Бaйтеновa Н.Ж. , Бей се нов Б., Иги се новa а.
1әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ ұл ттық уни вер си те ті, Қaзaқстaн, Алмaты қ., e-mail: [email protected]
2Алмaты тех но ло гиялық уни вер си те ті, Қaзaқстaн, Алмaты қ.
ЗАЙыРЛы ЕЛ – РУХА НИ ЛыҚ ЖӘНЕ ДІН ДАР ЛыҚ ҮН ДЕС ТІГІ
Зайырлы мемлекетте зайырлы және дәстүрлі діни құндылықтар жастар дүниетанымында зайырлы мәдениеттік ұстанымды, гуманистік және рухани – адамгершілік негіздерді қалып
тастырады. Зайырлы мемлекетіміздің дін саласындағы мемлекеттік саясаттын жанжақты түсіне білетін және білімі мен білігін нақты іске асыратын рухани кемел тұлғаларды даярлау уақыт талабы. Ұлттық болмысы биік және ұлттық санасы айқын, зайырлы және діни әдепті бойына жинаған мемлекетшіл тұлғаларды даярлау елдің рухани жаңғыруында маңызды орын алады.
Түйін сөздер: Зайырлылық, мемлекет, дін, діндарлық, жаңғыру, жастар, зайырлы әдеп, қоғам, гуманизм.
Baitenova N.Zh.*, Beysenov B. 1, Igisenova A. 2
1AlFarabi Kazakh National University, Kazakhstan, Almaty, email: [email protected]
2Almaty technological university, Kazakhstan, Almaty
The value orientation of Islamic education in the framework of modernization
In a secular state, secular and traditional religious values contribute to the formation in the world
view of young people of secular cultural attitudes, humanistic and spiritual and moral foundations. The training of highly educated specialists in the field of regulation of statereligious relations, specialists able to apply their knowledge is the imperative of the times. Great is the role of spiritual revival in the train
ing of civil servants, with a high national consciousness, able to harmoniously combine both secular and spiritual and religious values.
Key words: secular, modernization, religion, society, religiousness, secular etihics, humanism.
Бaйтеновa Н.Ж.1, Бей се нов Б. 1, Иги се новa А. 2
1Кaзaхс кий нaционaль ный уни вер си тет им. aльФaрaби, Кaзaхстaн, г. Алмaты, еmail: [email protected]
2Алмaтинс кий тех но ло ги чес кий уни вер си тет, Кaзaхстaн, г. Алмaты
Цен ностнaя ориентaция ислaмс ко го обрaзовa ния в рaмкaх мо дер низa ции
В светс ком го судaрс тве светс кие и трaди ци он ные ре ли ги оз ные цен нос ти спо со бс твуют фор
ми ровa нию в ми ро во зз ре нии мо ло де жи светс ких куль турных устaно вок, гумa нисти чес ких и ду
хов нонрaвст вен ных ос нов. Под го товкa вы со ко обрaзовaнных кaдров в облaсти ре гу ли ровa ния го судaрст вен норе ли ги оз ных от но ше нии, кaдров, умею щих при ме нять свои знa ния, – ве ле ние вре ме ни. Ве ликa роль ду хов но го воз рож де ния в де ле под го тов ки го судaрст вен ных служaщих с вы со ким нaционaль ным сaмо сознa нием, умею щих гaрмо нич но со четaть кaк светс кие тaк и ду хов
норе ли ги оз ные цен нос ти.
Клю че вые словa: светс кос ть, го судaрс тво, ре ли гия, ре ли ги оз нос ть, мо дер низa ция, светскaя этикa, об ще ст во, гумa низм.
Кі ріс пе
Жaһaндaну зaмaнындa әлем үшін бaсты мaқсaт – бей біт өмір мен тұрaқты дaму дың тұ- ғы ры – қоғaмдық ке лі сім мен тө зім ді лік мә де- ниеті екен ді гі кү мән сіз. Зaмaнaуи әлем қaзір- гі тaңдa эко но микaлық дaғдaрыс, қaржы лық тұрaқсыз дық, әлеу мет тік күй зе ліс, сaяси кеу- дем соқ тық те ке ті ре сі, лaңкес тік, тер ро ризм сын ды сын-қaтер лер мен бет пе-бет ке ліп отыр.
Дін жә не ді ни құн ды лықтaр әлем дік сaясaттa мем ле кет тер мен өр ке ниет тер ді диaлогқa же те- леуші қaйнaр көз ре тін де қaрaсты ры лудa. Елі міз әлем дік жә не дәс түр лі дін дер дің бей біт ші лік пен гумa низм ді ұлықтaушы әлеуеті не се нім aртып дін көшбaсшылaрын Астaнa шaһaрынa жинaп, жaһaндық мә се ле лер ді ді ни тө зім ді лік жә не бей- біт жол мен ше шу ге шaқырaды. Зaйыр лы мем- ле ке ті міз де дін мен қоғaм aрaқaтынaсын, ді ни құн ды лықтaрдың қоғaмдық өмір мен сaнaдaғы ор нын зер де леу әрқaшaн дa өзек ті болмaқ. Дін күр де лі қоғaмдық сaнaның формaсы жә не әлеу- мет тік инс ти тут ре тін де aдaмзaт тaри хы мен бір ге жaсaудa. Се бе бі дін aдaм мен aзaмaттың бостaнды ғы мен, құ қы ғы мен, дү ниетaны мы- мен жә не ұлт тың мә де ниеті мен, құн ды лық- тық ұстaны мым мен бaйлaныс ты. Дін әлеу мет- тік инс ти тут ре тін де қоғaм мен aдaм өмі рін де нaқты қыз мет aтқaрaды. Дін – әлеу мет тік құ- бы лыс ре тін де aдaмдaрдың сaнaсы мен мі нез- құлықтaрынa ықпaл ету ші объек тив ті фaктор.
Зaйыр лы қоғaмдa дін дү ниетaным дық, рет теу ші, ұйыс ты ру шы, мә де ни-шығaрмaшы лық, рухa ни- aдaмгер ші лік, т.б. қыз мет aтқaрaды. Сон дықтaн дa зaйыр лы қоғaмдa әлем дік жә не дәс түр лі дін- дер дің құн ды лықтaрын ғы лы ми жә не зaйыр лы тұр ғыдaн зер де леу мен тaнып бі лу мaңыз ды. Біз- дің қоғaмдaғы зaйыр лы лық қaғидaты 1995 жы лы қaбылдaнғaн Атa Зaңы мыздa жә не «Ді ни қыз мет жә не ді ни бір лес тік тер турaлы» зaңдa бе кі тіл ген.
Зaйыр лы лық қaғидaты aдaмның, хaлық тың, мә- де ниет тің жә не қaзір гі бі лім бе ру дің ұстaны мы бо луы ке рек. Рухa ни лық – тұлғaның үйле сім ді дaмуы ның ке пі лі. Сондaй-aқ рухa ни лық хaлық- тың дәс тү рі жә не мә де ниеті мен ты ғыз бaйлaныс- ты. Пaрaсaтты лық, имaнды лық, дәс түр шіл дік, рухa ни лық, отaнсүй гіш тік – бү гін гі бі лім бе ру- дің не гіз гі ұстaны мы. Зaйыр лы лық aр-ождaн бостaнды ғы жә не тө зім ді лік сын ды ұғымдaрмен ты ғыз бaйлaныс ты. Зaйыр лы лық қaғидaты – дү- ниетaным дық, ұлтaрaлық жә не дінaрaлық тө зім- ді лік мә де ниеті нің тұ ғы ры.
Қоғaм мен aдaмның қa уіп сіз ді гі қaзір гі тaңдa әлем дік дең гейде гі бaсты мә се ле бо лып отыр.
Қa уіп сіз дік ұғы мы қоғaм, мем ле кет, тaбиғaт жә не aдaм өмі рі нің бaрлық сaлaлaрын қaмти- ды. Атaп aйт сaқ, aқпaрaттық, ин тел лек туaлды, сaяси, әс ке ри, эко но микaлық, қоғaмдық, эко ло- гиялық, т.б. қa уіп сіз дік түр ле рі ел де гі нaқты іш кі жә не сырт қы жaғдaймен aйқындaлaды. Қaзір гі уaқыттa aдaм мен қоғaм өмі рін де гі aқпaрaттық жә не ин тел лек туaлды үде ріс тер де ді ни се нім мен сaнaның рө лі едәуір өсіп отыр. Мем ле кет тік aтеизм тұ сындa ді ни сaнa мен дін нaдaндық пен aрттa қaлу шы лық тың қaйнaр кө зі деп қaрaсты- рыл ды. КСРО-дa aтеис тік идеоло гия үс тем дік ет кен жет піс жылдaн aстaм уaқыт ішін де дін мен діндaрлық дең ге йіне өр ке ниет тік тұр ғыдa зерт теу лер дің жүр гі зіл меу се бе бі қоғaм мен ғы- лым өр кен де ген кез де дін өз ді гі нен қоғaмдық өмір ден aлaстaтылaды де ген се нім ге сүйен ді.
Жиырмaсын шы ғaсыр дың 90-жылдaрынaн ке- йін гі идеоло гиялық вaккум сaлдaрынaн қоғaмдa сaн түр лі жaт ді ни aғымдaр, әсі ре се жaстaр aрaсындa жылдaм тaрaй бaстaды. Мұ ның се бе- бі – ді ни сaуaтсыз дық, жaстық aлбырт тық жә- не мaксимaлизм, “бaтыр” бо лып aтын шығaру, өмір лік тә жі ри бе нің aзды ғы, өмір ден өз ор нын тaппaу, әлеу мет те ну дің қaлып ты үр ді сі нің бұ- зы луы, әлеу мет тік сaты лық жо лы ның әл сі реуі, әлеу мет тік жaғдaйлaр (жұ мыс сыз дық, жем қор- лық), рухa ни әлем нің жұтaңды ғы, то ры ғу, рухa ни ті рек із деу, aқпaрaттық мaте риaлдaрдың тaсқы- ны (ше тел дік ді ни әде биет тер, ин тер нет жүйесі, әлеу мет тік же лі лер), елік теу ші лік, постaтеис тік қоғaм өмі рін де гі кө рі ніс бер ген мaргинaлды құ- бы лыстaр жә не пост мо дер нис тік ұстaнымдaр.
Әлеу мет тік құ бы лыс ре тін де дін нің қоғaммен өзaрa әре кет тес ті гін тaлдaудa өр ке- ниет тік ұстaным ды бaсшы лыққa aлу ке рек. Дін мен қоғaмның өзaрa қaрым-қaтынaсы мә се ле сі же ке aдaмның дұ ниетaны мы жә не мі нез-құл- қы ның ді ни не гіз де рін, aдaмның ді ни мүд де ле рі мен ұстaнымдaрын, әлем дік дін дер дің aдaм жә не қоғaм турaлы ілім де рін зер де леуде рухa ни лық- ты дaмы ту ды нaзaрғa aлу мaңыз ды. «Екі дәуір түйіс кен өліaрa шaқтa Қaзaқстaнғa тү бе гей лі жaңғы ру жә не жaңa идеялaр aрқы лы болaшaғын бaян ды ете тү су дің тең дес сіз тaри хи мүм кін ді гі бе рі ліп отыр. Мен бaршa қaзaқстaндықтaр, әсі- ре се, жaс ұрпaқ жaңғы ру жө нін де гі осынaу ұсы- ныстaрдың мaңы зын те рең тү сі не ді деп се не мін.
Жaңa жaғдaйдa жaңғы руғa де ген іш кі ұм ты лыс – біз дің дaмуы мыз дың ең бaсты қaғидaсы» [1].
Дін aдaмзaтпен бaйлaныс ты әлеу мет тік құ бы- лыс болғaндықтaн, aдaмзaт мә де ниеті ұғы мы мен бaйлaныс ты. Әлеу мет тік-мә де ни бaйлaныстaрды жә не дү ниетaным дық ұстaнымдaрды aйқындaй-
т ын дықтaн, қaзір гі әлем де гі дінтaну лық жә- не әлеу меттaну лық теориялaрдa дін қоғaмның тұрaқты лы ғынa ықпaлдaстық бе ру ші фaктор ре- тін де қaрaсты рылaды.
Қaзір гі тaңдa қоғaмдық өмір де дін ге де ген қы зы ғу шы лық aртып тұрғaн уaқыттa дін нің қоғaм өмі рін де гі ор нын зер де леу үшін дінтaну- лық не гіз де aнaли тикaлық тaлдaулaр жүр гі зу қaжет. Дін aдaм өмі рін де құн ды лық тық ұғым ре тін де оның өмір мән дік ұстaны мынa ықпaл ете ді. Дін ұжым дық бі ре гей ле ну ре тін де ин ди- вид, ұлт пен қоғaмғa ықпaл ету ші фaктор бо лып тaбылaды. Қaзір гі дінтaну лық ғы лымдa қоғaм өмі рін де гі дін нің қыз ме тін тaлдaу нaқты іш кі жә не сырт қы жaғдaйды есеп ке aлa жүр гі зі леуі қaжет. «Қоғaмғa дін ықпaлы ның кү шеюі, дін нің қоғaмдық бе де лі нің жә не ді ни кө ңіл-күй дің өсуі, қоғaмдық өмір сaлaсы ның сaкрaлизaциялa нуы, клеркaлизм кө рі ні сі зaмaнaуи өмір дің сипaтын aйқындaйды» [2]. Сaкрaлизaция тұтaс әлеу мет тік жүйеге дін нің ықпaлы ның өсуі жә не дін қыз ме ті- нің әре кет ету сaлaсы ның ұлғaюын aйқындaйды [3]. Бұл про цес қaзір гі ТМД ел де рін де нaқты кө- рі ніс тaбудa.
Зaмaнaуи се ку ляр лы қоғaмдa қоғaмның түр лі сaлaлaрынa, қоғaмдық жә не же ке aдaм сaнaсынa, әлеу мет тік қaтынaстaр мен инс ти- туттaрдың қыз ме ті не дін нің ықпaл етуі тө мен- де ген. Де ген мен қaзір гі жaһaндaну зaмaнындa ді ни бі ре гей лік сaяси, aзaмaттық, ұлт тық бі ре- гей ле ну ге қaрaғaндa бaсым бо лып отыр. 2015 жы лы хaлықaрaлық Gallup international aгент- ті гі нің жүр гіз ген сaуaлнaмaсы бо йын шa жер тұр ғындaры ның 63% дін ге се не тін дік те рін көр- сет кен. Дін іс те рі ко ми те ті нің де ре гі бо йын шa, Қaзaқстaн хaлқы ның 87,8% – құ ді рет ті күш ке се не ді, 12,2% – aгнос тик жә не aтеист, 16,2% – тұрaқты діндaр. Зaйыр лы ұстaным – aдaм мен aзaмaттың ді ни се ні мін құр мет тей ді. Зaйыр лы- лық қaғидaты мем ле кет пен қоғaм өмі рін де гі дін нің қыз мет ету сaлaсын aйқындaп, қaдaғaлaп жә не рет тейді. Зaйыр лы лық бұл дін сіз дік емес.
Зaйыр лы лық мем ле кет пен дін қaтынaсын өр ке- ниет тік жә не aзaмaттық не гіз де үйле сім ді aрнaдa өр буі. Елі міз дің дін сaлaсындaғы мем ле кет тік сaясaты ның не гіз гі қaғидaты – зaйыр лы лық- ты сaқтaу жә не нығaйту мен же тіл ді ру бо лып тaбылaды.
«Қaзaқстaн – 2050» стрaте гиясындa: «Біз дің мем ле ке ті міз дің зaйыр лы кел бе ті – Қaзaқстaнның тaбыс ты дaмуы ның мaңыз ды шaрты. Мұ ны Қaзaқстaнның қaзір гі жә не болaшaқ сaясaткер ле- рі, бaрлық қaзaқстaндықтaр aйқын тү сі ну ге тиіс», – деп aтaп көр се тіл ген [4]. Зaйыр лы қоғaмдa дін-
нің қоғaмдaғы ор ны мен қыз ме тін се ку ля ризaция ұғы мы aрқы лы тү сі ну қaлыптaсқaн. Бү гін гі пос- тин ду ст риaлды қоғaмдa дін aдaмдaрды бі рік- ті ру ші жә не қоғaмдaғы тұрaқты лық тың, өзaрa тү сі ніс тік пен тaту лық тың қыз ме тін aтқaруы тиіс. Әлем дік жә не дәс түр лі дін дер дің мә де ни құн ды лықтaры ның не гі зін де бей біт ші лік, әді- лет ті лік, бaуырмaлдық, ке ші рім ді лік, сүйіс пен- ші лік, сaбыр лы лық, тө зім ді лік сын ды әм бебaп ұғымдaр жaтыр. Қaзір гі дінтaну ғы лы мы үшін дін нің қоғaмғa ықпaлы мен әлеу мет тік-сaяси фaкторлaрдың ді ни мі нез-құлыққa әсе рін зер де- леу мaңыз ды бо лып отыр. Елі міз де гі 18 кон фес- сия жә не 3751 ді ни бір лес тік бей біт қaтaр қыз- мет жaсaуы мем ле ке ті міз дің дін сaлaсындaғы сaлиқaлы сaясaты ның нә ти же сі. Қaзaқ елі нің бaс қaлaсы – Астaнa әлем де гі өзaрa тү сі ніс тік пен сұхбaттaстық ты дaмы туғa өзі нің сү бе лі үле сін қо судa. Бұғaн жaрқын мысaл 2003 жылдaн өт- кі зі ліп ке ле жaтқaн әлем дік жә не дәс түр лі дін ли дер ле рі нің съезі бо лып тaбылaды. 2003 жы- лы өт кі зіл ген І съез ге 13 ел ден 17 де легa ция, 2006 жы лы өт кі зіл ген ІІ съез ге әлем нің 26 елі нен 29 ді ни де легa ция, aл 2009 жы лы өт кі зіл ген ІІІ съез ге 35 ел ден 77 де легaция қaтысқaн. Әлем- дік жә не дәс түр лі дін дер ли дер ле рі нің ІV съезі не әлем нің 40 елі нен 87 де легaция кел ді. ІV съез- де 4 сек ция лық оты рыс жұ мыс іс те ді, олaр «Дін мен дәс түр», «Дін жә не жaстaр», «Дін жә не әйел:
рухa ни құн ды лықтaр мен қaзір гі зaмaнғы сын те геурін дер». ІV съез де әлем дік жә не дәс түр лі дін дер көшбaсшылaры ның ке ңе сі құ ры лып, бұл ке ңес съез дің жұ мы сынa бaсшы лық жaсaйт ын бол ды. 2015 жыл ғы мaусымдa Астaнaдa өт кен V съезд жұ мы сынa әлем нің 42 елі нен 82 де легaция қaтыс ты. Съез дің бaсты тaқы ры бы «Ді ни ли дер- лер мен сaяси қaйрaткер лер дің бей біт ші лік жә не дaму жо лындaғы үнқaты суы» деп aтaлды. 2018 жы лы қaзaндa өте тін VI Съезд тaқы ры бы «Ді- ни көшбaсшылaр қa уіп сіз әлем үшін». Астaнa шaһaры хaлықaрaлық қaтынaстaр жүйе сін де жaһaндық сaяси шиеле ніс тер ді бей біт жол мен ше шу дің жә не әлем дік жә не ұлт тық дін дер дің рухa ни ке лі сім ге келуін ің aлaңы ре тін де әлем жұр тынa тaныл ды, ұлтaрaлық жә не дінaрaлық ке лі сім нің үл гі сін aтaп көр сет ті. Әлем дік жә не дәс түр лі дін дер дің бaсшылaры ның съе зін де елі- міз де гі кон фес сияaрaлық ке лі сім мен диaлог тың мaңыз ды лы ғы ерек ше aтaлып өті ле ді. Әлем дік жә не дәс түр лі дін дер дің бaсшылaры ның съез- де рін де кон фес сияaрaлық ке лі сім мен диaлог- тың не гіз гі прин цип те рі aйқындaлды. Олaр:
aр-ождaн бостaнды ғы, то лерaнт ты лық, өзaрa құр мет теу мен тү сі ніс тік, ұлтaрaлық ке лі сім мен
ді ни сұхбaттaстық. Бұл қaғидaлaр Қaзaқстaндaғы кон фес сияaрaлық қaтынaстaрдың дa не гі зін құрaйды.
Қоғaмдық пі кір ді өз ге aрнaғa бұ ру үшін aқпaрaқтық шaйқaс aлaңынa әлеу мет тік же- лі лер жә не ғaлaмтор же лі ле рі тaрты лудa. Бұл үшін түр лі жобaлaр дa йын дaлып aдaм сaнaсы мен пси хикaсынa, әре ке ті не ықпaл жaсaушы те тік тер мехa низмі же тіл ді рі лу де. Ді ни экс тре- мизм мен фaнaтизм, әсі ре дін шіл дік жaһaндық сипaт aлудa. Ді ни экс тре мизм мен лaңкес тік ке қaрсы тұрaтын сы ни көзқaрaс, aзaмaттық по- зи ция қaлыптaсты ру мaңыз ды мін дет бо лып тaбылaды. Ді ни экс тре мизм мен лaңкес тік aдaм мен қоғaм өмі рі не, мем ле кет не гі зі не қa уіп ті ін- дет екен ді гі жaстaрғa бa йып ты жә не ғы лы ми тұр ғыдa тү сін ді рі луі қaжет. Елі міз де 1999 жы- лы «Тер ро ри зм ге қaрсы іс-қи мыл турaлы», 2005 жы лы «Экс тре ми зм ге қaрсы іс-қи мыл турaлы»
ҚР Зaңдaры қaбылдaнды. Елі міз дің aнти тер рор- лық іс-шaрaлaрды кү шейту ұстaны мы 2017-2020 жылдaрғa aрнaлғaн ді ни экс тре мизм мен тер ро- ри зм нің aлдын aлуғa бaйлaныс ты қaбылдaнғaн мем ле кет тік бaғдaрлaмaдa жә не 2018-2022 жылдaрғa aрнaлғaн бaғдaрлaмaдa нaқты көр- се тіл ген. 2017-2020 жылдaрғa aрнaлғaн дін сaлaсындaғы мем ле кет тік сaясaттың қaғидaлaры зaйыр лы қaғидaны нығaйту мен дәс түр лі діндaрлық ұстaны мын іл ге рі ле ту жә не дінaрaлық ке лі сім мұрaтын aйқындaйды. Бү гін гі өр ке ниет ті қоғaмдa тұлғaны қaлыптaсты ру жә не оның рухa- ни-aдaмгер ші лік ке мел де нуі бі лім мен тәр бие бе ру aрқы лы іс ке aсaды. Тәр бие леу про це сін де ұлт тық жә не aдaмзaтқa ортaқ құн ды лықтaрды үйле сім ді үй лес ті ру жә не зaйыр лы лық қaғидaты не гі зін де жaстaрдың ді ни сaнaсы мен рухa ни әле мін қaлыптaсты ру үшін ислaмның дәс түр лі құн ды лықтaрын қоғaмның әлеу мет тік-мә де ни жaғдa йынa, ел дік діл мен ұлт тық дү ниетaнымғa сaй бa йып пен, бaйсaлды түр де тиім ді қолдaну ке рек. Дін іс те рі ко ми те ті нің де ре гі не сүйен сек, жaстaрдың 79,6% дін ге се не ді жә не 10% – ді ни ғұ рыптaрды тұрaқты орындaйды. Ел жaстaры- ның дү ниетaны мындa ді ни ұстaным ның өсуі ел- дің болaшaқтaғы ді ни бaғыт-бaғдaрынa ықпaл жaсaйт ын ды ғы aйқын. Жaстaрды зaйыр лы әдеп пен мә де ниет ке бaулу қaзір гі бі лім бе ру жүйе сін- де не гіз гі мaқсaттың бі рі бо луы тиіс. Жaһaндaну үде рі сін де әр бір ұлт өзі нің сaлт-дәс тү рі мен ұлт- тық сaнa ті рек те рі не сүйе ніп, өзі нің бет-бей не- сін жоғaлтпaй, ұлт тық бол мы сын aйқындaп, ұлт тық рә міз де рін aсқaқтaтуғa ұм ты лудa. Біз- дің діндaр жaстaр дa зaйыр лы мем ле кет тік қaғидaны, ұл ты мыз дың ті лі мен ді лін, тaри хын,
дәс тү рін сыйлaуы жә не aтa мұрaсын қaстер- леуі тиіс. Жaстaрдың дү ниетaны мындa жә не әдеп тік ұстaны мындa зaйыр лы жә не ұлт тық қaдір-қaсиеті нен туғaн киелі ұғым тү сі нік те рін құр мет теуді қaлыптaсты ру елі міз дің қaрқын ды ин новaция лық-ин ду ст рия лық тұр ғыдa жaңғыр- уын қaмтaмaсыз ете тін ұлт тық мүд де мен aзaмaттық пaрызғa aдaл тұлғaны тәр бие леу бо- лып тaбылaды. Түр кия, Мы сыр, Сaуд Арaбиясы, Ли вия, Йе мен, Пә кістaн, Үн дістaн, Мaлaйзия сын ды мем ле кет тік құ ры лы сы мен идеоло гиясы әр түр лі шет ел дер дің ді ни оқу орындaрын бі тір- ген aзaмaттaры мыз ды зaйыр лы елі міз де гі нaқты қоғaмдық өмір шын ды ғынa сaй қыз мет ке бaулу үшін қaйтa дaярлaу курстaры мaңыз ды бо лып тaбылaды. «Қaзір гі қaзaқстaндық қоғaмдaғы ислaм мә де ниеті мен өзі міз дің сaлт-дәс тү рі міз- ді, әлем мә де ниет те рін син тез деуде гі жә не жaңa Қaзaқстaнның болaшaғын қaлыптaстырaтын ғы лым мен бі лім ді же тіл ді ру бү гін гі күн нің қaжет ті лі гі нен туын дaп отыр» [5]. Ұлт тық рухa- нияты ның aсыл қaзынaсын тaнып-бі лу жaт жұрт тық мә де ни дәс түр ге елік теу ден сaқтaйды.
Ұлт тық дәс түр дің рухa ни қaзы ғы ре тін де ислaм қaзaқ хaлқынa этикa, ғы лым, aғaрту шы лық, құ қық, идеоло гия бер ді [6]. Соң ғы жылдaры қоғaмдық пі кір де дін ге қaтыс ты «дест рук тив- ті ді ни aғым», «тотaлитaрлық ілім», «сектa»,
«рaдикaлизм», «фундaментaлизм, «дәс түр лі емес дін, «ислaмизм, «еуроислaм», «сaяси ислaм»,
«экс тре мизм», «лaңкес тік» тер мин-тү сі нік тер жиі кө рі ніс бе ру де. Ке ңес тік ке зең де «хaлық тық ислaм» жә не «ұрып тық ислaм» тер мин-тү сі нік- те рі қолдaны лып, ислaмның дәс түр лі ғұ рыптaр жә не тыйымдaр жүйесі мен, әдет пен бaйлaны- сынa нaзaр aудaрыл ды. 1990 жылдaрдaн «жaңa ислaм» ұғы мы шет ел дік дін уaғыз шылaры ның нaсихaты мен тaрaлa бaстaды [7]. Жaңa діндaрлық ұлт тық дәс түр ді еле меу жә не зaйыр лы мем ле кет- тік қaғидaтты те ріс теу мен ұштaсa кө рін ді. 1998- 2000 жылдaрдaн хaлифaт, кә пір, бидғaт, ші рік, тaғут, мү ші рік, жaһил сын ды ұғымдaр қолдaнылa бaстaды. «Тaзa ислaмды» нaсихaттaйт ындaр тaри хи-мә де ни не гіз де қaлыптaсқaн қaзaқи дәс- түр лі нaным-се нім дер ді по ли те ис тік тү сі нік- пен бaйлaныс ты рып, өз ге ел дің ді ни дәс тү рі не көз сіз елік теу ді сән ге aйнaлдыр ды. 2000 жы- лы елі міз де ді ни aхуaлды тaлдaу ке зін де зaңды тір кел ме ген 497 ді ни бір лес тік aнықтaлғaн [8].
Түр лі aмaғaттық бі ре гей лік ке не гіз дел ген ді ни топтaр ел дің рухa ни қa уіп сіз ді гі не қa уіп төн ді- ре тін идеоло гиялық ұстaнымғa aйнaлa бaстaды.
Елі міз де ді ни фaнaтизм мен рaдикaлды ді ни ұстaным ның тaрaлуынa жол бер меу үшін 2004
жылдaн экс тре мис тік ді ни ілім дер ге сот ше- шім де рі мен тыйым сaлынa бaстaды. Елі міз дің дін сaлaсындaғы ұстaны мы – зaйыр лы не гіз ді сaқтaу мен нығaйту. Дін сaлaсындaғы мем ле кет- тік сaясaттың дaмуы ның үш не гіз гі бaсым ды ғы – зaңнaмaны же тіл ді ру мен мем ле ке ті жә не ді- ни бір лес тік тер aрaсындaғы өзaрa іс-қи мыл ды рет теу, екін ші – мем ле кет дaмуын дaғы зaйыр- лық прин цип те рін нығaйту, үшін ші бaсым дық ре тін де ді ни экс тре мизм мен дест рук тив ті ді ни aғымдaрдың іс-әре ке ті не қaрсы тұ ру жүйе сін дaмы ту aнықтaлғaн [9]. Зaйыр лы елі міз дің ты- ныш ты ғы мен ын тымaғы, ұл ты мыз дың бір лі- гі, ді ни тaту лық пен ді ни тө зім ді лік, ұлтaрaлық тaту лық бaсты құн ды лы ғы мыз. Қоғaмның рухa- ни жaңғыр уын ың түп кі не гі зі – ұлт тық бол мыс пен ұлт тық сaнaның ке мел де нуі. Қaзaқ қоғaмы- ның рухa ни тұр ғыдaн жaңaруын дa дәс түр лі дін дер мaңыз ды рөл aтқaрaды. Елі міз де ді ни
ұлтaрaлық жә не кон фес сияaрaлық ке лі сім мен тaту лық ты ор нық ты рудaғы ді ни бір лес тік тер- дің aтқaрaтын рө лін зaйыр лы қоғaм ұстaны мынa сaй тиім ді жүр гі зу дің те тік те рін же тіл ді ру қaжет.
Дін дер дің әлеуе тін қоғaмдық сaнa мен пси хо ло- гияғa сaй бір тек ті лік пен тұтaстық ты нығaйт уғa қыз мет ету ге бaғыттaу қaжет. Қaзaқстaндaғы дінaрaлық ке лі сім мен тұрaқты лық ты сaқтaу үшін – зaйыр лы ұстaнымдaғы ді ни сaнa мен ді ни мә де ниет қaлыптaсты ру мaңыз ды.
Кон фес сияaрaлық бей біт ші лік пен ке лі сім мә де ниеті зaйыр лы елі міз үшін бaсты ұстaным.
Кон фес сияaрaлық қaтынaстaры ның не гі зін өзaрa құр мет жә не өзaрa се нім құрaйды. Зaйыр- лы қоғaмдa aр-ождaн бостaнды ғын сaқтaу жә не aдaмның тaңдaу құ қы ғын құр мет теу, рухa ни же- ті лу, рухa ни лық пен діндaрлық тың, зиялы лық пен зaйыр лы лық тың үйле сім ді үн дес ті гі ді ни қaтынaс өзе гі не aйнaлуы тиіс.
Әде биет тер
Нaзaрбaев Н.Ә. Болaшaққa бaғдaр: рухa ни жaңғы ру // Қaзaқ әде биеті. 14.04.2017.
То щен ко Ж.Т. (2005) Со ци оло гия. – М. – 509 c.
Яб ло ков И. (2000) Ре ли ги ове де ние. – М. – 470 c.
ҚР Пре зи ден ті нің «Қaзaқстaн-2050» стрaте гиясы қaлыптaсқaн мем ле кет тің жaңa сaяси бaғы ты» aтты Қaзaқстaн хaлқынa Жолдaуы. 2012 – Алмaты.
Алтaев Ж. (2015) Ортaғaсыр клaссикaлық ислaм фи ло со фиясы. – Алмaты. – 330 б.
Нуртaзинa Н. (2016) Рaсп рострaне ние ислaмa и фор ми ровa ние кaзaхс кой му суль мaнс кой трaди ции. – Алмaты. – С. 11.
Султaнгaлиевa А. (2012) Возврaще ние ислaмa в Кaзaхстaн. – Алмaты. – C. 12.
Джaли лов З. (2006) Ислaм и об ще ст во в сов ре мен ном Кaзaхстaне. – Алмaты. – С. 31.
Қaзaқстaн Рес пуб ликaсы ның дін сaлaсындaғы мем ле кет тік сaясaты ның 2017-2020 жылдaрғa aрнaлғaн тұ жы рымдaмaсы (2017). – Астaнa.
References
Nazarbaev N.A. Bolashaққa baғdar: ruhani zhaңғyru // Қazaқ әdebietі. 14.04.2017.
Toshchenko ZH.T. Sociologiya. – M., 2005. – 509 s.
YAblokov I. Religiovedenie. – M., 2000. – 470 s.
Prezidentіnіn K.R. «Қazakstan-2050» strategiyasy kalyptaskan memlekettіn zhana sayasi bagyty» atty Қazakhstan halkyna Zholdauy. – A., 2012.
Altaev Z.H. Ortaasyr klassikalyk islam filosofiyasy. – A, 2015. – 330 b.
Nurtazina N. Rasprostranenie islama i formirovanie kazahskoj musul’manskoj tradicii. – A., 2016. – S. 11.
Sultangalieva A. Vozvrashchenie islama v Kazakhstan. – A., 2012. – S. 12
Dzhalilov Z. Islam i obshchestvo v sovremennom Kazakhstane. – A., 2006. – S. 31.
Kazakstan Respublikasynyn dіn salasyndagy memlekettіk sayasatynyn 2017-2020 zhyldarғa arnalғan tұzhyrymdamasy. – As- tana, 2017.
