(1)Томанов Мархабат Томанұлы – 90 жыл Тіл тарихын зерттеген кемел ғалым (2)МАРХАБАТ ТОМАНҰЛЫ ТОМАНОВ – ҚАЗАҚ ТІЛ БІЛІМІ МЕН ҒЫЛЫМЫНЫҢ ДАМУЫНА ЗОР ҮЛЕС ҚОСҚАН КӨРНЕКТІ ТІЛШІ - ҒАЛЫМ , ФИЛОЛОГИЯ ҒЫЛЫМДАРЫНЫҢ ДОКТОРЫ , ПРОФЕССОР (3)Қысқаша өмірбаяны: Мархаба

(1)

Томанов Мархабат Томанұлы – 90 жыл

Тіл тарихын зерттеген кемел ғалым

(2)

М

АРХАБАТ

Т

ОМАНҰЛЫ

Т

ОМАНОВ

– ҚАЗАҚ ТІЛ

БІЛІМІ МЕН ҒЫЛЫМЫНЫҢ ДАМУЫНА ЗОР ҮЛЕС

ҚОСҚАН КӨРНЕКТІ ТІЛШІ - ҒАЛЫМ , ФИЛОЛОГИЯ

ҒЫЛЫМДАРЫНЫҢ ДОКТОРЫ , ПРОФЕССОР

(3)

Қысқаша өмірбаяны:

Мархабат Томанов (5 ақпан 1932 жыл, Қызылорда облысы Қармақшы ауылы – 1988 жыл, Алматы қаласы) – филология ғылымдарының докторы (1977), профессор (1979).

 1954 жылы ҚазМУ-ды (қазіргі ҚазҰУ) бітірген.

 1957-1961 жылдары Қазақстан Ғылым академиясының Тіл және әдебиет институтында ғылыми қызметкер.

 1961-1964 жылдары Гурьев педагогика институтында (қазіргі Атырау мемлекеттік университеті) ғылыми қызметкер.

 1964 жылдан ҚазҰУ-да доцент, кафедра меңгерушісі қызметін атқарды.

Негізгі еңбектері:

 көне түркі жазба ескерткіштері

 қазақ тілі грамматикасы тарихы

 синтаксис

 стилистика

 Жоғары оқу орындарына арналған оқулықтар мен оқу құралдарының авторы.

Жетістіктері:

 200-ден аса қазақ тілінде және ежелгі түрік ескерткіштерінің тілінде жазылған қазақша және орысша ғылыми және ғылыми-әдістемелік еңбектердің авторы.

 Ғылыми әдеби шығармалары үшін Жалпы Одақтың конкурс дипломымен, «Тың және тыңайған жерлерді игергені үшін»

медалімен марапатталды.

 КСРО ҒА ОЛЯ жанындағы түркология комитеті кеңесінің мүшесі (1979 ж.).

 2004 жылы профессор М.Т. Томанов жаңа буынға оқулықтар жазған ерен еңбегі үшін А. Байтұрсынов медалімен марапатталды.

(4)

Ғылыми еңбек жолы

Томанов, Мархабат Томанович

Основные вопросы исторической морфологии казахского языка : автореф. дис.. д-ра филол.

наук:10.02.06: защищена 17.02.76 / М. Т.

Томанов, науч. конс. К. А. Аханов. – Алма-Ата, 1975. – 126 с.

«Қазақ тілі тарихи морфологиясының негізгі мәселелері» атты докторлық ғылыми дәрежесін алу үшін жазылған диссертациялық жұмысы, 1975 жылы, Алматы қ., С. М. Киров атындағы ҚазМУ- де қорғалған.

Томанов, Мархабат Томанұлы

Қазақ тілі тарихи морфологиясының негізгі мәселелері : Филол. ғылымд. д-ры ғылыми дәрежесін алу үшін дайынд. дис. / Ғылыми конс. К. А. Аханов; С. М. Киров атынд.

ҚазМУ ; Алматы. – Алматы, 1975. – 372 б.

Бұл диссертация қазақ тіл білімінің өзекті мәселелерінің бірі –

қазақ тілінің тарихи

морфологиясының негізгі мәселесіне арналған. Диссертацияда

қарастырылып отырған

морфологиялық бірліктерді олардың дамуында қолданудың мәні мен ерекшеліктері.

(5)

Балақаев, М. Ж. Қазақ әдеби тілінің мәселелері : ун-т пен пед. ин- тың филол. фак. студенттері үшін көмекші құрал / М. Балақаев, Е.

Жанпеисов, М. Томанов. – Алматы : [б. ж.], 1961. – 132 б.

Қазақ әдеби тілінің методикасы, дамуы, қалыптасуы мәселелері, дүниедегі тілдердің тарихы әдеби тілдің әр түрлі дәрежеде, әр түрлі жолдармен қалыптасатынын көрсетеді.

оқу

Айдаров, Г. Ж.Көне түркі жазба ескерткіштерінің тілі : ун-т пен пед. ин-дың филол. фак. арн. оқу құралы / Г. Айдаров, А. Құрышжанов, М. Томанов. – Алматы : Мектеп, 1971. – 272 б.

Көне түркі жазу ескерткіштері туралы толық мәлімет беру және сол ескерткіштердің тіліне лексика-грамматикалық талдау, жүйелі түрде салыстырма жасау.

оқу

(6)

Томанов, М. Т. Қазіргі қазақ тіліндегі қыстырмалар : метод. талдау / М. Т. Томанов. – Алматы : [Б. ж.], 1983. – 46 б.

Қазақ тіліндегі қыстырма сөздердің негізі, мағыналы топтары, қолданудың кейбір ерекшеліктері қарастырылған.

Тапсырыс беру

Томанов, М. Т. Қазақ тілінің тарихи грамматикасы : фонетика, морфология / М. Т. Томанов. – Алматы : Мектеп, 1981. – 206 б.

Кітап қазақ тілі грамматикалық құрылысының дамуы тарихының келелі мәселелерін зерттеуге арналған. V-XVI ғасырлардағы жазба ескерткіштеріне, қазақ және онымен туыс түркі тілдеріне, фольклорға сүйене отырып жүргізілген.

(7)

оқу Томанов, М. Т. Қазақ тілінің тарихи грамматикасы : оқу құралы / М.

Т. Томанов. – Алматы : Мектеп, 1988. – 264 б.

Оқулықта қазақ тілі грамматикалық құрамының дамуы, VII-XVI ғасырлар ескерткіштері мен туыс түркі тілдерінің және қазақ фольклоры негізіндегі зерттеу материалдары көрсетілген.

Томанов, М. Т. Түркі тілдерінің салыстырмалы грамматикасы : оқу құралы / М. Т. Томанов. – Алматы : ҚазМҰУ, 1992. – 190, [2]

б.

Оқулық түркітану ғылымының Орта Азия аймағына баса назар аударылған. Түркі тілдерінің фонетикалық, морфологиялық құрылысы айрықша сөз етіліп, грамматикалық мәнінің жасалу тәсілдері мен морфемалар туралы мағлұмат беріледі. Есім сөз тұлғасының өзгеруіне, сөз таптарына жеке-жеке тоқталады.

оқу

(8)

Тапсырыс беру Томанов, М. Т. Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері : (жоғары оқу орынд.

сырттай оқитын студенттерге арн. көмекші оқу құралы) / М. Т. Томанов ; ҚР білім және ғылым м-гі, Қорқыт ата атын. Қызылорда мем. ун-ті. – Қызылорда : [б. ж.], 2001. – 54, [2] б.

Көмекші оқу құралында тұрлаусыз мүшелердің сөйлем құрудағы, ойды толықтырып берудегі маңызды теориялық негіздері көрсетілген.

Томанов, М. Т. Тіл тарихы туралы зерттеулер : (түркі [қаз.] тілдері бойынша) / М. Т. Томанов. – Алматы : Ғылым, 2002. – 616 б.

Жинақта қазақ тілінің тарихи грамматикасы, түркі тілдерінің салыстырмалы грамматикасы бойынша жазған еңбектері мен баспасөз беттерінде жарияланған мақалалары енген. Қазақ тілінің қалыптасу жолы мен дамуы V- XVI ғасырлар жазба ескерткіштері, қазақ фольклоры, түркі тілдері материалдары негізінде зерделенген.

оқу

(9)

Томанов, М.Т. Қазақ тілінің тарихи грамматикасы : (әдістемелік нұсқаулар, семинар сабақтары мен өзіндік жұмыстардың тақырыптары) : ЖОО қазақ тілі мен әдебиеті бөлімдерінің студенттеріне арн.) / М. Т. Томанов ; ҚР Білім және ғылым м-гі. – Астана : [б. ж.], 2005. – 59, [1] б.

Әдістемелік нұсқада өзіндік жұмыстарды орындау, ой қорыту, дербестікке тәрбиелейді.

Томанов, М. Т. Қазақ тілінің тарихи грамматикасы : антология / [құраст. А.

Ж. Құдабаев]. – Павлодар : С. Торайғыров атын. ПМУ, 2010. – 411, [1] б.

Қазақ тілі грамматикалық құрамының дамуы қазіргі тіл, VII-XVI ғасырлар ескерткіштері мен туыс түркі тілдерінің және қазақ фальклоры негізіндегі зерттеулер материалдары қарастырылған.

оқу

(10)

Ғалымның ғылыми жетекшілігімен қорғалған еңбектер

Бүркітов, Отаралы

Қазақ әдеби тілінің публицистикалық стилі:

Филол. ғылымд. канд.

ғылыми дәрежесін алу үшін дайынд. дис. / ғылыми жетекшілер: М. Т. Томанов, М. С. Серғалиев; әл- Фараби атынд. ҚазМҰУ ; Алматы. – Алматы, 1996. – 173 б.

Сарбалаев, Жақсыбай Тұрсынович

Қазақ тіліндегі конверсия мен адьективация : Филол.

ғылымд. канд. ғылыми дәрежесін алу үшін дайынд.

дис. / әл-Фараби атын.

ҚазМУ; ғылыми

жетекшілері: М. Т. Томанов, С. М. Мырзабеков ; Алматы.

– Алматы, 1993. – 251 б.

Салқынбаева, Анаркүл Бекмырзақызы

Қазіргі қазақ тіліндегі – У тұлғалы қимыл есімінің

семантикасы мен

функциясы: Филол.

дис. / ғылыми жетекшісі: М.

Т. Томанов; С. М. Киров атынд. ҚазМУ ; Алматы. – Алматы, 1991. – 62 б.

Исанова, Айсұлу Шөкенқызы

Қазіргі қазақ әдеби тіліндегі заң терминдері : Филол.

дис. / ғылыми жетекшілер М. Т. Томанов, М. С.

Серғалиев; әл-Фараби атын.

ҚазМҰУ ; Алматы. – Алматы, 1997. – 206 б.

(11)

М.Т. Томановтың редакторлығымен шыққан әдебиеттер

Қазіргі қазақ әдеби тілінің грамматикалық құрылымы : оқулық / Қаз.

ССР жоғары және орта арнаулы білім м-гі, С. М. Киров атын. ҚазМУ ; [құраст. Т.

Томанов]. – Алматы : ҚазГУ бас., 1983. – 144 б.

оқу

Қазақ тілі теориясы мен тарихының мәселелері : оқу құралы / ред. алқа Т. М.

Томанов. – Алматы : С. М. Киров атын.

ҚазМУ, 1986. – 161, [1] б. – Б. ц.

Тапсырыс беру Қазақ әдеби тілі стилистикасының мәселелері : оқу құралы / С. М. Киров атын. ҚазМУ ; [жауапты ред. М. Т.

Томанов]. – Алматы : С. М. Киров атын.

ҚазМУ, 1987. – 118 б.

оқу

(12)

Салқынбаева А.

Тілші танытқан тарих / А. Салқынбаева // ҚазМУ хабаршысы. Филол. сер. – 1997. – №7. – 111-113 б.

М.Т. Томанов туралы баспа және кітап беттерінде жарияланған мақалалар

(13)

Салқынбаева А.

Тілші танытқан тарих / А.

Салқынбаева // ҚазМУ хабаршысы. Филол. сер. – 1997. – №7. – 111-113 б.

Құрышжанұлы, Ә.

Мархабат Томанұлы Томанов (1932 – 1989) / Ә.

Құрышжанұлы // ҚазҰУ хабаршысы. Филол. сер. – 2007. – № 3 (102). – 10-12 б.

Тапсырыс беру Салқынбай А. Б.

Ғалым ғұмыры ғасырдан – ғасырға / А. Б. Салқынбай //

ҚазҰУ хабаршысы. Филол.

сер. – 2002. – № 18 (52). – 15- 18 б.

(14)

Салқынбай, А.

Кемел тілдің тамыршысы / А.

Салқынбай // Қазақ университеті. – 2007. – 24 сәуір. – 2 б.

Салқынбай, А.

Тіл тарихын зерттеген кемел ғалым / А.

Салқынбай // Егемен Қазақстан. – 2012. – 18 ақпан.

(15)

Батырбеков, Муштай Батырбекович.

Высшая школа Казахстана в лицах:

сборник / М. Б. Батырбеков. – Алматы:

Рауан, 2000. – Кн. 2. – 639 с. : ил.

Ученые. Педагоги. Наставники = Ғалымдар. Ұстаздар. Тәлімгерлер : очерки и воспоминания / КазНУ им. аль-Фараби;

[Редкол.: Т. А. Кожамкулов и др.]. – Алматы : Қазақ ун-ті, 2004. – 281 с.

Тапсырыс беру Летопись Казахского национального

университета имени аль-Фараби (1961-1990) : сборник / КазНУ им. аль-Фараби; [редкол.:

Т. А. Кожамкулов, З. А. Мансуров, К. А.

Абдезулы]. – Алматы : Қазақ ун-ті, 2004. – Т.

2. – 422 с.

Қазақстан ғылымы : энцикл. / бас ред.

Б. Ө. Жақып. – Алматы : Қазақ энцикл., 2010. – 2-т. : Қ-Я. – 543 б.

оқу

Казахский государственный университет им. С. М. Кирова : сб. / М-во высш. и сред.

спец. образования КазССР ; редкол., (пред.) У. А. Джолдасбеков. – Алма-Ата : Казахстан, 1984. – 250, [2] с. – (50 лет).

Казахский государственный университет

= Қазақтың мемлекеттік университеті : альбом / МВ и ССО КазССР ; [редкол. У.

А. Джолдасбеков]. – Алма-Ата : Казахстан, 1974. – 164, [4] с. – (40 лет).

оқу

(16)

(17)

М. Т. Томанов отбасымен

(18)

КӨРМЕНІҢ НЕГІЗГІ МАҚСАТЫ – ТОМАНОВМАРХАБАТ ТОМАНҰЛЫНЫҢ ЕҢБЕКТЕРІН, ЖҰМЫС

БАРЫСЫНДА МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ МЕН ОНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК МӘРТЕБЕСІ,

ЛИНГВИСТИКА ДАМУЫНДАҒЫ ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ БАСЫМДЫҚТАР, ТІЛАРАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС,

ТҮРКІ ТІЛДЕРІНІҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ ЗЕРТТЕУЛЕРІ, ӘЛЕМ КЕҢІСТІГІНДЕГІ ТҮРКІТАНУ ҒЫЛЫМЫ,

ТАРИХИ ГРАММАТИКА ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ТҮРКІ ТІЛДЕРІ, МӘТІННІҢ ТІЛДІК АСПЕКТІСІ ЖӘНЕ МӘДЕНИЕТ ДЕҢГЕЙІ, СТУДЕНТТЕРДІҢ ТІЛДІК ДАЙЫНДЫҒЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛАР, КӨРКЕМ АУДАРМА ЖӘНЕ ӘДЕБИЕТТАНУ ПОЭТИКАСЫНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ СЫНДЫ ТАҚЫРЫПТАР БОЙЫНША МӘЛІМЕТТЕР ҚАРАУЫН ЖЕҢІЛДЕТУ, ЖЕТКІЗУ.

Дайындағандар: Шомаева М.Т., Жуасбекова М.