Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University № 2(127)/2019
Л.Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТIНІҢ
ХАБАРШЫСЫ ВЕСТНИК
ЕВРАЗИЙСКОГО НАЦИОНАЛЬНОГО
УНИВЕРСИТЕТА ИМ. Л.Н. ГУМИЛЕВА
BULLETIN
L.N. GUMILYOV of EURASIAN NATIONAL
UNIVERSITY
САЯСИ ҒЫЛЫМДАР. АЙМАҚТАНУ. ШЫҒЫСТАНУ. ТҮРКІТАНУ сериясы POLITICAL SCIENCE. REGIONAL STUDIES. ORIENTAL STUDIES.
TURKOLOGY Series
Серия ПОЛИТИЧЕСКИЕ НАУКИ. РЕГИОНОВЕДЕНИЕ. ВОСТОКОВЕДЕНИЕ.
ТЮРКОЛОГИЯ
№ 2 (127)/2019
1995 жылдан бастап шығады Founded in 1995 Издается с 1995 года
Жылына 4 рет шығады Published 4 times a year Выходит 4 раза в год
ISSN (Print)2616-6887
ISSN (Online) 2617-605X
Бас редакторы Нуртазина Р.А.
с.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Бас редактордың орынбасары Нечаева Е.Л., с.ғ.к.,проф. (Қазақстан) Бас редактордың орынбасары Әбішева М.М., т.ғ.к., доцент (Қазақстан)
Редакция алқасы Абжаппарова Б.Ж. т.ғ.д. (Қазақстан) Азмуханова А.М. т.ғ.к. (Қазақстан) Анар Сомунгуоглу доцент (Түркия) Әбдуалиұлы Б. ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Әлібекұлы А. ф.ғ.к., доцент (Қазақстан) Әлиева С.К. т.ғ.к., проф. (Қазақстан) Бирюков С.В. с.ғ.д., проф. (Ресей) Габдулина Б.А. т.ғ.к., доцент (Қазақстан) Грегори Глиссон PhD д-ры, проф. (Германия)
Дәркенов К.Г. т.ғ.к. (Қазақстан)
Дронзина Т. с.ғ.д., проф. (Болгария) Дүйсембекова М.К. с.ғ.к.,доцент (Қазақстан) Жолдыбалина А.С. PhD д-ры, доцент (Қазақстан) Жолдасбекова А.Н. с.ғ.к., проф. (Қазақстан) Звонарева Л.У. т.ғ.д., проф. (Ресей)
Зимони Иштван проф. (Венгрия)
Ибраев Ш. ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Ирфан Шахзад PhD д-ры (Пакистан)
Каиржанов А.К. ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Кайыркен Т.З. т.ғ.д., проф. (Қазақстан) Кожирова С.Б. с.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Конкобаев К. ф.ғ.к., проф. (Қырғыз Республикасы) Копежанова Д.Е. PhD д-ры, доцент (Қазақстан)
Ласлу Марац PhD д-ры, проф. (Нидерланды)
Мандана Тишехьяр PhD д-ры (Иран)
Невская И.А. PhD д-ры (Германия)
Нұрбаев Ж.Е. т.ғ.к. (Қазақстан)
Октай Танрисевер PhD д-ры, проф. (Түркия) Оспанова А.Н. PhD д-ры, доцент (Қазақстан)
Пунит Гаур PhD д-ры, проф. (Индия)
Пауло Ботта PhD д-ры, проф. (Аргентина)
Рыстина И.С. PhD д-ры (Қазақстан)
Сеит Али Авджу PhD д-ры (Түркия)
Сомжүрек Б.Ж. т.ғ.к., доцент (Қазақстан) Тәштемханова Р.М. т.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Хасрет Чомак PhD д-ры, проф. (Түркия)
Шаймердинова Н.Г. ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Сәтпаев к-сі, 2, 349 б.
Тел.: +7(7172) 709-500 (ішкі 31-434)
E-mail: vest_polit@enu.kz, web-site:http://bulpolit.enu.kz/
Жауапты хатшы, компьютерде беттеген: Е.А. Изтелеуова Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің хабаршысы.
САЯСИ ҒЫЛЫМДАР. АЙМАҚТАНУ. ШЫҒЫСТАНУ. ТҮРКІТАНУ сериясы
Меншіктенуші: ҚР БҒМ «Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» ШЖҚ РМК
Қазақстан Республикасының Ақпарат және коммуникациялар министрлігінде тіркелген. 25.05.18 ж. № 17125- Ж -тіркеу куәлігі
Мерзімділігі: жылына 4 рет Тиражы: 35 дана
Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Қажымұқан к-сі,13/1, тел.: +7(7172)709-500 (ішкі 31-434)
© Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University № 2(127)/2019 Editor-in-Chief
Roza Nurtazina
Doctor of Political Sciences, Prof. (Kazakhstan)
Deputy Editor-in-Chief Yelena Nechayeva, Can. of Political Sciences, Prof. (Kazakhstan) Deputy Editor-in-Chief Madina Abisheva, Can. of Historical Sciences, Assoc.Prof. (Kazakhstan)
Editorial board
Bekzhan Abdualiuly Doctor of Philology, Prof. (Kazakhstan) Bibikhadisha Abzhapparova Doctor of Historical Sciences (Kazakhstan) Aiman Azmukhanova Can. of Historical Sciences (Kazakhstan) Akzhigit Alibekuly Can. of Philology, Assoc.Prof. (Kazakhstan) Saule Aliyeva Can. of Historical Sciences, Prof (Kazakhstan) Anar Somuncuoglu Assoc.Prof. (Turkey)
Sergey Biryukov Doctor of Political Sciences, Prof.(Russia) Kurmangali Darkenov Candidate of Historical Sciences (Kazakhstan) Tatyana Dronzina Doctor of Political Sciences, Prof.(Bulgaria) Maira Dyussembekova Can. of Political Sciences, Assoc.Prof.(Kazakhstan) Bagysh Gabdulina Can. of Historical Sciences, Assoc.Prof. (Kazakhstan) Gregory Glisson PhD, Prof. (Germany)
Hasret Çomak PhD, Prof. (Turkey)
Shakir Ibrayev Doctorof Philology, Prof. (Kazakhstan) Irfan Shahzad PhD (Pakistan)
Abai Kairzhanov Doctor of Philology, Prof. (Kazakhstan)
Tursynkhan Kaiyrken Doctor of Historical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Kadyraly Konkobayev Can. of Philology, Prof. (Kyrgyzstan)
Svetlana Kozhirova Doctor of Political Sciences, Prof. (Kazakhstan) Danagul Kopezhanova PhD, Assoc.Prof. (Kazakhstan)
László Marácz PhD, Prof. (Netherlands)
Mandana Tishehyar PhD in International Studies (Iran) Irina Nevskaya PhD (Germany)
Zhaslan Nurbayev Candidate of Historical Sciences (Kazakhstan), Aigerim Ospanova PhD, Assoc.Prof. (Kazakhstan)
Oktay Tanrısever PhD, Prof. (Turkey) Punit Gaur PhD, Prof. (India) Paulo Botta PhD, Prof. (Argentina) Indira Rystina PhD (Kazakhstan) Seyit Ali Avcu PhD (Turkey)
Baubek Somzhurek Can. of Historical Sciences, Assoc.Prof.(Kazakhstan) Raihan Tashtemkhanova Doctor of Historical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Nurila Shaymerdinova Doctor of Philology, Prof. (Kazakhstan)
Akbota Zholdasbekova Can. of Political Sciences, Prof. (Kazakhstan) Alua Zholdybalina PhD, Assoc.Prof. (Kazakhstan)
Lola Zvonareva Doctor of Historical Sciences, Prof. (Russia) Zimonyi István Prof. (Hungary)
Editorial address:2, Satpayev str., of.349, Nur-Sultan city, Kazakhstan, 010008 Теl.: +7(7172) 709-500 (ext. 31-434)
E-mail: vest_polit@enu.kz, web-site: http://bulpolit.enu.kz/
Responsible secretary, computer layout: Yelena Izteleuova
Bulletin of the L.N.Gumilyov Eurasian National University POLITICAL SCIENCE. REGIONAL STUDIES.
ORIENTAL STUDIES. TURKOLOGY Series
Owner: Republican State Enterprise in the capacity of economic conduct «L.N.Gumilyov Eurasian National University» Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan
Registered by Ministry of information and communication of Republic of Kazakhstan Registration certificate No. 17125-Ж from 25.05.2018
Главный редактор Нуртазина Р.А.
д.полит.н., проф. (Казахстан)
Зам. главного редактора Нечаева Е.Л., к.полит.н., проф. (Казахстан) Зам. главного редактора Абишева М.М., к.ист.н., доцент (Казахстан)
Редакционная коллегия
Абдуалиулы Б. д.ф.н., проф. (Казахстан)
Абжаппарова Б.Ж. д.ист.н. (Казахстан)
Азмуханова А.М. к.ист.н. (Казахстан)
Алибекулы А. к.ф.н., доцент(Казахстан)
Алиева С.К. к.ист.н., проф. (Казахстан)
Анар Сомунгуоглу доцент (Турция)
Бирюков С.В. д.полит.н., проф. (Россия)
Габдулина Б.А. к.ист.н., доцент (Казахстан)
Грегори Глиссон д-р PhD, проф. (Германия)
Даркенов К.Г. к.и.н. (Казахстан)
Дронзина Т. д.полит.н., проф. (Болгария)
Дюсембекова М.К. к.полит.н., доцент (Казахстан) Жолдыбалина А.С. д-р PhD, доцент (Казахстан) Жолдасбекова А.Н. к.полит.н., проф. (Казахстан)
Звонарева Л.У. д.ист.н., проф. (Россия)
Зимони Иштван проф. (Венгрия)
Ибраев Ш. д.ф.н., проф. (Казахстан)
Ирфан Шахзад д-р PhD (Пакистан)
Каиржанов А.К. д.ф.н., проф. (Казахстан)
Кайыркен Т.З. д.ист.н., проф. (Казахстан)
Кожирова С.Б. д.полит.н., проф. (Казахстан)
Конкобаев К. к.ф.н., проф. (Кыргызстан)
Копежанова Д.Е. д-р PhD, доцент (Казахстан)
Ласлу Марац д-р PhD, проф. (Нидерланды)
Мандана Тишехьяр д-р PhD (Иран)
Невская И.А. д-р PhD (Германия)
Нурбаев Ж.Е. к.и.н. (Казахстан)
Октай Танрисевер д-р PhD, проф. (Турция)
Оспанова А.Н. д-р PhD, доцент (Казахстан)
Пунит Гаур д-р PhD, проф. (Индия)
Пауло Ботта д-р PhD, проф. (Аргентина)
Рыстина И.С. д-р PhD (Казахстан)
Сеит Али Авджу д-р PhD (Турция)
Сомжурек Б.Ж. к.ист.н., доцент (Казахстан)
Таштемханова Р.М. д.ист.н., проф. (Казахстан)
Хасрет Чомак д-р PhD, проф. (Турция)
Шаймердинова Н.Г. д.ф.н., проф. (Казахстан)
Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Сатпаева, 2, каб. 349 Тел.: +7(7172) 709-500 (вн. 31-434)
E-mail: vest_polit@enu.kz, web-site: http://bulpolit.enu.kz/
Ответственный секретарь, компьютерная верстка: Е.А. Изтелеуова Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н.Гумилева.
Серия:ПОЛИТИЧЕСКИЕ НАУКИ. РЕГИОНОВЕДЕНИЕ. ВОСТОКОВЕДЕНИЕ. ТЮРКОЛОГИЯ Собственник: РГП на ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций Республики Казахстан
Регистрационное свидетельство № 17125-Ж от 25.05.18 г.
Периодичность: 4 раза в год Тираж: 35 экземпляров
Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Кажымукана, 13/1, тел.: +7(7172)709-500 (вн.31-434)
© Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева
Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University № 2(127)/2019 МАЗМҰНЫ
САЯСИ ҒЫЛЫМДАР
Айтбаев Д.Е., Габдулина Б.А. Үкіметтік емес сектордың мемлекет ісіне араласуының әлемдік тәжірибелері... 10 Арын Е.М., Арын Р.С. Мемлекеттік орган мен қоғамның коммуникативті қатынасының институционалды негіздері: қалыптастырудың қазақстандық тәжірибесі... 17 Байсултанова К.Ш. Қазіргі трансұлттық үдерістер және еліміздің ұлттық қауіпсіздігі... 31 Жанпейісова Қ.Д., Бюлегенова Б.Б., Габдулина Б.А. Рухани жаңғыру процесіндегі қоғамның саяси мәдениетінің қалыптасуы мен дамуы... 37 Ли Ян Шыңжаңдағы дін: тарих және қазіргі заман... 45 Насимов М.Ө. Ұлттық сана және оның негізгі түсініктері... 53 Өтеғұлов О.Ж., Бюлегенова Б.Б., Шерьязданова Г.Р. Ядролық баланс: таралу мен тежелу... 61 Тажибаев Р.И. АҚШ-тың Еуропа Одағына қатысты ұстанған саясаты... 69
АЙМАҚТАНУ
Мовкебаева Г.А., Бимагамбетова Ж.Т., Тогузбаева А.К., Юрлова Д.А. ЕО-ЕАЭС- СРЭБ: Еуразиялық кеңістіктегі энергетикалық саясатты дамытудағы акторлар мүдделері... 86 Шенин А.С., Оспанова А.Н., Изтелеуова Е.А. АҚШ Ауғанстанда: Американдық истеблишменттегі ішкі консенсустық жоқтығы және түсініксіз перспективалар... 93
ШЫҒЫСТАНУ
Ахметова А.Т., Әлібекұлы А. АСЕАН (ОШАЕА) мен Корея Республикасының экономикалық серіктестігі: даму үдерісі мен келешегі... 99 Еркін Ә.С., Абжаппарова Б.Ж. Оңтүстік Кореяның сыбайлас жемқорлыққа қарсы «OPEN»
бағдарламасы... 109 Ильясова З.С., Кенбаев Ш.О. Араб ұлты метаэтникалық қоғамдастық ретінде... 117 Кунанбаева Г.А., Кайыркен Т.З. Шынжаң өлкесіндегі буддизм ескерткіштері және оларды зерттеудегі қытай тарихнамасы... 126 Құрманғали Г.Қ. Судан мәдениетіндегі туризмнің орны: тарихы мен қазіргі жағдайы... 134 Таирова Н.Р. «Цифрлы Қазақстан» және «Цифрлы Жібек Жолының» жүзеге асырылуы. Бір шынжырдың түйіні: киберқауіпсіздіктің мәселелері... 142
ТҮРКІТАНУ
Әбдуәли Б. Қазақ тіліндегі Ә дыбысының шығу тарихы... 151 Алимбеков Р.Ж. Тарихи деректердегі Қорқыт және оның дәуірі... 157 Бастамитова А.Т. Түркі халықтарының жылқыға байланысты дәстүрлі ойындары... 165 Кусаинова А.Б. Түркі тілдеріндегі «итке» қатысты паремиялардың ерекшеліктері... 172 Сайпулла Моллақанағатұлы Қарахан мемлекеті тұсындағы алғашқы Құран аудармасы... 177
CONTENTS POLITICAL SCIENCE
Aitbayev D.E., Gabdulina B.A. Global experience of non-government sector participation in public
affairs... 10
Aryn Y.M., Aryn R.S. Institutional Fundamentals of Communicative Relations of State Bodies and Society: Experience of Kazakhstan... 17
Baisultanova Ch.K. Modern Transnational Processes and National Security of the Country... 31
Zhanpeiissova K.D., Byulegenova B.B., Gabdulina B.A. The formation and development of political culture in the process of spiritual revival of society... 37
Li Yang Religion in Xinjiang: history and present... 45
Nassimov М.О. National consciousness and its main concepts... 53
Otegulov O.J., Byulegenova B.B., Sheryazdanova G.R. Nuclear Balance: Spread and Deterrence... 61
Tazhibayev R.I. US policy towards the European Union... 69
REGIONAL STUDIES Movkebayeva G.A., Bimagambetova Zh.T., Toguzbayeva A.K., Yurlova D.A. Connecting EU-EAEU- SREB: interests of actors in development of energy policy on the Eurasian space... 86
Shenin A.S., Ospanova A.N., Izteleuova Ye.A. US in Afghanistan: Unclear Perspectives and Lack of Consensus within the American Establishment... 93
ORIENTAL STUDIES Akhmetova A.T., Alibekuly A. Economic cooperation between ASEAN and Republic of Korea: development process and prospects... 99
Yerkin A., Abzhapparova B. South Korean anti-corruption program «OPEN»... 109
Ilyassova Z.S., Kenbayev Sh.O. The Arab nation as a meta-ethnic community... 117
Kunanbayeva G.A., Kairken T.Z. Buddhist monuments in the Xinjiang region and the historiography of their study... 126
Kurmangali G.K. The Role of Tourism in Sudanese Culture: History and the Contemporary Position... 134
Tairova N.R. «Digital Kazakhstan» and «Digital realization of Silk way» - main links of one chain: problems of cyber security... 142
TURKOLOGY Abdualiuly B. The history of sound ә (ӓ) in the Kazakh language... 151
Alimbekov R.Zh. Korkut and his era in historical sources... 157
Bastamitova A. Horse traditional games of Turkic peoples... 165
Kussainova A.B. Features of paremia on the basis “dog” in Turkic languages... 172
Saipulla Mollakanagatuly The first translation of the Koran in the Karakhanid state... 177
Yarygin S.A., Kalikov R.K. The main phases of the earliest Nogais’ history in Kazakhstan... 185
Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University № 2(127)/2019
СОДЕРЖАНИЕ ПОЛИТИЧЕСКИЕ НАУКИ
Айтбаев Д.Е., Габдулина Б.А. Мировой опыт участия неправительственного сектора в государственных делах... 10 Арын Е.М., Арын Р.С. Институциональные основы коммуникативных отношений государственных органов и общества: казахстанская практика конструирования... 17 Байсултанова К.Ч. Современные транснациональные процессы и национальная безопасность cтраны... 31 Жанпейісова К.Д., Бюлегенова Б.Б., Габдулина Б.А. Становление и развитие политической культуры в процессе духовного возрождения общества... 37 Ли Ян Религия в Синьцзяне: история и современность... 45 Насимов М.О. Национальное сознание и ее основные понятия... 53 Өтеғұлов О.Ж., Бюлегенова Б.Б., Шерьязданова Г.Р. Ядерный баланс: распространение и сдерживание... 61 Тажибаев Р.И. Политика США по отношению к Европейскому Союзу... 69
РЕГИОНОВЕДЕНИЕ
Мовкебаева Г.А., Бимагамбетова Ж.Т., Тогузбаева А.К., Юрлова Д.А. Сопряжение ЕС- ЕАЭС-ЭПШП: интересы акторов в развитии энергетической политики на евразийском пространстве... 86 Шенин А.С., Оспанова А.Н., Изтелеуова Е.А. США в Афганистане: неясные перспективы и отсутствие консенсуса внутри американского истеблишмента... 93
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
Ахметова А. Т., Әлібекұлы А. Экономическое сотрудничество АСЕАН и Республики Корея:
процесс развития и перспективы... 99 Еркін Ә.С., Абжаппарова Б.Ж. Южнокорейская антикоррупционная программа «OPEN»... 109 Ильясова З.С., Кенбаев Ш.О. Арабская нация как метаэтническая общность... 117 Кунанбаева Г.А., Кайыркен Т.З. Буддийские памятники в Синьцзянском крае и историография их изучения... 126 Құрманғали Г.Қ. Место туризма в суданской культуре: история и современное состояние... 134 Таирова Н.Р. «Цифровой Казахстан» и «реализация цифрового Шёлкового пути» - звенья одной цепи: проблемы кибербезопасности... 142
ТЮРКОЛОГИЯ
Абдуалиулы Б. История возникновения звука ә (ӓ) в казахском языке... 151 Алимбеков Р. Ж. Коркыт и его эпоха в исторических источниках... 157 Бастамитова А.Т. Конные традиционные игры тюркских народов... 165 Кусаинова А.Б. Особенности паремий, относящихся к понятию «собака» в тюркских языках... 172 Сайпулла Моллаканагатулы Первый перевод Корана в Караханидском государстве... 177 Ярыгин С.А., Каликов Р.К. Основные этапы ранней истории ногайцев в Казахстане... 185
КОЛОНКА РЕДАКТОРА
Журнал «Вестник Евразийского национального университета им. Л.Н. Гумилева»
издается с 1995 года. В 2018 году, в результате его реорганизации, были cформированы 12 самостоятельных научных направлений - серий журнала.
Серия «Политические науки. Регионоведение. Востоковедение. Тюркология» научного журнала «Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н.Гумилева»
выходит с 2018 года и является самостоятельным журналом со своим регистрационным номером, полученным в Министерстве информации и коммуникации РК, а также печатным и онлайн номерами ISSN.
Редакция видит миссию журнала в распространении информации об исследованиях в области социально-гуманитарных наук, способствующей процессу интеграции научных знаний и формированию мировоззрения управленцев новой формации, информационной и методической поддержке вовлеченных в издательский процесс авторов, редакторов, читателей, научных обществ и других заинтересованных лиц и организаций.
В нашей серии освещаются результаты фундаментальных и прикладных исследований, направленных на изучение системы мировой и региональной политики, внутренней и внешней политики современного Казахстана, государственного управления, социально- экономического развития, актуальных вопросов политической науки, истории и теории международных отношений, международной безопасности, мировых интеграционных процессов, проблем комплексного регионоведения и сравнительного страноведения, политических аспектов международных конфликтов, публичной дипломатии и т.д.
Пул авторов журнала географически разнообразен. Среди отечественных авторов, наряду с представителями высших учебных заведений Нур-Султана и Алматы, на страницах журнала выступают исследователи и преподаватели практически всех региональных политологических центров страны, в том числе университетов и институтов, таких как Евразийский научно-исследовательский институт, Казахский национальный университет имени аль-Фараби, Международный казахско-турецкий университет имени Х.А. Яссави, Карагандинский государственный университет имени Е.А. Букетова, Академия государственного управления при Президенте РК, Карагандинская академия МВД РК, Казахский агротехнический университет им. С. Сейфуллина, Университет С.
Демиреля, Чжэцзянский университет, АО «Өрлеу», Университет Центральной Флориды, Институт Евразийской интеграции, Казахский университет международных отношений и мировых языков имени Абылай хана, Институт мировых цивилизаций, Павлодарский государственный университет им. С.Торайгырова, Франкфуртский университет, Национальный университет обороны имени Первого Президента и др. Иностранных авторов представляют исследователи из таких стран, как США, Китай, Индия, Германия, Россия, Турция и др.
В состав редколлегии журнала входит 12 докторов политических, исторических и филологических наук, 12 кандидатов политических, исторических и философских наук и 14 PhD, которые представляют такие страны, как Россия, Кыргызстан, Германия, Нидерланды, Турция, Болгария, Венгрия, Пакистан, Индия, Аргентина.
За полтора года в пяти номерах журнала опубликовано 79 статей. Выходу в свет второго номера журнала за 2019 год, как и всех предыдущих выпусков, предшествовала серьезная и напряженная работа отдела научных изданий и редакционной коллегии.
Правила подготовки научных статей и условия их опубликования в выпусках нашей серии помещены на сайте журнала http://bulpolit.enu.kz/. Независимое рецензирование поступающих рукописей научных статей организовывают заместители главного редактора. Редакционная коллегия играет существенную роль в повышении качества публикаций и предотвращении случаев нарушения исследовательской и публикационной этики. Все статьи проходят процедуру проверки рукописи на предмет самостоятельности
Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University № 2(127)/2019 выполнения через систему автоматической проверки на плагиат. Публикацию каждой статьи сопровождают аннотации на казахском, русском и английском языках. Тексты статей редактируются и корректируются.
Решение о публикации или отклонении статей редакционная коллегия принимает, основываясь на рецензии, а также исходя из тематических планов и приоритетов на ближайшие выпуски и степени загруженности редакционного портфеля. Срочность публикации материалов, принятых к рассмотрению, авторам не гарантируется. При отклонении статьи автору направляется мотивированное заключение c изложением оснований для отказа в публикации.
Начиная с данного номера, мы помещаем в журнал «Колонку редактора», которая будет отражать наиболее актуальные вопросы и стратегические задачи издания, а также рекомендации главного редактора серии «Политические науки. Регионоведение.
Востоковедение. Тюркология».
Напоминаем авторам о том, что правила и условия подготовки научных статей надо знать и твердо им следовать. Критерии для публикации научных статей помещаются в каждом номере журнала, также они имеются на сайте ЕНУ им. Л.Н. Гумилева. Следование данным правилам, в том числе требованиям по техническому, методологическому и библиографическому оформлению, не только ускоряет и улучшает процесс рецензирования и редактирования, но и сокращает необходимость дополнительной переписки с авторами и предоставления телефонных разъяснений со стороны наших менеджеров.
Отдел научных изданий и редакционная коллегия систематически совершенствуют данный проект и осуществляют политику поступательного развития журнала с перспективой включения его в базы данных Scopus и Web of Science.
Отметим, что Серия «Политические науки. Регионоведение. Востоковедение.
Тюркология» входит в перечень научных изданий, рекомендуемых Комитетом по контролю в сфере образования и науки МОН РК для публикации основных результатов научной деятельности, в каталог Национальной академической библиотеки Республики Казахстан.
Начиная с третьего номера 2018 года, каждой статье присваивается идентификатор цифрового объекта DOI.
Для дальнейшего продвижения журнала в глобальное пространство научной информации редакционной коллегии необходимо проводить работу по расширению географического разнообразия авторов и обращать особое внимание на качество статей. Согласно рекомендациям по развитию научных журналов компании Clarivate Analytics редколлегия журнала должна приглашать к публикации специалистов, работающих в разных научно- исследовательских организациях, ученых, молодых исследователей из зарубежных стран.
Редакция нашего издания приглашает авторов к публикации результатов своих исследований на страницах журнала «Вестник Евразийского национального университета им. Л.Н. Гумилева. Серия Политические науки. Регионоведение. Востоковедение.
Тюркология». Данная возможность предоставляется как преподавателям вузов и научным сотрудникам, так и магистрантам, докторантам
.
С уважением, главный редактор, доктор политических наук, профессор ЕНУ им.Л.Н.Гумилева Нуртазина Р.А.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы. Саяси ғылымдар.
Аймақтану. Шығыстану. Түркітану сериясы, № 2 (127)/2019, б. 37-44 http://bulpolit.enu.kz/; E-mail: vest_polit@enu.kz
ХҒТАР 11.01.11.
Қ.Д. Жанпейісова¹, Б.Б. Бюлегенова², Б.А. Габдулина³
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (E-mail: zhanpeisova73@mail.ru¹, bibka63@bk.ru², bagish68@yandex.kz³ )
Рухани жаңғыру процесіндегі қоғамның саяси мәдениетінің қалыптасуы мен дамуы
Аңдатпа. Мақалада Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алған жылдарынан бастап, қазіргі күнге дейінгі рухани жаңғыру процесінде қоғамның саяси мәдениетінің қалыптасуы мен дамуы мәселелері талданады.
Рухани жаңғыру процесі үш кезеңге бөлініп, нақты саяси жағдайлар қарастырылады. Саяси мәдениеттің қоғамдағы азаматтардың саясатқа қатысуы мен белсенділігінің көрсеткіші ретінде нақты технологиялары мен механизмдері көрсетіледі. Сонымен бірге, мақалада рухани жаңғырудың бірінші кезеңіндегі басты оқиғаларға тоқтала отырып, алғашқы Президент сайлауын, халықтың алғашқы саяси мәдениетінің қалыптасуы, еліміздің саяси өміріне қызығушылықтарының бастауы ретінде көрсетіледі. Екінші кезеңнің ерекшелігі ретінде, сайлау туралы Заңындағы өзгерістер мен қоғамдағы саяси реформалар талданғанын айтуға болады.
Және де «Қазақстан-2030» стратегиясының уақытынан бұрын орындалуы мемлекеттің алдына жаңа мақсат, жоспарларын қойды. «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты, алға қойған мақсаттары қоғамдағы әрбір азаматқа міндеттер мен жауапкершілік жүктейтіні айтылады. Еліміздің қарқынды дамуы жаңа саяси брендтер мен халықты жұмылдырудың жаңа трендтері ретінде әлеуметтік желілер мен ақпараттық технология рөлінің мүмкіншілігі талданып, қорытындыда еліміздегі азамттардың саяси мәдениетін қалыптастыру мен дамытуда рухани жаңғырудың рөлі жоғары екені айтылып, осы мәселені шешудің бір жолы ретінде қоғамдық-саяси пәндерді оқыту арқылы халықтың саяси сауаттылығын жетілдіру негізінде саяси сана мен саяси мәдениетті жаңғырту мүмкіншілігінің жоғары екендігі туралы пікір білдіріліп, ұсыныс айтылады.
Түйін сөздер: рухани жаңғыру, саяси мәдениет, қоғамдық сана, ұлттық қауіпсіздік, «Цифрлы Қазақстан», гуманитарлық білім, ұлттық бірегейлік, әлеуметтік желілер, стратегия, сайлау.
https://doi.org/10.32523/2616-6887/2019-127-2-37-44 Кіріспе. Заман талабына сай, қоғамның мәселелері мен оны шешудің механизмдері де өзгеріп отырады. Сондықтан, қазіргі таңда еліміздің әлемдік дамудан құлаш қалмауға тырысып, әрекеттеніп жатқаны уақыт талабы. Еліміздің тәуелсіздік алған жылдардан бері таңдап алған жолы, жасалып жатқан реформалар, стратегиялық жоспарлар елдіктің қалыптасуы мен дамуы үшін атқарылып жатқан шаралар. Қазіргі қозғалып отырған мәселе осы міндеттердің жалғасы ретінде қоғам мен адам қатынасының дамуының көрсеткіші болып табылатын, рухани құндылықтарды қайта қалпына келтіріп, жаңғырту негізінде, азаматтардың қоғамдағы саяси мәдениетін жетілдіру жолдарын талдау.
Мақсаты мен міндеттері. Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алған жылдарынан бастап, қазіргі күнге дейінгі рухани жаңғыру процесінде қоғамның саяси мәдениетінің қалыптасуы мен дамуы мәселелерін талдау. Рухани жаңғыру процесін үш кезеңге бөліп, нақты саяси жағдайларға қатысты қарастыру. Саяси мәдениеттің қоғамдағы азаматтардың саясатқа қатысуы мен белсенділігінің көрсеткіші ретінде нақты технологиялары мен механизмдерін көрсету.
Президентіміз «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында: «Мақсатқа жету үшін біздің санамыз ісімізден озып жүруі, яғни одан бұрын жаңғырып отыруы тиіс»1 деді.
1 Нұрсұлтан Назарбаев. Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру. – 12 сәуір. 2017 жыл. // http://www.zakon.kz/4853272-n1201rs1201ltan-nazarbaev..html. – (12 апреля 2017, 09:41)
Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University № 2 (127)/2019
Демек, рухани жаңғыру қоғамдық сананы жаңғыртуды талап етеді. Осы орайда, заңды сұрақ туындайды, қоғамдық сананы жаңғыртуда қоғамның саяси мәдениетін жетілдіру мәселесін қозғау қаншалықты осы реформаның жүзеге асуына ықпал етеді. Саяси мәдениет қоғамдық сана әрекетінің көрінісі емес пе. Қоғамдық сана – қоғамның рухани өмірінің, адам ойында шындықтың бейнеленуінің барлық түрлерін қамтитын философиялық категория, әртүрлі әлеуметтік қауымдастықтардың өмір сүруі процесінде пайда болатын адамдардың әлемге және өздеріне деген қатынастарының рухани тәсілдерінің жүйесі десек, белгілі бір қоғамға немесе әлеуметтік қауымдастыққа тән саяси сана мен іс-әрекеттердің жиынтығын саяси мәдениет дейміз. Осыдан қоғамдық сана мен саяси мәдениеттің байланысы шығады. Демек, қоғамдық сананы жаңғыртуда оның саяси мәдениетін жетілдіру маңызды. Тәуелсіздік алған жылдардан осы уақытқа дейінгі қоғамның екі жаңғыру жолымен қоғамның саяси мәдениеті модернизацияланып, дамып келді. Ал, үшінші жаңғыру үлкен міндеттердің орындалуын талап етуде.
Азаматтардың осы уақыт аралығында қоғам өміріне қатысу белсенділіктері көрсеткіштері олардың әрекеттерінен қалай көрінеді деген орынды сұрақ туындайды.
Қазақстандық қоғамның рухани жаңғыру кезеңдерін талдайтын болсақ, бірінші кезеңі 1991 жылдан 1997 жылдар аралығын қамтиды. Осы кезеңдегі атқарылған шаралар, саяси оқиғалар еліміздің азаматтарының қарапайым саяси көзқарастарын қалыптастырып, еліне деген сүйіспеншілігі мен жауапкершіліктерін оятты. Алғашқы ерекше оқиға - Қазақстан Республикасының Президенттік сайлауы 1990 жылғы 24 сәуірдегі Қазақ КСР-нің (Негізгі Заңы) Конститутциясына «Қазақ КСР Президенттік лауазымы туралы» өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Заң қабылданған өзгерістерге сәйкес өткізілгенін айтамыз.
Алғашқы Президент сайлауы 1991 жылы 1 желтоқсанда өткізілді. Ол сайлау өзінің сипаты жағынан баламасыз өткізілгендіктен сол уақыттағы саяси қалыптасқан жағдайға байланысты демократиялық өзгерістердің ең алғашқысы болды. Өйткені, «Желтоқсан»,
«Алаш», «Азат» саяси ұйымдарының бірігіп ұсынған кандидаттары Хасен Қожахмет қажетті жүз мың қолды жинай алмай өзін кандидат ретінде тіркеу мүмкіншілігіне ие бола алмады. Алғашқы жалпы халықтық сайлауда баламасыз негізде Н.Ә. Назарбаев 88,23%
халықтың жалпы қатысқан санынан 98,7% дауыс жинады [2]. Сөйтіп, 1989 жылдың шілдесінен республиканың Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы қызметін атқарып отырған Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев тұңғыш Президент болып сайланды.
Мемлекетіміздің тарихындағы тұңғыш Президент сайлауы басты айтулы оқиға болды.
Халықтың белсенділігі, үміті өте зор болғаны олардың көңіл-күйлерінен сенімінен көрініп тұрды. Бұл жолғы сайлаудың маңызы халықтың жаппай қатысуымен маңызды болып табылады. Өйткені, ғасырлар бойы тәуелсіздігін армандап келген халық үшін бұл сайлаудың тарихи маңызы зор еді. Сондықтан, халықтың сайлауға қатысуы барлық кейінгі сайлаулардан қарағанда артық болды. Қазақ халқы осы сайлауды - тәуелсіздіктің символы, үлкен мейрам, зор қуаныш ретінде қарсы алды. Бұл қоғамды модернизациялаудың алғашқы қадамы болды.
Келесі нақты қадам ретінде 1993 жылы қабылданған Қазақстан республикасының Конституциясын азаматтардың жүріс-тұрыс әрекетін, мемлекеттік биліктің құзіретін, халық пен билік қатынастарын реттейтін нормативтік басты құжат ретінде қарастырамыз.
1995 жылы 28 қыркүйекте «Қазақстан Республикасының сайлау туралы» қабылданған заңы бойынша, сайлауға қатысу демократиялық елдердегі азаматтардың саяси өмірге қатысуының негізгі формасы болып табылады. Қазақстан Республикасында еркін сайлаулар Конституцияда негізделгендіктен халықтың сайлауларға еркін қатысуына мүмкіншіліктер берсе, ал сайлау құқығы өз кезегінде азаматтардың сайлауларға өз еркімен
сайлауға түгелдей жұмылдырылатын еді. Тіпті 99-100% қатысатын болған. Ал, кеңестік дәуірмен салыстырғанда, әрине саяси режимнің әкімшіліктік-бұйрықтық жүйеден демократиялық жүйеге өзгеруі сайлау жүйесіндегі принциптерді де өзгертті. Сондықтан, Қазақстан халқы өз шешімдерін еркін жасауда заңның негізінде жүзеге асыра бастады. Бұл басты шаралар енді егемен мемлекет болып қалыптаса бастаған Қазақстанның қоғамдық санасын қалыптастырудың алғашқы қадамдары еді.
Екінші кезең – 1997 жылмен 2012 жылдардың арасын қамтиды. Қоғамдық сананың келесі сатыға дамуының бір қозғаушы күші ел дамуының 2030 жылға дейінгі кезеңге арналған стратегиялық бағдарламасы[3]. Бұл стратегия қоғамдық дамудың маңызды мақсаттарын қойды. Стратегияда көзделген мақсат – ұлттық бірлікке, әлеуметтік әділеттілікке, бүкіл жұртшылықтың экономикалық әл-ауқатын жақсартуға қол жеткізу үшін тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстан мемлекетін орнату. Осы мақсатқа орай мынандай ұзақ мерзімді негізгі бағыттар бөліп көрсетіліп, уақытынан бұрын орындалды:
Ұлттық қауіпсіздік: Мемлекеттің тұрақты түрде дамуын қамтамасыз ететін барлық қажеттіліктер шеңберіндегі бастапқы шарт – ұлттық қауіпсіздік және мемлекеттіліктің сақталуы. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету жұмысындағы сөзсіз басым бағыт сыртқы саяси қызметке, Қазақстанның өз көршілерімен және дүние жүзінің жетекші елдерімен өзара тиімді қатынастар қалыптастырды.
Келесі басты қолға алынған мәселе ішкі саясат бірлік – қоғам мен мемлекеттің одан әрі дамуының кепілі бола отырып, барша азаматтар үшін тең мүмкіндік беру, ауқаттылар мен кедейлер арасындағы айырманы азайту, әлеуметтік мәселелерді шешудің қадамдары қарастырылды.
Басты әлеуметтік мәселе болып табылатын қазақстандықтардың денсаулығы, білім алуы және игілігі, азаматтардың тұрмыс жағдайы мен деңгейін көтеру, экологиялық ортаны жақсарту рухани жаңғырудың осы кезеңінің басты сұрағы бола отырып, бүгінгі таңда да күн санап алда тұратын маңызды мәселелер. Әлеуметтік мәселелерді шешу бірқатар мемлекеттік деңгейдегі салалар экономикалық дамуды ұйымдастыру, құқықтық реттеу, ішкі, сыртқы қатынастарды жүзеге асыруды кәсіби деңгейде жүргізу халық өкілдері болуға лайық мемлекеттік қызметкерлердің осы заманғы қабілетті құрамын жасақтау мәселесі арқылы шешіледі. Демек, еліміздің ұзақ мерзімді жоспарын алға қойып, билік пен халықтың жұмыла отырып, міндеттерді атқару жауапкершілігін қойды. Бұл жауапкершілік азаматтардың санасын қоғамдық сипатқа жұмылдырып, саяси мәдениеттің дамуына ықпал етті.
Екінші кезеңдегі өкілді билікті қалыптастырушы құрал сайлау институты елеулі өзгерістерге ұшырап, реформаланды. Қоғам талабына сәйкес Заңдарда толықтырылып, жетілдіріліп отырды. Азаматтардың саяси мәдениетінің көрінісі олардың саяси қатысуы, әсіресе, сайлауға қатысулары болып табылады. Сайлау туралы Заңның жетілдірілуінің келесі қадамы ретінде 1998 жылғы Конституциялық өзгерістерге сәйкес, 2004 жылғы 19 қыркүйектегі Праламент Мәжілісі сайлауының аралас сайлау жүйесі негізінде 67 депутаттың мажоритарлық сайлау жүйесі бойынша өзін-өзі ұсыну және қалған 10 депутаттың партиялық тізім негізінде пропорционалдық сайлау жүйесі негізінде өткізілуін атап өтуге болады. Еліміздегі сайлау заңнамаларының келесі реформалану кезеңдеріне келетін болсақ, 2007 жылғы 21 мамырдағы конституциялық өзгерістердің маңызы зор.
Аталған өзгерістерге сәйкес Парламенттің Мәжіліс палатасы толығымен пропорционалды сайлау жүйесіне көшірілді. Парламент Мәжілісінің 98 депутаты партиялық тізім негізінде, ал Қазақстан халқы Ассамблеясынан 9 депутат сайланады. Көппартиялық сайлау барысында 7 пайыздық кедергіні еңсерген партия ғана жеңіске жетіп парламенттен тиісті орынға ие бола алады. Бұл қадам азаматтардың пікір ортақтығына топтастыратын партиялық жүйенің қалыптасуы мен дамуына мүмкіндік береді. Сондықтан, пікір алуандығы арқылы бәсекелестікті қалыптастырып, таңдау принципін күшейтеміз.
Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University № 2 (127)/2019
Демек, халықтың азаматтық белсенділігінің көрінісі жоғарыда атап өткендей өкілді билікті қалыптастыруда сайлауға жаппай қатысу барысында анықталады. Мемлекеттегі билік құрылымдарының тұрақты қалыптасуы мен дамуына және азаматтардың белсенді қатысуларына өзгерістердің ықпалы зор.
1-сурет. ҚР Президент және Праламент Мәжілісі сайлауларына халықтың қатысуы:
салыстырмалы көрсеткіш.
Жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай, Президент және Праламенттің Мәжілісі сайлауларына халықтың қатысуы тұрақты жоғары. Демек, Қазақстан Республикасы халқы өкілді билікті қалыптастыру процесіне немқұрайлы қарамайтынын байқаймыз.
Қазақстанның модернизациялану қарқынының жылдамдығын 2030 стратегиясының уақытынан бұрын орындалуынан көруге болады.
Екінші рухани жаңғырудың басты маңызды жобасы «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты».[4] Стратегияның басты мақсаты бәсекеге қабілетті дүниежүзінің дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіру. Осы мақсаттарды жүзеге асыруда еліміз көптеген шараларды жүзеге асыруда. Бәсекеге қабілетті ұлт болу үшін ең алдымен ұрпаққа өз мәдениетін сыйлап, дәстүрін бойына сіңірген әлемдік талаптарға сәйкес білім мен тәрбие бере алатын қоғам қалыптастырудың жаңа жобасы ұсынылды.
Тәуелсіздік алған жылдардан бастап, Қазақстан Республикасының модернизациялану
