1
Коммерциялық емес акционерлік қоғам
АНАЛОГТЫҚ ҚҰРЫЛҒЫЛАР СХЕМОТЕХНИКАСЫ 5В070400 - Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету мамандығының студенттері үшін зертханалық жұмыстарды орындау
бойынша әдістемелік нұсқаулықтар
Алматы 2016
Алматы
энергетика және байланыс
университеті
Компьютерлік технологиялар кафедрасы
2
ҚҰРАСТЫРУШЫЛАР: Мусапирова Г.Д.. Аналогтық құрылғылар схемотехникасы: 5В070400 - Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету мамандығының студенттері үшін зертханалық жұмыстарды орындау бойынша әдістемелік нұсқаулықтар. -Алматы: АЭжБУ, 2016. – 34 б.
Әдістемелік нұсқауда заманауи аналогтық құрылғылар және солардың негізіндегі сұлбалармен жұмыс істеу бойынша зертханалық жұмыстарды жүргізуді қамтамасыз ететін материалдар келтірілген.
Аналогтық схемотехниканың қарапайым элементтерінен бастап операциялық күшейткіш және оның негізіндегі құрылғыларға дейін зерттеу лер Electronic Workbench бағдарламасында жүргізіледі.
Без. - 24, әдебиет көрсеткіші – 11 атау.
Пікір беруші: тех. ғыл. канд., АЭжБУ доценті А.М.Ауэзова
«Алматы энергетика және байланыс университеті» коммерциялық емес акционерлік қоғамының 2015 жылға арналған басылым жоспары бойынша шығарылады.
© «Алматы энергетика және байланыс университеті» КЕАҚ 2016ж.
3 Кіріспе
Заманауи электроникасының ерекшелігі жаңа жетістіктердің өндіріске тез арада ендірілуі болып табылады. Бүгінгі күні электрондық бұйымдар қолданылмайтын ғылым және техника саласын табу қиын.
Интегралдық сұлбаларды пайдалану электрондық құрылғылардың сенімділігін елеулі деңгейде арттыруға және олардың габариттері мен массасын төмендетуге мүмкіндік береді.
Әртүрлі электрондық құрылғыларды жобалау және жасау процесінде электрондық аспаптардың негізгі сипаттамаларын зерттеумен шектеліп қоймай, сонымен қатар олардың жұмысының физикалық негіздерін, жасалу технологиясын түсіну, қолайлы схемотехникалық шешімдерді таңдау кезінде аспаптарды олардың сипаттамалары және параметрлері бойынша салыстыра білу қажет.
Бұл жұмыста аналогтық сұлбаларда қолданылатын қарапайым элементтерден бастап түбегейлі сұлбақұрылымдардың негізі болып табылатын операциялық күшейткіштер және олардың негізіндегі құрылғыларды зерттеу жұмыстары келтірілген.
4
1 Зертханалық жұмыс №1. Жартылайөткізгішті диод
Жұмыстың мақсаты: түзеткіш диодтың вольамперлік сипаттамаларын алу және талдау; диодтардың параметрлерін өлшеу және олардың сипаттамаларын зерттеу; олар қолданылатын құрылғылармен жұмыс істеуге дағдылану.
Жалпы мәліметтер.
Жартылай өткізгішті диод – бұл екі шықпасы бар және жұмыс істеу принципі р-n өтпелдің қасиеттерін пайдалануға негізделген жартылай өткізгішті аспап (бірақ р-n өтпелді пайдаланбайтын да диодтар болады).
Дискреттік диод әйнектен, металдан немесе керамикадан жасалған корпусқа орналастырылады.
Түзеткіш диод айнымалы токты тұрақты токқа түрлендіруге арналған аспап. р-n өтпелдің бір жақты өткізгіштік қасиеті пайдаланылады. Негізгі заряд тасушылардың концентрациясы жоғары электрод эмиттер (Э), ал негізгі заряд тасушылардың концентрациясы аз электрод – база (Б) деп аталады.
Импульстік диодтар импульстік режимде жұмыс істеуге арналғандықтан, ондағы өтпелі процестердің ұзақтығы аз болуы қажет.
Негізгі параметрі – шапшаңдық, яғни диодтың ашық күйден жабық күйге ауысып қосылуы және керісінше өту уақыты.
Варикаптың жұмыс істеу принципі р-n өтпелдердегі тосқауылдық сыйымдылықтың келтірілген кері кернеуге тәуелділігне негізделген. Варикап басқарылатын сыйымдылық болып табылады. Варикаптарды сонымен қатар параметрлік диодтар және варакторлар деп те атайды.
Шоттки диодының жұмысы негізінде жоғары сапалы кремний, молибден, нихром, алтын, платина немесе алюминийден жасалатын металл- шала өткізгіш түзеткіш беттесу пайдаланылады.
Зертханалық қондырғының сипаттамасы: зертханалық жұмыс IBM PC Electronic Workbenchэлектрондық зертхананың қолданылуымен орындалады. Зертханалық жұмысты орындау барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану ұсынылады.
Аспаптар мен элементтер:
1) Тұрақты кернеу көзі.
2) Түзеткіш диод.
3) Кедергі.
4) Амперметр.
5) Вольтметр.
6) Синусоидалды кернеу көзі.
7) Осциллограф.
5
1.1 Зертханалық жұмыстың тапсырмасы
1. Жартылай өткізгіш диодтың тура қосылуының сипаттамаларын алу үшін 1.1-суретке сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында жинау керек.
1.1 сурет – Диодтың тура қосылуы
Тұрақты кернеу көзін қолданып, қорек көзі кернеуінің мәнін 0-ден 11- ге дейін арттыра отырып, соған сәйкес диодтың тогы мен кернеу мәндерін 1.1-кестеге енгізіңіз.
1.1 кесте
Ukk, B 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Uд, B
Iд, mA
Осы кестеге сәйкес диодтың тура қосылуының вольт-амперлік сипаттамасын графикалық құралдарды қолдана отырып тұрғызыңыз.
2. Жартылай өткізгіш диодтың кері қосылуының сипаттамаларын алу үшін 1.2-суретке сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында жинау керек.
6
1.2 сурет – Диодтың кері қосылуы
Тұрақты кернеу көзін қолданып, қорек көзі кернеуінің мәнін «-» 0-ден 11-ге дейін өзгерте отырып, соған сәйкес диодтың тогы мен кернеу мәндерін 1.2-кестеге енгізіңіз.
1.2 кесте
Ukk,B -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 -9 -10
Uд, B
Iд, mA
Осы кестеге сәйкес диодтың кері қосылуының вольт-амперлік сипаттамасын графикалық құралдарды қолдана отырып тұрғызыңыз.
Жартылай өткізгіш диод жұмысының түзеткіш қасиеттерін көру үшін үшін 1.3-суретке сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында жинау керек. Генератордан 1 кГц, 10 кГц және 100 кГц жиілікпен синусоидалды сигналды диод арқылы өткізу керек. Ток диод арқылы кіріс кернеуінің оң жартысы арқылы өтеді, ал R1кедергідегі кернеу диод арқылы ток пен резисторға тура пропорционал. Осциллограф арқылы кіріс және шығыс сигналдар формасын бақылап, есеп беруге қосыңыз.
7
1.3 сурет – Диодтың түзету қасиетін көресететін сұлба Бақылау сұрақтары.
1. Диодтың анықтамасы.
2. Диодтың түрлері және шартты белгілері.
3. Диод түрлерінің қолданылатын сұлбалалары.
4. Диодтың ВАС бойынша түсініктеме беру.
5. Диодтың жиіліктік тәуелділігі.
6. Диодтың түзету қасиетін сипаттаңыз.
7. Жоғарғы жиілікті диодтардың ерекшелігі.
8. Кері қосылудағы диодтың сипаттамалары.
2 Зертханалық жұмыс №2. Стабилитрон
Жұмыстың мақсаты: стабилитронның вольамперлік сипаттамаларын алу және талдау; стабилитронның параметрлерін өлшеу және олардың сипаттамаларын зерттеу барысында қолданылатын құрылғылармен жұмыс істеуге дағдылану.
Жалпы мәліметтер.
Стабилитрондар – бұл тесілу кернеуі қалыпты және тесілу нүктесінде кері ток күрт өсетін кремнийден жасалған жазық диодтар. Ондағы кернеу, берілген аяда өтетін токты өлшеу кезінде, белгілі дәлдікпен сақталады.
Жұмыс істеу принципі құйындық тесілуді пайдалануға негізделген.
Қоспалардың үлесінің жоғары шамасына және өткелдің тарлығынан құйындық тесілу кері кернеулердің аз шамасында пайда болады. Өндірілуші қуат аз болғандықтан, құйындық тесілу жылулыққа ауыспайды.
Өнеркәсіпте шығарылатындар:
8
а) қорек көздерін тұрақтандыру сұлбаларында, кернеу шектегіштерде пайдаланылатын, жалпы мақсатта пайдаланылатын стабилитрондар;
б) аса дәл стабилитрондар – кернеу деңгейін жоғары дәлдікпен тұрақтандырушы және жылу ықпалын азайтушы сұлбаларда;
в) импульстік – тұрақты және импульстік кернеуді тұрақтандыруға арналған;
г) екі анодты – кернеу тұрақтандыру сұлбаларында, әртүрлі полюсті кернеулерді шектегіштерде;
д) стабисторлар – кернеудің аз шамаларын тұрақтандыру үшін және температураның өзгеруі кезінде берілген тұрақтандырылған кернеудің шамасын тұрақты ұстауға арналған температура өзгерісінің әсерін азайтатын элемент ретінде.
Зертханалық қондырғының сипаттамасы: зертханалық жұмыс IBM PC Electronic Workbenchэлектрондық зертхананың қолданылуымен орындалады. Зертханалық жұмысты орындау барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану ұсынылады.
Аспаптар мен элементтер:
1) Тұрақты кернеу көзі.
2) Стабилитрон.
3) Кедергі.
4) Амперметр.
5) Вольтметр.
6) Синусоидалды кернеу көзі.
2.1 Зертханалық жұмыстың тапсырмасы
1. Стабилитрон жұмысын зерттеу және сипаттамаларын алу үшін 2.1- суретке сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында жинау керек.
2.1 сурет – Стабилитронды зерттеу сұлбасы
9
Ukk қорек көзі кернуінің мәнін 0-ден максималды мәніне дейін арттыра отырып, соған сәйкес ток мәндерін жазып алу керек. Стабилитрондағы кернеу мәндерін өлшеп,алынған деректерді 2.1-кестеге енгізу керек.
2.1 кесте
Uкір, В 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Uст., В
Iст., мА
Осы кестеге сәйкес стабилитронның вольт-амперлік сипаттамасын графикалық құралдарды қолдана отырып тұрғызыңыз.
Бақылау сұрақтары.
1. Стабилитронның стабилизация кернеуінің температуралық коэффиценті.
2. Кремний стабилитрондардың негізгі параметрлері.
3. 1 В-қа дейінгі төмен кернеулерді тұрақтандыру үшін қолданылатын аспап?
4. Тұрақтандыру бөлігіндегі дифференциалдық кедергі шамамен тұрақты және көптеген стабилитрондар үшін қандай аралықта?
5. Темепературалық еселік жоғары вольтті стабилитрондарда және төмен вольттілерде қандай?
6. Стабилитрондар қолданылатын сұлбалар.
7. Стабилитронның қарапайым түзеткіш диодтан айырмашылығы?
8. Вольт-амперлік сипаттамасы бойынша түсініктеме?
3 Зертханалық жұмыс №3. Биполярлық транзистор
Жұмыстың мақсаты: биполярлық транзистордың кіріс және шығыс ВАС-сын алу; транзистордың һ-параметрлерін анықтау.
Жалпы мәліметтер.
Транзистор дегеніміз электрлік қуатты күшейтуге қабілетті, үш және одан да көп шықпалары, бір немесе одан көп p-n өткелдері бар шала өткізгішті аспап. Олар электр тербелістерін күшейтуге, генерациялауға және түрлендіруге арналған.
Транзисторлардың топталуы:
а) коллектордан таралатын ең үлкен қауіпсіз қуат бойынша:
– аз қуатты – 0,3 Вт-тан аз;
– орташа қуатты – 0,3…3 Вт;
– үлкен қуатты – 3 Вт-тан жоғары;
10
ә) қуат бойынша көрсетілген топтардың әрқайсысындағы шектік жиілік бойынша:
– төменгі жиілікті – 3 МГц-тен аз;
– орташа жиілікті – 3…30 МГц;
– жоғары жиілікті – 30…300 МГц;
– аса жоғары жиілікті– 300 МГц-тен жоғары;
б) конструкциясы және жасалу технологиясы бойынша:
– балқытып ендірілген жазық транзисторлар;
– диффузиялық базасы бар жазық транзисторлар ; – мезатранзисторлар;
– планарлық;
– эпитаксиалды-планарлық және т.с.с;
в) жасалу материалы бойынша:
– кремнийден, германийден, галий арсенидінен жасалған;
г) өткізгіштік облыстарының өзара орналасуы бойынша–
транзисторлар
n-p-n және p-n-p болып бөлінеді.
Биполюсті транзистордың жұмыс істеу режимдері.
Өткелдердің ығысу кернеуіне қарай үш түрлі – активті, ток тоқтату және қанығу қосылу режимдерін ажыратады.
Активті режимде өткелдердің бірі тура, екіншісі – кері бағытта ығысады. Егер тура бағытта эмиттерлік өткел қосылса, онда мұндай режим қалыпты активті немесе күшейту режимі деп аталады. Сыртқы тізбектердегі токтар активті режимде ашық өткелдің басқарылушы потенциалдық тосқауылының биіктігімен, яғни, өткелдің қосалқы тасушыларды базаға инжекциялау қабілетімен анықталады.
Инверсті активті режимде ЭӨ кері бағытта, ал КӨ – тура ығысады.
Ток тоқтату режимінде екі өткел де кері бағытта ығысады. Бұл жағдайда сыртқы тізбектердегі токтар аз және өткелдердің бірінің кері тогымен шамалас, басқаша айтқанда, транзистор жабық.
Қанығу режимінде екі өткел де тура бағытта ығысады, яғни ашық.
Базаға эмиттер және коллектор облыстарынан қосалқы тасушылар инжекцияланады (қос инжекция режимі). Екі өткел де ашық болғандықтан, құрылымда аздаған кернеу түседі. Сондықтан қанығу режимі, транзистор тізбекті тұйықтауға арналған кілттің рөлін атқаратын кездедерде жиі қолданылады. Тізбекті ажырату транзисторды ток тоқтату режиміне ауыстырумен жүзеге асырылады, бұл кезде транзисторлық құрылымның кедергісі жоғары болады.
11
Активті режимде транзисторды басқару толығымен жүзеге асырылады және ол активті элементтің рөлін атқарады. Ток тоқтату және қанығу режимдерінде күшейту жоқ деуге болады.
Зертханалық қондырғының сипаттамасы; зертханалық жұмыс IBM PC Electronic Workbenchэлектрондық зертхананың қолданылуымен орындалады. Зертханалық жұмысты орындау барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану ұсынылады.
Аспаптар мен элементтер:
1) Тұрақты кернеу көздері.
2) Биполярлық транзистор.
3) Кедергі.
4) Амперметр.
5) Вольтметр.
3.1 Зертханалық жұмыс тапсырмасы
1. Биполярлы транзисторды зерттеу үшін 3.1 және 3.2 суреттерге сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында құру.
3.1 сурет – Биполярлы транзистордың Uкк=0В кіріс с ипаттамасын алуға арналған сұлба
12
3.2 сурет – Биполярлы транзистордың Ukk =5 В, 10 В кезіндегі кіріс сипаттамасын алуға арналған сұлба
Uкэ =0 В, 5 В және 10 В коллекторлық кернеуге сәйкес Ukk тұрақты қорек көзі 5В кезінде транзистордың Iб = f(Uбэ) кіріс сипаттамасын құру үшін, R1 айнымалы резистор көмегімен базалық токты 10 мкА – 100 мкА аралығында өзгертіп, Uбэ базалық кернеудің өлшенген мәндерін 3.1-кестеге енгізу.
3.1 кесте R, kOm
Iб,µA 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Uбэ,В, Uкэ=0В
Uбэ,В, Uкэ=5В Uбэ,В, Uкэ=10В
Кесте мәндері бойынша Uкэ =0 В, 5 В және 10 В коллекторлық кернеуге сәйкес транзистордың Iб = f(Uбэ) кіріс сипаттамаларын графикалық құралдарды қолдана отырып бір графикте тұрғызыңыз.
2. Биполярлы транзистордың шығыс сипаттамасын алу үшін 3.3 суретке сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында құру.
13
3.3 сурет – Биполярлы транзистордың шығыс сипаттамаларын алуға арналған сұлба
R1 резистор көмегімен 20 мкА қадаммен базалық токты 100 мкА дейін орнатып, Uke тұрақты қорек көзі көмегімен коллекторлық кернеуді 0-ден 9 В- қа дейін 1 В интервалымен өзгерте отырып, коллектор тогы мәндерін 3.2- кестеге енгізу.
3.2 кесте Iб,
µA
Iк, mА Uкэ=1 В
Iк, mА Uкэ=2 В
Iк, mА Uкэ=3 В
Iк, mА Uкэ=4 В
Iк, mА Uкэ=5 В
Iк, mА Uкэ=6 В
Iк, mА Uкэ=7 В
Iк, mА Uкэ=8 В
Iк, mА Uкэ=9 В 0
20 40 60 80 100
Транзистордың Iк =f(Uкэ) шығыс сипаттамаларын графикалық құралдарды қолдана отырып бір графикте тұрғызыңыз.
Бақылау сұрақтары.
1. Биполярлық транзистор. Түрлері, белгіленуі.
2. Жұмыс істеу режимдері.
3. Сұлбаға ортақ базамен қосылуы. Параметрлері.
4. Сұлбаға ортақ эмиттермен қосылуы. Параметрлері.
5. Сұлбаға ортақ коллектормен қосылуы. Параметрлері.
6. Кіріс сипаттамалары.
7. Шығыс сипаттамалары.
8. Һ-параметрлері.
14 4 Зертханалық жұмыс №4. Тиристр
Жұмыстың мақсаты: тиристордың вольтамперлік сипаттамаларын алу; тиристордың параметрлерін анықтау.
Жалпы мәліметтер.
Тиристордың артықшылығы – оның қосылу сәтінің басқарылуы.
Тиристорлар импульстік сұлбаларда, күшейткіштерде, генераторларда, түзеткіштерде және т.б. сұлбаларда қолданылады.
Қарапайым триодтық тиристорлар басқарушы тізбектің көмегімен жабылмайды, тиристордағы токты ұстап тұрушы немесе ажыратушы токқа дейін азайту қажет.
Түрлері: жабылатын триодтық тиристорлар – басқарушы электрод арқылы эмиттерлік өткелге Uкері қысқа импульс бергенде жабылады;
симисторлар немесе симметриялы тиристорлар токты екі бағытта да өткізеді.
Зертханалық қондырғының сипаттамасы; зертханалық жұмыс IBM PC Electronic Workbench электрондық зертхананың қолданылуымен орындалады. Зертханалық жұмысты орындау барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану ұсынылады.
Зертханалық қондырғының сипаттамасы: зертханалық жұмыс IBM PC Electronic Workbench электрондық зертхананың қолданылуымен орындалады. Зертханалық жұмысты орындау барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану ұсынылады.
Аспаптар мен элементтер:
1) Тұрақты кернеу көзі.
Аспаптың атауы Белгіленуі
Динистор
Қалың базадан басқарылатын тиристор
Жұқа базадан басқарылатын жабылатын тиристор Қалың базадан басқарылатын жабылатын тиристор Диак
Триак
15 2) Түзеткіш диод.
3) Кедергі.
4) Амперметр.
5) Вольтметр.
6) Тиристор.
4.1 Жұмыс тапсырмасы
1. Тиристор жұмысыен зерттеу үшін 4.1 суретке сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында құру.
4.1 сурет – Тиристордың ВАС-сын алу сұлбасы
Ukk тұрақты қорек көзінің кернеуін 10 В-ке орнату; R1 және R5
резисторының максималдық мәнін орнату; R1 резисторының кедергісін біртіндеп азайту арқылы электродты басқару тогын арттыру. Тиристорды қосқан кезде вольтметр жүктемедегі кедергінің азаюын көрсетеді. Осы кезде миллиамперметрдің көрсеткен мәндерін тіркеу керек.
Жүктеме кедергісінің мәнін азайта отырып, басқарушы электродтың Iбэ
қосылу тогы мен жүктеменің әртүрлі мәндеріне сәйкес келетін Uак кернеудің
16
мәндерін алу. Тиристордың аноды мен катоды арасындағы кернеуді өлшеп, аспаптардың көрсетулерін 4.1-кестеге енгізу.
4.1 кесте Жүктеме
кедергісі, Ом
Rн1 10 кОм
Rн2 1кОм
Rн3
500 Ом 200Ом 100Ом
Қосу тогы Iбэ, мА КернеуUак, В
Басқарушы токтың 1-ден 10 мА-ге дейінгі мәндеріне сәйкес тиристордың Iа=f(Uак) ВАС-сын графикалық құралдарды қолдана отырып тұрғызыңыз.
2. Анодты токтың мөлшерін өлшеу үшін 4.2-суреттегі сұлбаны жинау.
4.2 сурет – Анодты токтың мөлшерін өлшеу сұлбасы
Ukk қорек көзінің кернеуін біртіндеп азайта отырып, тиристорды өшіру алдында миллиамперметрдің көрсетулерін тіркеу. Ол тиристордың Iбд тежеу тогына тең болады. 4.3-суретте көрсетілгендей тиристордың ВАС-сын графикалық құралдарды қолдана отырып құру.
17
4.3 сурет - Тиристор сипаттамасының құрылымы Бақылау сұрақтары.
1. Тиристордың артықшылығы.
2. Тиристордың түрлері.
3. ВАСна түсініктеме.
4. Қолданылатын сұлбалары.
5. Қосылу тогы?
6. Ашылу кернеуі?
7. Шектік кернеу мәні?
8. Анодтық ток мөлшері?
5 Зертханалық жұмыс №5. Өрістік транзистор
Жұмыстың мақсаты: басқарушы р-n өтпелі бар өрістік транзистор арнасының кедергісін және вольтамперлік сипаттамаларын зерттеу.
Жалпы мәліметтер.
Өрістік транзистор дегеніміз жұмыс істеу принципі жартылай өткізгіштің кедергісін көлденең электр өрісімен модуляциялауға негізделген, жартылай өткізгішті аспап. Оның күшейткіштік қасиеттері, өткізуші арнасы арқылы өтетін бір таңбалы негізгі заряд тасушылардың (униполюсті) ағынымен анықталады.
Транзистордағы өткізуші арна тиектен, кері бағытта ығысқан p-n өткелдермен, оқшауланған. Құйма және бастау электродтары арасындағы арна бойынша негізгі тасушылардың тогы ағады.
Бастау (Б) деп арнадағы негізгі заряд тасушылардың қозғалысы басталатын электродты атайды. Заряд тасушылар жиналатын (құйылатын) электрод құйма (Қ) деп аталады. Басқарушы кернеу үшінші электрод – тиекке (Т) беріледі.
18
Зертханалық қондырғының сипаттамасы: зертханалық жұмыс IBM PC Electronic Workbenchэлектрондық зертхананың қолданылуымен орындалады. Зертханалық жұмысты орындау барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану ұсынылады.
Аспаптар мен элементтер:
1) Тұрақты кернеу көзі.
2) Өрістік транзистор.
3) Кедергі.
4) Амперметр.
5) Вольтметр.
6) Сиымдылық.
1.1 Жұмыс тапсырмасы
1. Өрістік транзистордың құймалық сипаттамаларын алу үшін 5.1 суретке сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында құру.
5.1 сурет - Өрістік транзистордың ВАС-сын алу сұлбасы
Тиектегі кернеудің Uтб сәйкес мәндерін қойып, Ukk-1 қорек көзінің кернеуін өзгерте отырып, құйма тогының мәндерін 5.1-кестеге енгізу.
19 5.1 кесте
Uтб, В IқмА Uбқ=0,1В
IқмА Uбқ=0,5В
IқмА Uбқ=1В
IқмА Uбқ=2В
IқмА Uбқ=5В
IқмА Uбқ=10В 0
-0,5 -1,0 -1,5 -2,0
Құйма тогының бастау-құйма кернеуден Iқ= f(Uбқ.) тәуелділігін графикалық құралдарды қолдана отырып тұрғызу.
2. Өрістік транзистордың құйма-тиектік сипаттамаларын алу үшін 5.2 суретке сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында құру.
Күшейту коэффициентін бағалау.
5.2 сурет - Бастау-құйма арнасының кедергісін өлшеу сұлбасы
Uтб мәндерін кестеге сәйкес қойып, Ukk-2 қорек көзінің кернеуін өзгерте отырып, құйма тогының мәндерін 5.2-кестеге енгізу.
20 5.2 кесте
Uбқ,в IқмА Uтб=0 В
Iқ мА
Uтб=-0,25В
Iқ мА Uтб=- 0,5В
Iқ мА Uтб=-1В
Iқ мА Uтб=-2В
Iқ мА
Uтбажырат.
0,5 1 2 5 10
Құйма тогының тиек-бастау кернеуден Iқ= f(Uтб.) тәуелділігін графикалық құралдарды қолдана отырып тұрғызу.
3. Құйма тогы тоқтайтын Uтб қорек көзінен ажырату кернеуін өлшеу.
Ukk-1 қорек көзінің кернеуін 10 В-қа қойып, бастау-құйма кернеу мәндерін алу. Алынған мәліметтерді 5.3-кестеге енгізу.
5.3 кесте
Uтб, В 0 В -0,25В -0,5В -1В -2В Uтбажырат.
Uбқ
Бақылау сұрақтары.
1. Өрістік транзистордың биполярлықтан айырмашылығы.
2. Басқарушы p-n өткелі бар өрістік транзистор.
3. Оқшауланған тиегі бар (МДЖ, МОЖ) өрістік транзистор.
4. Диэлектрлік табанды шел тәрізді өрістік транзистор.
5. Өрістік транзистордың қолдану сұлбалары.
6. Кіріс сипаттамаларына түсініктеме беру.
7. Шығыс сипаттамаларына түсініктеме беру.
8. Өрістік транзистордың кемшіліктері.
6 Зертханалық жұмыс №6. Күшейткіш каскад
Жұмыстың мақсаты: күшейткіш каскад сұлбасындағы тұрақты тыныштық токтарын өлшеу;амплитуда-жиіліктік және фаза-жиіліктік сипаттамаларды зерттеу; күшейту коэффициентінің коллекторлық кедергіден тәуелділігін зерттеу.
Жалпы мәліметтер.
Каскад — радиотехникада активті элементтен және оның тиісті жұмыс режімін қамтамасыз ететін ең аз элементтерден тұратын түйін.
Құрамындағы элементтер түріне қарай бөлінеді:
каскадтаррезисторлы,
трансформаторлы,
21
дроссельді каскадтар.
Күшейткіш элементтер түріне қарай:
Біртактілі каскад-біркүшейткіш элементтен тұратын және шығысынан бір полярлы кернеу алынатын күшейту каскады.
Eкітактілі каскад – екі күшейткіш элементтен тұратын және шығысындағы ортақ шығыс нүктесімен салыстырғанда екі полярлы кернеу және шамалары жағынан өзара тең, ал бағыттары бойынша бір-біріне қарамақарсы екі ток алуға болатын каскад.
Каскад жүктемесі (Нагрузка каскада) — кез келген каскадтың шығыс энергиясы берілетін кедергі.
Мысалы, кез келген күшейткіш каскадының кіріс кедергісі алдыңғы каскадтың жүктемесі, сондай-ақ қатты сөйлегіш кедергісі соңғы жүктемесі болып табылады.
Каскадтық күшейткішi (Каскадный усилитель) — бір каскадқа кіретін екі күшейту элементінен (әдетте, транзисторлардан) тұратын күшейткіш.
Транзисторлар тізбектей, мысалы, бірбиполярлық (өрістік) транзистор екінші транзистордың коллекторлық (бастау) тізбегіне қосылады.
Радиотехникада ішкі шуыл деңгейі төмен, кіріс кедергісі үлкен сызба қажет болғанда қолданылады.
Зертханалық қондырғының сипаттамасы: зертханалық жұмыс IBM PC Electronic Workbench электрондық зертхананың қолданылуымен орындалады. Зертханалық жұмысты орындау барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану ұсынылады.
Аспаптар мен элементтер:
1) Тұрақты кернеу көздері.
2) Биполярлық транзистор.
3) Кедергі.
4) Амперметр.
5) Вольтметр.
6) Осцилограф.
7) Функционалдық генератор.
1.1 Жұмыс тапсырмасы
1. Күшейткіш каскадтың тұрақты ток бойынша жұмыс істеу режимін зерттеу үшін 6.1 суретке сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында құру.
22
6.1 сурет – Күшейткіш каскадты зерттеу сұлбасы
Вольтметр көмегімен Ukk қорек көзі кернеуінің мәнін 10 В-қа қою.
Сұлбаның кірісін функционалдық генератордың шығысына жалғап, транзистор коллекторын 2 арналы осциллографтың 1-арнасының кірісімен байланыстыру керек. Транзистор базасын осциллографтың 2-арнасының кірісімен жалғау. Генератордан 0,1, 1, 10, 100 кГц жиілікпен сигнал бере отырып сұлбаның кіріс және шығыс сигналдарын осцилографтан бақылау.
Әр жиілікке сәйкес кіріс және шығыс сигналдар амплитудасын 6.1 кестеге енгізіңіз.
2. Күшейткіштің кірісін генератордан үзіп, коллектордағы UK, эмиттердегі UЭ, базадағы UБ кернеулерін өлшеу. IK = (UUkk– UK)/R14 ; IЭ = UЭ
/R16; IБ =( U1 – UБ) /R13.
3. Күшейту коэффициентін және фаза бойынша ығысуды келесі формулалармен есептеу керек: KU =Uшығ/Uкір ; φ o= - ( l /T )3600. l және T мәндері 6.2 суреттегідей осциллограммадан алынады. Алынған мәндерді 6.1- кестеге енгізу. Каскадтың кіріс кедергісін келесі формула бойынша есептеу:
Rкір = UБ R13 /( U1 - UБ ).
6.1 кесте
f, кГц 0,1 1 10 100
Uкір, В Uшығ, В KU
l, мм Т, мм φ o
23
6.2 сурет – Кіріс және шығыс сигналдарының осцилаграммасы
Алынған нәтижелер бойынша күшейту коэффициентінің коллекторлық жүктемедегі кедергіден тәуелділігін анықтау; күшейткіш каскадтың АЖС- сын тұрғызу; күшейткіш каскадтың ФЖС-сын тұрғызу.
Бақылау сұрақтары.
1 Күшейткіш каскадтың кіріс сипаттамалары.
2 Шығыс сипаттамалары.
3 Һ-параметрлері.
4 Фаза бойынша ығысуы.
5 Күшейту коэффициенттері.
6 АЖС-сы.
7 ФЖС-сы.
7 Зертханалық жұмыс №7. Операциялық күшейткіш
Жұмыстың мақсаты: тұрақты токты терістегіш күшейткішті зерттеу;
айнымалы токты терістегіш күшейткішті зерттеу.
Жалпы мәліметтер.
Операциялық күшейткіш (ОК) –жартылай өткізгішті интегралды сұлба түрінде жасалған және тұрақты, ауыспалы сигналдарды күшейту үшін тағайындалған жоғары сапалы күшейткіш болып табылады. Операциялық күшейткіштің қасиеттері мен параметрлері кері байланыстағы тізбектің параметрлерімен анықталады. Күшейту коэффиценті, жоғары кіріс және төмен шығыс кедергілерімен сипатталады. Нөлдік сигналды күшейту кезінде шығыста кернеу мәні нөлге теңестіру үшін, кернеуді жылжытуды компенсациялау үшін алдын-ала шаралар ойластырылады. Кейбір ОК кереуді компенсациялау үшін арнайы шығыстар қарастырылған.
24
7.1 сурет – Операциалық күшейткіштің шартты белгісі
Зертханалық қондырғының сипаттамасы: зертханалық жұмыс IBM PC Electronic Workbench электрондық зертхананың қолданылуымен орындалады. Зертханалық жұмысты орындау барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану ұсынылады.
Аспаптар мен элементтер:
1) Тұрақты кернеу көздері.
2) Операциялық күшейткіш.
3) Кедергі.
4) Амперметр.
5) Вольтметр.
6) функционалдық генератор.
a. Жұмыс тапсырмасы
Тұрақты токты терістегіш күшейткішті зерттеу үшін 7.2 суретке сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында құру.
25
7.2 сурет - Тұрақты токты терістегіш күшейткіш сұлбасы
1. Сұлбаның әртүрлі кедергілерге сәйкес кіріс және шығыс кернеулерін өлшеу. Вольтметр көмегімен Ukk қорек көзі кернеуінің мәнін 10 В-қа қою;
Ukk қорек көзіне R1 кедергісінде 0,5 В-қа жуық кернеу беру.
Вольтметрмен шығыс кернеуді өлшеу. Кіріс кернеуінің басқа мәндері үшін де осы өлшеулерді жүргізу. Өлшеу нәтижелерін 7.1-кестеге енгізу.
7.1 кесте
2. Айнымалы токты терістегіш күшейткішті зерттеу үшін 7.3 суретке сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында құру.
Қалау бойынша Uкір,В 0,1 0,5 1,0 2,0 4,0 5,0 6,0 8,0 10 Шынайы Uкір,В
Uшығ, В
Күшейтукоэффициенті
26
7.3 сурет -Айнымалы токты терістегіш күшейткіш сұлбасы
Генераторда жиілікті 1, 10, 100 кГц өзгерте отырып, серпілісі 8 В болатын синусоидалы сигналды орнатып, шығыс сигналының мәндерін өлшеу және алынған деректерді 7.2-кестеге енгізу. Сәйкес күшейту коэффициенттерін есептеу.
7.2 кесте
Жиілік f, кГц 0,001 0,01 0,1 1 10 100 Кіріс сигналы Uкір, В
Шығыс сигналы Uшығ, В Күшейту коэффициенті
Операциялық күшейткіштің амплитуда-жиіліктік сипаттамасын тұрғызу.
Бақылау сұрақтары.
1. ОК параметрлері.
2. АЖСсы.
3. Тура кері байланыстары.
4. Теріс кері байланыстары.
5. Қорғау сұлбалары.
27 6. ОК негізіндегі амалдық құрылғылар?
7. ОКке әр түрлі сигналдардың әсері?
8. Шығыс кернеуінің кері байланыстарға тәуелділігі?
8 Зертханалық жұмыс №8. Интегратор және дифференциатор
Жұмыстың мақсаты: дифференциатор мен интегратор сұлбасының жұмысын зерттеу.
Жалпы мәліметтер.
Дифференциатор, интеграторға қарама қарсы функцияны орындайды, яғни дифференциатор шығысында кернеу кіріс кернуінің өзгеру жылдамдығына пропорционалды. Сондай-ақ белсенді сүзбелер мен автоматты реттеу сұлбаларында қолданылады. Дифференциаторды интегратордан резистор мен конденсаторды орындарын алмастыру арқылы алуға болады.
Қарапайым дифференциатор екі елеулі кемшілікке ие: үлкен шығыстық кедергісі және кіріс сигналының әлсіреуі, сондықтан қазіргі сұлбаларында ол қолданылмайды. Сигналдарын дифференциалдау үшін ОК негізіндегі дифференциатор қолданады, ол ОК DA1, кіріс конденсаторды С1 және резистор R1ден тұрады, сол арқылы ОК шығысынан оның кірісіне оң кері байланыс жүзеге асырылады.
Зертханалық қондырғының сипаттамасы; зертханалық жұмыс IBM PC Electronic Workbench электрондық зертхананың қолданылуымен орындалады. Зертханалық жұмысты орындау барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану ұсынылады.
Аспаптар мен элементтер:
1) Тұрақты кернеу көздері.
2) Операциялық күшейткіш.
3) Кедергі.
4) Сиымдылық.
5) Амперметр.
6) Вольтметр.
7) Функционалдық генератор.
8.1 Жұмыс тапсырмасы
1. Дифференциатордың кіріс сигналының әртүрлі мәндері мен формаларына сәйкес кіріс және шығыс кернеулерін өлшеу үшін 8.1 суретке сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында құру.
28
8.1 сурет - Дифференциатор сұлбасы
Генераторда 2 В серпімділікте үшбұрышты, синусоидалды, тікбұрышты сигналдарды кезекпен орната отырып, кіріс және шығыс сигналдарын өлшеу. Алынған мәндерді 8.1-кестеге енгізу. Дәл сол өлшеулерді R3 резисторында жүргізу.
8.1 кесте
Жиілік 10 Гц 100 Гц 1к Гц 10 кГц 100 кГц Үшбұрышты сигнал
Синусоидалық сигнал Тікбұрыштыимпульстер
2. Интегратордың әр түрлі тұрақты уақыт мәндеріне сәйкес кіріс және шығыс кернеулерін өлшеу үшін 8.2 суретке сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында құру.
29
8.2 сурет - Интегратор сұлбасы
Генераторды 2 В серпімділікте 1, 10, 100 Гц және 1, 10, 100 кГц жиілікте үшбұрышты сигналға қойып, кіріс сигналының формасы мен жиілігін өзгерте отырып, кіріс және шығыс сигналдарын өлшеу. Алынған мәндерді 8.2-кестеге енгізу. Дәл сол өлшеулерді C2 конденсаторында жүргізу.
8.2 кесте
Жиілік 10 Гц 100 Гц 1 кГц 10 кГц 100 кГц Үшбұрышты сигнал
Синусоидалық сигнал Тікбұрышты импульстер
9 Зертханалық жұмыс №9. Компаратор
Жұмыстың мақсаты: терістегіш компараторды зерттеу; терістегіш емес компараторды зерттеу; ашық коллекторы бар терезелі компараторды зерттеу.
Жалпы мәліметтер.
Компаратор. Сигналдарды үздіксіз негізден үздікті негізге түрлендіру құрылғыларына, яғни қарапайым анологтық цифрлық сұлбалар қатарына компаратор – салыстырғыш жатады. Салыстырғыш, өз атына сәйкес кіріс жолдарындағы сигналдарды (көбінесе екі сигнал) бір-біріне салыстыра
30
отырып, олар өзара теңескен кезде өзінің шығысында кернеу түсімін береді.
Сумматорлар екі көп зарядты сандарды бір-бірімен қосу үшін пайдаланылады. Оларды тізбекті, параллельді, көп разрядты болып келеді.
сумматорлар толық және жартылай деп ажыратылады. Жартылай сумматордың екі кірісі, екі шығысы болады. Толық сумматордың үш кірісі, екі шығысы болады.
Шмитт триггері синусойдалы сигналдан немесе басқа тікбұрышты емес сигналдан белгілі амплитудағы тікбұрышты импультерді қалыптастыру үшін қолданылады. Сонымен қатар, Шмитт триггері кіріс сигналдың белгілі деңгейінен немесе импульстің белгісі амплитудасынан іске қосылатын табалдырықты құрылғы немесе салыстырғыш құрылғы – компаратор ретінде пайдаланылады. ОК триггер транзистордағы Шмитт триггеріне қарағанда іске қосылу деңгейлерінің жоғары тұрақтылығымен, жетілдірілген жүктемелік сипатталарымен, зор функционалдық мүмкіндіктерімен ерекшеленеді.
Зертханалық қондырғының сипаттамасы; зертханалық жұмыс IBM PC Electronic Workbench электрондық зертхананың қолданылуымен орындалады. Зертханалық жұмысты орындау барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану ұсынылады.
Аспаптар мен элементтер:
1) Тұрақты кернеу көздері.
2) Операциялық күшейткіш.
3) Кедергі.
4) Функционалдық генератор.
5) Осцилограф.
6) Вольтметр.
9.1 Жұмыс тапсырмасы
1. Терістегіш және терістегіш емес компаратордың әртүрлі бастапқы кернеулеріне сәйкес кіріс және шығыс кернеулерін өлшеу үшін 9.1 суретке сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында жинау.
Генераторды 1 кГц жиілікке қойып, R1 резистормен 0,1 В-қа тең бастапқы кернеу беру. Генератор кернеуін біртіндеп арттыра отырып, кіріс сигналының қандай мәнінде компаратор шығысында импульстар болатынын анықтау. Алынған мәндерді 9.1-кестеге енгізу.
31
9.1 сурет - Терістегіш емес компаратор сұлбасы 9.1 кесте
Бастапқы кернеу, В 0,1 0,25 0,5 0,75 1,0 1,5 Кіріс кернеуі, В
2. Ашық коллекторы бар терезелі компаратордың әртүрлі бастапқы кернеулеріне сәйкес кіріс және шығыс кернеулерін өлшеу үшін 9.2-суретке сәйкес сұлбаны жинау.
32
9.2 сурет - Терістегіш компаратор сұлбасы
Генераторды 1 кГц жиілікке қойып, Ukk қорек көзімен 0,1 В-қа тең бастапқы кернеу беру. Генератор кернеуін біртіндеп арттыра отырып, кіріс сигналының қандай мәнінде компаратор шығысында импульстар болатынын анықтау. Алынған мәндерді 9.2-кестеге енгізу.
9.2 кесте
Бастапқы кернеу, В 0,0 0,1 0,25 0,5 0,75 1,0 Кіріс кернеуі, mВ
Бақылау сұрақтары.
1. Компаратор не үшін қолданылады?
2. Компаратордың шығыс импульсінің параметрі неге байланысты?
3. Аналогтық компаратордың амплитудалық селектор ретінде қолдануға болады ма?
4. Егер Uкір-
- синусайдалды кернеу, ал Uкір+
- тұрақты оң кернеу (Uкір-
<
Uкір+); ОК керек көзі қосполярлы болған жағдайдағы, Uкір-
, Uкір+
, Uшығ диаграммаларын сызыңыз.
5. Аналогты компаратор жұмысын түсіндіріңіз.
33
6. Коморатордың табалдырықты кернеуі?
7. Аналогты компаратор қандай цифрлық құрылғыға негіз бола алады?
8. Аналогтық компаратордың жиіліктік тәуелділігі?
10 Зертханалық жұмыс №10. Активті сүзгілер
Жұмыстың мақсаты: төменгі және жолақтық жиілікті сүзгілердің сұлбасын зерттеу.
Жалпы мәліметтер.
Зертханалық қондырғының сипаттамасы; зертханалық жұмыс IBM PC Electronic Workbench электрондық зертхананың қолданылуымен орындалады. Зертханалық жұмысты орындау барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану ұсынылады.
Аспаптар мен элементтер:
1. Тұрақты кернеу көздері.
2. Операциялық күшейткіш.
3. Кедергі.
4. Сиымдылық.
5. Функционалдық генератор.
6. Осцилограф.
7. Вольтметр.
10.1 Жұмыс тапсырмасы
1. Төменгі жиілікті белсенді сүзгінің кіріс сигналының әртүрлі жиіліктеріне сәйкес кіріс және шығыс кернеулерін өлшеу үшін 10.1 суретке сәйкес сұлбаны Electronic Workbench программасында құру.
34
10.1 сурет - Төмен жиілікті белсенді сүзгі сұлбасы
Генераторды 10,100 Гц және 1,10,100 кГц жиілікте 2 В серпімділікті (шыңнан шыңға дейін) синусоидалық сигналға қойып кіріс сигналының мәнін өзгерте отырып, шығыс сигналдарын өлшеу. Алынған мәндерді 10.1- кестеге енгізу.
10.1 кесте
Жиілік 10 Гц 100 Гц 1 кГц 10 кГц 100 кГц Шығыс сигнал, В
Кіріс сигнал, В
1. Жолақтық белсенді сүзгінің жұмысын зерттеу үшін 11.2-суретке сәйкес сұлбаны жинау.
35
10.2 сурет - Жолақтық сүзгі сұлбасы
Генераторды 10,100 Гц және 1,10,100 кГц жиілікте 2 В серпімділікті (шыңнан шыңға дейін) синусоидалық сигналға қойып, кіріс сигналы мәнін өзгерте отырып, шығыс сигналдарын өлшеу. Алынған мәндерді 10.2 -кестеге енгізу.
10.2 кесте
Жиілік 10 Гц 100 Гц 1 кГц 10 кГц 100 кГц Шығыс сигнал, В
Кіріс сигнал, В
10.1 және 10.2-кесте мәндеріне сүйене отырып, төменгі жиілікті және жолақтық белсенді сүзгілердің амплитуда-жиіліктік сипаттамаларын тұрғызу.
36
Әдебиеттер тізімі Негізгі
1 Пасынков В.П., Чиркин Л.К. Полупроводниковые приборы: Учебник для вузов. 5-е издание. – СПб.: Лань, 2006. – 479 с.
2 Шайхин Б.М. Электроника және аналогтық құрылғылардың схемотехникасы. Оқу құралы.-А., 2009.
3 Опадчий Ю.Ф. Аналоговая и цифровая электроника: Учебник для вузов. /Под ред. О.П.Глудкина. – М.: Горячая линия-Телеком, 2007. – 768 с.
4 Лачин В.И., Савелов Н.С. Электроника: Учебное пособие. – Ростов н/Д: Феникс, 2010. – 704 с.
5 Жолшараева Т.М. Микроэлектроника. Интегральные микросхем.-А.
-АИЭС, 2007.
6 Жолшараева Т.М. Микроэлектроника. Шала өткізгіштігі аспаптар.- А., 2009.
Қосымша
1. Шустов М.А. Практическая схемотехника. Полупроводниковые приборы и их применение - Вып. 5. - М.: Альтекс, 2004. - 304 с.
2. Булычев А.Л., Лямин П.М., Тулинов В.Т. Электронные приборы:
Учебник для вузов. – М.: Лайт Лтд., 2000. – 416 с.
3. Валенко В.С. Полупроводниковые приборы и основы схемотехники электронных устройств. – СПб.: Лань, 2001. – 470 с.
4. Волович, Г.И. Схемотехника аналоговых и аналого-цифровых электронных устройств.- М.: Додэка-ХХІ, 2005.- 528 с.
5. Пейтон А.Д., Волш.В. Аналоговая электроника на операционных усилителях. – М..: Бином, 2004. – 352 с.
37
2015 ж. жинақтық жоспары, реті 206
Мусапирова Гульзада Даулетбековна
АНАЛОГТЫҚ ҚҰРЫЛҒЫЛАР СХЕМОТЕХНИКАСЫ
5В070400 - Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету мамандығының студенттері үшін зертханалық жұмыстарды орындау
бойынша әдістемелік нұсқаулықтар
Редактор Ж.Н. Изтелеуова
Стандарттау бойынша маман Н.К.Молдабекова
Басылымға ___.___._____қол қойылды Пішімі 60x84 1/16 Таралымы 30 дана. №1 Баспаханалық қағаз
Көлемі 2,25 оқу-бас.ә. Тапсырыс _____ Бағасы 1125 тг.
«Алматы энергетика және байланыс университеті»
коммерциялық емес акционерлік қоғамының көшірмелік-көбейткіш бюросы
050013, Алматы, Байтурсынулы, 126
38
АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Компьютерлік технологиялар кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Оқу-әдістемелік жұмысы бойынша проректор
________________С.В. Коньшин
«______»_______________ 2016 ж.
АНАЛОГТЫҚ ҚҰРЫЛҒЫЛАР СХЕМОТЕХНИКАСЫ
5В070400 - Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету мамандығының студенттері үшін зертханалық жұмыстарды орындау
бойынша әдістемелік нұсқаулықтар
КЕЛІСІЛГЕН: КТ кафедрасының отырысында ОӘБ бастығы қаралған және ұсынылған
___________М.А.Мустафин Хаттама №327.10.2016ж.
«__» _______2016 ж. КТ каф.менгерушісі
_______________З.К.Куралбаев ЖУӘК төрағасы
____________Б.К.Курпенов
«___»_______2016ж.
Редактор
_________ Құрастырушылар:
«____»_______2016 ж. ____________ Мусапирова Г.Д.
Стандарттау бойынша маман __________
«____»_______2016 ж.
Алматы, 2016