Жу ну со ва М.К.
Ан то ним дер дің мә тін тү зім де гі қыз ме ті
Ма қа ла да ан то ним дер дің сти лис ти ка лық құ рал ре тін де көр кем әде биет мә ті нін де кең пай да ла ны ла ты ны, сөз қол да ныс та ғы ең ма
ңыз ды тұс тар ды ерек ше леуге, ай рық ша кө ңіл ау дар ту ға қыз мет ете
тін ді гі ту ра лы айт ыл ған. Ан то ним дер дің мә тін тү зім де гі қыз ме тін де, әсі ре се, олар дың қос сөз тү рін де жұм са луы сөй лем нің әража рын кө
рік тен ді ріп, маз мұ нын то лық қан ды ете тү се тін ді гі си пат тал ған. Олар
ды ше бер қол да ну дың нә ти же сін де айтыла тын ой мей лін ше ашық
ай қын, мей лін ше мә нер лі бо лып бей не ле не ді. Ан то ним дер дің мә тін тү зім де сөй лем нің эксп рес сиялы ғын арт ты ра тын ды ғы, оқыр ман ға шы ғар ма мен та ныс уына же те лейт ін об раз ды су рет те ме жа сайтыны, ал да ғы бо лар оқи ға маз мұ ны нан конт рас ты су рет те ме, баян дау ар қы
лы ха бар бе ре ті ні жә не көр кем мә тін нің се ман ти ка лық ко ло ри тін та
ны та тын ды ғы, ке ре ғар ұғым дар ды қол да ну ар қы лы фи ло со фия лық ой тү йін деуге не гіз дейт ін ді гі, ма ғы на лы ғы мен, әсер лі лі гі мен оқыр ма
нын ой лан ту ға же те лейт ін ді гі тал дан ған.
Тү йін сөз дер: ан то ним дер, сти лис ти ка лық құ рал, мә тін, сөз қол да ныс, мә тін тү зім, мә нер лі, об раз ды су рет те ме, ма ғы на лық, әсер
лі лік.
Zhunusova M.K.
A role of antonyms is in maintenance of text
In the article talked about antonyms as stylistic means often used in texts of fiction, about their originality in a word usage. Such properties of antonyms attract the special attention during work with text. Antonyms have influence on maintenance of text, especially at using of them as pair words in suggestion: they serve as his decoration, complement mainte
nance of characterizing. As a result of their able use an idea can be ex
pressed more openly, distinctly. The use of antonyms in maintenance of text assists strengthening of expression, to the readers valuably sense of vivid description can the same be carried in work, foremost it touches con
trasting descriptions. As a report new information giving a semantic colour artistic text is given. At the use of opposite concepts there is a process of generalization of philosophical idea in text, reader with the impressions comes to the reflections.
Key words: antonyms, stylistic device, text, word usage, expressive
ness, vivid description, meaningfulness, maintenance of text, influence.
Жу ну со ва М.К.
Роль ан то ни мов в со дер жа нии текс та
В статье го во рит ся об ан то ни мах как сти лис ти чес ком средс тве, час то ис поль зуе мом в текс тах ху до же ст вен ной ли те ра ту ры, об их своеоб ра зии в сло воупот реб ле нии. Та кие свой ст ва ан то ни мов прив
ле кают осо бое вни ма ние при ра бо те с текс том. Ан то ни мы ока зы вают влия ние на со дер жа ние текс та, осо бен но при ис поль зо ва нии их в ка
че ст ве пар ных слов в пред ло же нии: они слу жат его ук ра ше нием, до
пол няют со дер жа ние ха рак те ри за ции. В ре зуль та те их уме ло го упот
реб ле ния мыс ль мо жет быть вы ра же на бо лее отк ры то, вы ра зи тель но.
Ис поль зо ва ние ан то ни мов в со дер жа нии текс та спо со бс твует уси ле
нию эксп рес сии, тем са мым до чи та те лей пол но цен но мо жет быть до не сен смысл об раз но го опи са ния в произ ве де нии, преж де все го это ка сает ся конт раст ных опи са ний. В ка че ст ве сооб ще ния по дает
ся но вая ин фор ма ция, при дающая се ман ти чес кий ко ло рит ху до же
ст вен но му текс ту. При ис поль зо ва нии про ти во по лож ных по ня тий в текс те проис хо дит про цесс обоб ще ния фи ло со фс кой мыс ли, чи та
тель со своими впе чат ле ниями при хо дит к раз мыш ле ниям.
Клю че вые сло ва: ан то ни мы, сти лис ти чес кий прием, текст, сло
воупот реб ле ние, вы ра зи тель ность, об раз ное опи са ние, зна чи мос ть, со дер жа ние текс та, влия тель ность.
Е.А. Бө ке тов атын да ғы Қа ра ған ды мем ле кет тік уни вер си те ті нің до цен ті, ф. ғ. к., Қа ра ған ды қ., Қа зақ стан, e-mail: [email protected]
Қа зақ ті лі нің эн цик ло пе диялық сөз ді гін де ан то ним дер оп- по зи циялық си па ты на қа рай гра ду альды (бас қыш ты, са ты лы:
ыс тық -жы лы-суық, ке ше-бү гін-ер тең; тіп-тік-қи сық, тар-кең), при ва тив ті (қос мү ше лі: бар-жоқ, аға йын-жат; жан ды-жан сыз, рес ми-бей рес ми); эк ви по ле нт ті (дәл ме-дәл, те пе-тең: кі ру-шы- ғу, ұмы ту-ес кер ту, оң-сол, шы ғыс-ба тыс, ұту-ұты лу) түр лер ге жік те ліп қа рас ты ры лып ты. Бі рақ біз бұл бір лік тер ді осы үл гі- де емес, дағ ды лы жал пы жә не мән мә тін ге бай ла ныс ты жұм са лу си па ты на қа рай әң гі ме ле мек піз.
Ан то ним дер ту ра лы линг вист Н.М. Шанс кий: «Ан то ним дер сти лис ти ка лық құ рал ре тін де көр кем әде биет ті лі мен пуб ли цис- ти ка да кең пай да ла ны ла ды. Олар сөз қол да ныс та ғы ең ма ңыз ды тұс тар ды ерек ше леуге, ай рық ша кө ңіл ау дар ту ға қыз мет ете ді»
[1, 93], – деп жаз са, ан то ним дер дің сти лис ти ка лық қыз ме ті нің ма ңыз ды лы ғын К. Аха нов: «Қа ра ма-қар сы құ бы лыс тар ды са- лыс ты ру да, олар ды бір-бі рі мен қа тар қо йып шен дес ті ру де жә не осы тә сіл ар қы лы айтыла тын ойды тай ға таң ба бас қан дай етіп тү сін ді ру де ан то ним дер ай рық ша қыз мет ат қа ра ды. Ан то ним- дер ді ше бер қол да ну дың нә ти же сін де айтыла тын ой мей лін ше ашық-ай қын, мей лін ше мә нер лі бо лып бей не ле не ді», – [2, 16]
деп си пат тайды.
«Ан то ним сөз дер дің қа ра ма-қар сы лық ты мән-бояуы, әсі ре- се, олар бір сөй лем ішін де қа тар қол да ныл ған да, ай қын аң ға- ры ла ды. Мұн дайда ан то ним сөз дер дің ма ғы на лық қа ра ма-қар- сы лы ғы ай рық ша ба са көр се ті ліп, ерек ше көз ге тү се ді» [3, 17]
дейт ін пі кір дің де дәл ді гі бас тап қы сөй лем дер дің мы на мы сал- да ры нан ай қын аң ға ры ла тын дай:
1. Өз өмі рің нің сү йініші нен гө рі, өкі ніш-кү йініші ойға кө бі- рек тү се ті ні не сі екен? (Ә.Нә биев. Ке шір ме ні, Күл нәш).
2. Ол кез де жаз ор та сы еді, қа зір қыс. Күн суық, ой да, қыр да – бә рі ап пақ (Ж.Қор ғас бе ков. Қыс тың кө зі қы рау).
3. Ку ро рт тан қайт ып ба ра жат қан са пар ла рын да жо лай үйге соқ пақ бол ған ба ла ла рын кү тіп, Ер ға был шал түн ор та сы ау ған да жат са да, ер те ңі не күн шық пай оян ды (Т.Әб ді кұлы.
Қо нақ тар).
Бі рін ші мы сал да ғы сүйі ніш сө зі не қа ра ма-қар сы мән де си- но ним дік ың ғай да жұп құ рап, ды быс тық эпи фо ра лық ың ғай да қо сар лан ған өкі ніш-күйі ніш ан то ним де рі ке йіп кер дің іш кі мо- АН ТО НИМ ДЕР ДІҢ
МӘ ТІН ТҮ ЗІМ ДЕ ГІ ҚЫЗ МЕ ТІ
Ан то ним дер дің мә тін тү зім де гі қыз ме ті
но лог тү рін де гі күй зе лі сін аң ғар тып, шы ғар ма ар қа уына не гіз бо ла тын оқи ға дан сыр бе ріп тұр.
Оқыр ма ны на ой са лар ри то ри ка лық сұ раулы сөй лем де гі бұл ан то ним дер шы найы өмір де бо- ла тын ұғым ды дәл көр се туімен оқыр ма нын ой- лан та ды, әрі ав тор дың мең зеп отыр ға ны қан дай өкі ніш, күйі ніш екен де ген ойға қал ды ра ды.
Екін ші мы сал да ғы та би ғат мез гі лі са лыс ты ра бе ріл ген ан то ним дер (жаз ор та сы-қыс) бол- ған жай-күй, іс-әре кет тің өту мез гі лін нақ ты лап көр се те тін тіл дік тә сіл ре тін де жұм са лып, оқи ға- ны тұс пал дай тү сін ді ру ге, бүк пе лей бей не леуге қыз мет етіп тұр. Оқыр ма нын ой лан ды ра ты ны да сон дық тан. Де ген мен, бұн да ғы ас тар ды тү сі ну аса қиын да емес. Сөй лем де ке йіп кер өмі рі нің бір кез де гі шы бын сыз жаз тә різ ді жай лы күн де- рі нің қа зір қа тал, қы ты мыр, ыз ғар лы бір ауыр шақ қа ду шар бол ға ны аң ға ры лып тұр. Үшін ші мы сал да ғы мән мә тін дік ан то ним дер (түн ор та- сы-күн шық пай) ба ла ла рын та ғат сыз да на күт кен қа рияның жай-кү йін си пат тай көр се ту ге ар нал- ған. Бауыр еті ба ла ла рын күт кен қарт адам ның түн ор та сы ау ған да ға на жат қан мен, күн шық пай оян уын ав тор жай дан-жай алып отыр ған жоқ.
Да мыл көр мей, аз ға на көз шы ры мын алып, таң- мен та ла са тұр ған қа рияның осы алаң да уын , са- ғы ны шын де ма лып жүр ген ба ла ла ры тү сі не ме, әл де «Әке нің кө ңі лі ба ла да, ба ла ның кө ңі лі да- ла да» ма? Бі рақ сөй лем маз мұ ны нан әке нің ба- ла ға де ген ма хаб ба ты ай қын аң ға ры ла ды. Бұл да көр кем сөз зер гер ле рі нің: «Көр кем шы ғар ма да бей не лен ген та би ғат құ бы лыс та ры ар қы лы адам ба ла сы ның өмір шын ды ғы на ті ке лей қа ты на сы ашы ла ды. Та би ғат құ бы лыс та ры мен тең дес ті- рі ле, шен дес ті рі ле су рет тел ген адам әре ке ті ар- қы лы оның ер лік-ез ді гін, қа дір-қа сиет те рін аң- ғар та тын тұс та ры си пат та ла ды», – [4, 90] дейт ін пі кір ле рі нің ай қын дә ле лі іс пет тес.
Өз ге де мы сал дар ды кө рейік:
1. Азан нан бе рі се бе лей жау ған ақ жа уын түс ауып , түр қа ша бас та ған шақ та аяқ ас- ты нан ек пі нін кү шейт іп сел де те жө нел ді де, та сыр ла та ой қас тап ба рып лез де ты на қал ды (Д.Ра ма зан. Ту ған ауыл).
2. Жаң быр кей де то лас тап, кей де үдеп бі раз уа қыт бойы жауды (О.Бо ды қов. Ана).
3. Қы дыр баева ның ке ше гі қы лы ғы есі не түс се, Еса ғаң ның өн бойы бір ысып, бір суиды (Д.Әшім ха нұлы. Дә ме).
4. Дерт мең де ген жү деу кей пі әде мі қа лып қа тү сіп, маң дайы жіп сіп, тер леп тұр екен (Р.Мұ- қа но ва. Жан аза бы).
Үде ме лі (гра да циялық) түр де жұм сал ған ек- пі нін кү шейте, сел де те жө не лу мен та сыр ла-
та ой қас тау мән мә тін дік си но ним де рі не ав тор ты на қа лу-ды ан то ним етіп қол да ну ар қы лы та- би ғат мі не зін де гі оқыс қай шы лық ты бей не леп отыр. Әри не, екі мы сал да да құ бы лыс тық әре- кет тер қа ра ма-қай шы түр де те гін нен-те гін су- рет те ліп отыр ған жоқ. Бі рін ші мы сал да ғы мән- мә тін дік ан то ним ке йіп кер дің ту ған ауылы на ба рар да ғы алып ұш қан се зі мі не, адам да ры ның пи ғы лы на де йін өз гер ген, азып-тоз ған ая ныш- ты ауы лын көр ген де гі алай-тү лей бол ған кө ңіл кү йіне лайық жұм сал са; екін ші мы сал да ғы жаң- быр дың кей де то лас тауы, кей де үдеуі ана қа за- сы на кел ген аза мат тың жан дү ниесін де гі те бі ре- ніс ке сәй кес алын ған. Бі рақ қол да ны лу тә сіл де рі ас тар лы. Аб зац әрі қа рай «Са пар бек тің де кө ңі лі ба сың қы. Бал шық қа ба тып әрең жыл жы ған ар- ба со ңы нан зор ға іл бі ген ол қайта-қайта кө зін сүр те бе ре ді. Күй зе лі сін сез дір меуге ты ры сып, ба сын кек жи тіп, со нау ал қап ба сы на көз жі- бер мек бол ған мен, мы на да ла оның ойына әл- де не лер ді тү сі ріп, көз ал ды на кө мес кі тарт қан өмір еле сін кел ті ре ді. Жі гіт сон да амал сыз егі ле тү се ді» бо лып жал ға са ды. Мі не, ав тор ке йіп кер жү ре гін де өтіп жат қан эмо циялық үде ріс ті осы- лай конт рас ты лы су рет те ме ар қы лы си пат тап, оған та би ғат тың «жы ла уын » да кей де то лас та- тып, кей де үде тіп, қай шы ла та су рет теп отыр.
Үшін ші мы сал да ғы етіс тік ан то ним дер (ысып- суиды) – адам ның бол ған оқи ға ны ес ке алуы ке- зін де гі эмо циялық реак циясын бей не ле се, соң ғы мы сал да ғы жү деу ке йіп пен әде мі қа лып қай шы- лы ғы (конт рас ты сы) қан дай да бір жақ сы әсер- дің ке йіп кер дің жан дү ниесі не ти гіз ген ши па сын аң ғар тып тұр. Шын мә нін де дерт мең дет кен жү- деу, ауру адам кей пі нің бір сәт ке бол са да «әде мі қа лып қа» тү се қоюы – қиын ме та мор фо за (өз ге- ріс ке тү су). Де мек, сөй лем ді сыр шыл қа лам гер қиялы нан ту ған сәт ті де әсер лі құ ры лым-маз- мұн ды бір лік дей міз.
Ан то ним дер дің соң ғы сөй лем дер де гі қол да- ны лу жайы:
1. Көз ал дын да бұл ды рап қа лып ба ра жат- қан көк тү тін, кө кі ре гін де бір қуа ныш, бір мұң (Д.Әшіс ха нұлы. Тас мон ша).
2. Иә, сі рә, өмір де ге ні міз дің өзі бір қуа ныш- тан, бір ре ніш тен туын дап жа та тын бол са ке- рек... (Ә.Нә биев. Құлын).
3. Шер лі ге шат тық, ша ды ман ға мұң бі ті- ре тін наз ды да на ла лы тар мақ ты пы сық та ған- да, күй ші: «Ке йін гі лер нә ші не кел ті ре алар ма екен?!» – деп кү дік тен ді (Т.Әлім құ лов. Са ры- жай лау).
«Қа зақ ті лін де ұғым дық қа ты нас та ғы те- пе-тең, қа ра ма-қар сы сөз дер кон текс туал ды
ан то ним дер ге не гіз де ле тін дік тен» [5, 117], кел ті ріл ген мы сал дар да ғы қуа ныш-мұң, қуа ныш- ре ніш-тер же ке сөз дік қай шы ма ғы на да жұм сал- са, шер лі ге-шат тық, ша ды ман ға мұң-дар тір кес тү рін де жә не іш тей бір-бі рі мен мән мә тін дік ан- то ним дер бо лып, адам өмі рін де гі құ бы лыс тар ды күр де лі түр де са лыс ты ра, шен дес ті ре бей не леуге қыз мет етіп тұр. Со ны мен бір ге шер лі ге-ша- ды ман ға сөз де рі ан то ним дік ме то ни мия бо лып қол да ны лып тұр. Ал С. Мә мет тің «Та жал» әң гі- ме сі нің соң ғы аб за цы «Атам айт қан та жал ға не ге құ мар сыз, Кө ке! Атам мен апам ды, Наз гүл же ңе шем ді бір сәт ая саң шы, кө ке! Өр ге өр ле- мей, құз дан құ ла ға ның не, кө ке!? – деп қа ра түн- ді қа қы ра та ай қай ла сам, құ ла ғы ңа же тер ме екен, ә!?» бо лып тү зі ліп ті. Мұн да ғы ас со нанс- ал ли те ра циялы іш кі мо но лог те кел ті ріл ген «өр ге өр леу, құз дан құ лау» ан то ним дік фра зе оло гиз мі ке йіп кер дің айт пақ жан ай қа йын эксп рес сиялы, ауыс па лы мән де жет кі зіп тұр. Ав тор ке йіп кер ге қа ра пайым түр де: «Ара ғың ды қо йып , ел қа тар лы адам бо лып тү зел мей, ке рі кет ке нің не?» де гіз- бей, ойын бей не лі, әсер лі айт қыз ған. Аб зац тың бі рін ші сөй ле мін де гі үрей лі та жал «арақ» сө- зі нің ор ны на пе риф ра за-ме та фо ра тү рін де, сес- кен дір ген дей рет те қол да ны лып тұр. «Ан то ним сөз дер ар қы лы сөз ма ғы на сы әр жақ ты, ше бер ай қын да ла ты ны рас. Әсі ре се сөз дер дің то лып жат қан нә зік қол да ныс та ры ан то ним сөз дер ар- қы лы нақ ты ашы ла ды» [3, 111], – дейт ін пі кір де мы сал дар да ғы тұ жы рым дар ды нақ ты лай, то- лық ты ра тү се тін дей.
Ан то ним дер дің мә тін тү зім де гі қыз ме тін де, әсі ре се, олар дың қос сөз тү рін де жұм са луы сөй- лем нің әр-ажа рын кө рік тен ді ріп, маз мұ нын то- лық қан ды ете тү се ді:
1. Пен де нің ба ғы жүр се сол-да ғы, ал ды-ар- ты на қа ра та ма? (Б.Ша ха нұлы. Жал ғыз қа зық).
2. Ре дак цияда ғы ке лім ді-ке тім ді адам дар дан арыл майт ын ша ғын ға на ка би не тім де га зет- тің ал да ғы но ме рі не ба ру ға тиіс ті ма те ри ал ды әзір леп отыр ған мын (Б.Бо даубаев. Қай рақ бай атай).
3. Же ті ге ту ра лап қой ған қо ңы раулы са ғат шар ете түс кен де осы дан бі раз уа қыт оя нып алып, тұ рып ке ту ге ерін шек тар тып, бей жай күй де ұйқы лы-ояу жат қан Кү міс ба сын кө тер ді (Б. Ша ха нұлы. Ақ иі рім).
Ан то ним дік ма ғы на да тү зіл ген тұ рақ ты тір- кес құ ра мын да ғы «ал ды-ар ты» кө мек ші есім де рі об раз ды лық ту ды ру мақ са тын да ауыс ма ғы на да алын ған. Ра сын да да, ба ғы жү ріп, ба қыт тан ба сы ай нал ған дар өз ісі не жа уап бе ріп, «осы ным қа- лай? де мей ді, қа зір гі сі мен бо ла ша ғы на көз жі- бе ре бер мейді, яғ ни «ал ды-ар ты на» қа ра май ды, қа лам гер дің ри то ри ка лы сұ ра уын да ғы осы ан- то ним дік ың ғай да ғы қос сөз көр кем мә тін маз- мұ ны нан сыр шер тер де таль ре тін де бе ріл ген;
ке ле сі де гі ке лім ді-ке тім ді қос сө зі ту ра ма ғы на- сын да, ди на ми ка лық іс-қи мыл ға лайық пай да ла- ны лып тұр. Мы сал дар ды жал ғас ты райық:
1. Мен Қы зыл қайың сар қы ра ма сы ның жие- гін де гі кә рі қайың ның тү бін де таң ал дын да ғы Шол пан жұл дыз дай туып-бат қан аяулы аға ны емі ре не есі ме алып әлі отыр мын (О.Бө кей. Са- ры ар қа ның жаң бы ры).
2. Тар бан ның кө ңі лі не қы зы ғу-жа бы ғу се зі мі қа тар ұяла ды (Т. Әлім құ лов. Көк пар).
3. Қа зір қия лын да мұң дас құр бы лар дың әр- қай сы сы әр бас қа, тек өзі не ға на тән ар ман- мұң да ры мен, ал да ғы үміт те рі мен ар па лы су да (С.Асыл бе ков. Бү кі лә лем дік тар ты лыс за ңы).
Бұ лар әң гі ме нің соң ғы сөй лем де рі нен кел- ті ріл ген мы сал дар. «Туып -бат қан» ан то ни мі ке йіп кер дің өмір ден ер те кет кен аяулы аға сы на бай ла ныс ты қол да ныл ған. Оның ғұ мы ры таң ал- дын да ға на туып , дү ниені қыс қа уа қыт қа на жа- ры ғы на бө лейт ін Шол пан жұл дыз ға ба лан ған.
Екін ші мы сал да ғы қы зы ғу-жа бы ғу ке йіп кер дің пси хо ло гия лық ахуа лын көр сет се, одан ке йін гі мы сал да ғы ар ман-мұң да ры мен әр кім өз ісі мен, өз жұ мы сы мен жә не тір ші лік тау қы ме ті мен, өз ойы мен еке нін ту ра жет кі зіп тұр.
Со ны мен ойы мыз ды тұ жы рым дай ке ле, бас- тап қы жә не соң ғы сөй лем дер де гі ан то ним дер дің жұм салуын бы лай ша тү йін де дік: ав тор дың не- гіз гі айт ар идея сын шен дес ті ре су рет теу ар қы лы сөй лем нің эксп рес сиялы ғын арт ты ра ды; оқыр- ман ға шы ғар ма мен та ныс уына же те лейт ін об раз- ды су рет те ме жа сай ды; ал да ғы бо лар оқи ға маз- мұ ны нан конт рас ты су рет те ме, баян дау ар қы лы ха бар бе ре ді; ан то ним дер көр кем мә тін нің се ман- ти ка лық ко ло ри тін та ны та ды; ке ре ғар ұғым дар ды қол да ну ар қы лы фи ло со фия лық ой тү йін деуге не- гіз дейді; ан то ним дер ма ғы на лы ғы мен, әсер лі лі гі- мен оқыр ма нын ой лан ту ға же те лей ді.
Ан то ним дер дің мә тін тү зім де гі қыз ме ті
Әде биет тер
1 Шанс кий Н.М. Линг вис ти чес кий ана лиз ху до же ст вен но го текс та. – Ле ни нг рад: Прос ве ще ние, 1990. – 410 с.
2 Аха нов К. Тіл бі лі мі нің не гіз де рі. – Ал ма ты: Са нат, 2003. – 496 б.
3 Му син Ж. Қа зақ ті лі нің ан то ним дер сөз ді гі. – Ал ма ты: Мек теп, 1984. – 176 б.
4 Се рік қа лиев З., Се рік қа лиева Э. Ақыл та ра зы сы. – Ал ма ты: Жа зу шы, 1976. – 304 б.
5 Най ман бай А.Р. Кон текс тік ан то ним дер дің сти лис ти ка лық қыз ме ті // ҚазҰУ ха бар шы сы. Фи ло ло гия се риясы. – 2004. – № 5. – Б. 116-118.
References
1 Shanskij N.M. Lingvisticheskij analiz hudozhestvennogo teksta. – Leningrad: Pros-veshhenie, 1990. – 410 s.
2 Ahanov K. Tіl bіlіmіnің negіzderі. – Almaty: Sanat, 2003. – 496 b.
3 Musin Zh. Қazaқ tіlіnің antonimder sөzdіgі. – Almaty: Mektep, 1984. – 176 b.
4 Serіkқaliev Z., Serіkқalieva Je. Aқyl tarazysy. – Almaty: Zhazushy, 1976. – 304 b.
5 Najmanbaj A.R. Kontekstіk antonimderdің stilistikalyқ қyzmetі // ҚazҰU habar-shysy. Filologija serijasy. – 2004. – №5. – B. 116-118.
