ХҒТАР34.35.01
А.Т. Хутаинпв1, Б.Х. Етенжплпв1 Т.Н. Жаскинбекпв1, А.А. Састенпва2, Г.Р. Данкина1
1Ш. Уәлиханпв атындағы Көкшетау унивеститеті, Көкшетау, Қазақттан
2«ҒӨБ «АгспБипТехнпвации»ААҚ, Омбы, Ретей Федесацияты (E-mail:e_baur_1985@mail.ru)
«Агспбипнпв» рсерасатын енгізген кезіндегі кәдімгі қаса тпрысақтыо микспфлпсаты, қпсектену элементтесімен қамтаматыз етілуі және жаздық бидайдыо өнімділігі
Аодатра. Мақалада «Агспбипнпв» рсерасатын енгізген кезде кәдімгі қаса тпрысақтыо микспфлпсаты, микспбиплпгиялық белтенділігі және қпсектену элементтесімен қамта- матыз етілуі жайлы зесттеу нәтижелесі келтісіледі.Зесттеудіо мақтаты кәдімгі қаса тпрысақтыо биплпгиялық қатиеттесі, қпсектену элементтесімен қамтаматыз етілуі және жаздық бидайдыо өнімділігі бпйынша рсерасатты енгізу мөлшесіне агсп- экплпгиялық баға бесу бплыр табылады. Тпрысақтыо микспбиплпгиялық белтенділігі зығыс мататынан жаталған төтемшелесді аррликациялау әдітімен анықталды. Ми- ксппсганизмдесдіо келеті тпбы зесттелді: азпттыо псганикалық қптылыттасын ути- лизациялайтын бактесиялас; минесалдық азптты тұтынатын миксппсганизмдес;
плигпнитспфилдес; минесалды фптфаттасды татымалдаушы бактесиялас; целлюлпза бұзғыш миксппсганизмдес; нитсификатпслас; таоысауқұлақтас. Зесттелетін рсера- сат микспбиплпгиялық белтенділікті, миксппсганизмдесдіо жалры танын, пныо ішінде, агспнпмиялық құнды миксппсганизмдесді, тпрысақтыо жеоіл гидсплизденетін азптрен қамтаматыз етілуін және жаздық бидайдыо өнімділігін асттысатындығы анықталды.
Түйін төздес: кәдімгі қаса тпрысақ, жаздық бидай, «Агспбипнпв» рсерасаты, миксп- флпса, гумут, микспэлементтес, өнімділік.
DOI: https://doi.org/10.32523/2616-7034-2020-133-4-22-31
Кісітре. Ауыл шасуашылығы мақтаттағы жеслесді жаррайрайдалану жағдайында тпрысақтыо беткі қасашісік қабатын үздіктіз жысту талдасынан, пныо құсылымы өзгесітке ұшысар, ай- мақтасдағы тпрысақтасдыо агспгендік дегсадацияға ұшысауына алыр келді, тпндықтан дегу- мификация тебертесін зесттеу қажеттілігі туындар птыс [1].
Насықтық экпнпмиканыо қасқынды дамуы және елдегі азық-түлік қауіртіздігін қамтама- тыз ету қажеттілігі жағдайында жес қпсын, әтісете, ауыл шасуашылығы маоызы бас жеслесді потайлы және тиімді райдалану маоызды сөл атқасады *2+.
А.С. Сараспвтыо және т.б. (2016) мәліметтесі бпйынша тпоғы жылдасы Қазақттан Ретру- бликаты аумағыныо 75%-ға жуығы шөл бату қаурі жпғасы аймаққа жатады, ал жайылымдас- дыо дегсадациялануы 14% деогейіне жеткен және тпрысақ құнаслылығыныо төмендеуі бай- қалады. Бүгінгі күні гумут құсамыныо төмендеу көстеткіші пныо баттарқы құсамыныо үштен бісін құсайды. Спндықтаннегізгі міндеттесдіо бісі тпрысақтыо құнаслылығын тақтау, астты- су және қалрына келтісу бплыр табылады [3].
Осы мәселелердің туындауының себептерінің бірі қайтарым заңының сақталмауы, яғни то- пырақтан алынған қоректік заттар минералдық тыңайтқыш түрінде оған қайта енгізілуі қажет.
Минералды тыңайытқыштардың құны қымбат болғандықтан, оның орнына балама ретінде ар- зан өнеркәсіп қалдықтарын пайдалануға болады.
Мақаланың мақсаты – кәдімгі қара топырақтың биологиялық қасиеттері, қоректену эле- менттерімен қамтамасыз етілуі және жаздық бидайдың өнімділігі бойынша «Агробионов»
препартатын енгізу мөлшеріне агроэкологиялық баға беру.
Міндеттері:
- «Агробионов» препаратын енгізу мөлшерінің кәдімгі қара топырақтыңмикробиологи- ялық белсенділігіне, қоректену элементтерімен қамтамасыз етілуіне әсерін анықтау;
- препаратты енгізу мөлшерінің жаздық бидайдың өнімділігіне әсерін зерттеу.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы Солтүстік Қазақстан жағдайында «Агробионов» препаратын енгізу мөлшерінің кәдімгі қара топырақтың микробиологиялық белсенділігіне, гумус құрамы мен қоректік элменттерге әсерін анықтау болып табылады.
«Агробионов» препаратын пайдалану микробиологиялық процестердің активизациясы және ондағы жеңіл гидролизденетін азоттың құрамын арттыру есебінен қарапайым қара то- пырақтың құнарлылығын, сондай-ақ жаздық бидайдың өнімділігін арттыруға мүмкіндік бе- реді.
Зерттеу нысаны, жағдайы мен әдістері. Зерттеу нысандары: кәдімгі қара топырақ, жаз- дық бидай.Зерттеу пәні ұнтақ түріндегі Агробионов препараты, оның құрамына Екібастұз тас көмірінен шыққан төменкальцийлі күл, техникалық көміртегі кіреді. Екібастұз кен орны көмірінің күлінің химиялық құрамы: SiO2 62,9%, Fe2O3 6,35%, Al2O3 26,35%, СаО 1,9% MgO 0,9%, SO3 1,2%, Na2O 0,23%. Күлдің макро - және микроэлементті құрамы кему бойынша келе- сі элементтерден тұрады: K > Fe > Al > Mg > Ca > Mn > Sr > Pb > Co > Zn > Cu > Sn > As > Ni > Cd >
Hg. Техникалық көміртек 99 %астам көміртектен тұрады[4].
Тәжірибе Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетінің «Элит» оқу ғылы- ми-өндірістік орталығы негізінде қойылды.
Тәжірибелік учаскенің топырақ жамылғысы-кәдімгі қара топырақ, карбонатты, орташа қу- атты, азгумусты, ауыр саздауытты. Егістіктің топырақтың қабатында 3,96% гумус бар, топы- рақ ерітіндісінің реакциясы әлсіз (рН – 7,9). Жеңіл гидролизденетін азоттың құрамы 46 мг/кг және жылжымалы фосфор 17 мг/кг құрады.Жеңіл гидролизденетін азоттың қамтамасыз етілу дәрежесі Тюрин және Кононов бойынша орташа, ал жылжымалы фосфор Мачигин бойынша төмен болып саналады[5].
2018 жылы вегетациялық кезеңдегі орташа тәуліктік температура (мамыр-қазан) 15,1°С құрады, көпжылдық орташа тәуліктік температурамен (16,22°С) салыстырғанда 1,12°С төмен, 2019 жылы – 16,3°С құрады, көпжылдық орташа тәуліктік температура деңгейінде қалды. Ат- мосфералық жауын-шашын мөлшеріне келетін болсақ, 2018 жылы 242 мм түсті, бұл орташа көпжылдық көрсеткішпен(211 мм) салыстырғанда 31 мм артық, ал 2019 жылы-188мм, яғни көпжылдық орташа мөлшерден 23 мм-ге төмен.
Тәжірибе 4 реттік қайталанымда келесі схема бойынша жүргізілді: бақылау-тыңайтқыш- сыз; Р16 (есептік мөлшердің 1/10), фон; минералды фонға Агробионов препаратын 100, 200, 300, 400, 500 кг/га мөлшерде себу алдындатопыраққа енгізілді. Мөлдектердің ауданы: 125 м2, (5 х 25 м); есепке алу алаңы: 100 м2, (4х25 м).
Тәжірибелерде келесі талдаулар іске асырылды: 0-40 см топырақ қабатынан топырақ үл- гілерін алуМемСТ 28168-89 сәйкес көктемде егіс алдында, жазда жұмсақ жаздық бидайдың түптену кезеңінде және күзде егін жинағаннан кейін жүргізілді.
Зерттеу барысында келесі есептеулер мен бақылау жүргізілді: топырақтың органикалық заты (гумус) Тюрин әдісімен, МемСТ 26231-91; топырақтың микробиологиялық белсенділігі аппликация әдісімен Мишустин бойынша; өнімділікті есептеу Доспеховтың Б.А., (1985)дала-
лық тәжірибе әдістемесі бойынша;мәліметтерді статистикалық өңдеу Фишер бойынша Доспе- ховтың Б.А. мазмұндауында (1985 ж.)[6].
Топырақтағы микроорганизмдердің саны топырақ суспензиясын қатты қоректік ортаға себу жолымен есептелді: азоттың органикалық қосылыстарын утилизациялайтын бактери- ялар үшін ет-пептонды агар (ЕПА), минералды азотты тұтынатын микроорганизмдер үшін крахмалды-аммиакты агар (КАА), олигонитрофилдер үшін Мишустина ортасы, минералды фосфаттарды тасымалдаушы бактериялар үшін Муромцева–Герретсенортасы, целлюлоза бұзғыш микроорганизмдер үшін Гетчинсон ортасы, нитрификаторлар үшін су агарға фос- фор қышқылының қос аммоний – магний тұзын қосу арқылы, саңырауқұлақтар үшін сүт қышқылымен қышқылданған – Чапек ортасы [7].
Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау. Жүргізілген зерттеу жұмысының нәтиже- сінде«Агробионов» препараты мөлшерлерінің топырақтың целлюлозолитикалық қабілетіне қолайлы әсері анықталды. Зығыр төсемшелерінің шіруі үш фазада - түптену, масақтану және дәннің қалыптауы кезінде егжей – тегжейлі қарастырылды (кесте1).
Кесте 1 – «Агробионов» препаратын енгізу мөлшерінің топырақтың целлюлозолитикалық белсенділігіне әсері
№ нұсқалар жылдар мамыр шілде қыркүйек орташа жылдық
1 Бақылау 2018 17,1 30,9 9,9 19,3
2019 14 25,7 8,1 15,9
орташа 15,55 28,3 9 17,6
2 1/10P158 -фон 2018 38,4 52,6 46,6 45,9
2019 19,2 30 6,2 18,5
орташа 28,8 41,3 26,4 32,2
3 Фон+100 кг/га 2018 26,6 38,4 20,8 28,6
2019 23,3 46,9 7 25,7
орташа 24,95 42,65 13,9 27,15
4 Фон+200 кг/га 2018 42,1 75 42,9 53,4
2019 35,3 40,1 36 37,1
орташа 38,7 57,55 39,45 45,25
5 Фон+300 кг/га 2018 36,2 68,4 23,5 42,7
2019 54,2 43,4 10,9 36,2
орташа 45,2 55,9 17,2 39,45
6 Фон+400 кг/га 2018 46,1 70,6 35,6 50,7
2019 38,9 39 13,2 30,4
орташа 42,5 54,8 24,4 40,55
7 Фон+500 кг/га 2018 59,5 92,1 83,9 78,5
2019 32,7 41 12,2 28,6
орташа 46,1 66,55 48,05 53,55
1-кестеден байқағанымыз, 2019 жылы топырақтағы целлюлозолитикалық белсенділік2018 жылға қарағанда төмен болды. Себебі 2019 жылы вегетациялық кезеңде 2018 жылмен салысты- рғанда жауын-шашын53 мм аз түскен, ал температура 1°С ыстығырақ болған.Топырақтың био- логиялық белсенділігінде ауа райы жағдайлары үлкен рөл атқаратыны белгілі: құрғақшылық жылдары биологиялық процестер өте төмен деңгейде болса, ылғалды жылдары едәуір белсен- дірек жүреді [8].
Зығыр матасы төсемшелерініңшіруі 2018 жылы бақылауда 19,3% – ды, 2019 жылы-15,9%-ды құрады, ал препаратты енгізу мөлшерінің 100-500 кг/га нұсқаларында 2018 жылы 28,6-78,5%
- ды, 2019 жылы 25,7-37,1% - ды құрады. Айта кету керек, «Агробионов» препараты ауа райы жағдайына қарамастан микроорганизмдердің белсенділігіне оң әсер етеді. Салыстырмалы талдау көрсеткендей, 2019 жылы целлюлозолитикалық белсенділік тыңайтылған нұсқаларда бақылауға қарағанда орта есеппен 49,3% көп болды.
ЗвягинцевД.Г. (1980) топырақтың биологиялық белсенділігін бағалау үшін клетчатканың бұзылу қарқындылығы(вегетациялық кезеңде ыдыраған кенептің үлесі %) бойынша мынадай шкала ұсынды: < 10өте әлсіз, 10-30әлсіз, 30-50орташа, 50-80күшті, >80өте күшті [9]. Топырақтың целлюлозолитикалық белсенділігінің орташа екі жылдық көрсеткіштері бақылауда 17,6%-ды құрады, яғни оны әлсіз деп бағалаймыз, ал тыңайтылған нұсқаларда 27,7% - дан (фон+100 кг/га) 53,5% - ға дейін (фон+500кг/га) жетіп, әлсізден күштіге дейін бағаланды. Алынған мәліметтерді математикалық өңдеу препараттың мөлшері мен топырақтың биологиялық белсенділігі ара- сында өте тығыз R=0,88 корреляциялық байланыс бар екенін көрсетті (сурет 1).
Сурет1 – Жаздық бидайдың вегетациясы кезеңінде топырақтың микробиологиялық белсен- ділігіне «Агробионов» препаратын енгізу мөлшерінің әсері, %
Біздің нәтижелер басқа да авторлардың зерттеулерімен расталып отыр. Щур А.В. және т.
б. (2015) анықтауынша, қөң мен минералды тыңайтқыштарды енгізу микробтық биомассаның жалпы құрамын арттырады, ал әктеу микроорганизмдер мен саңырауқұлақ мицелиясының жалпы құрамын төмендетеді [10]. Демек, тыңайтқыш ретінде пайдаланылған өнеркәсіп қал- дықтары да, минералды және ортганикалық тыңайтқыштар сияқты топырақтың микробиоло- гиялық белсенділігін арттырады.
Енгізілген тыңайтқыштардың топырақ микробиотасына әсер ету дәрежесін бағалау кезінде әртүрлі экологиялық-трофикалық топтардың микроорганизмдерінің санын анықтауды және олардың өзгеру сипатын (ұлғаю немесе азаю) әрдайым біржақты оң немесе теріс құбылыс ретінде қарауға болмайды. Топырақтағы микробиологиялық процестердің ауқымы микро- организмдердің санымен ғана емес, негізінен олардың белсенділігімен анықталады. Осыған байланысты енгізілген минералдық тыңайтқыштардың топырақта өтіп жатқан микробиоло- гиялық процестердің жүру қарқындылығына әсерін зерттеу маңызды болып табылады.
Кәдімгі қара топырақтағы микроорганизмдердің жалпы саны 2018 жылы 515,3-тен 580,1 млн-ға дейін, ал 2019 жылы 124,9-дан 146,4 млн-ға дейін өзгерген.Салыстырмалы талдау көр- сеткендей, 2018 жылы микроорганизмдердің жалпы саны бақылауда тыңайтылған нұсқаларда орта есеппен 11,8% - ға аз болса, ал 2019 жылы керісінше тыңайтылған нұсқада 17,2% - ға ар- тық. Экологиялық-трофикалық топтардың арақатынасы мынадай: микроорганизмдердің жал- пы санындағы үлесі 2018 жылы ЕПА бактерияларбақылауда 9,69%, фон+100кг/га - 14,29%, 2019 жылы - 16,65% және 13,93%, КАА микроорганизмдердің үлесі 2018 жылы бақылауда 10,99%
және 12,27%, 2019 жылы фон+100кг/га нұсқасында 13,45% және 17,62%, олигонитрофилдер тиісінше 2018 жылы -39,71% және 35,03%, 2019 жылы-46,67% және 42%, фосфор тасымалдаушы- лар 2018 жылы - 39,59% және 38,39%, 2019 жылы - 23,13% және 26,36%, целлюлоза-бұзушылар тиісінше 2018 жылы 0,02% - дан, 2019 жылы - 0,06% және 0.05% (кесте 2).
Кесте 2 – «Агробионов» препаратының микрофлораға әсері
Нұсқа Жылдар
Сапрофит бактериялары, млн.КОЕ/г Аммонифи- каторлар, млн. КОЕ/г Олигонитро- филдер, млн. КОЕ/г Фосфоромо-бильді, млн. КОЕ/г Целлюлозо- разрушающие, тыс. КОЕ/г Нитрификаторы, тыс. КОЕ/г Саңырауқұлақтар, тыс.КОЕ/г Микроорганизм- дердің жалпы саны, млн. КОЕ/г Ылғал, %
Бақылау 2018 56,2 63,7 230,3 229,7 162,5 0,5 67,7 580,1 15,1 2019 20,8 16,8 58,3 28,9 80,4 0,037 20 124,9 15,1 Фон+100 2018 73,6 63,2 180,5 197,8 100,7 2,2 66,5 515,3 16,6 2019 20,4 25,8 61,5 38,6 75 0,038 30,4 146,4 14,6 Микробиологиялық процестердің белсенділігін бағалау үшін белгілі бір топтың басым әсерін көрсететін коэффициенттер есептелді. Азоттың минералдық формасын пайдаланатын (КАА-да өсетін) микроорганизмдердің дамуы минералдану коэффициентін (КАА/ЕПА қаты- насы) көрсетеді.
Аммонификаторларды бөлу топырақ суспензиясын ЕПА-ға себумен біртіндеп өсіру нәти- жесінде жүзеге асырылады. ЕПА/КАА бактериялары санының арақатынасы құрамында азот бар органикалық қосылыстардың микроорганизмдермен ыдырауы кезінде пайда болатын ми- нералдық азотты (NH3) иммобилизациялау процесінің қарқындылығын сипаттайды.
Органикалық заттың трансформация коэффициенті (Пм) ЕПА/КАА*(ЕПА+КАА) арақаты- насының туындысы ретінде есептеледі.
МуханыңВ.Д. (1980) пікірінше, Пм шамасы өсімдік қалдықтарының микробиологиялық өз- геру процесінің гумустық заттардың синтезі жағына немесе органикалық минералдану жағы- на бағытталғанын көрсетеді, сондықтан топырақта гумустық заттардың жиналуының әлеуетті қарқындылығын көрсетеді [11].
Зерттеу нәтижелеріне жүргізілген талдау жұмыстары 2018 жылы фон+100кг/га нұсқасында минералдану коэффициенті бақылаудан 23,9% - ға төмен, ал 2019 жылы 55,5% - ға артық екенін көрсетті. Иммобилизация коэффициенті 2018 жылы фон+100 кг/га нұсқасында бақылаудан 31,8% - ға артық болса, 2019 жылы 36,2% - ға төмен.2019 жылы фон+100 кг/га нұсқасында топы- рақтың органикалық затында органикалық қалдықтардың өзгеру жылдамдығының төмендеуі аммонификаторлардың тежелуіне және азотты иммобилизациялау процесіне байланысты бо- луы мүмкін (кесте 3).
Кесте 3 – «Агробионов» препаратының топырақ-микробиологиялық процестердің бағыт- тылығына әсері
Нұсқа Жылдар
Орташа саны
Минерализация коэффициенті
ЕПА+
КАА
Иммобилизация коэффициенті ПМ ЕПА млн.
КОЕ/г
КАА млн.
КОЕ/г
Бақылау 2018 56,2 63,7 1,13 119,9 0,88 105,5
2019 20,8 16,8 0,81 37,6 1,24 46,6
Фон+100 2018 73,6 63,2 0,86 136,8 1,16 158,7
2019 20,4 25,8 1,26 46,2 0,79 36,5
Өнеркәсіп қалдықтарының микробиологиялық белсенділікке әсері туралы жүргізілген көп- теген шетелдік зерттеулерде біздің тәжірибемізді растап отыр. Серевелли т.б. (1986), Вонг т.б.
(1986) және Питчелдің (1990) келтірілген мәліметтері бойынша күл шлактытопыраққа енгізу оның аэрациясы мен ферменттердің белсенділігін ғана емес, сонымен қатар нитрификация және минералдану сияқты топырақтағы азот циклінің процестерін де айтарлықтай жақсар- татындығын көрсетіп отыр [12-14]. Алайда, Артур және т.б (1984) анықтауынша, күл шлакты шамадан тыс қолдану (400-700т/га) топырақтың микробиологиялық белсенділігіне кері әсер етеді [15].
«Агробионов» препаратын қолдану құнарлылық көрсеткіштерінің және қоректік элемент- тердің құрамының артуына оң әсер етті. Орта есеппен екі жылда тыңайтылған нұсқаларда
«Агробионов» препаратын енгізу мөлшерініңартуына қарай, гумус құрамының өсу үрдісі байқалады. Препараттың құрамында гумус түзілу процесіне қатысатын көміртегі бар болған- дықтан, оны қолдану кем дегенде гумустың құрамын сақтап қалуға мүмкіндік береді (кесте 4). Препарат құрамында фосфор және азот сияқты элементтер жоқ десе де болады, бірақ то- пырақтағы микроорганизмдерді белсендіру есебінен нитритті азот жинақталады, ол жаздық бидайдың мол өнімін қалыптастыру үшін қолданылады.
Кесте 4 – «Агробионов» препаратының гумус құрамына және қоректену элементтеріне әсері
Нұсқалар Гумус % Фосфор, мг/кг Азот, мг/кг
жазғы күзгі жазғы күзгі
орташа 2018 2019 2018 2019 2018 2019 2018 2019
П р е п а р а т т ы енгізгенге дейін
3.96 17,0 - 46,0 -
Бақылау 4,42 10,0 16 11,0 26 13,0 106 25,0 54
1/10P158 -фон 4,37 9,0 14 13,0 20 22,0 87 30,0 46
Фон +100кг/га 4,28 10,0 12 15,0 19 33,0 100 3,0 49
Фон +200кг/га 4,60 18,0 12 15,0 21 35,0 110 24,0 52
Фон +300кг/га 4,66 8 12 23,0 26 21,0 118 21,0 55
Фон +400кг/га 4,95 13,0 12 18,0 26 20,0 117 35,0 56
Фон +500кг/га 5,08 11,0 12 28,0 28 38,0 115 24,0 57
«Агробионов» перапаратын гектарына 100-500 кг аралығында топыраққа енгізу барысында жаздық бидайдың өнімділігіне келесідей әсер етті. Орташа екі жылдық көрсеткіш бойынша жаздық бидайдың өнімділігі бақылауда 10,65 ц/га құрады, ал тыңайтылған нұсқаларда бақыла- умен салыстырғанда 21,8-50,2% - ға немесе 4,35 және 5,35 ц/га-ға артық болды (кесте 5).
Әдебиеттер тізімі
1. Пашков С.В., Байбусинова С.Б. Солтүстік Қазақстан топырағының құнарлылығының табиғи-а- грогендік шарттылығы // Забайкал мемлекеттік университетінің хабаршысы. - 2017.- Т. 23. №2 .- 16-27 б.
2. Аханов Ж. У. Топырақ ғылымының даму тенденциялары туралы аналитикалық жазба // Почво- ведение и агрохимия. -2008. №1. - 6-13б.
3. Сапаров А.С., Елешев Р.Е., Сулейменов Б.У.Қазақстан топырақ-агрохимия ғылымының қазіргі мәселелері және оларды шешу жолдары //Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясының хабарлары. Аграрлық ғылымдар сериясы. -2016. №1. -91-101 б.
4. Сарсенова А.А. Өнертабысқа патент-топырақтың құнарлылығын арттыруға арналған мелиора- тивтік препарат.RU 2494137 C2. -2013 №27
5. Евтефеев Ю.В., Казанцев Г.М. Агрономия негіздері: оқу құралы /. — М.: ФОРУМ, 2013. — 368 б.
6. Доспехов Б.А. Далалық тәжірибе әдістемесі. М.: Агрохимиздат, 1985. 351 б.
7. Аристовская Т.В. Владимирская, М.М. Голлербах Т.В. және т.б.Микробиология бойынша үлкен практикум. Москва: Жоғарғы мектеп, 1962. – 490 б.
8. Максюков Н.А., Зенкова Н.А. Ауа райы, бұрынғы егілген егіс, қоректік фон жағдайына байланы- сты оңтүстік қара топырақты биологиялық және микробиологиялық белсенділігі// Орынбор мемлекет- тік аграрлық университетінің хабарлары. -2017 ж. № 4(66). -206-09 б.
9. ЗвягинцевД.Г. Топырақтың биологиялық белсенділігі және оның кейбір көрсеткіштерін бағала- уға арналған шкалалар // Топырақтану.Мәскеу -1978. № 6. - 48-54 б.
10. ЩурА. В., ВалькоВ. П., ВиноградовД. В.Топырақ өңдеу және тыңайтқыш енгізу тәсілдерінің ми- кроорганизмдердің саны мен құрамына әсері // Курск мемлекеттік ауылшаруашылық академиясының хабаршысы. -2015. №3.128–133б.
11. Муха В.Д. Топырақ процестерінің қарқындылығы мен бағытын көрсететін көрсеткіштер туралы // Шығар. жинағы. Харьков. инс-ты Харьков. – 1980. – Т. 273. 13–16 б.
12. Серевалли С., Петруззелли Г., Перна A., Меникали Р.Топырақтағы азот пенкүлшлакты қолдану:
зертханалық зерттеу», Агрохимия, - 1986. №30, 27-33б.
13. Вонг M.Х., Вонг, Дж.В.C. Күлшлактың топырақтың микробиологиялық белсенділігіне әсері, Қор- шаған орта.Ластану,-1986. A(40), 127–144 б.
Кесте 5 – «Агробионов» препаратын енгізу мөлшерінің жаздық бидайдың өнімділігіне әсері
№ Нұсқалар 2018 ж. 2019 ж. Орташа
Бақылаумен салыстырғанда
центнер %
1 Бақылау 11,9 9,4 10,65 - -
2 1/10 Р158 – фон 14,3 14,5 14,4 3,75 35,2
3 фон + препарат 100кг/га 14,5 15,5 15 4,35 40,8
4 фон + препарат 200кг/га 15,7 14,9 15,3 4,65 43,7
5 фон + препарат 300кг/га 15,9 15,3 15,6 4,95 46,5
6 фон + препарат 400кг/га 16,5 15,5 16 5,35 50,2
7 фон + препарат 500кг/га 16,4 14,4 15,4 4,75 44,6
Қорытынды. «Агробионов» препаратын қолдану топырақтың микробиологиялық бел- сенділігін, микроорганизмдердің санын, оның ішінде аммонифициялаушы бактериялар мен нитрификаторлардың санын, кәдімгі қара топырақтың жеңіл гидролизденетін азотпен қамта- масыз етілуін және жаздық бидайдың өнімділігін бақылаумен салыстырғанда 21,8-50,2% - ға арттырады.
14. Питчел Дж.Р. Күлде микспбтасдық тыныт алуы/ағынды туласдыо шөгуі, тпрысақ түзетулесімен, Қпсшаған пста.Латтану, -1990. № 63, 225-237 б.
15. Астус M.Ф., Цвик Т.К., Тплле Д.А., Ванвпсит П. Күлдіо ауылшасуашылық жеслесініо тпры- сағынан СО2 микспбтық тексециѐласына ютесі. Су, ауа жюнетпрысақтыо латтануы.- 1984. № 22, 209-216 б.
А.Т. Хусаинов1, Б.Х. Есенжолов1, Т.Н. Жаркинбеков1, А.А. Сарсенова2, Г.Р. Данкина1
1Кпкшетауткий гптудасттвенный унивеститет им. Ш. Уалиханпва, гпспд Кпкшетау
2ООО «НПО «АгспБипТехнпвации», Омтк, Рпттийткая Федесация
Микрофлора, обеспеченность элементами питаниѐ чернозема обыкновенного и урожайность ѐровой пшеницы при внесениѐ препарата «агробионов»
Аннотациѐ: В ттатье рсивпдѐттѐ сезультаты иттледпваниѐ микспфлпсы, микспбиплпгичеткпй ак- тивнптти и пбетреченнптти элементами ританиѐ чеснпзема пбыкнпвеннпгп рси внетении рсерасата
«Агспбипнпв». Целья иттледпваниѐ ѐвлѐеттѐ дать агспэкплпгичеткуя пценку дпз внетениѐ рсерасата рп биплпгичетким твпйттвам и пбетреченнптти элементами ританиѐ и успжайнптти ѐспвпй ршеницы.
Микспбиплпгичеткуя активнптть рпчвы прседелѐли метпдпм арликации льнпрплптна. Изучали тледу- ящуя гсурру миксппсганизмпв: бактесии, утилизисуящих псганичеткие тпединениѐ азпта; миксппс- ганизмы, рптсеблѐящие минесальный азпт; плигпнитспфилы; бактесии, мпбилизуящие минесальные фптфаты; целлялпзпсазсушаящие миксппсганизмы; нитсификатпсы; гсибы. Уттанпвленп, чтп иттле- дуемый рсерасат рпвышаят микспбиплпгичеткуя активнптть, пбщуя читленнптть миксппсганизмпв, в тпм читле агспнпмичетких ценных миксппсганизмпв, пбетреченнптти рпчвы легкпгидсплизуемым азптпм и успжайнптть ѐспвпй ршеницы.
Клячевые слова: чеснпзем пбыкнпвенный, ѐспваѐ ршеница, рсерасат «Агспбипнпв», микспфлпса, гумут, макспэлементы, успжайнптть.
А. Khusainov1, B. Yessenzholov1, Т. Zharkinbekov1, А. Sarsenova2, G. Dankina1
1Sh. UalikhanovКoksetau State University, Kokshetau,Kazakhstan
2 LLC Scientific-Production Association “AgroBioTechnovatsii”, Russia
Microflora, supply of elements of nutrition of ordinary сhernozem and productivity of spring wheat when applying the preparation «agrobionov»
Abstract: Тhe article presents the results of research of the microflora, microbiological activity and nutritional content of ordinary тhernozem when applying the preparation «Agrobionov». The aim of the preparation is to give agri-environmental assessment of doses of any preparation in biological properties and availability of nutrients and yield of spring wheat. The microbiological activity of the soil has been determined by the method of flax seed application. The following group of microorganisms has been studied: bacteria that utilize organic nitrogen compounds; microorganisms that consume mineral nitrogen; oligonitrophilic; bacteria, mobilizing mineral phosphates; calculatorcredit microorganisms; the nitrifying microorganisms; fungi. The authors have found that studied preparation increases the microbiological activity, the total number of microorganisms, including agronomic valuable microorganisms, the availability of easily hydrolyzed nitrogen in the soil, and the yield of spring wheat.
Keywords: ordinary chernozem, spring wheat, the preparation «Agrobionov», flora, humus, macroelements, productivity.
References
1. Pashkov S. V., Baibusinova S. B. Prirodno-agrogennaya obuslovlennost plodorodiya pochv Severnogo Kazakhstana [Natural and agrogenic conditionality of soil fertility in Northern Kazakhstan], Vestnik Zabaykalskogo gosudarstvennogo universiteta [Bulletin of the TRANS-Baikal state University]. -2017. - Volume.
23. №2, pp. 16-27].
2. Akhanov Zh. U. Analiticheskaya zapiska o tendentsii razvitiya pochvennoy nauki [Analytical note on trends in the development of soil science], Pochvovedenie i agrohimiya [Soil science and Agrochemistry].
-2008. - № 1. - pp. 6-13.
3. Saparov A. S., Eleshev R. E., Suleimenov B. U. Sovremennye problemy pochvenno-agronimicheskoy nauki Kazakhstana i puti ih resheniya [Modern problems of soil and agrochemical science of Kazakhstan and ways to solve them], Izvestiya Natsionalnoy Akademii nauk Respubliki Kazakhstan. Seriya agrarhykh nauk [Proceedings of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Series of agricultural Sciences].
2016. №. 1. - pp. 91-101.
4. Sarsenova A. A. Patent na izobreteniya – meliorativnyi preparat dlya povysheniya plodorodiya pochv ,[Patents for inventions reclamation, the drug to increase soil fertility]. RU 2494137 C2. -2013 №27.
5. Evtefeev Yu. V., Kazantsev G. M. Osnovy agronomii: uchebnoe posobie [Fundamentals of agronomy:
textbook]. (Moscow: FORUM), 2013. – p.368. [in Russian].
6. Dospekhov B. A. Metodika polevogo opyta [Methodology of field experience]. / Мoskva: Agrokhimizdat (Moscow: Agrokhimizdat), 1985.351. [in Russian].
7. Aristovskaya T. V. Vladimirskaya, M. M. Gollerbach T. V. et al. Bolshoy praktikum po mikrobiologii [Large workshop on Microbiology]. (Moscow: High school), 1962, 490. [in Russian].
8. Maksyukov N. A., Zenkova N. A. Biologicheskaya i mikrobiologicheskaya aktivnost chernozema yuzhnogo v zavisimosti ot pogodnykh usloviy, predshetvennikov i fona pitaniya [Biological and microbiological activity of southern Chernozem depending on weather conditions, precursors and nutrition background], Izvestiya Orenburgskogo gosudarstvennogo agrarnogo universiteta [News of the Orenburg state agrarian University]. 2017 №4(66). pp.206-209.
9. Zvyagintsev, D. G. Biologicheskaya aktivnost pochv i shkaly dlya otsenki nekotorykh ee pokazateley [Biological activity of soils and scales for evaluating some of its indicators], Pochvovedenie [Pedology]. Moscow- 1978. № 6. - pp. 48-54.
10. Shchur A.V., Valko V. P., Vinogradov D. V. Vliyanie sposobov obrabotki pochvy i vneseniya udobreniy na chislennost i sostav microorganizmov [Influence of methods of tillage and fertilization on the number and composition of microorganisms], Vestnik Kurskoy gosudarstvennoy selskokhozyaystvennoy akademii [Bulletin of the Kursk state agricultural Academy]. -2015. №3. pp. 128–133.
11. Mukha V.D. О pokazatelyakh, otrazhayushikh intensivnost i napravlennost pochvennykh protsessov [Indicators that reflect the intensity and orientation of soil processes] in Sb. tr. Kharkovskogo s.-kh. instituta [Collection of works of the Kharkov Agricultural institute] Kharkov, 1980. V.273. pp.13–16.
12. Cerevelli, S., Petruzzelli, G., Perna, A., and Menicagli, R, “Soil Nitrogen and Fly Ash Utilization: a Laboratory Investigation,” Agrochemica, - 1986. №30, pp. 27–33.
13. Wong, M.H., Wong, J.W.C. “Effects of Fly Ash on Soil Microbial Activity,” Environ. Pollut., -1986. A(40), pp.127–144.
14. Pitchel, J.R. “Microbial Respiration in Fly Ash/Sewage Sludge Amended Soils,” Environ. Pollut. -1990.
№ 63, pp. 225–237.
15. Arthur, M.F., Zwick, T.C, Tolle, D. A. and Vanvoris, P. “Effect of Fly Ash on Microbial CO2 Evolution from an Agricultural Soil,” Water, Air & Soil Pollution. - 1984. № 22, pp. 209-216.
Авторлар туралы мюлімет:
Хусаинов А.Т. – биплпгиѐ ғылымдасыныо дпктпсы, рспфеттпс, Ш.Уюлиханпв атындағы Көкшетау унивеситтеті, Абай көш., 76, Көкшетау, Қазақттан.
Есенжолов Б.Х. – кпссетрпнденциѐ үшін автпс, PhD дпктпсант, Ш. Уюлиханпв атындағы Көкшетау унивеситтетініо , Абай көш., 76, Көкшетау, Қазақттан.
Жаркинбеков Т.Н. – геплпгиѐ жюне минесплпгиѐ ғылымдасыныо кандидаты, Ш. Уюлиханпв атындағы Көкшетау унивеситтеті, Абай көш., 76, Көкшетау, Қазақттан.
Сарсенова А.А. – ауыл шасуашылығы ғылымдасыныо кандидаты, «ҒӨБ «АгспБипТехнпвации» ААҚ, Омбы, Ретей.
Данкина Г.Р. – аға пқытушы, Ш. Уюлиханпв атындағы Көкшетау унивеситтеті, Абай көш., 76, Көкше- тау, Қазақттан.
Khusainov A.T. – Doctor of Biology, professor, , Sh. Ualikhanov Kokshetau University, Str. Abay, 76, Kokshetau, Kazakhstan.
Yessenzholov B.Kh. – corresponding author, PhD doctoral student, Sh. Ualikhanov Kokshetau University, Str. Abay, 76, Kokshetau, Kazakhstan.
Zharkinbekov T.N. – Candidate of Geological and Mineralogical Sciences, Sh.Ualikhanov Kokshetau University, Str. Abay, 76, Kokshetau, Kazakhstan.
Sarsenova A.A. – Candidate of Agricultural Sciences, LLC Scientific-Production Association
“AgroBioTechnovatsii”,Omsk, Russia.
Dankina G.R. – senior lecturer, Sh. Ualikhanov Kokshetau University, Str. Abay, 76, Kokshetau, Kazakhstan.
