• Ешқандай Нәтиже Табылған Жоқ

Діни дүниетаным және дінтанудың мәні мен мазмұны

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Діни дүниетаным және дінтанудың мәні мен мазмұны"

Copied!
8
0
0

Толық мәтін

(1)

аза стан Республикасы Білім ж не ылым министрлігі

Қ қ ә ғ

Министерство образования и науки Республики Казахстан .Ж банов атында ы А т бе ірлік мемлекеттік университеті

Қ ұ ғ қ ө өң

Актюбинский региональный государственный университет имени К.Жубанова

17 азан,2014 жылқ

«Дінтану» п нін о ытуды ылыми-педагогикалы негіздері»ә қ ң ғ қ атты

Республикалы ылыми-практикалы конференцияқ ғ қ М А Т Е Р И А Л Д А Р Ы

М А Т Е Р И А Л Ы

Республиканской научно-практической конференции

«Научно-педагогические основы преподавания дисциплины

«Религиоведение»

17 октября, 2014 года

А т бе - 2014қ ө ББК 86.2

(2)

міндеті де осы. аза даласына ислам з м ні мен таби атында орын алуындаҚ қ ө ә ғ Иасауи іліміні орны, ызметі естен шы пауы тиіс.ң қ қ

ДІНИ Д НИЕТАНЫМ Ж НЕ ДІНТАНУДЫ М НІ МЕНҮ Ә Ң Ә МАЗМ НЫҰ

Сатершинов Б.М.

Р Б М К Философия, саясаттану ж не дінтану

Қ Ғ Ғ ә

институты «Дінтану» б ліміні ме герушісі,фс. .д., доцентө ң ң ғ Бижанова М.А.

Алматы Технологиялы Университеті, фс. .к., доцентқ ғ

Діни сана м селесі т ірегіндегі ткір де, зекті м селелерді бірі –ә өң ө ө ә ң оны аза стан м дениетіне, сіресе аза хал ыны д ст ріне сайң Қ қ ә ә қ қ қ ң ә ү алыптасуы. Б л т зімділігімен ерекшеленетін ж не зге діни сенімдермен

қ ұ ө ә ө

с хбат а мтылатын ханафи маз абыны негізгі а идаларын концептуалдыұ қ ұ һ ң қ ғ де гейде зерттеу ажеттігінбілдіреді. аза и д ст рге т н исламны руханиң қ Қ қ ә ү ә ң бастауын ылыми т р ыдан арастыру арапайым діни сана де гейіне ы палғ ұ ғ қ қ ң қ етіп, діни идеологияны радикалды элементтерімен атар, фанатизм ж нең қ ә экстремизмні атеріне арсы т ру а ы пал етеді. о амда ы діни м селенің қ қ ұ ғ қ Қ ғ ғ ә ң осындай зектілігі ылымда ы с ранысты ту ызды. о ам мен заманө ғ ғ ұ ғ Қ ғ тудыр ан талаптар а сай елімізде дінтану ылымы алыптасып келеді. ғ ғ ғ қ

Діни д ниетанымды дінтану ылымы алай зерттейді, оныү ғ қ ң діснамасыны андай ерекшеліктері бар деген с ра тар туындайды. Е

ә ң қ ұ қ ң

алдымен, дінтану п ніні дербес ылым саласы рі жеке п н ретінде XIXә ң ғ ә ә асырдан бері алыптас анын ж не оны дін негіздерімен салыстыр анда

ғ қ қ ә ң ғ

зайырлы сипатта екенін, сондай-а оны жа азаманды батысеуропалық ң ң қ қ ылыми т бірге ие екендігін бірден ескерткен ж н. Десек те философиялы ,

ғ ү ө қ

теологиялы , тарихи, психологиялы т р ыда ы дінтанулы білімні б кілқ қ ұ ғ ғ қ ң ү орта асырлар бойы алыптас анын айту керек. Ол онтология мен танымғ қ қ теориясыны , леуметтік философия мен тарих философиясыны , этика менң ә ң ээстетиканы , леуметтану мен саясаттануды , лингвистка менң ә ң психологияны , м дениеттану мен тарихты , этнология мен археологияның ә ң ң т сйісуінен б лініп шы ты. Дінтанулы білімні мазм ны мен рылымы даү ө қ қ ң ұ құ осымен байланысты. Б гінгі к нгі дінтануды п ні дін ж не оны р алуанү ү ң ә ә ң ә формаларын, дінні пайда болу, дамуы мен ызмет етуіні за дылы тарын,ң қ ң ң қ о ам мен м дениет тарихында ы орны мен р лін зерттеуді білдіреді. Ол

қ ғ ә ғ ө

дінді т л а, топ, о ам де гейлерінде зерделейді. ұ ғ қ ғ ң

Зайырлы сипатта о ытылатын дінтануды басты ерекшелігі – онық ң ң на ты ылымдарда ы негізгі ымдармен атар, философиялы мазм н а иеқ ғ ғ ұғ қ қ ұ ғ

(3)

болуымен де т сіндіріледі. Адам, лем ж не о ам туралы с з оз а анда олү ә ә қ ғ ө қ ғ ғ міндетті т рде философиялы -д ниетанымды м селелерге ж гінеді. Б лү қ ү қ ә ү ұ м селелерді арастыр анда лемдік философиялы м ра а, жаратылыстыә қ ғ ә қ ұ ғ қ ж не о амды ылымдарды тарихына, сонымен атар, азіргі ылыми-ә қ ғ қ ғ ң қ қ ғ техникалы т керісті жетістіктеріне, дінні ылыми т сіндірмесінеқ өң ң ң ғ ү с йенеді. ү Қазіргі медицинада ы, биотехнолгияда ы, кибернетикада ы,ғ ғ ғ астрофизикада ы, гендік иженерияда ы ж не т.б. салаларда ы жетістіктерғ ғ ә ғ тиісінше діни д ниетанымды м селелерді шешімін ажет етеді. ү қ ә ң қ

Б гінгі дінтануды рылымы мынадай негізгі б лімдерден т рады: дінү ң құ ө ұ философиясы, дін социологиясы, дін психологиясы, дін феноменологиясы ж не дін тарихы.Б ларды ішінде дін философиясы негізгі б лім болыпә ұ ң ө табылады ж не ол дінтануды арнайы п н мен ылым саласы ретінде пайдаә ң ә ғ болуына ы пал етті. Тарихи-философиялы дерісте орта асырлық қ ү ғ қ м сылман ойшылдарынан (тіпті ертеректе, антик ойшылдарынан, кейінірекұ л-Кинди, л-Фараби, ибн Сина, л- азали, ибн Рушд ж не т.б.) бастал ан

ә ә ә Ғ ә ғ

діни проблематика XVIII-XIX И. Кантты , Ф. Шлейермахерді , Г.Ф.Г.ң ң Гегельді , л.А. Фейербахты , К. Марксті , Э. Гартманны , К.П. Тилені , С.ң ң ң ң ң Къеркегорды , В.С. Соловьевті ж не бас аларыны е бектеріндең ң ә қ ң ң дінтанулы арна а т сті. ХХ асырда діни та ырып Батыста натурализм,қ ғ ү ғ қ материализм, экзистенциализм, прагматизм, позитивизм, аналитикалық философия, философиялы антропология, персонализм, неотомизм сындық андай да бір негіз раушы стынды жетекшілікке ал ан философиялы

қ құ ұ ғ қ

концепциялар т р ысында оз алды. ұ ғ қ ғ

Дін философиясыны діни философиядан айырмашылы ы бар. Діниң ғ философияны мазм нын ң ұ Құдай мен лем туралы (онтология ж неә ә метафизика), адам туралы (антропология), о ам туралы (социология,қ ғ историософия), таным туралы (гносеология), құндылы тар туралық концепцияларды , идеяларды , ң ң ұғымдар мен т сініктердіү ң діни д ниетанымды стындарынан т ратын жиынты ү қ ұ ұ қ құрайды. Ал дін философиясыны мынадай ма ызды м селелік ырларын атап айту аң ң ә қ ғ болады: 1) дінтанулы білімдерді жалпы ж йесіндегі дін философиясынық ң ү ң м ртебесі ай ындау, дінді философиялы пайымдауды ерекшеліктері,ә қ қ ң метапроблеманы табу: 2) дінні философиялы ымыны м нін зерттеу; 3)ң қ ұғ ң ә дінні онтологиялы ж не гносеологиялы негіздері мен ал ышарттарынң қ ә қ ғ зерделеу; 4) діни д ниетанымны , болмыс пен танымны , тіл мен ойлаудыү ң ң ң ерекшеліктерін талдау; 5) Құдай туралы теистік ілімдерді мазм нын ашу,ң ұ оны блмысты т пнегіздерін аны тап, бас а да субстанционалдың қ ү қ қ қ парадигмалармен салыстыру; 6) діни философияны ерекшелігі менң мазм нын ашу. ұ

Дін социологиясын келер болса , онда ы мынадай бір атарқ ғ қ ба ыттарды бай ау а болады: леуметтік рекетті «т сінуші социологиясы»,ғ қ ғ ә ә ң ү компаративтік-типологиялы ба ыт, қ ғ құрылымды -функционалды ба ыт,қ қ ғ феноменологиялы ба ыт, «формалды социология», эмпирикалы -қ ғ қ дескриптивтік ба ыт ж не т.б. Социология дінді о амды ж йені бірғ ә қ ғ қ ү ң

(4)

де гейі зерттейді, дінні о амды негіздерін, оны пайда болуыны , дамуың ң қ ғ қ ң ң мен ызмет етуіні о амды за дылы тарын, дінні элементтері менқ ң қ ғ қ ң қ ң рылымын, оны о амды ж йедегі функциясы мен р лін, оны бас а

құ ң қ ғ қ ү ө ң қ

элементтерге ж не б л со ыларыны дінге сер етуін зерделейді. Дінә ұ ңғ ң ә социологиясы дінді теориялы т р ыда да, эмпирикалы де гейде деқ ұ ғ қ ң арастырады, адамдарды діни амалын оларды діни санасымен бір

қ ң ң

т тасты та талдайды. Дінні социологиялы теориясыны ұ қ ң қ ң құрамына мыналар кіреді: 1) дінні о амды -м ндік сипаттамаларын, индивидтер менң қ ғ қ ә топты ж не о амны мір амы мен оны тарихында ы дінні негіздерінң ә қ ғ ң ө қ ң ғ ң ай ындайтын фундаменталды а идалар; 2) діни сана, табынушылы , арым-қ қ ғ қ қ атынас, бірлестіктер мен йымдар, я ни дінні рт рлі феномендері туралы

қ ұ ғ ң ә ү

білім; 3) «діндарлы », «діни лы », діндарлы типтері» т різді ымдар менқ құ қ қ ә ұғ эмпирикалы т жырымдарды жиынты ы; 4) дін саласында ы на ты-қ ұ ң ғ ғ қ социологиялық зерттеулердің әдістемесі. Дін социологиясында абстракциялау, орыту, лгілеу, экстраполяция, салыстырмалы-тарихи талдау,қ ү рт рлі жаттар мен м ра ат материалдарын талдау, сауалнама (с хбат,

ә ү құ ұ ғ ұ

анкета тарату), ба ылау, топтау, жіктеу, контент-анализ ж не та ы бас ақ ә ғ қ теориялы ж не эмпирикалы діс-т сілдер олданылады. қ ә қ ә ә қ

Дін психологиясында дінді зерттеуді жалпыпсихологиялы тар,ң қ леуметтік-психологиялы та т сілдері олданылады. Б л п н

ә қ ә қ ұ ә

индивидуалды топты ж не о амды психологияда діни былыстардық қ ә қ ғ қ құ ң пайда болуын, дамуы мен ызмет етуін, б л былыстарды мазм ны менқ ұ құ ң ұ рылымын, ба ыты мен ба дарын, оларды діни кешендегі орны мен р лін,

құ ғ ғ ң ө

сондай-а оларды діни емес мір амына тигізетін серін зерттеуменқ ң ө қ ә айналысады. Дінні психологиялы теориясына мыналар жатады: 1) діннің қ ң психологиялы негіздері туралы ілім; 2) т л а мен топ а т н діни-қ ұ ғ қ ә психологиялы қ құбылыстарды ( асиеттерді , дерістерді , жа дайларды )ң қ ң ү ң ғ ң ерекшелігін ай ындайтын а идалар жиынты ы; 3) діни-психологиялық қ ғ ғ қ т жірибені р алуандылы ын ашу; 4) діни рекет пен атынастарды – діниә ң ә ғ ә қ ң лшылы ты , уа ыз бен о ытуды , діндарлар арым- атынасы мен

құ қ ң ғ қ ң қ қ

т рбиесіні психологиялы ырларын талдау; 5) діндарлы ты психологиялыә ң қ қ қ қ зерттеуді дістемесі. ң ә Үрдістер мен жа дайлар, жекелей асиеттерғ қ индивидті андай да бір о амды ж йеге, тап а, демографиялы ж нең қ қ ғ қ ү қ қ ә к сіби топ а, этнос а, діни ауым а тиесілігімен байланыста талданады. ә қ қ қ ғ

Дін психологиясында бихевиоризм, гештальтпсихология, интеракционизм, психоанализ (фрейдизм и неофрейдизм), когнитивизм,

«гуманистік психология», трансперсонализм, м дени-тарихи теория,ә конфессионалды психология ау ымында психологиялы экзегетика,қ қ пастырлік психотерапия ж не та ы бас а дістер олданылады. ә ғ қ ә қ

Дінтануды бас а б лімдерімен салыстыр анда дін феноменологиясың қ ө ғ дербес сала ретінде толы алыптаса ойма ан. Феноменологияны п ніқ қ қ ғ ң ә ж не оны теологиямен, дін тарихы ж не философиясымен зара атынасыә ң ә ө қ м селелері т ірегінде пікірталастар лі жал асуда. Дегенмен, дінә өң ә ғ фенеоменологиясында ы басты ғ ұғымдар « асиеттілік» пен «к дуілгілік»қ ә

(5)

ара атынасы екені белгілі болды. Дін феноменологиясы практикалық қ т р ыда зара рекет пен коммуникацияда болатын индивидтердіұ ғ ө ә ң т сініктерін, идеялары мен ма саттарын ж зеге асушы діни м н-ма ыналарү қ ү ә ғ т р ысынан с йкестендіреді. Соны негізінде діни ұ ғ ә ң құбылыстарды т сіндіреді, салыстыру мен те естіру к мегімен оларды жіктеп, ж йеліү ң ө ү сипаттама береді. Дін феноменологиясында алыптас ан екі д ст р бар –қ қ ә ү дескриптивті ж не интерпретативті. ә

Дінтануды б лімі ретіндегі дін тарихы, дін философиясы сия ты,ң ө қ атал ан ш тараудан б рыныра алыптасты. Білімні б л саласы зіні байғ ү ұ қ қ ң ұ ө ң да р алуан к рінісіндегі діни былыстарды уа ыт а ымында арастырады.ә ө құ қ ғ қ Адамзат тарихында мір с рген діндер туралы а парат беріп, оларды на тыө ү қ ң қ формаларыны ткенін жа ыртады. Зерттеу дінні жалпы тарихы, на ты бірң ө ңғ ң қ дінні немесе конфессияны тарихы арнасында ж ргізіледі. ң ң ү

Демек, дінтанулы білім тек философиялы біліммен ана шектеліпқ қ ғ алмай, леуметтанулы , психологиялы , семиотикалы , тарихи ж не бас а

қ ә қ қ қ ә қ

да компоненттерді з бойына енгізетін кешенді білім ж йесі болыпө ү табылады. Осы ан арап, дінтануды дербес сала ретінде арастырмаудығ қ қ сынатын пікірлер кездеседі. рине, м ндай пікір жалпы ал анда

ұ Ә ұ ғ

ылымдарды дифференциациясын да, ылымдарды з ішіндегі жіктелуіні

ғ ң ғ ң ө ң

де жалпы дерісін жо а шы арумен бірдей. Дінді аталмыш ылымдар зү ққ ғ ғ ө тараушаларында арастыруына болады, біра онда ол ажеттілігіне арайқ қ қ қ бас а білімдерден ажыратыл ан арнайы олданбалы сипатта алады, алқ ғ қ қ дінтануда б л нысан жан-жа ты байланыста ы негізгі нысан болыпұ қ ғ табылады.

Сондай-а дінтануды тек эмпирикалы ылым ретінде арастыратынқ қ ғ қ пікірлер де бар. Б л дінтануды философиядан ажыратып алу аұ ғ тырысушылы ты білдіреді, ал о улы тарда арнаулы тарау болмаса да,қ қ қ философияны тарихында ашанда діни д ниетанымды мбебаптардың қ ү қ ә ң бол аны барша а белгілі. ғ ғ

рине, философия мен дінтануда ы дін философиясыны м ртебесі

Ә ғ ң ә

мен байланысы бірдей емес: философияда б л орта д ниетанымдыұ қ ү қ мбебаптар тікелей онтология ж не гносеологиямен, сондай-а леуметтік

ә ә қ ә

философия, логика, этика, эстетика сынды философиялы п ндерденқ ә а арылса, дінтануда дін философиясы дінні социологиясын да,ңғ ң психологиясын да, феноменологиясын да, тарихын да амтып, дін туралық р илы да рде гейлі білімдерді бір ж йеге біріктіріп т ратын басты

ә қ ә ң ү ұ

интегратор болып табылады. Философия дінні тере де м нді асиеттерің ң ә қ мен белгілерін ашып к рсетсе, бас а атал ан тараулар объектті рт рліө қ ғ ң ә ү феномендердегі ырларын ай ындайды. қ қ

Теориялы дінтану ж не тарихи дінтану деп те жіктелінеді, м нық ә ұ ң біріншісі нысанны концепциясын сынып, ымды аппаратын жаса таса,ң ұ ұғ қ қ екіншісі оны диахронды ж не синхронды бейнесін жасайды. Теориялың ә қ дінтануды эмпирикалы дінтанумен де салыстырады. Б л жа дайдақ ұ ғ теориялы дінтану тере за дылы тар мен м нді ашса, эмпирикалы дінтануқ ң ң қ ә қ

(6)

дінні сырт ы ң қ құбылыстарын зерделейді. Дін туралы ілімдер діни (конфессионалды) ж не діни емес (конфессионалды емес) деп те б лінеді.ә ө Діни ілімге тікелей теологтарды ж не лем болмаса да діни д ниетанымң ә ү ү станымында т р ан зерттеушілерді е бектері жат ызылса, діни емес ба ыт

ұ ұ ғ ң ң қ ғ

зін андай да бір конфессиядан алша стайтындарды шы армалары

ө қ қ ұ ң ғ

жат ызылады. Ал аш ысы тікелей діни м дде т р ысынан, дінді «іштей»қ ғ қ ү ұ ғ арастырса, екіншісі дінді «сырттан» зерделейтін д ниетанымды ба дар а

қ ү қ ғ ғ

негізделеді.

Дінтануда олданылатын терминдер мен д ниетанымды ымдардық ү қ ұғ бірнеше топ а б ліп арастыру а болады. Мысалы, біріншісі – «болмыс»,қ ө қ ғ

«сана», «таным», «а и ат», «адасушылы », « иял», « о ам», «м дениет»,қ қ қ қ қ ғ ә

«материалды ж не рухани ндіріс» деген т різді жалпыфилософиялы ж неқ ә ө ә қ ә леуметтік-философиялы категориялар. Екінші логикадан, этика мен

ә қ

эстетикадан енген терминдер: «белгі», «ма ына», «ар-ождан»,ғ

«жауапкершілік», « айырымдылы », « демілік», «к ркемдік» ж не т.б.қ қ ә ө ә шіншіден, детте, кез келген нысанды ылыми талда анда олданылатын

Ү ә ғ ғ қ

«ж йе», « рылым», «функция», «р л», «за » деген т різді жалпы ылымиү құ ө ң ә ғ т сініктер. Т ртіншіден, «заман», «ү ө құқ қы », «сенім», «тіл», « мір», « лім»ө ө на ты бір ылымдар а т н ымдар. Бесіншіден, арнайы дінтанулы ымдарқ ғ ғ ә ұғ қ ұғ мен с здер, мысалы: «дін», «теология», «табынушылы », « лшылы »,ө қ құ қ

« ибадат», «мешіт», «шіркеу», «храм», «конфессия», «д а». Сондай-а ,ғ ұғ қ

«Құдай», «ж ма », «тоза », «періште», «карма» терминдері ерекше м нге иеұ қ қ ә болады, оларды ылыми т сінігі діни т сініктен згешеленуі м мкін.ң ғ ү ү ө ү Алтыншыдан б л діндегі трансформациялы рдістерді білдіреді, мысалы,ұ қ ү

«сакрализация», «клерикализация», секуляризация», «модернизация»,

«реформаторлы » ж не т.б. қ ә

Дінтанулы зерттеуде жалпы философиялы та, жеке ылыми да діс-қ қ ғ ә т сілдерді олдану а болады. сіресе, тарихилы пен логикалы тыә қ ғ Ә қ қ ң бірлігінен туындайтын тарихилы дісі, сондай-а типологиялы ,қ ә қ қ феноменологиялы , герменевтикалы т сілдермен бірге, қ қ ә құрылымды -қ функционалды дісті пайдалану мейлінше н тижелі болады. Белгілі бірқ ә ә конфессияны станатын зерттеушілерді пікірінше, дінді т сінуді негізіндеұ ң ү ң діни сенім жатуы тиіс, дінге сенетін адам ана дінні м нін тани алады.ғ ң ә Таным табысты болуы шін «дінні ралы», «іштей сезіне білу» абілетіү ң құ қ ажет. зіндік ба ылау барысында зерттеушіні жеке діни т жірибесі іштей

қ Ө қ ң ә

пайымдауды нысанына айналады да, соны н тижесінде алын ан материалң ң ә ғ дінтанулы білімді дамыту шін барынша ма ызды бола алады. Алайдақ ү ң зіндік ба ылауды н тижелері теориялы т сіндіруді ажет еткен кезде б л

ө қ ң ә қ ү қ ұ

зерттеушіні субъективизмге рыну, з діни т жірибесін бас а дін кілдеріне,ң ұ ө ә қ ө тіпті дінге сенбейтіндерге та у аупі туындайды. Ал дінге сенбейтінң қ зерттеушіні зайырлы білімі мен азіргі заман ы ылымны дістерінң қ ғ ғ ң ә табысты пайдалана отырып, дінні м ні мен оны р илы феноменінң ә ң ә қ табысты т рде тану а м мкіндігі бар. Біра « р а » формалды-логикалыү ғ ү қ құ ғ қ қ

(7)

рационализм сері тиімді бола оймайды. Сонды тан дінтанушыныә қ қ ң теологиядан да, теориядан да жеткілікті білімі болуы ажет. қ

Дінтанулы зерттеу барысында да, д ниетанымды м дениетқ ү қ ә алыптастыру шін дінтану п нін о ыту барысында да бір атар стындарды

қ ү ә қ қ ұ

басшылы а алу ажеттігін ескертейік. Е уелгі стын – п нді на ты-тарихиққ қ ң ә ұ ә қ арастыру стінде барынша объективтілікті стану. андай да бір діни

қ ү ұ Қ

былысты сипаттау барысында « ара к йе» немесе «жары бояу» жа ып,

құ қ ү қ ғ

а и ат тек бір концепция а ана тиесілі деген абстрактылы стереотиптенқ қ ғ ғ аула бол ан ж н. Мы ты орны ан ай а тар бекітіліп, лемдік философияқ ғ ө қ ққ ғ қ ә мен дінтануда алын ан н тижелерді пайдаланып, ылыми негізделгенғ ә ғ а идалар баяндалуы тиіс. Тарихи былысты д л алпында баяндау шін

қ ғ құ ә қ ү

материалды іріктеу мен олдануда жасанды уыстар мен «а та да тар»қ қ қ ң қ алыптастырмайтындай ниет бол аны д рыс.

қ ғ ұ

Келесі стын – дінді рухани м дениетті дамуы аясында арастыру.ұ ә ң қ Дінтану дінді тарих пен азіргі заман ара атынасында арастырады, демек,қ қ қ бір атар м дениеттанулы м селелер шешіледі: діни-м дени т зілімдердіқ ә қ ә ә ү ң асиеттері, діни философияны , мораль мен нерді ерекшеліктері, тіпті

қ ң ө ң

дінді м дениет феномені ретінде арастыруды згешеліктері ай ындалады. ә қ ң ө қ Та ы бір стын – д ниетанымды м селелерді адам болмысыны , онығ ұ ү қ ә ң ң мірі мен тіршілігіні , лім мен мірді т р ысынан талдау. Я ни, бас аша

ө ң ө ө ң ұ ғ ғ қ

айт анда, бір атар м селелер философиялы антропология т р ысынанқ қ ә қ ұ ғ арастырылады. Жалпы д ниетаным ке ма ынада т сіндіріледі: д ниетаным

қ ү ң ғ ү ү

т тастай ал анда лемге деген, жекелей ал анда онда ы былыстар а деген,ұ ғ ә ғ ғ құ ғ адам мен адамзат а деген, оны лемдегі орнына деген, о ам мен онық ң ә қ ғ ң жекелеген салаларына деген, таным дерісіне деген мейлінше орытыл анү қ ғ к з арастарды растырады. Ол экономикалы , леуметтік-саяси, ө қ құ қ ә құқ қ қы ты , моральдік, к ркемдік, діни, философиялы ж не бас а да к з арастардыө қ ә қ ө қ жина тайды. Д ниетаным жаратылысты білімдерді жиынты ын білдіретінқ ү қ ң ғ таби ат кескінін, леуметтанулы білімдерді м ліметін беретін о амнығ ә қ ң ә қ ғ ң кескінін ж не адамтануды мазм нын райтын адамны кескінін з бойынаә ң ұ құ ң ө амтиды. Д ниетанымны р алуан типтерінде (мейлі ол діни болсын немесе

қ ү ң ә

зайырлы болсын) мифологиялы , діни, философиялы к з арастарқ қ ө қ идеяларды т тас жиынты ыны негізін райды.ң ұ ғ ң құ

А ырында м селелер мен материалды толерантты тілде беру стыны дақ ә ұ мейлінше ма ызды. Адам, о ам ж не лем туралы діни ж не діни емесң қ ғ ә ә ә д ниетанымдардыү ң с хбаты пайымдалады. Діни ж не зайырлыұ ә д ниетанымдарды да бір атар абаттары бар: 1) д ниеге деген атынасты ,ү ң қ қ ү қ ң лемді саналы т сіндіруді «іргесі» мен «керегесін» райтын бастап ы

ә ү ң құ қ

біріктіруші т сініктер мен идеяларды жиынты ы; 2) таби атты , о амны ,ү ң ғ ғ ң қ ғ ң адамны жекелеген салаларыны – арышты , биосфераны , экож йені ,ң ң ғ ң ң ү ң экономиканы , саясатты , моральді , нерді , психиканы , сананы ж нең ң ң ө ң ң ң ә та ы бас аларыны болмысыны негіздерін т сіндіру; 3) таби атты ,ғ қ ң ң ү ғ ң о амны , адамны андай да бір былыстарын сипаттау. Д ниетанымда

қ ғ ң ң қ құ ү

андай да бір о амны типіне ана, немесе тарихи дамуды бір кезе іне ана

қ қ ғ ң ғ ң ң ғ

(8)

т н атынастарды, жекелеген этностар мен халы тарды , таптар мен к сібиә қ қ ң ә топтарды згеше атынастарын бектітетін компоненттер болады. Соныменң ө қ атар, онда жалпыадамзатты элементтер де (объективті шынайы білімдер,

қ қ

орта адамгершілік стындар, к ркем қ ұ ө құндылы тар ж не бас алары) деқ ә қ болады.

Та ы бір айта кететін ма ызды стын б л – дінтануды мазм ны,ғ ң ұ ұ ң ұ дидактикасы мен методикасы ой еркіндігі, ар-ождан бостанды ы, дін стану,ғ ұ сенім мен с з бостанды ы туралы халы аралы ж не ішкі мемлекеттікө ғ қ қ ә ы ты жаттар а айшы келмеуі тиіс. М ндай ма ызды жаттарды

құқ қ қ құ ғ қ ұ ң құ ң

атарына Б 1948 жылы 10-желто санда абылда ан Адам ы тарыны

қ ҰҰ қ қ ғ құқ қ ң

жалпы а орта декларациясы, 1966 жылды 16-желто санында абылдан анғ қ ң қ қ ғ Азаматты ж не саяси қ ә құқ қы тар туралы халы аралы пакт, 2011 жылды 11-қ қ ң азанында абылдан ан аза стан Республикасыны «Діни ызмет ж не

қ қ ғ Қ қ ң қ ә

діни бірлестіктер туралы» За ы жатады. ң

Сонымен, орыта айт анда, д ниетаным адам мен о амны т тастайқ қ ү қ ғ ң ұ ал анда лдемге ж не жекелей ал анда онда ы алатын зіні орнына, зғ ә ә ғ ғ ө ң ө міріні м ніне ж не адамзатты та дырына деген орытыл ан

ө ң ә ә ң ғ қ ғ

к з арастарды ж йесі; адамдарды байыпты ылыми, философиялы ,ө қ ң ү ң ғ қ леуметтік-саяси, ы ты , моральды , эстетикалы ж не діни

ә құқ қ қ қ қ ә

ндылы ты ба дарларыны , к з арастарыны , наным-сенімдеріні ж не

құ қ қ ғ ң ө қ ң ң ә

м раттарыны жиынты ы. ұ ң ғ

Д ниетаным, оны ішінде діни д ниетаным, дінтанулы ылымиү ң ү қ ғ біліммен уаттал ан діни д ниетаным адамны барлы практикалы ж неқ ғ ү ң қ қ ә теориялы рекеті шін ба дар бере алады, з рекеті барысында ол жеткізуіқ ә ү ғ ө ә қ тиіс ма саттарды оя білуге м мкіндік береді. з д ниетанымында ық қ ү Ө ү ғ ндылы ты ба дарларды негізінде адам мір мен м дениеттегі шынайы

құ қ қ ғ ң ө ә

ндылы тарды таба алады.

құ қ

АЗА СТАНДА Ы КОНФЕССИЯАРАЛЫ АТЫНАСТАР А СЕРІ

Қ Қ Ғ Қ Қ Ғ Ә

Ы ТИМАЛ ФАКТОРЛАРҚ

Алпысбаев Ж.Т.

Рудный индустриалы институтыны т рбие істері ж ніндегі проректоры, саясиқ ң ә ө ылымдар кандидаты, останай облысы, Рудный аласы.

ғ Қ қ

Дамы ан полиэтникалы мемлекеттерді іс-т жірибесінде этносаралығ қ ң ә қ атынастарды бейбіт рі демократиялы жолмен алыптасып, ріс алуына

қ ң ә қ қ ө

ы пал ететін 2 факторды: материалды ж не рухани ндылы тарды атап туқ қ ә құ қ ө ажет. Мемлекетті мекен ететін рбір этнос пен этникалы топтарды

қ ә қ ң

материалды -экономикалы ажеттіліктері мен діни-рухани қ қ қ құндылы тарық тарихи-м дени негізде ана аттандырылмаса, сол мемлекеттегі этносаралыә қ ғ қ татулы пен зара келісім туралы с з оз ауды исыны жо . қ ө ө қ ғ ң қ қ

Ақпарат көздері

СӘЙКЕС КЕЛЕТІН ҚҰЖАТТАР

Бұл қаулыға сәйкес діни ведомствоның қарамағындағы оқу орындарының бәрі (шіркеу-приход мектептері, діни училищелер мен семинариялар, қыздардың

Германияның мемлекеттік идеологиясында діни компоненттердің болуы, оқу жүйесінде дін сабақтарының оқытылуы, мемлекеттің саяси

діни сана – ол адамның белгілі бір діни идея лар мен құндылықтарға қатысы болуы, со- нымен қатар қандай да бір дін мен діни топтарға жатуы.. Адам өзін

Үнді халқының діни наным-сенімі туралы, өздеріне тән діни түсініктері бойынша касталық жүйе туралы мәселені индуизм дінін, соның ішінде

Ислам қалыптасқанға дейін қазақтың рухани мәдениетінде маңызды рөл атқарған діни жүйелерге тәңірлік дін мен шаманизм жатады.. Соңғы жылдары бұл діни жүйе

Алтын Орда тұсындағы діни дүниетаным мен ислам дінінің дамуына жəне діни жүйелердің өзгеруі мен қалыптасу тұрғысында көптеген зерттеушілер өз

Сонымен бірге, жаңа протестанттық ағымдардың миссионерлік қызметінің саясатпен байланысын зерттеу арқылы жаңа протестанттық жəне басқа дəстүрлі емес

Ал, ғылыми тұрғыдан екшеп, аталмыш терминнiң сөздiк һәм энциклопедиялық мағыналары мен дiни-саяси әдебиеттерде пайда болу барысына қарағанымызда,