_0
<
Ш
f—
<
СО
<
>
IS
X v;
и ш т
е
<
КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ имени АЛЬ-ФАРАБИ
О
о х
uG
МАНСУРОВ Зулхаир
Аймухаметович
А л м а т ы 2 0 0 6
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҮЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТ!
ҒЫЛЫМИ КІТАПХАНА
МАНСҮРОВ
ЗҮЛХАЙЫР АЙМҮХАМЕТҮЛЫ
Биобиблиографиячық көрсеткіш
Алматы
"Қазақ универсигеті"
2006
Қүрастыруиіылар:
А.Б.Қоразова, Л.Ф. Полякова, М.И. Тулепов, А.А. Швыдко
Редакторлар:
Д.Т. Нургалиева, С.Ш. Мәдиев, Т.Б. Сейітов
Мансуров Зүлхайыр Аймүхаметүлы: биобиблиогра- фиялық көрсеткіш / қүраст.: А.Б.Қоразова [және т. б.]. - Алматы: Қазақ университеті, 2006. - 141 бет.
© Әл-Фараби атындағы ҚазҮУ, 2006
КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМ.АЛЬ-ФАРАБИ НАУЧНАЯ БИБЛИОТЕКА
МАНСУРОВ
ЗУЛХАИР АЙМУХАМЕТОВИЧ
Биобиблиографический указатель
Алматы
"Қазақ университеті”
2006
Составители:
А.Б. Коразова, Л.Ф. Полякова, М.И. Тулепов, А.А. Швыдко
Редакторы:
Д.Т. Нургалиева
,
С.Ш. Мадиев, Т.Б. СеитовМансуров Зулхаир Аймухаметович: биобиблиографи- ческий указатель / сост.: А.Б. Коразова [и др.]. - Алматы: Қазақ университеті, 2006. - 141 с.
© КазНУ им. аль-Фараби, 2006
AL-FARABI KAZAKH STATE NATIONAL UN3VERSITY
THE SCIENTIFIC LIBRARY
MANSUROV
ZULKHAIR AIMUCHAMETOVICH
Almaty
Kazakh University"
2006
Compilers:
A .В. Korazova, L.F. Polykova, M.I.Tulepov, A.A. Shvydko
Editops:
D.T. Nurgalieva, S.Sh. Madiev, T.B.Seitov
© КазНУ им. аль-Фараби, 2006
АЛҒЫ СӨЗ
Үсынылып отырған көрсеткіш әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті ғалымдарының биобиблиографиялары сериясының жалғасы болып табылады.
Көрсеткіш Жоғары мектеп Халықаралық Ғылым академиясының академигі, химия ғылымдарының докторы, профессор Зұлхайыр Аймүхаметүлы Мансүровқа арналған.
Биобиблиографияға ғалымның өмірі мен қызметін сипаттайтын мәліметттер, оның еңбектері және ол туралы әдебиеттер енгізілген.
Жарияланған еңбектер әрбір жыл көлемінде мерзімдік тәртіппен орналасқан: әуелі қазақша, одан кейін орыс және ағылшын тілдерінде.
Қарауға мүмкіншілік болмаған мақалалар de visu жүлдызшамен белгіленген.
Еңбектердің бірлесіп жазған авторлардың есім көрсеткіштерінде сілтемелер хронологиялық көрсеткіштегі еңбектердің рет саны бойынша берілген.
ПРЕДИСЛОВИЕ
Предлагаемый указатель трудов является продолжением серии биобиблиографий ученых Казахского национального университета им. аль-Фараби.
Биобиблиография посвящена академику Международной академии наук Высшей школы, доктору химических наук, профессору Зулхаиру Аймухаметовичу Мансурову.
Указатель включает материалы о жизни и деятельности профессора З.А. Мансурова, а также список его трудов.
Публикации расположены в хронологическом порядке, в пределах каждого года по алфавиту: сначала идут работы, опубликованные на казахском, затем на русском и английском языках.
Материалы, не просмотренные на de visu, отмечены звездочкой.
В именном указателе соавторов ссылки даются на порядковые номера работ, помещенных в хронологическом указателе трудов.
PREFACE
The proposed bibliography of proceedings is a continuation of the series of bibliographies of the scholars of al-Farabi Kazakh National University.
The bibliography is devoted to Prof. Zulkhair Aimuchametovich Mansurov, academician of International Academy of the Higher School, Dr. of chemical sciences.
Publication are in chronological order within every year - in alphabetical order: at first there are works published in Kazakh, then in Russian and English.
Materials not examined by us visually are marked with asterisk.
In nominal bibliography of co-authors references are given to the sequence numbers of works placed in chronological bibliography of proceedings.
ЖМ ХҒА академигі, химия ғылымдарының докторы, профессор З.А. МАНСҮРОВТЫҢ
өмірі мен қызметінің негізгі кезеңдері
1946 жылы 26 маусымда Талдықорған облысындағы (қазіргі Алматы облысы) Сарқанд қаласында дүниеге келген. Қазақстан Республикасының азаматы.
1968 жылы С.М.Киров атындағы (қазіргі - әл-Фараби атындағы Қазақ үлттық университеті) Қазақ Мемлекеттік университетінің химия факультетін бітірген.
1968-1973 жылдары - зерттеуші-стажер, ҚазМУ-дың физикалық химия кафедрасының аспиранты. 1969-1970 жылдары Кеңес әскерінің қатарында әскери борышын өтеген.
1973 жылы кандидаттық диссертация қорғады.
1974-1987 жылдары - кіші ғылыми қызметкер, аға ғылыми қызметкер, ҚазМУ-дың физика-химиялық зерттеу әдістері зертханасының меңгерушісі қызметтерін атқарды.
1981 жылы Қазақстан ғалым-химиктері ішінде бірінші болып Лондон (Үлыбритания) университетінде ғылыми машықтанудан өтті.
1990 жылы Москва облысының Черноголовка қаласында КСРО ҒА қүрылымдық макрокинетика институтында докторлық диссертация қорғады.
1988-1997 жылдары ҚазҮУ-дың жану және химиялық кинетика кафедрасының доценті, профессоры.
1992-1998 жылдары әл-Фараби атындағы ҚазҮУ-дың ғылыми жүмыстар жөніндегі проректоры.
1997-2001 жылдары физикалық химия кафедрасының меңгерушісі болды. Сонымен бірге 1998-2001 жылдары ҚазҮУ жанындағы Жану проблемалары институтының директоры.
2001 жылдан бастап ҚазҮУ-дың бірінші проректоры, Жану проблемалары институтының ғылыми жетекшісі.
Қазақстан Республикасының Ғылым және техника саласындағы Мемлекеттік сыйлығыньщ лауреаты. Ғылыми жаңалықтар мен жаратылыстану саласындағы ең озық ғылыми зерттеулері үшін Қ.И.Сәтбаев атындағы бірінші сыйлықтың иегері.
1993 жылы ЖМ ХҒА академигі болып сайланды, 2002 жылы РФ ЖМ ҒА «Жоғары мектепке сіңірген зор еңбегі үшін» медалімен марапатталды.
2004 жылы еліміздің Мемлекетке сіңірген еңбегі үшін әлеуметтік-экономикалық және мәдени дамуына қосқан комақты үлесі үшін, және белсенді қоғамдық қызметі үшін
«Қүрмет» орденімен марапатталды.
Основные даты жизни и деятельности академика МАН ВШ, доктора химических наук,
профессора З.А. МАНСУРОВА
Мансуров Зулхаир Аймухаметович родился 26 июня 1946 г. в г. Сарканд Талды-Курганской (ныне - Алматинской) области. Гражданин Республики Казахстан.
В 1968 г. окончил химический факультет Казахского государственного университета имени С.М. Кирова (ныне - Казахский национальный университет имени аль- Фараби).
1968-1973 гг. - стажер-исследователь, аспирант кафедры физической химии КазГУ В 1969-1970 гг. служил в рядах Советской Армии.
В 1973 г. защитил кандидатскую диссертацию.
В 1974-1987 гг. работал младшим научным сотрудником, старшим научным сотрудником, заведующим лабораторией физико-химических методов исследования КазГУ
В 1981 г. первым среди учёных-химиков Казахстана проходил научную стажировку в Лондонском университете (Великобритания).
В 1990 г. защитил докторскую диссертацию в Институте структурной макрокинетики АН СССР, г. Черноголовка Московской области.
В 1988-1997 гг. - доцент, профессор кафедры химической кинетики и горения КазГУ
С 1992 по 1998 гг. - проректор по научной работе КазНУ им. аль-Фараби.
В 1997-2001 гг. заведовал кафедрой химической физики.
Одновременно в 1998-2001 гг. - директор Института проблем горения при КазНУ
С 2001 г. - первый проректор КазНУ научный руководитель Института проблем горения.
Лауреат Государственной премии Республики Казахстан в области науки и техники (1992 г.).
Лауреат Первой премии им К.И. Сатпаева за лучшие научные исследования по естественным наукам и научное открытие (2002 г.).
В 1993 г. избран академиком МАН ВШ. В 2002 г.
награжден Медалью МАН ВШ - АН ВШ РФ «За заслуги перед высшей школой».
В 2004 г. за заслуги перед государством, значительный вклад в социально-экономическое и культурное развитие страны и активную общественную деятельность награждён Орденом «Қүрмет».
THE MAIN STAGES OF LIFE AND ACTIVITIES OF Z.A.MANSUROV ACADEMICIAN OF INTERNATIONAL ACADEMY OF SCIENCES
OF THE HIGHER SCHOOL
Was born on the 26th of June, 1946, in Sarkand, Taldy- Kurgan (now - Almaty) oblast.
In 1968 graduated from Kirov Kazakh State University, Department of Chemistry (now - al-Farabi Kazakh National University).
In 1968-1973 - Probationer-Researcher, Post-Graduate Student of the Physical Chemistry Chair at KazGU.
In 1969-1970 served in the ranks of the Soviet Army.
In 1973 defended candidate dissertation.
In 1974-1987 worked as a junior research assistant, senior research assistant, head of the Laboratory of Physico-Chemical Research Methods at KazGU.
In 1981 was the first of the scientists who had a scientific training at the University College of London (Great Britain).
In 1990 he defended doctoral thesis at the Institute of Structural Macrokinetics of the USSR Academy of Sciences, in Chemogolovka, Moscow oblast.
In 1988-1997 - Senior Lecturer, Professor of the Chemical Kinetics and Combustion Chair at KazGU.
From 1992 to 1998 - Vice-Rector for Science of the al-Farabi Kazakh National University.
In 1997-2001 was the head of the Chemical Physics Chair.
At the same time in 1998-2001 - Director of Combustion Problems Institute at KazNU.
Since 2001- First Vice-Rector of al-Farabi Kazakh National University, Scientific Supervisor of Combustion Problems Institute at KazNU.
Laureate of State Prize of the Republic of Kazakhstan in the field of Science & Technology (1992).
Laureate of the first K.I. Satpayev State Prize for the best scientific research in natural sciences - discovery (2002).
In 1993 he was elected as an academician of International Academy of Sciences of the Higher School. In 2002 he was rewarded with the Medal of International Academy of Sciences of the Higher School and Academy of Sciences of the Higher School of the Russian Federation «For services for the Higher School».
In 2004 he was rewarded with State Prize - Order
«KURMET for services for the country, significant contribution in social-economic and cultural development of Kazakhstan and active public work.
ЖМ ХҒА академигі,
химия ғылымдарының докторы, профессор З.А. МАНСҮРОВТЫҢ
ғылыми, педагогтық және қоғамдық кызметінің ҚЫСҚАША ОЧЕРКІ
Зұлхайыр Аймұхаметұлы Мансұров 1963 жылы Талғар қаласындағы №1 орта мектепті бітірген. Мектептен соң С.М.Киров атындағы ҚазМУ-дың химия факультетіне оқуға түсті, оны 1968 жылы тәмамдады. Ғылыми-зерттеу ісіне студенттік жылдарының өзінде-ақ араласқан, сонымен қатар қоғамдық жүмыстарға қатысты, спортпен белсенді түрде шүғылданды, сөйтіп жоғары нәтижелерге жетіп, үш мәрте секіру, биіктікке секіру және балға лақтыру сияқты жеңіл атлетика жөніндегі Қазақстандық студенттер қүрама командасына қабылданған.
XX ғасырдың 70 жылдары ҚазМУ-дың химия факультетінің ғылыми-зерттеу ісіндегі жаңа әрі болашағы зор бағыттар қатарына газды және конденсацияланған жүйелерде жану процестерін, жану толқындарының қүрылымдық теориясын, отқа төзімді заттарды жасауды, мүнайдың жер қабаттарында жануын зерттеу істері қосылды. Бүл зерттеулерді бастаған әрі табысты жүргізген З.А.Мансүровтың ғылыми тәлімгері Г.И.Ксандопуло болған еді.
З.А.Мансүровтың ғалым ретінде қалыптасуына жану саласын зерттеудегі үш мәрте Социалистік Еңбек Ері Я.Б.Зельдович, Нобель сыйлығының иегерлері М.Н.Семенов және Ли Ян, сондай-ақ А.А.Берлин, В.Н.Кондратьев, А.Г.Мержанов, В.В.Азатян, В.С.Бабкин, Х.Бокхорн, А.А.Бургесс, Х.Вагнер, Ю.Варнатц, В.Вейнберг, В.В.Голуб, В.И.Димитров, З.Р.Исмагилов, Б.Я.Колесников, А.А.Коннов, А.А.Манташян, В.Т.Попов, П.Рой, П.А.Теснер, Дж.Ховард, А.С.Штейнберг сияқты
алыптардың ғылыми еңбектері және олармен тікелей қарым-қатынас жасауы ықпал етті.
З.А.Мансүровтың қомақты үлесі бар ғылыми еңбек деңгейі мен нәтижелері жану және жарылыс жөніндегі VI Бүкілодақтық симпозиумды (1980), макроскопиялық кинетика және химиялық газодинамика жөніндегі I Бүкілодақтық симпозиумды (1984), жану және өздігінен таралатын жоғары температуралы синтез процестерінің проблемалары бойынша КСРО FA Ғылыми Кеңестерінің бірқатар көшпелі сессияларын және Бүкілодақтық кеңестерді Алматы қаласында өткізуге, университет жанында 1991 жылы Жану Проблемалары Институтын (ЖПИ) қүруға негіз болды.
1992 жылы «Жану процестерінің химиялық негіздерін іргелі зерттеу» тақырыбындағы жүмыстар циклі үшін ЖПИ директоры профессор Г.И.Ксандопуло басшылық ететін ғылыми үжымның қүрамында химия ғылымдарының докторы З.А.Мансүров Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығына ие болды. Бүл ғылыми жүмыстар жайында 1971-1991 жылдары баспасөз бетінде кеңінен жарияланды.
Профессор З.А.Мансүров қазақ және орыс тілдерінде
«Зерттеудің физикалық әдістері» және «Химиялық физика» курстарын, «Жану теориясы», «Қарапайым процестер» және «Г аздық реакциялар кинетикасы»
мамандандыру курстары бойынша дәріс береді.
Үлыбритания, ГФР, Италия, Польша, Түркия, ҚХР, Бельгия, Тайван, АҚШ, Канада университеттерінде ғылыми баяндамалар жасап, лекциялар оқыды. Бірқатары халықаралық мамандандырылған гылыми журналдарда жарияланған 400-ден астам ғылыми мақаланың және баяндама тезистерінің, «Көмірсутектерінің изотермиялық суық жалындары» (1991), «Химиялық процестерді қүрастырудың және оларды басқарудың кейбір проблемалары» (1994), «Мүнай қалдықтары және оларды
17
пайдаланудың әдістері» (2003) атты монографиялардың, 3 оқу құралының авторы. КСРО-ның 20-ға жуық авторлық куәліктерінің және ҚР патенттерінің; Сорос Қорының дербес халықаралық ғылыми грантының (1993), DAAD (Бонн, Германия, 1995, 2003 және 2006), Ливермор зертханасының (АҚШ, 1997), INTAS (2001, 2002) және МНТЦ (2002) гранттарының иегері, Жану Институтының (АҚШ) мүшесі.
Қазіргі кезде Жану проблемалары институтының ғылыми жетекшісі бола жүріп, профессор З.А.Мансүров ҚР ҒБМ-нің «Жану процестері, плазмохимия және механохимия негіздеріндегі жаңа материалдарды синтездеуге қазіргі көзқарастар» атты іргелі бағдарламасы бойынша тақырыпқа басшылық етеді.
2002 жылғы маусымда Жаратылыстану ғылымдарының Ресей Академиясы, ғылыми жаңалықтар мен өнертабыстар авторларының Халықаралық Академиясы және ғылыми жаңалықтар авторларының Халықаралық Ассоциациясы
«Томен температуралы суық жалынды күйе түзілісінің қүбылысы» жаңалығы үшін профессор З.А.Мансүров бастаған ғалымдар үжымына Диплом тапсырды. Сол жылдың желтоқсанында ол зерттеушілер тобының жетекшісі және ғылыми жаңалық авторларының бірі ретінде жаратылыстану ғылымдары саласындағы озық жетістіктері үшін Қ.И.Сәтбаев атындағы Сыйлыққа ие болды.
Профессор З.А.Мансүровтың ғылыми жетекшілігімен 3 докторлық және 21 кандидаттық диссертация қорғалды. ҚазҮУ-дағы химия ғылымдары бойынша докторлық диссертациялар қорғау жөніндегі Диссертациялық Кеңестің төрағасы.
З.А.Мансүровтың ғылыми-зерттеулерінің саласы - көмірсутектерінің жану кинетикасы мен механизмін, суық және күйелі жалындардың қүрылымын, әртүрлі
функционалдық орны бар нанокөмірсутектік материалдардың түзілуін зерттеу.
Ол алғашқы болып көмірсутектік суық жалындардан сутегі атомдарын тапты және температураның осцилляциялық режимдерін және бутан мен гексанның суық жалындарындағы радикалдардың шоғырлануын анықтады, тотығу кезіндегі осцилляциялық режимнің феноменологиялық моделін ұсынды.
Оның бірқатар экологиялық проблемаларды шешу жөніндегі жүмыстары маңызды орын алады. Суды ауыр металдардың иондарынан тазалайтын көміртектік- минералдық сорбенттерін және мұнаймен ластанған жерлерде мұнайды қүмнан тазартуға арналған органикалық қоспаларды алу мен оның қүрылғысын жасау әдісі, сондай-ақ оларды жол қүрылысы үшін пайдалану тәсілдерін тапқаны үшін патенттер алған.
З.А.Мансүров ҚР ҮҒА-ның химия-технология ғылымдары бөлімінің Бюро мүшесі болды. 1996 жылдан бастап үш жыл бойы INTAS (Брюссель) Ғылыми Кеңесінің мүшесі қызметін атқарды. Осы Еуропалық ғылыми- үйымдастыру ассоциациясында қызмет істей жүріп, химия және химиялық технология жөніндегі Беремжанов съезін ҚазҮУ-да өткізудің бастамашысы болды. Бүл съезд қазір түрақты өткізілетін халықаралық ғылыми форумға айналды.
1992-1998 жылдары университеттің ғылыми жүмыстар жөніндегі проректоры бола жүріп, З.А.Мансүров университетте алты ғылыми-зерттеу институтын, ғылыми орталықтарды, ғылыми-технологиялық паркті қүру ісіне қатысты, 16 серия бойынша ғылыми «Хабаршыны» және ҚазҮУ-дың ай сайын шығатын Ақпараттық бюллетенін, соның ішінде ағылшын тілінде жарық көретін басылымдарын шығаруды үйымдастырды. Үйымдастыру комитеттерінің төрағасы және төрағасының орынбасары ретінде бірнеше халықаралық ғылыми конференцияларды,
19
соның ішінде ЮНЕСКО мен НАТО шеңберінде үйымдастыруға қатысты.
«Жану және плазмохимия», «Көміртекті материалдардың физикасы мен химиясы»
тақырыптарындағы Халықаралық симпозиумдарды өткізудің бастамашысы және олардың төрағасы.
«Eurasian Chemiko-Technological Jomal» және «Жану және Плазмохимия» журналдарының бас редакторы; қазақ, орыс, ағылшын, неміс, француз және қытай тілдерінде шығатын «Халықаралық қатынастар» атты университеттік бюллетенді шығарудың бастамашысы және бас редакторы; «Жоғары білімдегі ақпараттық технологиялар»
журналы бас редакторының орынбасары, «Жану және жарылыс физикасы» (Ресей) журналының редакциялық кеңесінің мүшесі, «Қазақстан ғылымының жаңалықтары»,
«Ізденіс ҚР Жоғары мектебінің хабаршысы», «ҚазҮУ хабаршысы» (химия сериясы), «Электроника және электротехника үшін материалтану» (Оңтүстік Корея) журналдарының редакциялық алқаларының мүшесі.
Университеттің бірінші проректоры ретінде З.А.Мансүров ҚазҮУ-да бүрынғы Кеңестер Одағы кеңістігінде бүрын-соңды болмаған Қазақ-Үнді ақпараттық технологиялар орталығын, Қытай тілі орталығын, Еуропалық қүжаттама орталығын, Француз тілі, білімі, ғылымы және мәдениеті орталығын қүруға белсенді түрде қатысты.
2003 жылдан бастап оның тікелей қатысуымен Роберт Шуман университетімен бірге (Страсбург қаласы, Франция) «Орталық Азия университеттерінің электрондық порталдары» атты ірі жоба жүзеге асырылуда. Ол жобаның мақсаты - электрондық университет негізін жасауда жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану, Қазақстанның, Өзбекстанның және Тәжікстанның жоғары оқу орындарында электронды
оқытудың негіздік құрылымын жасау ісіне қазір қолда бар еуропалық тәжірибені ендіру.
З.А.Мансұровтың белсене қатысуымен ҚазҮУ-да керемет баспалық жоба жүзеге асырылды, ол - үш томдық Жылнаманы, әр факультеттің тарихы жайлы 14 кітапты, университеттің Іргелі ғылыми кітапханасының тарихы жайлы кітапты даярлау мен шығару. Бүл басылымдардың бәрі университеттің 70 жылдығына орай жарық көрді.
З.А.Мансүров сондай-ақ «Ғылым көкжиегінде» (1998, 2005) ғылыми-көпшілік жинағын шығаруға бастамашы болып, оның редакциялық алқасына жетекшілік етті;
редакциялық алқа төрағасының орынбасары ретінде
«Ғалымдар. Үстаздар. Тәлімгерлер», «Адамдар мен тағдырлар» атты университеттің жетекші ғалымдары мен оқытушы-профессорлары туралы басылымдардың,
«Әл-Фараби атындағы Қазақ үлттық университеті»
аталатын Күнтізбенің шығуын және басқа да бірқатар баспалық ірі жобалардың жүзеге асырылуын қадағалады.
Отансүйгіштік, төл университетіне берілгендік, мақсаткерлік, ғалым-үстаз және үйымдастырушы ретіндегі дарындылық, еңбексүйгіштік пен кішіпейілділік - З.А.Мансүровтың әл-Фараби атындағы Қазақ үлттық университетіндегі қазіргі кездегі және болашақтағы табыстарының қүрамдас бөліктері осындай қасиеттер.
КРАТКИЙ ОЧЕРК
научной, педагогической и общественной деятельности академика МЛН ВШ, доктора химических наук,
профессора З.А. МАНСУРОВА
Зулхаир Аймухаметович Мансуров в 1963 г. окончил среднюю школу №1 в г. Талгаре. По окончании школы поступил на химический факультет КазГУ им.
С.М.Кирова, который окончил в 1968 г. К научным исследованиям приступил ещё в студенческие годы, при этом участвовал в общественной работе, активно занимался спортом и, добившись высоких результатов, вошёл в состав студенческой сборной Казахстана по лёгкой атлетике в таких видах, как тройной прыжок, прыжки в высоту и метание молота.
В 70-е годы XX в. в число новых и весьма перспективных направлений научной деятельности химического факультета КазГУ вошли исследования процессов горения в газовых и конденсированных системах, теория структуры волн горения, создание огнеупоров, исследование горения нефти в пластах, которые инициировал и успешно осуществлял научный наставник З.А. Мансурова профессор Г.И. Ксандопуло.
На становление З.А.Мансурова как учёного большое влияние оказали научные труды и непосредственное общение с такими грандами в области горения, как трижды Герой Социалистического Труда Я. Б. Зельдович, лауреаты Нобелевских премий Н.Н.Семёнов и Ли Ян, а также А.А.Берлин, В.Н.Кондратьев, А.Г Мержанов, В.В. Азатян, В.С.Бабкин, Х.Бокхорн, А.А.Борисов, А.Бургесс, В.И.Быков, X.Вагнер, Ю. Варнатц, Ф. Вейнберг, В.В.Голуб, В.И.Димитров, З.Р.Исмагилов, Б.Я.Колесников, А.А.Коннов, А.А.Манташян, В.Т.Попов, П.Рой, П.А.Теснер, Дж.Ховард, А.С. Штейнберг.
Уровень и результаты научной работы, в которых есть немалая доля труда З.А. Мансурова, способствовали проведению в г. Алма-Ате VI Всесоюзного симпозиума по горению и взрыву (1980), I Всесоюзного симпозиума по макроскопической кинетике и химической газодинамике (1984), ряда выездных сессий Научных советов АН СССР и Всесоюзных совещаний по проблемам процессов горения и самораспространяющегося высокотемператур
ного синтеза, созданию в 1991 г. при университете Института проблем горения (ИПГ).
В 1992 г. доктор химических наук З.А. Мансуров в составе научного коллектива, возглавляемого директором ИПГ профессором Г.И. Ксандопуло, был удостоен Государственной премии Республики Казахстан за цикл работ «Фундаментальные исследования химических основ процессов горения», опубликованных в 1971 - 1991 годах.
Профессор З.А.Мансуров читает курсы
«Физические методы исследования» и «Химическая физика» на казахском и русском языках; спецкурсы
«Теория горения», «Элементарные процессы» и «Кинетика газовых реакций». Выступал с научными докладами и лекциями в университетах Великобритании, ФРГ, Италии, Польши, Турции, КНР, Бельгии, Тайваня, США, Канады.
Автор более 400 научных статей, в том числе в международных специализированных реферируемых научных журналах, и тезисов докладов; монографий «Не
изотермические холодные пламена углеводородов» (1991);
«Некоторые проблемы конструктирования и управления химическими процессами» (1994); «Нефтяные отходы и способы их утилизации» (2003), трех учебных пособий.
Обладатель около 20 авторских свидетельств СССР и патентов РК; персонального международного научного гранта Фонда Сороса (1993), грантов DAAD (Бонн, Германия, 1995, 2003 и 2006), Ливерморской лаборатории
23
(США, 1997), INTAS (2001, 2002) и МНТЦ (2002). Член Института горения (США).
В настоящее время, являясь научным руководителем Института проблем горения, профессор З.А. Мансуров руководит темой по фундаментальной программе МОиН РК «Современные подходы синтеза новых материалов на основе процессов горения, плазмохимии и механохимии».
В июне 2002 г. Российской Академией естественных наук, Международной Академией авторов научных открытий и изобретений и Международной Ассоциацией авторов научных открытий коллективу учёных во главе с профессором З.А.Мансуровым выдан Диплом на открытие «Явление низкотемпературного холоднопламенного сажеобразования». В декабре того же года он, как руководитель исследовательской группы и соавтор научного открытия, был удостоен Премии им. К.И.
Сатпаева за лучшие достижения в области естественных наук.
Под научным руководством профессора З.А.Мансурова защищены 3 докторские и 21 кандидатская диссертации. Он является председателем диссер
тационного совета по защите докторских диссертаций по химическим наукам в КазНУ
Область научных исследований З.А.Мансурова - изучение кинетики и механизма горения углеводородов и структуры холодных и сажистых пламен, синтез и исследование наноуглеродных материалов различного функционального назначения. Им впервые обнаружены в холодных пламенах углеводородов атомы водорода и установлены осцилляционные режимы температуры и концентрации радикалов в холодных пламенах бутана и гексана; предложена феноменологическая модель объяснения осцилляционного режима при окислении.
Важное место занимают работы по решению ряда экологических проблем. Получены патенты на способ получения углерод-минеральных сорбентов очистки воды от ионов тяжелых металлов и органических примесей и установку для очистки нефти от песка в загрязненных нефтью почвах, а также установку по их переработке в дорожное покрытие.
З.А. Мансуров был членом Бюро отделения химико
технологических наук НАН РК. С 1996 г. в течение трех лет являлся членом Ученого Совета INTAS (Брюссель).
Работая в этой Европейской научно-организационной ассоциации, инициировал проведение в КазНУ Беремжановского съезда по химии и химическим технологиям, ныне являющегося регулярным международным научным форумом.
Работая в 1992-1998 гг. проректором университета по научной работе, З.А.Мансуров принимал участие в создании в университете шести научно-исследовательских институтов, научных центров, научно-технологического парка; организовал выпуск научных «Вестников»
университета по 16 сериям, в том числе на английском языке, и ежемесячного Информационного бюллетеня НИЧ КазНУ В качестве председателя или заместителя председателя оргкомитетов участвовал в организации нескольких международных научных конференций, в том числе по линиям ЮНЕСКО и НАТО. Инициатор проведения и председатель Международных симпозиумов
«Горение и плазмохимия», «Физика и химия углеродных материалов».
Главный редактор журналов «Eurasian Chemico-Tech- nological Journal» и «Горение и Плазмохимия»; инициатор издания и главный редактор университетского бюллетеня
«Международное сотрудничество», выходящего на казахском, русском, английском, немецком, французском и китайском языках; заместитель главного редактора
25
журнала «Информационные технологии в высшем образовании», член редакционного совета журнала
«Физика горения и взрыва» (Россия), член редколлегий журналов «Новости науки Казахстана», «Поиск - Вестник высшей школы РК», «Вестник КазНУ» (серия химическая),
«Материаловедение для электроники и электротехники»
(Южная Корея).
Как первый проректор университета, З.А.Мансуров принимал самое активное участие в создании в КазНУ Казахстанско-Индийского центра информационных техно
логий, не имеющего аналогов на всём постсоветском пространстве, Центра китайского языка, Центра Европейской документации, Французского центра языка, образования, науки и культуры.
С 2003 г. при его непосредственном участии осуществляется крупный проект с Университетом Роберта Шумана (г. Страсбург, Франция) «Электронные порталы университетов Центральной Азии», цель которого - использование новых информационных технологий при создании основы электронного университета, внедрение имеющегося европейского опыта в построение базовой структуры для электронного обучения в вузах Казахстана, Узбекистана и Таджикистана.
При активном участии З.А.Мансурова в КазНУ осуществлен уникальный издательский проект - подготовка и выпуск трехтомной Летописи, 14 книг об истории каждого факультета, книги об истории Фундаментальной научной библиотеки университета. Все эти издания приурочены к 70-летию основания университета. З.А. Мансуров также инициировал издание и возглавил редакционную коллегию научно-популярного сборника «Наука: день сегодняшний, завтрашний» (1998, 2005); в качестве заместителя председателя редакционной коллегии курировал издания о ведущих учёных и преподавателях университета «Учёные. Педагоги.
Наставники», «Люди и судьбы», Календаря «Казахский национальный университет имени аль-Фараби» и ряда других крупных издательских проектов.
Патриотизм, преданность родному университету, целеустремлённость, талант учёного, педагога и организатора, трудолюбие и уважение к людям - это слагаемые успеха З.А.Мансурова в его настоящей и будущей деятельности в Казахском национальном университете имени аль-Фараби.
ESSAY ON RESEARCH, PEDAGOGIC AND SOCIAL ACTIVITIES OF Z.A.MANSUROV
ACADEMICIAN OF INTERNATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF TNE HIGHER SCHOOL
In 1963 Zulkhair Aimuchametovich Mansurov finished school №1 in Talgar. After finishing the school he entered the Department of Chemistry of Kirov Kazakh State University, which he graduated in 1968. He began doing his scientific research during his study at the university, at the same time he took part in public work, went in for sport and achieving good results joined the student national team of Kazakhstan on track and field athletics in such kinds as hop, step and jump, high jump, and hammer throwing.
In 70th, XX century, research of combustion processes in gas and condensed systems, theory of the structure of combustion wave, creation of refractory brick, investigation of oil combustion in layer which were started by Prof.
G. I.Xandopulo, scientific adviser of Z.A. Mansurov entered in a number of new and quite perspective directions of scientific work of the Department of Chemistry of KazGU.
Scientific proceedings and direct communication with such distinguished people in the field of combustion as Ya.B.Zeldovich, thrice Hero of Socialist Labor , N.N. Semenov and Li Yan, Laureates of Nobel Prize and also A.A. Berlin, V.N.Kondratiev, A.G. Merzhanov, V.V Azatyan, V.S. Babkin, H. Bockhom, A.A.Borisov, A.Burgess, V.I.Bykov, H.Vagner, Yu, Wamatz. F. Weinberg, V V Golub, V.I. Dimitrov, Z.R.Ismagilov, B.Ya. Kolesnikov, A.A.Konnov, A.A.Mantashyan, V.T. Popov, P. Roy, P.A. Tesner, J. Howard, A.S. Steinberg produced a great impact on Mansurov’s making as a scientist.
Level and results of scientific work where is some part of Z.A. Mansurov's work contributed to holding VI All-Union
symposium on combustion and explosion (1980) in Almaty, I All-Union symposium on macroscopic kinetics and chemical gas dynamics (1984), a number of assizes of Academic Councils of USSR Academy of Sciences and All-Union meetings on problems of combustion processes and self- propagating high temperature synthesis and creating Combustion Problem Institute (CIP) at the university in 1991.
In 1992 Z.A. Mansurov, Dr. of Chemistry consisting in the scientific team headed by Prof. Xandopulo, director of CIP was rewarded with State prize for a cycle of works: «Fundamental investigations of chemical bases of combustion processes»
published in 1971-1991.
Prof. Mansurov teaches the following courses: «Physical Methods of Research» and «Chemical Physics» in Kazakh and Russian, special courses «Theory of Combustion»,
«Elementary Processes» and «Kinetics of Gas Reactions».
Prof. Mansurov has presented scientific reports and read lectures at the universities of United Kingdom, Germany, Italy, Poland, Turkey, China, Belgium, Taiwan USA, Canada. The author of 400 scientific articles including in international dedicated abstracting scientific journals, and thesis of reports;
studies «Non-isothermal cool flames of hydrocarbons» (1991);
«Some problems of construction and government chemical processes» (1994); «Oil wastes and methods of their utilization» (2003), three school supplies. The owner of 20 USSR certificates of recognition and RK patents; personal International Scientific Grant of Soros-Kazakhstan Foundation (1993), Grant DAAD (Bonn, Germany, 1995, 2003 and 2006), Grant of Livermore Laboratory (USA, 1997), Grant INTAS (2001, 2002) and Grant ISTC (2002). He is a member of Combustion Institute (USA).
At present, being scientific supervisor of Combustion Problem Institute, Prof. Z.A. Mansurov is supervising the theme»Modem approaches of the synthesis of novel materials
29
based on combustion processes, plasmochemistry and mechanochemistry» on fundamental programm of the Ministry of Education and Science of RK.
In June, 2002, the group of scietntiest headed by Prof Z.A. Mansurov recieved Diploma for «Phenomenon of low temperature cool flame soot formation» issued by Russian Academy of Natural Sciences, International Academy of authors of scientific discoveries and inventions and International Association of authors of scientific discoiveries.
In December the same year, he was rewarded with K.I. Satpaev Prize for best achievments in the field of natural sciences as a supervisor of research team and co-author of scientific discovery.
3 Doctors of Sciences and 21 Candidates of Sciences under Prof. Mansurov's leadership were defended. He is a Chairman of Dissertation Council for the Doctor’s degree on chemical sciences at KazNU.
Field of Prof. Mansurov’s scientific research is to study kinetics and mechanism of hydrocarbon combustion and structure of cool and soothing flames, synthesis and investigation of nanohydrocarbon materials of different functional use. Prof. Mansurov was the first who found hydrogen atoms in cool flames and determined oscillation regimes of temperature and radicals concentration in cool flames of butane and hexane; to provide an explanation for oscillation regime at oxidation it is proposed a phenomenological model.
Works on solving a number of ecological problems are of importance. There were received patents for the method of obtaining carbon-mineral sorbents for water purification from heavy metals ions and organic fertilizer, for the plant for oil separating from sand in oil polluted grounds, for the plant of processing into road pavement.
Prof. Mansurov was a member of the Bureau of chemico- technological sciences branch at the RK Academy of Sciences.
Since 1996 he was a member of INTAS Council of Scientists (Brussels) during 3 years. Working in this European scientific- organization association he initiated the holding of Beremzhanov conference on chemistry and chemical technologies, now being regular international scientific forum.
Working in 1992-1998 as Vice-Rector for Science at the university, Z.A. Mansurov has participated in organization of 6 Scientific Research Institutes; scientific centers, scientific technological park, he organized University's editions and scientific proceedings of 16 series, in English inclusive and monthly KazNU Information Bulletin of scientific research part. As a Chairman or deputy Chairman he has participated in a number of International Conferences, including ones organized by NATO and UNESCO. Prof. Mansurov is an initiator and a Chairman of holding International Symposiums
«Combustion and Plasmochemistry», «Physics and Chemistry of Carbon Materials».
Prof. Z.A. Mansurov is a Chief-in-Editor of «Eurasian Chemico-Technological Journal» in English, «Combustion and Plasmochemistry» journal; edition initiator and Chief-in-Editor of the University Bulletin «International cooperation», being published in Kazakh, Russian, English, German, French and Chinese; Vice Chief-in-Editor of the journal «Informational technologies in the higher education», the member of Editorial Board of journals: «News of the Science of Kazakhstan»,
«Poisk-Vestnik of the Higher School of the Republic of Kazakhstan», «Vestnik of KazGU» (Chemical Series),
«Materials Science for electronics and electric technology»
(Southern Korea).
As the university First Vice-Rector, Z.A.Mansurov actively participated in the creation of KazNU Kazakhstan-Indian Center of Informational Technologies, unique in all Post-Soviet
31
area, Center of Chinese language, Center of European Documentation, Center of French language, Education, Science and Culture.
Since 2003 the great project of R. Schumann University (Strasburg, France) “Electronic portal of Central Asian universities” has been implemented by his direct participation.
The aim of this project is to use new information technologies in the formation of new electronic universities, to introduce the available European experience to build base structure for electronic education at the universities of Kazakhstan, Uzbekistan and Tadjikistan.
The unique publishing project, concerning the preparation and publication of the three-volume Chronicle, 14 books about every faculty and books about the history of Fundamental Scientific Library of University were accomplished in KazNU by active participation of Z.A.Mansurov. All these publications were devoted to the 70th anniversary of University foundation.
Z.A.Mansurov initiated and headed the editorial board of scientific-popular collection “Science: today, tomorrow”
(1998, 2005); as the deputy of the editorial board’s chairman he headed publication about the leading scientists and teachers of the university “Scientists, Teachers. Tutors”, “People and destinies”, Calendar “Al-Farabi Kazakh National University”
and a number of other publishing projects.
Patriotism, devotion to university, purposefulness, talent of scientist, pedagogue and organizer, industry and respect to the people form Z.A. Mansurov’s success in his present and future activity at Al-Farabi Kazakh National University.
З.А. МАНСҮРОВТЫҢ ӨМІРІ МЕН ЕҢБЕКТЕРІ ТУРАЛЫ ӘДЕБИЕТТЕР
ЛИТЕРАТУРА О ЖИЗНИ И НАУЧНЫХ ТРУДАХ З.А. МАНСУРОВА
LITERTURE ON LIFE AND SCIENTIFIC WORKS OF Z.A. MANSUROV
1. Айгабылова Г.А., Тукеев У.А. Визит делегации Казахстана во главе с первым проректором З.А.Мансуровым в Министерство образования Франции //
Вести. КазНУ Сер. информ. - Алматы, 2003. - №1(10). - С. 35-36.
2. Алияров Б. Пламя: и тепло, и технологический реактор: О цикле работ Г.Ксандопуло, Б.Колесникова, З.Мансурова и А.Сагиндикова "Фундаментальные исследования химических основ процессов горения" //
Советы Казахстана. - 1992. - 3 дек.
3. Вейс С. Светить во славу науки: В издательстве
"Қазақ университеті" вышел в свет первый номер журнала
"Горение и плазмохимия" // Наука и высшая школа Казахстан. - 2003. - 1 сент. - С.7.
4. Донских А. Евразийский журнал родился в Казахстане // Казахст. правда. - 2000. - 28 апр.
5. Донских А. К комиксам и обратно // Казахст.
правда. - 1999. - 1 июля.
6. Есим Г Визит на сказочный остров Тайвань //
Вести.КазНУ Сер.информ. - 2002. - №2(9). - С.32 -34.
7 З.А.Мансуров участник конференции
"Индустриальный и экологический профиль Казахстана, традиции А.Гумбольта в исследованиях и при анализе:
Фотография // Deutsche Allgemeine Zeitung. - 2003. - 4-10 Juli. - S.5.
33
8. Зулхаиру Аймухаметовичу Мансурову - 50 лет //
Вестник высшей школы Казахстана. - 1996. - №4. - С. 136- 137.
9. Казахстан-НАТО: сотрудничество крепнет: семинар по программе НАТО "Наука во имя мира" в университете // Наука и высшая школа Казахстана. - 2003. - 1 марта. - С.7.
10. Кожамкулов Т.А. Университет как личная жизнь // Наука и высшая школа Казахстана. - 2006. - 15 июня. - С.З.
11. Коллегиальное руководство газетой // Наука Казахстана. - 1995. - 1-15 сент.
12. Ксандопуло Г От эксперимента к открытию //
Наука и высшая школа Казахстана. - 2002. -15 окт. - С.7 13. Лауреаты именных премий // Наука и высшая школа Казахстана. - 2003. - 1 янв. - С.З.
14. Мансұров Зүлхайыр Аймұхаметүлы //
Батырбеков М.Б. Жоғары мектептің аса көрнекті ғалым- педагогтары. Қазақстан Ресубликасы. - Алматы, 2004. - 302-304 бет.
15. Мансуров Зулхаир Аймухаметович // Кто есть кто в Казахстанской науке: справочник. - Алматы, 1999. - С.503
16. Мансуров Зулхаир Аймухаметович // Батырбеков М.Б. Высшая школа Казахстана в лицах. - Алматы, 2001. - Кн. 3. - С.478-480.
17. Мансуров Зулхаир Аймухаметович // Элита Казахстана. - Алматы, 1997. - С.258.
18. Мансуров Зулхаир Аймухаметович //
Батырбеков М.Б. Выдающиеся ученые педагоги высшей школы. - Алматы, 2004. - С. 304-308.
19. Машан Т.Т. II Международный симпозиум
«Физика и химия углеродных материалов» // Вести.
КазНУ Сер. информ. - Алматы, 2002. - №2(9). - С. 42.
20. НВШК-ИНФОРМ. Слышим пульс электронного сердца // Наука и высшая школа Казахстана. - 2005. - 15 июня.
21. Онгарбаев Е. Премия «Дарын» за разработки способов утилизации нефтяных отходов // Вести. КазНУ Сер. информ. - Алматы, 2002. - №2(9). - С. 66-67
22. Первый проректор Мансуров Зулхаир Аймухаметович // Вести. КазНУ Сер. информ. - 2001. -
№1(6).- С . 16.
23. Перечень проектов, выигравших конкурс прикладных научно-технических проектов 2001 года //
Наука и высшая школа Казахстана. - 2001. - 15 июня (№10). -С.7;1 июля (№ 12).-С.7
24. Постановлением Кабинета Министров Республики Казахстан Государственная премия Республики Казахстан 1992 года в области науки и техники присуждена: Колесникову Б.Я., Мансурову З.А. //
Учит. Казахстана. - 1993. - 4 февр.
25. Садыкова Н. О прошлом и настоящем // Қазақ университеті. - 2004. - 28 сент. - Рец. на кн.: Европейская система перевода кредитов (ЕСПК): руководство для пользователей. - Алматы: Қазақ университеті, 2003. - 64с.
26. Садыкова Н.О. прошлом и настоящем // Қазақ университеті. - 2004. - 28 сент. - Рец. на кн.: Кожамкулов Т.А., Мансуров З.А., Дадебаев Ж.Д., Минажаева Г.С.
Система менеджмента качества (СМК). - Алматы: Қазақ университеті, 2004. - 111 с.
27 Ситько Н. Катализаторы сотрудничества // Наука Казахстана. - 1999. - 1 6 .-3 0 сент.
28. Состав попечителей КазГУ им. аль-Фараби //
Собр. актов Президента Республики Казахстан и Правительства Республики Казахстан. - 1996. - №22. -
Ct. 1 9 3 . - C . 5 4 .
29. Тодорова Н. В честь праздника // Казахст.
правда. - 2004. - 16 дек. - С.5.
35
ЕҢБЕКТЕРІНІҢ ХРОНОЛОГИЯЛЫҚ КӨРСЕТКІШІ ХРОНОЛОГИЧЕСКИЙ УКАЗАТЕЛЬ ТРУДОВ
CHRONOLOGICAL PAPER INDEX Оқулыңтар және жеке еңбектер
Учебные пособия и монографии
1. Кинетика взаимодействия атомов водорода с ингибиторами: автореф. на соиск. учен. степ. канд. хим.
наук. - Алма-Ата, 1973. - 25 с.
2. Неизотермические холодные пламена углеводородов: автореф. на соиск. учен. степ, д-ра хим.
наук. - Черноголовка, 1990. - 50 с.
3. Некоторые проблемы конструирования и управления химическими процессами. - Алматы, 1994. -
134 с. / Соавт.: Н.Р. Букейханов, Ю.А. Моисеев.
4. Концепция развития науки КазГУ им. аль-Фараби.
- Алматы: Қазақ университету 1997. - 38 с. / Соавт.:
Т.П. Мустафин, К.Н..Бурханов, Э.Д.Сулейменова, А.А. Науменко.
5. Жану теориясы: оқу қүралы / әл-Фараби атын.
ҚазМҮУ. - Алматы: Қазақ университету 1998. - 80 б.
6. Физикалық зерттеу әдістері: оқу құралы. - Алматы:
Қазақ университету 1998. - 94 б. / Б.Я. Колесниковпен бірге.
7. Подготовка и защита диссертации: метод, рекомендации для соискателей ученых степеней и руководителей диссертационных советов / КазГНУ им.
аль-Фараби. - Алматы: Қазақ университету 1998. - 60 с. / Соавт. Ш.А. Айпанов.
8. Физические методы исследования в химии: учеб, пособие / КазГНУ им. аль-Фараби. - Алматы: Қазақ университету 2000. - 160 с. / Соавт. Б.Я. Колесников.
9. Диссертацияны дайындау және қорғау: ғылыми дәрежелерге ізденушілер мен дис. кеңестердің жетекшілеріне арн. әдістемелік нүсқаулар / әл-Фараби атын. ҚазҮУ - Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 56 б. / Ш.Ә. Айпановпен бірге.
10. Тізбекті реакциялар кинетикасы: [оқу қүралы] / әл- Фараби атын. ҚазМУ - Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 148 б. / Т.Т. Машанмен бірге.
11. Химиядағы физикалық зерттеу әдістері: оқу қүралы / әл-Фараби атын. ҚазҮУ. - Өңделіп, толық. 2-ші бас. - Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 166 б. / Б.Я.Колесниковпен бірге.
12. Подготовка и защита диссертации: метод, рек.
для соиск. учен. степ, и рук. дис. советов / КазНУ им. аль- Фараби. - Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 56 с. / Соавт. Ш.А.Айпанов.
13. Нефтяные отходы и способы их утилизации / КазНУ им. аль-Фараби. - Алматы: Қазақ университеті, 2003. - 158 с. / Соавт. Е.К. Онгарбаев.
14. Сводный курс физики для экологов и нефизических специальностей: учебное пособие. - Алматы: Қазақ университеті, 2004. - 241 с. / Соавт.:
И.Э.Сулейменов, Ю.А.Толмачев.
