97 зателя температуры застывания нефти пока- зало, что нефть с двух месторождений засты- вает при более низкой температуре (-210 С), чем по ГОСТ «20287-91 Нефтепродукты.
Методы определения температур текучести и засты-вания» (-3 оС).
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1. Кирсанов М. Г. Шишов А. П. Коняева Ю. Г.
Анализ нефти и нефтепродуктов. Учеб.-метод. по- собие– Екатеринбург: Изд-во Урал.ун-та, 2016. – 88 с.
2. Ягудeeв Т.A. Физические и физико-хими- ческие методы анализа. Учебное пособие – Алматы: КазНТУ, 2015. – 146 с.
3. Омарәлиев Т. Мұнай мен газ өңдеудің химиясы және технологиясы. І-Бөлім. Құрылымды өзгертпей өңдеу процестері. -400 бет; ІІ-Бөлім.
Құрылымды өзгертіп өңдеу процестері. -Алматы:
Білім, 2001. - 278 бет.
4. Джaнтуpeeвa Э. Нeфть и гaз Кaзaхcтaнa.
Зaпacы, дoбычa, инвecтиции // Kazakhstan Business Magazine, Алматы: ТОО «Деловой журнал
«Казахстан» №4. - 2010. – С.35.
ӘОЖ 628.161.2 ГТАМР 64.29.15
ЖІПТЕР МЕН МАТАЛАРДЫҢ ЭЛЕКТРӨТКІЗГІШТІГІН ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ С.П. ТАСТАНОВА1, Т.У. ТОГАТАЕВ1, Д.С. НАБИЕВ1
(1М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, Шымкент, Қазақстан) E-mail: [email protected]
Электр өткізгіш тоқыма материалдары мен бұйымдары қазіргі уақытта статикалық электр, электромагнитті экранирленумен және электромагнитті сәулеленумен байланысты проблемаларды шешу үшін қолданылады. Олардың электрофизикалық сипаттамаларын, өткізгіштігінің сипатын зерттеу олардың маңызды мәні бар электр параметрлерін болжауға мүмкіндік береді. Бұл жұмыс тұрақты антистатикалық қасиеттері бар электр өткізгіш тоқыма материалдарын маталар құрылымына электр өткізгіш иірімжіпті енгізу арқылы өндіру мүмкіндігін көрсетеді. Зерттеу нәтижелері полиэфирлі маталарды жиі жуудың әсерінен болатын және композициядағы әртүрлі электр өткізгіш жіптердің саны бар электр өткізгіш иірімжіптер мен маталардың электро- физикалық сипаттамаларын зерттеуге бағытталған.
Негізгі сөздер: тоқыма бұйымдары, статикалық электр, Нитрон электр өткізгіш талшығы, материалдардың қасиеттері, электрофизикалық сипаттамалары.
СПОСОБЫ ИССЛЕДОВАНИЯ ЭЛЕКТРОПРОВОДНОСТИ НИТЕЙ И ТКАНЕЙ С.П. ТАСТАНОВА1, Т.У. ТОГАТАЕВ1, Д.С. НАБИЕВ1
(1Южно-Казахстанский государственный университет им. М. Ауэзова, г. Шымкент, Казахстан) E-mail: [email protected]
Электропроводящие текстильные материалы и изделия используются в настоящее время для решения проблем, связанных со статическим электричеством, электромагнит- ным экранированием и электромагнитным излучением. Изучение их электрофизических ха- рактеристик, характер проводимости дает возможность прогнозирования их электри- ческих параметров, которые имеют существенное значение. Эта работа показывает воз- можность производства электропроводящих текстильных материалов со стабильными антистатическими свойствами путем введения электропроводящей пряжи в структуру тканей. Результаты исследования направлены на изучение электрофизических характерис-
98
тик электропроводящей пряжи и тканей, находящихся под влиянием частой промывки полиэфирных тканей и содержащих различные количества электропроводящих нитей в композиции.
Ключевые слова:текстильные изделия, статическое электричество, электропроводя- щее волокно Нитрон, свойства материалов, электрофизические характеристики.
WAYS TO INVESTIGATE THE ELECTRICAL CONDUCTIVITY OF THREADS AND FABRICS
S.P. TASTANOVA1, T.U. TOGATAYEV1, D.S. NABIYEV1
(1M. Auezov South Kazakhstan State University, Shymkent, Kazakhstan) E-mail: [email protected]
Conductive textile materials and products are currently used to solve problems related to static electricity, electromagnetic Shielding and electromagnetic radiation. The study of their electrophysical characteristics, the nature of conductivity makes it possible to predict their electrical parameters, which are essential. This work shows the possibility of producing electrically conductive textile materials with stable antistatic properties by introducing electrically conductive yarn into the fabric structure. The results of the study are aimed at studying the electrophysical characteristics of conductive yarn and fabrics under the influence of frequent washing of polyester fabrics and containing different amounts of conductive filaments in the composition.
Keywords: textiles, static electricity, conductive fiber Nitron, properties of materials, electrophysical characteristics.
Кіріспе
Синтетикалық талшықтар мен мате- риалдар өңдеу процесінде және одан әрі пай- далану барысында статикалық электр энер- гиясын бойына жинақтайды, басқаша айтқан- да электрлендіріледі. Статикалық зарядты жинақтау синтетикалық талшықтардың ма- ңызды кемшіліктерінің бірі болғандықтан өң- деуді айтарлықтай қиындатады. Синтетика- лық материалдарды пайдалану кезінде электростатикалық разрядта пайда болатын ұшқын өрттерге, жарылыстарға, тиісті орта- ларда басқа да жағымсыз құбылыстарға әке- луі мүмкін. Сонымен қатар статикалық электр энергиясы адам денсаулығына жағымсыз әсер етеді [1].
Синтетикалық материалдардың гидро- фобтық қасиеті мен салыстырмалы кедергісі статикалық зарядты жинақтауға әкеледі. Осы себепті, материалдардың статикалық сипатта- масын азайтуға арналған әдістердің көпшілігі жоғары электр төзімділігін бір немесе бір- неше түрде азайту керек деп есептейді[2].
Электр өткізгіш талшық Нитрон (ЭӨТН) келесі сипаттамалары бар өткізгіш жіптерді өндіру үшін пайдаланылды.
Сызықтық тығыздығы 0,53-0,54 текс құрайды; нақты беріктігі - 17-18 cN / текс;
aжырау кезіндегі салыстырмалы ұзаруы - 30- 31%; арнайы электр кедергісі - 2 • 10-5 Ом • м; талшықтағы металдың мөлшері 16,8% [3].
Екінші жіптің компоненті ретінде тө- мендегі көрсеткіштермен мақта талшығы пай- даланылды: сызықтық тығыздығы 0,16-0,17 текс; нақты беріктігі - 25-29 кН / текс; aжырау кезіндегі салыстырмалы ұзаруы- 4-5%.
Жоғарыда көрсетілген талшықтардан белгілі бір композициялық қоспалар дайында- лып, қажетті параметрлермен жіптерге өң- делді.
Жіп үлгілерінің электр кедергісі тұрақ- ты ток кезінде толқын ұзындығы 0,03 м (10 ГГц жиілігінде) жоғары жиілікті ток диапа- зонда өлшенді. Бөлшектердің физикалық жә- не механикалық қасиеттері МС 1119-80 сәй- кес анықталды. Құрамы әр түрлі талшықтар- дың электр кедергісін өлшеу нәтижелері 1- кес. келтірілген.
99
Кесте 1 - Иірілген жіптің құрамына байланысты электрофизикалық сипаттамалары
Иірілген жіптің құрамдас Бірлік ұзындығына электр кедергісі Тұрақты ток кезіндегі, Kв,%
бөлігі, электр өткізгіш Rр өзгеріс коэффициенті талшық Нитрон (ЭӨТН)
/ мақта,%
тікелей ток кезінде lgRр(Rр, кОм / м)
= 3 см (Rр, кОм / м)
10/90 2.2 120 30.4
20/80 1.6 48 26.5
30/70 1.3 41 20.2
40/60 1.2 35 18.2
50/80 1.2 35 15.3
60/40 1.3 33 14.5
80/20 1.2 35 13.0
1-кестеде келтірілген деректерден электр өткізгіш талшық Нитронның (ЭӨТН) 20-25% -дық мөлшерін иірілген жіп құрамына қосқанымызда электр кедергісінің едәуір төмендеуіне әкеледігін байқадық.
ЭӨТН мөлшерін одан әрі ұлғайту кезін- де электр кедергісінде монотонды төмендеу байқалады. Иірілген жіптегі ЭӨТН мөлшері 35-40%-дан асқанда электр кедергісі өзгеріс- сіз қалды. Иірілген жіптегі электр кедергесінің мұндай өзгерісі оның әртүрлі электрөткізгіш құрылымының іске асуымен байланысты.
Иірілген жіптің құрамына ЭӨТН-ды аз мөлшерде қосқанымызда электр өткізгіш тал- шықтар арасындағы тікелей байланыс орын- далмады. Жалпы алғанда біз осы аймақтағы электр бейтараптылығы (Kv) қатынасының мәндерімен анықталған электрөткізгіштігі бар осьтік қарсылықты аламыз. Бұл жүйеде ток
ағымының теориясы негізінде өткізгіш меха- низмін түсіндіруге болады. Өткізгіш бөлшек- терінің арасындағы диэлектрлік саңылаулар болып табылатын электрондардың көмегімен электр тоғы жүйеде ағуы мүмкін екендігі анықталған. Қоспаның ішіндегі ЭӨТН мөл- шері 30%-дан асқанда, көлем бірте-бірте өт- кізгіш талшықтармен және олардың арасын- дағы тікелей байланыстармен толтырылады.
Осы жағдайларда электрөткізгіштік иірілген жіптің жеткілікті ұзын бөліктерінде анық- талды, нәтижесінде біз салыстырмалы түрде төмен Kv мәндері бар біркелкі өткізгіш құ- рылымды аламыз.
Зерттеу нысаны және әдісі
Жіптің электрөткізгіштігін анықтау үшін оның вольт-амперлік сипаттамасы зерттелді.
Алынған нәтижелер 1-сур. көрсетілген.
I, mA 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0
0 5 10 15 20 25 30 35 40V, в 1 сурет - Өткізгіш жіптің вольт-амперлік сипаттамасы
100 1 сур. көрсетілгендей, ағымдағы мән токтың ұлғаюымен сызықты емес. Бұл вольт- амперлік сипаттама әдетте жартылай өткіз- гіштерде байқалады. Электр тоғының өткіз- гіш бөлшектерінің тікелей байланыстары ар- қылы ағып келгенде ток пен кернеу арасында тікелей пропорционал байқалады. Жылу элек- тронды эмиссиясы немесе туннелдеудің әсе- рімен үлгіге электр тоғының өтуі қамтамасыз етілген кезде жіптің өткізгіштігі артқандығын нәтижелеріміз растады.
Иірілген жіптің ағымдағы вольт-ампер- лік сипаттамасын зерттеген кезде электродтар арасында 0,1 м-ге тең қашықтық бөлінгенін атап өткен жөн. Өткізгіштікті арттыруды жү- зеге асыратын талшықтардың ұзындығын зерттеу қызығушылық тудыруда. Электрөт- кізгіш талшықтар дұрыс байланыспаған бө- лімдерден құралған тоқыма жіптерінің ұзын- дығын анықтау мақсатында иірілген жіптің (R, Rn) ұзындығына электр төзімділігінің тәуелділігі зерттелді. Алынған мәліметтер 2 сур. көрсетілген.
Алынған нәтижелерден жіптің электр- лік кедергісі ұзындығына байланысты әртүрлі
өзгеріске ұшырайтыны анықталды. 0,2 м дейінгі ұзындықты құрайтын жіптің қысқа бөліктерде электр кедергісінің (R) сызықтық емес тәуелділігін аламыз, ал 0,2 м-ден жоғары қашықтықта электр кедергісі мен жіп ұзын- дығының арасында тікелей пропорционал- дылық байқалады.
Электрөткізгіш және қарапайым тал- шықтардың қоспасынан алынатын иірілген жіптің электр кедергісі электрөткізгіштік құ- рылымындағы кемшіліктер туындатқан жо- ғарыомдық аймақтардың болуымен анықта- латындығы белгілі. Туннельді эффекттің нә- тижесінде және өткізгіш бөлшектердің ара- сындағы бос орындар арқылы электрондар- дың сәулеленуімен электрөткізгіштік жүзеге асырылатындығын бірқатар зерттеушілер [4- 5] дәлелдеген. Өткізгіш талшықтар арасын- дағы тікелей байланыс арқылы электр тоғы- ның ағымы жүруі мүмкін. Қарапайым металл өткізгіштер үшін ұзындық бірлігіне электрлік кедергісінің -Rn өлшенетін бөліктің қиылысу ұзындығына тәуелді емес. Бұл өткізгіштің электр кедергісі мен ұзындығы арасындағы тікелей пропорционалдылықты көрсетеді.
2 сурет - Жіптің ұзындығына (L) электр кедергісінің (R) тәуелділігі Зерттеу нәтижелері және талқылау
Жіптің ұзындығы 0,2 м құрағанда ұзын- дық бірлігіне электр кедергісінің күрт өсуі байқалады. Өткізгіш құрылымындағы ақау- лардан туындаған жоғарыомдық және төменгі омдық бөлімдерден жіптің құрамы құралады.
Иірілген жіптің электр өткізгіштігі осындай жоғарыомдық аймақтардың кедергісімен анықталады.
Бұл деректер осы жоғарыомдық ай- мақтың ұзындығы 0,2 м-ден аспайды деген қорытынды жасауға жеткілікті. Иірілген жіп- тің ұзындығы 0,2 м-ден артық болған кезде
ұзындық бірлігіне электр кедергісінің тұрақ- тылығы анықталды.
Алынған нәтижелерді электрофизика- лық сипаттамалары бар әртүрлі материалдар- ды өндіру үшін электр өткізгіш жіпті қолдану тәжірибесінде іске асыруға болады. Егер үлгі- лердің өлшемдері 0,2 м-ден асса, қарапайым есептеу әдістерін пайдалана отырып материал- дардың электрлік қасиеттерін болжауға болады.
Айта кету керек, бұл тұжырымдар тек зерттелетін нақты жіпке қолданылады, өйт- кені өткізілетін құрылымы мен жоғарыомды бөлімдердің өлшемдері, осы аймақтың электр кедергісі бірнеше факторларға байланысты
R, kOм 40 32 24 16 8
0
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 L, м
Rп, kOм/м
101 болады. Олардың бастылары мыналар: тал- шықтардың электр өткізгіштігін арттыру әдісі; өткізгіш талшықтың электр кедергісі;
өткізгіш талшықтар мен дәстүрлі талшықтар қоспасының құрамы; жіптің сызықтық тығыз- дығы; бұралу иірімінің мәні және т.б.
Электр өткізгіш жіптер электромагнит- тік эмиссиялық экрандар мен ғарыш апарат- тарындағы орнатылатын антенналарда, сон- дай-ақ пассивті антирадарлық элементтерінде қолданылуы мүмкін. Электр өткізгіштік тал- шықтары бар маталар электромагниттік сәу- леленуден, сондай-ақ жоғары электр өрісте- рінен қорғайтын арнайы киім шығаруда сәтті пайдаланылуға болады. Әр түрлі өнімдерді өндіру кезінде дәстүрлі талшықтарға аз мөл- шерде өткізгіш талшықтарды қосу тұрақты антистатикалық әсер алуға мүмкіндік береді [6].
Жіп, мата, тоқыма немесе жәй маталар- дағы арнайы өткізгіш талшықтар мен жіптер- ді қосу тиімдірек болады. Тәжірибе көрсет- кендей, өткізгіш талшықтардың немесе жіп- тердің 1 - 5% қосылуы 100-ден көп жуудан кейін қалыпты антистатикалық әсерге әке- леді, бұл жұмыс жағдайында жеткілікті бо- лып табылады.
Мұнда құрамында электрлік өткізгіш жіптердің әртүрлі саны бар полиэфирлі ма- талардың электрофизикалық қасиеттеріне көптеген сумен өңдеудің әсерін зерттеуге арналған зерттеу нәтижелері келтірілген.
Біртегіс тоқылған полиэфирлі маталар- дың үлгілері дайындалды. 7.5x2 және 9x3 текс сызықтық тығыздығы бар полиэфирлі талшықтар негіз ретінде пайдаланылды. Мата деформациясының тығыздығы 600 ± 3 шет-
тері / дм, ал толтырғыштың тығыздығы 160 шеттері / дм болды.
Мынадай қасиеттері бар иірілген жіп матаның өткізгіш құрамдас бөлігі ретінде пайдаланылды:
• Құрамы - 60% мақта, 40% электрлік өткізгіш талшық (ЭӨТ);
• сызықтық тығыздығы - 50 текс;
• Нақты үзілуге беріктігі - 9 г / текстен;
• Үзілістегі салыстырмалы ұзақтығы- 14%;
• Бірлік ұзындығына электр кедергісі - 18-20 кОм / м.
Үлгілерде беттік меншікті кедергісі мен электростатикалық потенциалы зерттелді.
Беттік кедергісі 4-электродты потенциомет- риялық әдіспен өлшенді; электростатикалық потенциалдың мәнін JIS L-1094 «Тігілген және тоқыма маталардың электростатикалық үрдісін сынау әдісі» «B әдісіне» сәйкес RS- 101D моделінің «Айналмалы статикалық сы- науышында» бағаланды.
Үлгілерді келесідей жағдайларда жудық:
• 5% сабын ерітіндісі, t = 400С, уақыты
= 30 мин., модуль 50
Бір-бірінен әртүрлі қашықтықта орна- ласқан негізгі және толтырғыш бағыттардағы полиэфирлі мата құрылымына электр өткіз- гіш жіпті қосу арқылы антистатикалық мата- лардың үлгілері жасалды. Электр өткізгіштік жіптер арасындағы қашықтық мынадай бол- ды: № 1 - 5 мм, № 2 - 10 мм, № 3 - 15 мм, № 4 - 20 мм, № 5- 25 мм, №. 6-30 мм.
Электр өткізгіш иірілген жіптің түрлі мазмұнымен матаның алты үлгісі дайындалды.
Электр өткізгіш жіптердің (ЭӨЖ) арасындағы қашықтыққа матаның бетінің меншікті кедер- гісінің (Rs) тәуелділігі 3-суретте көрсетілген.
Жанама электр кедергісі Rs∙102 , oм
Матадағы электр өткізгіш жіптер(ЭӨЖ) арақашықтығы, мм 1 - толтыру бағытында; 2 - негізгі бағытта
3 сурет - Мата бетінің кедергісінің (Rs) ЭӨЖ арасындағы қашықтыққа тәуелділігі;
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5
5 10 15 20 25 30
1 2
102 3 сур. мата құрамындағы электр өткіз- гіш жіптер арасындағы қашықтықты ұлғайт- сақ Rs-нің сызықты ұлғаюына алып келетінді- гін аңғарамыз. Барлық жағдайларда, толтыру бағыты бойынша өлшенген Rs мәндері жалпы бағытта өлшенген Rs мәндерінен әдетте тө- мен болып табылатынын анықтадық. Сызық иіру иілісі кернеуі иілімінің кернеуінен жоға-
ры екенін түсіндіруге болады, бұл иірілген жіптің электр өткізгіш құрылымында кейбір ақауларға және электр кедергісінің жоғары- лауына соқтырады. Бұл болжам жіптің бір- тектік ұзындығы бойынша бұзылу жүктеме- сінің мәні бойынша (Р) электр кедергісінің тә- уелділігінің зерттеу нәтижелерімен расталады (4-сур.) [7].
4 сурет –Жүктемеге сай жіп ұзындығы бірлігіне (P) электр кедергісінің тәуелділігі(Rр) 4 суретте көрсетілгендей, біркелкі де-
формация жіптің электр кедергісіне бірдей әсер етпейді. 50 г дейін жүктеме электр ке- дергісінің біршама төмендеуіне әкеп соғады, бірақ оның одан әрі артуы кезінде электр кедергісі де өсе бастайды, ал P кезінде бұзылу жүктемесіне жақын (P) бастапқы мәнінен аса- тын үш есе мәнге жетеді.
Шағын мәндерде (P) жіптің ішіндегі талшықтардың кейбір бағыттары электр кедергісін төмендетуге әкелетіні анық. 100 г және одан көп жүктеме мәндерінде талшық- тардың бір-біріне қатысты қозғалысы нәтиже- сінде жіптің құрылымы елеулі өзгерістерге ұшырайды. Бұл жағдайда өткізгіш талшықтар арасындағы байланыстар үзіліп, иірілген жіптің электр кедергісі артады.
Материалдардың электростатикалық қасиеттері олардың электр кедергісінің шама- сына қарай жанама сипатталады. Нақты беті- нің кедергісі 107 Ом-нан аз материалдар ста- тикалық электр энергиясын жинақтамайды және Rs аз болса, статикалық электр қуатының дренаждық жылдамдығы соғұрлым жоғары болады. Маталардың антистатикалық қа- сиеттерін сипаттау үшін біз Rs және V электро- статикалық потенциалды мәндерін таңдадық.
Антистатикалық маталардың электро- физикалық қасиеттерін бірнеше рет жууға тұрақтылығын зерттеу үлкен қызығушылық тудырды. Бұл көрсеткіш өте маңызды және антистатикалық өнімдердің жұмыс істеу мер- зімдері мен шарттарын айқындайды. Электр кедергісініңнің жуу санына тәуелділігі 5-су- ретте көрсетілген.
Сурет 5 - Rs-дің жуу санына тәуелділігі. № 1-6 үлгілері
103 5 суретте көрсетілгендей, 100-рет жуу- дан кейін де үлгілердің Rs мәні 30 ∙ 104 Ом- нан аспайды. Бұл жанама түрде зерттелген материалдар жеткілікті тұрақты антистати- калық қасиеттерге ие екенін көрсетеді. Бұл қорытынды, сонымен бірге, 6-суретте көрсе- тілгендей электростатикалық потенциалдың
жуу санына тәуелділігін көрсетеді. Үлгілердің электростатикалық потенциалы (№ 1-6 үлгі- лер) 40-50 жуылғаннан кейін өзгермейді және оның мәндері 150-700 В аралығында болады.
Бұл кезде барлық сыналған үлгілер теріс зарядталған.
6 сурет - Электростатикалық потенциалдың (V) жуу санына тәуелділігі Салыстыру үшін 7-суреттегі қарапайым
полиэфирлі матаның (ЭӨЖ қосылмаған)
электростатикалық потенциалын жуу санына тәуелділігін көрсетуге тырыстық.
7 сурет - Электростатикалық потенциалдың (V) жуу санына тәуелділігі Жуылмаған үлгідегі электростатикалық
потенциал 175 В құрайды, алайда алғашқы жуудан кейін ол 3300 В дейін ұлғаяды және материал қатты электрлендіреле бастайды (7- сурет). Бұл өндіру кезіндегі полиэфир талшы- ғына қолданылатын антистатикалық заттар- дың жойылуымен тікелей байланысты.
Қорытынды
Осылайша, полиэфирлі мата құрылы- мындағы өткізгіш жіптің белгілі бір мөлшерін қосу бұл маталардың тұрақты антистатика- лық қасиеттерін алуға мүмкіндік береді.
Тиімді жолы екінші мен үшінші үлгілерді антистатикалық материалдар ретінде қолдану болып табылады.
104 ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Akbarov D., Baymuratov B., Akbarov R., Kiekens P., Westbroek Ph., De Clerck. Development of electroconductivepolyacrylonitrile fibers through chemical metallization and galvanization // Journal of Applied Electrochemistry.- UK, 2005.- № 14. – Р.Р.411-418.
2. S. Vassiliadis. Advances in Modern Woven Fabrics Technology // Publisher: InTech, Chapters published.–London, 2011. - Р.252.
3. Акбаров Д., Баймуратов Б.Х. Получение и применение электропроводящих химических тканей// Научно-технический журнал «Silk». - Ташкент, 2000. - .№ 3.- С. 28-31.
4. Акбаров Д., Самойлова Л. Влияние влаж- ной обработки на свойства металлизированных
волокон и тканей, изготовленных из него// Извес- тия вузов. Технология текстильной промышлен- ности. – Иваново, 1998.- № 4. - С. 78-79.
5. Van Beek L., Van Pul B. Internal flield emission in carbon Blackloaded natural rubber vulcanized // J. Appl. Polym. Sci. - 1962, V 6, - № 24, - Р.Р. 651-655.
6. Hoime I., Mclntyre J.E.and Shen Z.J.
Electrostatic Charging of Textiles // Textile Progress.
The Textile Institute. Manchester - 1998.Volume 28, -
№ 1. – Р.133.
7. Баймуратов Б.Х., Акбаров Р.Д., Мангутова Е., Акбаров Д. Влияние релаксационных процессов на характеристики электропроводящей пряжи и ткани //Композитные материалы.- Ташкент,2002. - № 3. - С. 49-50.
