1
ҚОСТАНАЙ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
КОСТАНАЙСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ИНСТИТУТ
АЗИЯ ДАЛАЛАРЫНДАҒЫ БИОЛОГИЯЛЫҚ ƏРТҮРЛІЛІК
III Халықаралық ғылыми конференцияның
(Қазақстан Республикасы, Қостанай қ., 2017 жылдың 24-27 сəуірі)
БИОЛОГИЧЕСКОЕ РАЗНООБРАЗИЕ АЗИАТСКИХ СТЕПЕЙ Материалы III Международной научной конференции
(24-27 апреля 2017 г., Костанай, Казахстан)
BIOLOGICAL DIVERSITY OF ASIAN STEPPE
Proceedings of the III International Scientific Conference (April 24-27, 2017, Kostanay, Kazakhstan)
Костанай 2017
УДК 502/504 ББК 20.18 А 30
А 30 Азия далаларындағы биологиялық əртүрлілік III халықар. ғыл. конф.
Материалдары (Қазақстан Республикасы, Қостанай қ., 2017 жылдың 24-27 сəуірі) / ғылыми редакторлары Е.А. Əбiл, Т.М. Брагина. - Қостанай: ҚМПИ, 2017. - 366 с..
Биологическое разнообразие азиатских степей: Материалы III междунар.научн.
конф. (24-27 апреля 2017 г., г. Костанай, Казахстан) / под научн. редакцией Е.А.
Абiль, Т.М. Брагиной. - Костанай: КГПИ, 2017. - 366 с.
Biological Diversity of Asian Steppe. Proceedings of the III International Scientific Conference (April 24-27, 2017, Kostanay, Kazakhstan) /science editors E.A. Abil, T.M.
Bragina. – Kostanay: KSPI, 2017. – 366 pp.
ISBN 978-601-7839-73-4
РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ
Жауапты редакторлары:
Əбіл Е.А., тарих ғылымдарының докторы, профессор
Брагина Т.М., биология ғылымдарының докторы, профессор Ахметов Т.А., педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор
Редакция алқасының мүшелері
Брагин Е.А., биология ғылымдарының кандидаты, профессор; Божекенова Ж.Т., биология магистрі;
Ильяшенко М.А., биология магистрі; Рулёва М.М., биология магистрі; Сухов М.В., техникалық ғылымдарының кандидаты, доцент; Суюндикова Ж.Т., биология ғылымдарының кандидаты, доцент В сборнике опубликованы материалы III Международной научной конференции «Биологическое разнообразие азиатских степей».В докладах рассмотрены итоги исследований и перспективы сохранения биологического разнообразия степных экосистем, островных и ленточных лесов и водного-болотных угодий степной зоны Евразии, охраны природных территорий и популяций видов особого природоохранного значения, формирования экологической сети и вклада вузов в изучение биоразнообразия. Книга предназначена для ученых и практиков, работающих в области изучения и сохранения биологического разнообразия, преподавателей вузов, аспирантов, студентов, работников природоохранных учреждений.
УДК 502/504 ББК 20.18 Рекомендовано к изданию Ученым советом
Костанайского государственного педагогического института МОН РК За достоверность предоставленных в сборнике сведений и использованной
научной терминологии ответственность несут авторы статей
ISBN 978-601-7839-73-4
© Костанайский государственный педагогический институт, 2017
© Научно-исследовательский центр проблем экологии и биологии, 2017
Вредоносность совок проявляется в фазе молочно-восковой спелости, т.к. гусеницы отдают предпочтение мягкому, недозрелому зерну. Потери могут достигать до 15-20 кг/га за вегетационный период [1,3,4]. Предотвращению потерь и снижению численности популяции вредного вида фитофага способствуют своевременно проведенные истребительные мероприятия. Поля пшеницы с численностью опасного фитофага выше экономического порога вредоносности обрабатывали инсектицидами (с д.в. - имидаклоприд, дифлубензурон) за счет товаропроизводителя.
Влажная относительно теплая осень 2016 года позволила продолжить питание гусеницам просыпанным зерном, всходами падалицы, злаковыми сорняками вплоть до наступления устойчивого похолодания. Обилие пищи способствовало накоплению жировых веществ, благодаря которым личинки благополучно перезимовывают и в последующем у бабочек совки отмечается более высокая плодовитость.
При создавшихся благоприятных условиях осени 2016 года под зиму фитофаги ушли в оптимальном физиологическом состоянии (средний вес гусениц — 320 мг), что диагностирует активный рост популяции серой зерновой совки в 2017 году на посевах яровой пшеницы, что определяет формы борьбы с ними.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1 Ганиев М.М., Недорезков В.Д., Шарипов Х.Г. Вредители и болезни зерна и зернопродуктов при хранении. - М.: КолосС, 2009. - 208 с.
2 Программа развития территорий Аршалынского района на 2016-2020 годы 3 Шек Г.Х. Совки - вредители полей. - Алма-Ата: Кайнар, 1975. - 184 с.
4 Шек Г.Х., Ажбенов В.К., Евдокимов Н.Я. и др. Рекомендации по учету, прогнозу и мерам борьбы с серой зерновой совкой. - М.: Колос, 1984. - 32 с.
ЕКІ ТҮРЛІ ФИЗИКА-ХИМИЯЛЫҚ ƏДІСТІҢ АДЕКВАТТЫҒЫН ЗЕРТТЕУ Definition of adequacy of two different physical and chemical methods
M.Б.Жумагалиева, А.Э.Ардаковa M.B.Zhumagalyeva, A.E.Ardakova
Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты, Қостанай қ., Қазақстан е-mail: [email protected], е-mail: [email protected]
Аналитикалық практикада көбінесе екі немесе одан да көп орта мəндерді салыстыру қажеттілігі туындайды. Айырықша бұл жағдай бір сынаманы екі түрлі əдіспен анықтағанда қолданылады.
Өндірісте арбитраждық анализ нəтижесінің сенімділігін тексеру əр түрлі əдістерді қолданып қана жүзеге асады. Мұндай жағдайда нəтижелердің метрологиялық статистикасының айырмасының мəнділігін анықтаудың маңызы зор [1].
Ол үшін алдымен əр əдіс бойынша параллель орындалған нəтижелер математикалық статистикамен өңделіп, t – критерий есептеледі:
(1)
Егер есептелген t – критерий f=n1+n2-2 шартында кестелік мəннен tкестеtэксп. үлкен болса, онда əдістер адекватты емес, егер керісінше эксперимент жүзінде есептелген
эксперименттік мəн кестелік мəннен кіші tэксп.tкесте болса, онда əдістердің адекватты екендігі анықталады.
Эксперименттік бөлім
Екі түрлі физика-химиялық əдістің адекваттығын зерттеу үшін электрохимиялық əдістердің ішінен потенциометрлік əдіс ЭКОТЕСТ-2000 құрылғысы жəне оптикалық əдістердің ішінен фотоэлектроколориметрлік əдіс КФК-3 құрылғысы таңдалып алынды.
Зерттеуге алынған Қостанай аймағының шұжық өнімдерінің құрамындағы нитриттердің мөлшері əдістеме[2] бойынша анықталды.
Потенциометрлік əдіс 1. Сынаманы дайындау.
a) Конустық колбаға ұнтақталған шұжық өнімдерінің 5 г массасын өлшеп салады.
b) Колбаға 100 см3 жылы дистилденген су құйып 30 минут бойы үздіксіз шайқап нитраттарды экстракциялайды. Колбаны суытып сүзеді.
c) Фильтраттағы белокты тұнбаға түсіру үшін 2,50 см3 NaOH жəне 10 см3 мырыш сульфатын қосады. Колбаны 5 минут қыздырып, қағаз сүзгіден өткізіп, фильтратты көлемі 100 см3 өлшеу колбасына құйып, өлшеу сақинасына дейін калий сульфаты ерітіндісімен жеткізеді.
2. Анализ жүрісі.
a) Нитраттардың бастапқы концентрациясын анықтау үшін ионоселективті нитрат электроды арқылы pNO3- өлшеніп, градуировкалық график арқылы концентрациясы анықталады.
b) Нитриттерді анықтау үшін оларды натрий персульфатымен нитраттарға дейін тотықтырады:
5NaNO2 + (NH4)2S2O8 = 5NaNO3 + (NH4)2S2O3
Көлемі 25 см3 фильтратқа 0,50 см3 аммоний персульфатын қосып, белсенді түрде араластырып, 5 минут өткен соң pNO3- өлшенеді.
3. Нəтижелердің есептелуі.
a) Шұжық құрамындағы нитритті анықтау формуласы:
(2)
мұндағы, С1 – нитраттардың нитриттерді тотықтырғаннан кейінгі қосынды концентрациясы;
С – нитраттардың бастапқы концентрациясы;
М – нитриттің молярлық массасы (г/моль);
V – фильтрат көлемі (см3);
m – сынаманың массасы.
Зерттеу нысанына алынған “Ветчина нежная” ҚР, Қостанай облысының «Қарасу- Ет» ЖШС шұжығы алынып, ЭКОТЕСТ-2000 құрылғысында нитраттардың көрсеткіштері анықталды.
1-кесте - Потенциометрлік əдіспен анықталған нитраттардың көрсеткіштері мен есептеулері
Параллель өлшеулер саны,
n
pNO3- С1(NO3-) pNO3- С(NO3-) С1-С (NO2-)
1 4,88 1,31·10-5 4,94 1,14·10-5 1,31·10-5 – 1,14·10-5
2 4,89 1,28·10-5 4,94 1,14·10-5 1,28·10-5 – 1,14·10-5
3 4,87 1,34·10-5 4,93 1,17·10-5 1,34·10-5 – 1,17·10-5
4 4,88 1,31·10-5 4,94 1,14·10-5 1,31·10-5 – 1,14·10-5
5 4,88 1,31·10-5 4,93 1,17·10-5 1,31·10-5 – 1,17·10-5
“Ветчина нежная” шұжық өнімінің құрамындағы нитриттің (2) формула бойынша есептелген мөлшері (n-5):
Осы нəтижелер əрі қарай математикалық статистикамен өңделді.
1. Стандартты ауытқу:
2. Орта шаманың стандартты ауытқуы:
=
Алынған нəтижелер 2-кестеге койылды.
2- кесте - Нəтижелердің математикалық статистикамен өңделуі
№ Хі Хі - (Хі - )2 S
1 0,039
0,036
0,003 9·10-6
3,8*10-3 1,7*10-3
2 0,032 -0,004 1,6·10-5
3 0,039 0,003 9·10-6
4 0,039 0,003 9·10-6
5 0,032 -0,004 1,6·10-5
0,181 6*10-5
Фотоколориметрлік əдіс
Фотоколориметрлік əдіспен шұжық өнімдері құрамындағы нитрит иондарының мөлшерін анықтау нитрит ионына сірке қышқылды ортада сульфанил қышқылымен əсер еткенде бірінші сатыда диазоқосылыс түзіп, екінші сатыда түзілген диазоқосылыс D- нафтиламинмен əрекеттесіп, азобояғыш түзуіне негізделген [3]:
Бұл реакция өте сезімтал колориметрлік реакциялардың қатарына жатады.
Қажетті реактивтер 1. Грисс реактиві
2. Натрий гидроксидінің ерітіндісі – 0,1 моль/дм3 3. Мырыш сульфатының ерітіндісі – 0,45 % 4. Аммиак ерітіндісі – 5 %
5. Тұз қышқылы ерітіндісі – 0,1 моль/дм3 6. Натрий нитритінің ерітіндісі.
Градуировкалық графикті құруға арналған нитрит ерітінділерін дайындау.
Натрий нитритінің 1,4997 г массасын аналитикалық таразыда өлшеп, көлемі 1 дм3 өлшеу колбасына салып ерітеді, өлшеу сақинасына дейін дистилденген сумен жеткізеді.
Ерітіндідегі NO2 0,001 г/мл немесе 1 мг/мл.
Жұмысшы ерітінді. Жұмысшы ерітіндіні дайындау үшін негізгі ерітіндіден 10 мл алып, көлемі 500 мл өлшеу колбасында ерітіп, өлшеу сақинасына дейін дистилденген сумен жеткізеді.
Стандарттық ерітінді. Стандарттық ерітіндіні дайындау үшін жұмысшы ерітіндіден 5 мл алып, көлемі 100 мл өлшеу колбасында дистилденген суда ерітіп, өлшеу сақинасына дейін жеткізеді. Бұл ерітіндінің 1 миллилитрінде 0,001 мг немесе 1 мкг нитрит ионы бар.
Градуировкалық графикті құру.
Көлемі 100 мл өлшеу колбасына стандартты ерітінділердің 0; 1,0; 2,0; 4,0; 6,0; 8,0;
10,00; 12,00; 14,00; 16,00 т.с.с. көлемдері құйылады.
Əрбір колбаға 5 мл 5%-дық аммиак ерітіндісін, 10 мл 0,1 М тұз қышқылын құйып, дистилденген сумен өлшеу сақинасына дейін жеткізеді. Осы ерітіндінің 15 миллилитрін алып, оған 15 мл Грисс реактивін қосып, ені 20 миллиметрлік кюветада 520 нм толқын ұзындығында КФК-3 құрылғысында оптикалық тығыздығы өлшеніп, нəтижелері 3 кестеге қойылды.
3-кесте - Градуировкалық график дайындауға арналған ерітінділердің оптикалық тығыздығы
Өлшенген шамалардың
аталуы Фон 1 2 3 4 5 6
С, мкг 0 0,15 0,3 0,6 0,9 1,2 1,5
Д, оптикалық тығыздық 0 0,075 0,201 0,412 0,619 0,825 1,1
1-сурет. Градуировкалық график.
Жұмыстың орындалу реті:
1. Таңдалып алынған шұжықтан сүзінді дайындау.
Анализге дайындалған 20 г сынаманы 0,01 г дəлдікпен өлшеп алады жəне 100 миллилитрлік химиялық стаканға салады. Сынамаға 55r20С градусқа дейін қыздырылған 35–40 мл дистилденген су құйып, арасында араластыра отырып 10 минут бойы тұндырады.
Содан кейін ерітіндіні сыйымдылығы 200 мл өлшеуіш колбаға мақта фильтрі арқылы сүзеді.
Сынаманы бірнеше рет сумен шайып, бұл суды фильтр арқылы колбаға құю қажет. Содан кейін ерітінді салқындатылады жəне белгіленген сызығына дейін дистилденген сумен жеткізіледі.
Қақталған шұжық өнімдерінен ерітінді алу үшін 20 г сынамаға алдын-ала өлшенген жəне 55r20С температураға дейін қыздырылған 200 мл дистилденген суды құяды жəне арасында араластыра отырып, 30 минут бойы тұндырады. Содан кейін ерітінді мақта фильтрі арқылы сүзіледі.
2. Сыйымдылығы 100 мл өлшеуіш колбаға алынған ерітіндінің 20 миллилитрін құйып, оған 10 мл 0,1 н NaOH жəне 0,45% ZnSO4 ерітіндісін белоктарды тұндыру үшін қосады.
3. Колбадағы қоспаны 7 минут қайнап тұрған су моншасында қыздырады, содан кейін салқындатады, белгіленген сызығына дейін дистилденген сумен жеткізіледі, араластырылады жəне күлсіз сүзгі қағазы арқылы сүзіледі. Осыған параллель бақылау ерітіндісі дайындалады. Ол үшін сыйымдылығы 100 мл өлшеуіш колбаға аталған реактивтер қосылады, бірақ 20 мл шұжық ерітіндісінің орнына 20 мл дистилденген су алынады.
4. Сыйымдылығы 100 мл конустық колбаға 5 мл белоктарды тұндырғаннан кейін алынған мөлдір фильтратты құямыз, оған 1 мл 5% аммиак ерітіндісін, 2 мл 0,1 н тұз қышқылы ерітіндісін жəне ерітінділердің түсін күшейту үшін 5 мл 1 мл-інде 1 мкг натрий нитриті бар үлгілік ерітінді құйылады. Содан кейін колбаға 15 мл Грисс реактиві қосылады жəне 15 минут тұрғаннан кейін ерітінді түсінің интенсивтілігін салыстыру ерітіндісіне қатысты фотоэлектроколориметрде (жасыл светофильтрде (λ = 520 нм) сіңіру қалыңдығы 20 мм) оптикалық тығыздығы өлшенеді.
Нəтиженің есептелуі:
(5)
Мұндағы, Х – өнімдегі нитриттің массалық үлесі, %;
m1 – калибровкалық графикте көрсетілген нитриттің мəні;
g – өнім салмағы, г;
30 – дайындалған түсті ерітінді көлемі, мл;
200 – өнім сүзіндісінің массасы, мл;
100 – шайындының сұйытылғандағы көлемі;
20 – белокты тұндыруға арналған ерітінді көлемі, мл;
5 – түсті ерітінді дайындауға алынған сүзінді көлемі, мл;
106 – ауыстыру коэффициенті, г;
100 – ауыстыру, %.
Бірінші мəліметтің есептелу үлгісі:
%
Қалған нəтижелер де осы тəсілмен есептеліп, 4-кестеге қойылып, əрі қарай математикалық статистикамен өңделді.
1. Стандартты ауытқу:
2. Орта шаманың стандартты ауытқуы:
=
4 –кесте - Фотоколориметрлік əдіспен алынған шұжық құрамындағы нитрит мөлшерінің нəтижелерінің өңделуі
№ Д С (NO2-), мкг Z( NO2-), % Хі - (Хі - )2 S
1 0,900 1,30 0,0390
0,03906
-0,00006 3,6*10-9
2,5*10-4 1,2*10-4
2 0,899 1,29 0,0387 -0,00036 1,3*10-7
3 0,901 1,31 0,0393 0,00024 5,8*10-8
4 0,900 1,30 0,0390 -0,00006 3,6*10-9
5 0,901 1,31 0,0393 0,00024 5,8*10-8
0,1953 2,5*10-7
Осы екі түрлі физика-химиялық əдіспен анықталған «Ветчина нежная» шұжық өнімінің құрамындағы нитрит ионы мөлшерінің нəтижесінің адекваттығы (1) формула бойынша есептелді.
f=n1+n2-2 5+5-2 8
tкесте 2,31
1,62,31, яғни tэксп.<tкесте, сондықтан бұл екі түрлі физика-химиялық əдіс t-критерий мəні бойынша адекватты екендігі анықталды. Сонымен, шұжықтар құрамындағы нитриттерді анықтауға потенциометрлік əдісті де, фотоколориметрлік əдісті де қолдануға болады.
ƏДЕБИЕТ ТІЗІМІ
1. Васильев В.П. Аналитическая химия В 2 ч. Ч. 1. Гравиметрический и титриметрический методы анализа: Учеб. Для химико-технол. спец. вузов. – М.: Высш. шк., 1989. – 320 с.
2. http: //books.ifmo.ru/file/pdf/1200.pdf
3. Бурова Т.Е., Базарнова Ю.Г., Поляков К.Ю. Определение содержания нитритов в мясных продуктах: Метод. указания к лабораторной работе №1 по курсу «Биологическая безопасность сырья и продуктов животного происхождения» // Под ред. А.Л.Ишевского. – СПб.: СПбГУНиПТ, 2004. – 16 с.
ИЗУЧЕНИЕ ФЛОРЫ ОТВАЛОВ ТЕХНОГЕННЫХ ЛАНДШАФТОВ НА ПРИМЕРЕ СОКОЛОВСКОГО РУДНИКА
Studying of flora of dumps of technogenic landscapes on the example of Sokolovsky of the mine
Д. Т. Конысбаева1, С. А. Зимницкая2, А. Ж. Жакупов2 D. T. Konysbayeva1, C. A. Zimnitskaya2, A. Zh. Zhakupov2
1 Казахский агротехнический университет им.Сейфуллина, г. Астана, Казахстан e-mail: [email protected]
2Уральский федеральный университет им. Б. Ельцина, г. Екатеринбург, Россия
Термин «техногенный ландшафт» для промышленных отвалов можно считать наиболее точным. При образовании отвалов возникают экотопы, свободные от растительности и служащие первичным субстратом для поселения на нем растений.
Формирование и становление флоры техногенных ландшафтов имеет свои закономерности
Шупова Т.В., Чаплыгина А.Б.
Трансформация орнитофауны байрачного леса заказника общегосударственного значения «Лучковский» (Украина)
The transformations of avifauna of the forest in the reserve of national importance
"Luchkivskiy"(Ukraine)
264
ЖОҒАРҒЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДАҒЫ АЙМАҚТЫҚ БИОАЛУАНТҮРЛІЛІГІ БОЙЫНША ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ НƏТИЖЕЛЕРІ
РЕЗУЛЬТАТЫ НАУЧНО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИХ РАБОТ ВУЗОВ В ИЗУЧЕНИИ РЕГИОНАЛЬНОГО БИОРАЗНООБРАЗИЯ
RESULTS OF SCIENTIFIC RESEARCH WORK OF HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS IN THE STUDY OF REGIONAL BIODIVERSITY Абдыкаликова К. А., Нурушева А.Б.
Фитохимический анализ некоторых лекарственных растений Костанайской области
Phytochemical analysis of some medicinal plants of Kostanay region
271
Арыстанова С.А., Хамитова К.К., Нүркенова Ə.Д.
Богатство живой природы Казахстана Richness of wildlife of Kazakhstan
274
Баубекова Г.К., Баймаганбетова К.Т., Жусупова А.У.
Географический анализ сельскохозяйственных земель Костанайской области Geographical analysis of agricultural land Kostanay
279
Булекбаева Л.Т., Тарасовская Н.Е.
Диагностика, хранение и консервирование биологического материала инновационными методами
Diagnostics, storage and preservation of biological material innovative methods
282
Важев В.В., Ергалиева Э.М., Важева Н.В., Губенко М.А., Лалаян Н.Т., Мунарбаева Б.Г.
Компьютерное прогнозирование пестицидной активности химических соединений различных классов
Computer prediction of the pesticidal activity of compounds of different classes
287
Важев В.В., Ергалиева Э.М., Важева Н.В., Губенко М.А., Лалаян Н.Т., Мунарбаева Б.Г.
Моделирование острой водной токсичности органических соединений для Pimephales promelas
Modeling of acute aquatic toxicity of organic compounds for Pimephales promelas
291
Важев В.В., Ергалиева Э.М., Важева Н.В., Губенко М.А., Нурушева А.Б.
Количественная оценка токсичности пестицидов по отношению к Daphnia magna с использованием ик- и масс-спектров
Quantitative estimation of the toxicity of pesticides in relation to Daphnia magna using IR and mass spectra
295
Важева Н.В., Ергалиева Э.М., Важев В.В., Губенко М.А., Тукманов Ж.Т.
Экспериментальное изучение окислительно-восстановительных ферментов растений как средство экологической подготовки химиков
Experimental study redox enzymes plants as a tool for environmental training chemists 299
Горбуля В.С., Курин А.А., Кооп О.В.
Фитофаги яровой пшеницы в условиях Аршалынского района Акмолинской области
Phytophages of spring wheat in conditions of Arshalynsky district of the Akmola region 302
Жумагалиева M.Б., Ардаковa А.Э.
Екі түрлі физика-химиялық əдістің адекваттығын зерттеу
Definition of adequacy of two different physical and chemical methods
307
Конысбаева Д. Т., Зимницкая С. А., Жакупов А. Ж.
Изучение флоры отвалов техногенных ландшафтов на примере Соколовского рудника
Studying of flora of dumps of technogenic landscapes on the example of Sokolovsky of the mine
312
Коптев А. И.
Анализ фауны отрядов насекомых окрестностей п. Железнодорожное, Карасуского района, Костанайской области
Analysis the insects' fauna surrounding Zheleznodorozhniy village, Karasu district, Kostanay region
317
Нурушев М.Ж., Жагпарова Д. Р., Тахрадинова С.Ш., Журманова Н.Ш., Азмудинов Е.С., Камалов О.
Роль селекции в сохранении биоразнообразия рода (Еquus) Selection role in preservation of the biodiversity of the Sort (Equus)
323
Омарова К.И., Коваль В.В.,Дмитрийчук В.В.
Использование земель Денисовского района Костанайской области в сельском хозяйстве
The using of agricultural lands in the Denisov district of the Kostanay region
328
Суюндикова Ж.Т., Зарлықанова Ə.Т.
Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты студенттерінің биологиялық жасын бағалау
Estimation of biological age of students of the Kostanay State Рedagogical Institute
333
Таурбаева Г.У.
Ара балының сапасын зерттеу The study of the quality of bee honey
337
Уразымбетова Б.Б., Ахметчина Т.А., Орманбекова Д.О.
Құсмұрын көлі мен оның ластануы Kushmurun lake and its pollution
343
