

(15)

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ БАЙЛАНЫСТЫРА СӨЙЛЕУІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ӘДІСТЕМЕСІ

Байланыстырып сөйлеу формалары

Лингвистикалық жіктеу Психологиялық жіктеу

Диалогтық сөйлеу Ситуациялық сөйлеу

Монологтық сөйлеу Мәтін-мәндік сөйлеу

Кесте 11 Сөйлеудің жағдаяттық және контекстік түрінің белгілері

Ситуациялық сөйлеу Мәтін-мәндік сөйлеу Сөйлеу түрінде ойдың мазмұнын толық

көрсетпейді, ол жағдаймен және бейвербальді құралдармен толықтырылады (ым , мінез- құлық)

Ой мазмұны сөйлеу контекстінде толық көрсетілген

Толық емес (бір құрамдас) және аяқталмаған ұсыныстардың болуы

Сөйлеу жеткілікті толық және кең көлемді.

Ұсыныстарда сөздердің әдеттегі тәртібін бұзу Сөз тәртібі нормаларға сәйкес келеді.

Бастауыш пен анықтауыш есімдікпен көрсетіледі

Есімдікті орынды пайдалану

Сөйлеудің эмоционалдығы және жақындасуы, ол сөйлеуден гөрі көбірек көрінеді.

Сөз тегіс, мағыналырақ Байланыстырып сөйлеу – тек қана сөйлемдердің тізбегі емес, ол сөйлемдердің бір – бірімен тиянақты, белгілі бір ретпен, кезектілікпен, мазмұны жинақы құрастырылған сөйлемдердің жүйесі.

(16)

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ДИАЛОГТЫҚ СӨЙЛЕУІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ӘДІСТЕМЕСІ

Диалог – ғылымда танымдық процестің іздеген нәтижеге әр түрлі, бірақ бір-бірімен жарыспайтын көзқарастар, қатынастар, бағыттардың өзара байланысы жолымен жүзеге асырылатын прогрессивтік дамуының түрі ретінде көрінеді.

Диалогтық бірліктердің түрлері

(бастамашылық және жауапты репликалар)

 Сұрақ-жауап

 Хабарлама-хабар реакциясы

 Ынталандыру – ынталандыру реакциясы Тапсырма.

Диалогтық бірліктердің мысалдарын бос жолдарға жазыңыз.

Сұрақ-жауап

Хабарлама-хабар реакциясы

Ынталандыру – ынталандыру реакциясы

Кесте 12 Диалогтық репликаларды ресімдеу функциялары мен құралдары

Ынталандыру Ажырату құралдары

Реакция функциялары

Ажырату құралдары

Сұрақ Жауап

Қажетті ақпаратты сұрау

Сұрақ ұсынысы Сұралған ақпа- ратты беру

Ұсыныстардың барлық түрлері, қимыл, мимика

Хабарлама Хабарлама реакциясы

Сұхбатта-сушы өз бастамасы бойын- ша хабардар ету

— жаңа фактілер туралы)

— сезімдері туралы

— пікірлер туралы

— ниет туралы

— тілек және т. б.

Хабарлы және сұраулы сөй- лемдер

Алынған ақпарат- қа қарым-қаты- насты білдіру

Ұсыныстардың барлық түрлері, қимыл, мимика, дауыспен сөйлеу

(17)

Ынталандыру Ынталандыру реакциясы Әңгімелесушіде

қандай да бір әре- кетті шақыру неме- се:

— өтініштер

— бұйрықтар

— кеңестер

— ұсыныстар

— шақыру

— коман-далар

— тыйым салу

Қызықты, сұ- рақ, сирек- әңгімелік ұсы- ныстар

(мен тыныш- тықта отырғым келеді)

Іс-әрекетті

орындау немесе орындаудан бас тарту

Орындау ауызша реакциямен

сүйемел-денбеуі мүмкін; ауызша келісім және қан- дай да бір әрекет- ті орындауға дайын болу, сон- дай-ақ орындау- дан бас тарту, баяндау сөйле- мінде көрсетіледі.

Кесте 13 Балаларда диалогтік сөйлеуді дамыту жұмысының мазмұны Диалогтық

бірлік

Ынталанды- руды игеру

Реакцияларды игеру

Мінез-құлық ережелерін меңгеру Сұрақ –

жауап

Әртүрлі мазмұн- мен түрге сұрақ- тар қоюға

үйрету; сұрақтар мен есім

сөздерді пайдалану

Қарым-қатынас тақырыбы мен жағдайына сәйкес сұрақтарға жауап беруге үйрету

Сұрақ қоюға үйрету, сұрақ қою арқылы сұраққа жауап беру, әдептілік көрсету, сұрақты назардан тыс қалдырмау, әңгімелесу кезінде кезекпен айту Ынталандыр

у-ояту реакциясы

Сыпайы сөйлеу- ге үйрету:

— қандай да бір әрекетке итерме- леу,

— өтініштер,

— кеңестер,

— ұсыныстар,

— шақыру

Қабылданған ны- сандардада ниетін орындауға дайын болу немесе орын- даудан бас тартуға үйрету

Пікір білдіру және пікір айту кезінде сөйлеу этикеті құралдарын пайдалануға үйрету

(18)

Хабарлама- хабар

реакциясы

Әңгімелесушілер ге хабарлауды үйрету:

— өзінің пікірі, көзқарасы тура- лы,

— жаңа факті- лер, әсерлер, оқиғалар туралы,

— өзгерген көрі- ністер туралы,

— жасалған уәдесін орындау туралы,

— қалаулар, ниеттер туралы

— өз сезімдері мен уайымдары туралы және т. б

Хабарламаларға төзімді әрекет ету, сыпайылық көрсе- ту іскерліктерін қалыптастыру:

Келісім (келіспеу) таңғалу, қарсылық, қосу, түсіндіру және т. б.

Өз сезімдерін айтқан кезде ұстамды болу; өз пікірлерінде санаттан аулақ болу; басқа пікір- ге төзімділік білдіру;

пікір алмасып, барлық сұхбаттастармен сөй- лесуге мүмкіндік беру

Диалогтық сөйлеуді оқыту әдістері

Тәрбиешінің балалармен сөйлесу түрлері Тәрбиешінің балалармен әңгімелері Стихиялы туындаған әңгімелер Жоспар бойынша Балалардың бастамасы бойынша

Педагогтің бастамасы бойынша

Әңгімелесу – бұл алдын ала таңдалған тақырыптың мәселелерін мақсатты, ұйымдастырылған және дайындалған талқылаудан тұратын әдістемелік әдіс немесе тәсіл.

Тәрбиешінің балалармен әңгімесі – балаларды диалогқа оқытудың жетекші әдістерінің бірі, тәрбиешінің күнделікті өмірде балалармен қарым-қатынас жасау тәсілі.

(19)

Кесте 14 Балалармен әңгімелесу түрлері

Әңгіме әдістемелік тәсіл ретінде

Әңгіме оқу әдісі немесе балаларды тәрбиелеу ретінде Қандай да бір іс-әрекет туралы

балалармен әңгімелесу:

• алдын-ала;

• қорытынды;

• бірлескен ( суреттерді қарау, бақылау және т.б.);

• қайта жаңғырту

Қорытынды әңгімелесу

Кесте 15 Сурет бойынша балалармен әңгіме жүргізу алгоритмі

Бөліктің мақсаты Әдістемелік тәсілдер 1. Балаларды өмірлік тәжірибесін

жандандыру арқылы суретті қабылдауға дайындау

Алдын-ала әңгімелесу

2. Балалардың суретті бастапқы (өзіндік) қабылдауы

Суретті енгізу және көрсету 3. Балалардың суретті қабылдау

процесін басқару

Бірлескен әңгіме:

 сурет бойынша тәрбиешінің қысқа әңгімесі;

 балаларға сұрақтар;

 тәрбиешінің сурет бойынша пікірлері

 балалардың назарын сурет объектілеріне бағыттайтын көз- қарастар.

4. Балалардың суреттен алған әсерлерін жалпылау

Тәрбиешінің сурет бойынша соңғы әңгімесі

Кесте 16 Әңгімелерді жалпылау алгоритмі

Бөліктер Бөлімнің мақсаты Әдістемелік тәсілдер 1. Әңгімелесу-

дің басталуы кіріспе бөлімі)

Балалардың назарын

әңгіме тақырыбына аудару, оған қызығушылық туғызу, алдағы сөйлесуге қажетті эмоционалдық көңіл-күйі

- әңгіме тақырыбы бойынша жұмбақтар;

- сұрақтар;

- өлең оқу;

- суреттер көрсету;

- көрнекі материалды көрсету;

(20)

- ән тыңдау 2. Әңгіменің

негізгі бөлігі (әңгіме тақырыбын дамыту)

Сұхбаттың бағдарламалық мазмұнында көзделген мәселелерді талқылау

- мәселелік, репродуктивті, жалпылама сұрақтар;

- тәрбиешінің түсініктемелері;

- тәрбиешінің әңгімелері;

- көрнекі материалдарды көрсету;

- ойын тәсілдері;

- әңгімелер мен өлеңдер оқу;

3. Әңгіменің аяқталуы

Әңгіме мазмұнын жалпылау - жалпылама сұрақ;

- балалардың ән немесе басқа да музыкалық

шығарманы тыңдау немесе орындау;

- өлең оқу;

- педагогтың қорытындысы;

Кесте 17 Қорытынды сұхбаттың бағдарламалық

мазмұнын тұжырымдау мысалдары

Дұрыс емес тұжырым Дұрыс тұжырымдар 1 нұсқа

Балалардың туған қаласы ту- ралы түсініктерін нақтылау жә- не жүйелеу. Балалардың диа- логтық іскерліктерін дамыту.

Адамгершілік бағытталған тұл- ғаны тәрбиелеу.

2 нұсқа

Балалардың қала туралы: қаланың көше- лері мен көрікті жерлері, өзен, климат ту- ралы түсініктерін жалпылау.

Балалардың қала туралы өз әсерлерімен бөлісе білуін дамыту, жолдастарының пі- кірлерін тыңдау. Туған қаласына деген құрметке тәрбиелеу.

3 нұсқа

Балаларда қалалықтардың еңбегі мен де- малысы, біздің қаламыздың атақты адам- дары туралы білімдерін жүйеге келтіру;

балаларға қаланың қалыптасу тарихы ту- ралы айту. Әңгіме барысында балаларды кезекпен сөйлеуге үйрету, нақтылайтын сұрақтар қою. Қаланың өмірі мен тарихы- на деген қызығушылықты тәрбиелеу.

(21)

Диалогтағы балалардың ойын жаттығуларының жіктелуі Балалардың диалогтағы ойын жаттығулары

Әдеби үлгі негізінде диалогты репродукциялау

Өнімді диалогтар

Оқылған диалогтар:

 рөлдер бойынша өлеңдер оқу

 қозғалмалы

ойындардағы диа- логтар

 театрландырыл- ған қойылымдар

Еркін берілетін диалогтар:

 рөлдерге шолу;

 сахналауойын- дары;

 режиссерлік ойындар

(қуыршақ театры)

Ойын ережеле- ріне негізделген диалогтар:

 ТРИЗ

ойындарындағы диалогтар

 дайын мә- тіндерсіз ауыз- ша ойындарда- ғы диалогтар

Шығармашылық диалогтар

 сюжеттік рөлдік ойындардағы диа- логтар;

 ойыншықтар- мен диалогтар;

 режиссерлік ойындардағы диа- логтар

 атрибуттармен ойындар

(22)

БАЛАЛАРДЫҢ МОНОЛОГТЫҚ

ТІЛІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ӘДІСТЕМЕСІ

Монолог – сөйлеуші өз ойын бір немесе бірнеше көп адамдарға арнап айтатын ауызша сөйлеу әрекеті.

Монолог – сөз өнерінде кейіпкердің ішкі жай-күйін, толғаныс-тебіренісін бейнелеу мақсатында қолданылатын тәсіл. Монологтың ерекшелігі бір адамның ойы, сөзі көрініс табады.

Кесте 18 Монологтың функционалдық-мағыналық типтерінің сипаттамасы

Монолог түрі Монолог қызметі Монолог құрылымы Сипаттама - қандай

да бір объектінің бір мезгілде немесе

тұрақты белгілерін айту түріндегі хабарлама

Объектінің сыртқы неме- се ішкі белгілерінің си- паттамасы

- сипаттама объектісінің жалпы сипаттамасы;

- жекелеген белгілерді тізбектеп айту;

- бағалау пікірлері Баяндау - қандай да бір

объектінің дамушы оқиғалары немесе өзгермелі жағдайы туралы хабарлама

Уақыттық ретпен оқиға- ларды баяндау;

қандай да бір объект күйіндегі өзгерістерді беру

- экспозиция;

- байлау;

- оқиғаны дамыту;

- шарықтау - алмасу Ойлау-себептергеу

қатынас-тарындағы фактілер туралы хабарлама

Қандай да бір фактіні тү- сіндіру;

ненің дәлелі;

қол жеткізу ойлауымыз арқылы, қорытындылау, жалпылау

- қандай да бір пікір, пікір білдіретін тезис;

- дәлел (дәлелдер жүйесі);

- қорытынды-бекіту

Кесте 19 Монологтың өзіндік ерекшеліктері және балалар оларды

құрастыруға оқыту бойынша жұмыстың мазмұны Монологтың өзіндік

ерекшеліктері

Балаларды оқыту міндеттері монологиялық сөйлеу Барлық монологтар

Байланыстылық

- Ауызша байланыстың әртүрлі тәсілдерін үйрету:

қайталау, синонимдік, жергілікті.

Бейнелілік

- Балалардың монологтарда әртүрлі бейнелік құралдарды қолдана білуін

қалыптастыру(эпитеттер, салыстырулар, метафоралар және т. б.)

(23)

Сипаттамасы Сипаттама

объектісінің болуы

- Балаларға сипаттау нысанын атауға және бөлуге үйрету.

Сипаттама объекті- сінің белгілерін

Тізбектеп аудару

- Балаларға объектінің белгілерін бөлуге және атауға үйрету.

- Сипаттама тізбегінің әртүрлі түрлерімен таныстыру және оларды пайдалануға үйрету

Баяндау

Тақырыптың болуы - Балаларды баяндаудың басты тақырыбын

бөлуге үйрету (пікірдің мақсаты арқылы, тақырып арқылы)

Сюжет, әңгіме құры- лымында бекітілген және уақытпен дамиды

- Балаларға мәтіннің баяндау құрылымын беруге үйрету

Ойлау Пікірдің, болуы

(оқиғаның дәлелденуі)

- Балаларға өз ой-пікірлерін қалыптастыруға, пікірін білдіруге үйрету

Аргументтерді

дәлелдейтін пікірлер жүйесі

- Өз ойларын дәлелдеуге (түсіндіруге) үйрету

Ойлау құрылымының қисындылығы

- Талқылау сөзінің құрылымымен таныстыру және оны өз дәлелдемелерін жасау кезінде пайдалану

Әңгіме – монологтық сөйлеуді үйрету әдісі. Әдістің синонимді атау- лары: балалардың әңгімелерін құрастыру, балалардың әңгімелерін жаттықтыру.

Балаларды сипаттау монологтарына оқыту

Кесте 20 Мектепке дейінгі балалардың сипаттау монологтарының көлемі

(А. А. Зрожевскаяның деректері) Монологтың

бірліктері

Балалардың монологтарындағы сөйлеу бірліктерінің орташа саны

5 жыл өмір 6 жыл өмір 7 жыл өмір

Ұсыныстар 5 7 11

Сөздер 11 28 42

(24)

Кесте 21 Балалар сипаттамаларының сапасын

бағалау өлшемдері мен көрсеткіштері

Өлшемдер Көрсеткіштер

Сипаттама толықтығы

- объектінің аталған белгілерінің саны;

- белгілерді анықтаудағы дәлдік;

- басты белгілерді таңдау;

Реті - белгілерді аударудың қисындылығы;

— сипаттама құрылымын сақтау;

Байланысты- лық

— әр түрлі ауызша сөйлеу тәсілдерін қолдану;

— сөйлемдегі сөздердің байланысуы;

Бейнелілік ^— құралдарды сипаттаудың мәнерлі болуы (эпитеттер, салыстырулар, метафоралар және т. б.);

— қолданылатын көрнекілік құралдарының әртүрлілігі;

Балаларды жазбаша монологтарды құруға оқыту әдістемесі қабылдау негізінде сипаттамалар жасау (заттар мен ойыншықтарды, олардың суреттерін, сюжеттік және пейзаждық суреттерді сипаттау);

тәжірибе пәндерінің сипаттамасы (жад негізінде сипаттама);

ойластырылған объектілердің сипаттамасы (қиял негізінде сипаттама).

Кесте 22 Балаларды сипаттауға оқытудың негізгі әдістемелік тәсілдері Тәсіл атауы Тәсіл сипаттамасы

Сипаттама объектісін қарау

Балалардың оны қабылдау барысында объект белгілерін жүйелі түрде бөлуін мақсатты түрде басқару

Сипаттама объектілері туралы әңгіме

Балалармен диалог, таныс объектілердің белгілерін еске алуға немесе ойдан шығарылған объектілердің белгілерін ойлауға көмектесетін сипаттама

Сипаттама үлгісі

Балаларға көрсететін объектіні сипаттау тәсілдері (біріз- ділігі, бір реттік байланыс тәсілдері, бейнелі құралдар) Сипаттама

жоспары

3-4 сөйлемде көрсетілген сипаттаманың құрылымы (біріз- ділігі) мен мазмұнының сөздік схемасы

Моделі Мазмұны мен сипаттаманың дәйектілігінің көрнекі схема- сы

Сипаттама- дағы жаттығу

Балаларды сипаттау монологтарын құрастыруға оқыту- дың негізгі әдісі

Бағалау Одан әрі жетілдіру мақсатында бала сипаттамасының са- пасы туралы дәлелді пікірлері

(25)

Кесте 23 Балаларды сипаттауға үйретудің алгоритмі

Жаттығу Жұмыстың негізгі мазмұны 1. Балаларды

әңгімелеуге дайындау

— Балалардың іс-әрекетін сипаттау объектілерінің белгілерін бөлуге бағыттау.

— Сипаттама әңгімелері үшін қажетті балалар сөзді- гін байыту және белсендіру.

— Білім беру құралдарымен жұмыс.

2.Балаларды

сипаттама жасауға үйрету

— Сипаттама үлгілерін көрсету.

— Іс-әрекет тәсілдерін жалпылау (әңгіме жоспары).

— Балаларды сипаттауға жаттықтыру.

— Балалар сипаттамасының кемшіліктерін түзету.

Балалардың қабылдау негізінде сипаттама құруы – балалардың си- паттау тілін оқытудағы алғашқы қадамы.

Қабылдау – бұл баланың санасында қоршаған әлем объектілерінің се- зімдеріне тікелей әсер ететін көрініс.

Сипаттама объектісін қарау – оның белгілерін, ерекшеліктерін қабыл- дауға (бөлуге) бағытталған әдістемелік тәсіл.

Кесте 24 Балаларды қабылдау негізінде сипаттауға

үйрету бойынша сабақ алгоритмі

№ р/с

Бөліктің мақсаты Мүмкін болатын әдістемелік тәсілдер 1. Балаларды сипаттау

тілін оқытуға дайындау:

балаларға сипатталатын объектілердің белгілерін бөлуге көмек көрсету;

сөздікті белгілер

атауларымен байыту;

Сипаттама объектісін қарап шығу:

— сұрақтар (репродуктивті, проблема- лық, салыстыру және т.б.);

— нұсқаулар;

— кейіпкермен ойын диалогтары;

— тәрбиешінің объектінің жекелеген белгілері туралы хабарламалары;

— сөздік жұмысының тәсілдері;

— сөйлеу бейнесіндегі жаттығулар;

2. Сипаттауға ұмтылыс жасауды қалыптастыру

Ойын мотивациясы:

— ойын кейіпкерінің қиын жағдайы тура- лы әңгіме;

— оған көмектесу, ниетін ынталандыру;

— ойын тапсырмасын қою;

— оқу міндетін тұжырымдау;

(26)

3. Сипаттама жасауға үйрету

— әрекет тәсілін көрсету

— үлгі;

— сөздік жоспар;

— моделдеу;

— балаларда сипаттама біліктерін қалыптастыру

— жаттығу;

— жетекші сұрақтар;

— нұсқау;

— фразаның анықтамасы;

— көрсетілген сөз;

— балалардың сипаттау тілін түзету

— жеке бағалау;

— жалпы бағалау;

— балаларды өзара бағалау;

Сипаттама монологтарының модельдері

Сурет 8. Ойыншықты сипаттау үлгісі (Т. Ткаченко 1)

Кесте 25 Т. Ткаченко бойынша киімдерді сипаттау

үлгісінің мазмұндық мысалы:

Блоктар Үлгі блоктарының мазмұны 1 Көрінбейтін түсті дақтар түсті білдіреді

2

Ерлер, әйелдер мен баланың символикалық фигуралары киімнің тиесілілігін бейнелейді (әйелдер, ерлер, балалар, қыздар, ұлдар)

3 Матаның тікбұрышты бөліктері киім затын тігетін материалды білдіреді

4 Алмалы-салмалы бөліктері бар көйлектің бейнесі- киімнің бөліктері

5 Сары жапырақ, қар, күн-киім маусымдылығы 6 Қолдың білегі киімнің әрекетін бейнелейді

(27)

Сурет 9. Ыдыс-аяқтарды сипаттау үлгісі (Т. Ткаченко)

Сурет 10. Сәулелік аралық байланысты беретін ыдыс-аяқты сипаттау үлгісі (Н.С.Малетина, Л.В.Пономарева¹)

Сурет 11. Көкөністер мен жемістерді сипаттау үлгісі (Н.С.Малетина, Л.В.Пономарева)

(28)

Сурет 12. Жергілікті атаулы байланыс (қара шеңбер) және синонимдік байланыс (теңдік белгісі бар шеңбер) символдарымен жануарды сипаттау үлгісі

(Н.С.Малетина, Л.В.Пономарева)

Кесте 26 Балаларды картиналарды сипаттауға

үйрету бойынша сабақ алгоритмі Бөліктің мақсаты Әдістемелік тәсілдер 1. Балаларды суреттің

сипаттамасына дайындау:

- балаларға суреттің белгілерін бөлуге көмек көрсету;

-сөздікті байыту;

Суретті қарау:

-суреттің мазмұны бойынша сұрақтар;

- нұсқаулар;

-тәрбиешінің суреттің жеке белгілері туралы хабарламалары

2. Ұмтылыс жасау, сипаттауды үйрену

Ойындық мотивация:

- суреттерді көре алмайтын ойын кейіпкері- нің қиын жағдайы туралы әңгіме;

- оған (оларға) суретті "көруге" көмектесу ниетін ынталандыру және ойын міндетін қою;

- оқу міндетін тұжырымдау 3.Суретті құрастырып

сипаттауға оқыту:

- әрекет тәсілін көрсету - балаларда қалыптастыру -сипаттама біліктері

- тізімдемені түзету негіздері балалардың сөйлеуі.

- үлгісі;

- сөздік жоспар;

- модельдеу - жаттығу;

- жетекші мәселелер;

- кеңес сөз;

- көрсетілген сөз;

- жеке бағалар;

- жалпы баға;

- өзара бағалау;

(29)

Кесте 27 Сабақ алгоритмі

балаларды олардың тәжірибесі негізінде сипаттауға үйрету

№ п/п

Бөліктің мақсаты Әдістемелік тәсілдер Балаларды оқуға

дайындау бойынша баяндау, сөйлеу әркеті:

Еске алынатын сипаттамалар объектілері туралы алдын ала әңгімелесу:

-балаларға арналған сұрақтар;

-ояту еске түсіру;

-тәрбиешінің өзінің ұқсас объектісі туралы хабарламасы(1-үлгі)

1. Балаларға сипаттама нысанын және оның белгілерін есте сақтауға көмектесу.

Балаларды сипаттауға үйрету:

- үлгіні талдау;

- қайта үлгі;

- сипаттама жоспары;

- модельдеу;

әрекет тәсілін көрсету Балаларда сипаттамалық ойлауды қалыптастыру.

- жаттығу;

- жетекші мәселелер;

- нұсқау сөз тіркестерін;

- көрсетілген сөз;

2. Балалардың сипаттау тілін түзету.

- жеке бағалау;

- жалпы бағалау;

- өзара бағалау

1 Бұл сабақта үлгі әрекет тәсілін көрсету үшін ғана емес, сонымен қатар ассоциативті байланыстар негізінде балаларды өз бетінше еске алуды белсендіретін тәсіл болып табылады.

Сипаттама қиял негізінде (шығармашылық сипаттама) балалардың жаңа бейнелерді, яғни сипаттаманың шын мәнінде жоқ объектілерін ойлап табуын және сипаттауын болжайды.

Қиял-бұл адамның қалыптасқан тәжірибені қайта өңдеу жолымен жаңа бейнелерді жасау қабілеті (бар тәжірибені жаңа бейнелерге түрлендіру).

Тәжірибе сипаттамасы мектепке дейінгі жастағы балаларда өмірдің бесінші жылында дами бастаған балалардың еркін естелігіне сүйене- ді. Сондықтан балаларда есте сақтау-бұл сипаттама тілін дамыту әдісі ғана емес, еркін есте сақтауды ынталандыратын әдіс.

Есте сақтау-адамның өз тәжірибесін бекіту, сақтау және қайта жаң- ғырту болып табылатын шындықтың психикалық көрінісі.