19
ДИЗАЙНДЫҚ ЖОБАЛАУДА ҰТЫМДЫ ƏДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУ
Адамбекова А.Е., академик Е. А. Бөкетов атындағы ҚарМУ,
«Дизайн» мамандығының 4-курс студенті, Резин Ж.Ш. фс.ғ.к., доцент, ғылыми жетекші Бүгінгі күні біздің дизайнымызда кенже қалып келе жатқан өзекті де маңызды тəсілдің бірі,қазір сəнді стильге айналған параметризм туралы оның атасы ретінде танылған Патрик Шумахердің жазбаларынан қысқаша нұсқаларды баяндай отырып, параметризмнің жəне басқа да шығармашылық ойлау əдістерінің қазіргі дизайнда алатын орны мен оны əдіс ретінде болашақ дизайнерлерді дайындау барысында оқып үйренудің қаншалықты құнды екендігіне назар аудартуды көздедік.
Математикалық үлгілеу - кез келген құбылыстарды немесе күрделі физикалық процестерді, аппараттарды олардың математикалық үлгілерін құру арқылы зерттеу тəсілі, математикалық үлгіні құру үрдіс. Математикалық үлгі деп қажетті үрдісті немесе аппаратты сипаттайтын математикалық теңдеулер жүйесін айтады. үшін кез келген матем. мүмкіндіктерді
(дифференциалдық немесе интегралдық теңдеулер, жиындар
теориясы, абстрактылық алгебраны, математикалық логиканы, ықтималдықтар теориясын, т.б.) пайдаланады. Математикалық үлгілеу негізіне түпнұсқа мен үлгінің айнымалы параметрлерінің біртектес немесе ұқсас теңдеулермен сипатталуы алынады.
Математикалық үлгілеу, көбінесе, компьютерлер арқылы орындалады, сондықтан оны кейде компьютерлік үлгілеу деп те атайды.
Математика дизайнының пайда болуын батыл түрде итальян монахы Гвидо Грандимен (1671-1742) байланыстыруға болады. Математикада Гранди өзінің Flores geometrici (1728) жұмысымен танымал.
Гвидо Гранди ұсынған раушанаталған декор элементтерінің теңдеу (r=Rsinɷφ; ɷ=n/d) параметрін қолданғанда натурал сандар қатынасымен тұйық қисық алуға болады: белгілі бір жағдайларда
Ре по зи то ри й Ка рГ У
20
декор элементі бола алатындай гүлдің жапырақшаларына немесе торлы гүл өрнектерге айналады.
Функциялардың теңдеулерінің алмасуы құйғыштың үлгісін шығарады.
Соңғы жылдары математикалық үлгілеу əдістері сəулет нысандарын құру кезінде белсенді пайдаланылады.
Патрик Шумахердің айтуынша, параметризм – модернизмнен кейінгі ірі жаңа стиль. Анимацияны қосуы, параметрлі күлгілеуқұралдары осы ағымға түбегейлі жаңа мақсаттар мен құндылықтар əкелді. Параметризмнің белгісі болып табылатын табиғи жүйелерге ұқсас тігісі жоқ əсемдік сүйірлік –эстетикалық деңгейі.
Параметрика мағынасы: Патрик Шумахер бұл стильді параметризм деп атауды ұсынды: «Пара́метр» (грек. παραμετρέω – өлшеймін) – қандай да бір қасиеті құрылғыларды сипаттайтын көрсеткіш шамасы. Дигитальді, алгоритмді немесе генеративті сəулет – параметризмгежатады.
Мың жылдар бойы сəулетшілер мен құрылысшылардың шығармашылық ойларын жүзеге асыруға материалдар немесе қиял шекаралары емес, олардың сызба үстінде қолжеткізе алмаған мүмкіндіктері шектеді. Жайсызық салу оңай, ол үшін тегіс жиекті зат керек. Дөңгелек салу үшін – циркуль. Алайда, сопақша форманы салу үшін (егер компьютердің көмегінсіз) 2 түйреуіш, қарындаш жəне бірнеше жіп үзіктері керек. Нысан неғұрлым күрделі болса, оны пайдалану ықтималдығы аз болады.
Егер жобалау нысанында көп иірімдер немесе доғалар болса, күрделі геометриямен жұмыс істеу ешқашан оңай болған жоқ. Алайда, цифрлық ғасыр басталғанда кейбір сəулетшілер бұл бағытта тəжірибе жасауға батыл кірісті.
Грандидан бұрын сəулет философиясы жайлы ойдың ғылыми бағыты сипатталды, яғни классикалық формалар, тəсілдер, реттеуге жəне жүйелеуге ұмтылу, сондай-ақ механикалық детерминизм(шектеу). Бірақ 1900 жылдан бастап ғылыми ойлауда Ньютонның классикалық механикасынан кванттық-механикалық əлем бейнесіне өту басталды. Кванттық механикалық құбылыстардың нəтижесін болжау мүмкін емес, сəулетшінің басты қаупі болған хаос жəне кездейсоқтық бірте- бірте күнделікті қарапайымдылыққа айналады.
Ре по зи то ри й Ка рГ У
21
Бүгін сəулетші компьютерге сызбада салынуы тиіс нəрсені тапсыруға ғана емес, сонымен қоса сызбаның көмегімен неге қол жеткізу керектігін нұсқай алады. Бұл - ең алдымен жобалау саласындағы үлкен өзгеріс.
Оның үстіне, дизайнерлерге дəстүрлі эвклидттік геометрияны ғимараттарды жобалауға ғана емес, сонымен қоса, механизмдер мен жаңа дизайнерлік аяқ киімге дейін пайдалануға болады.
Нəтижесінде сəулетшінің шығармашылық үрдісі келесідей бейнеленеді: ережелер жиынтығын құру, шешімдердің жиынтық генерациясы, оңтайлы тектес шешімдер таңдау, бастапқы шарттарды қиыстыру, ең жақсы шешімдерді таңдау.
Математикалық үлгілеуде Rhinoceros бағдарламасы негізінен өнеркəсіптік дизайнда, сəулетте, кеме жобалау, зергерлік жəне автомобиль дизайнында, CAD/CAM жобалауында, реверсивті əзірлеуде, сондай-ақ мультимедиа жəне графикалық дизайнында пайдаланылады. Grasshopper(ағыл. «шегіртке»)— бұл алгоритмдердің терең кіріккен Rhinoceros 3D модельдеу құралдарының графикалық редакторы.
Дизайн бүгін бүкілəлемдік құбылысқа айналды, ол дүниені жағымды да оңтайлы өзгертуге лайық құралдың бірі ретінде саналады. Осы тұрғыда параметризмді тұтастырылған стиль ретінде жəне дизайнерлік əдістің ұтымды бағдарламасы ретінде қарастыруға болатындай. Бұл жерде параметризмге қатысты конвергенциялық əдіс туралы да баяндай кеткенді жөн көрдік.
Конвергентті ойлау - адам проблемалардың шешімін немесе басқа да мақсаттарды жүзеге асыру кезінде бір ғана дұрыс жауапты табумен айналасатын ойлаудың түрі. Бұл термин дивергентті ойлауға, яғни, адам жаңа, айрықша ойлау желісін əзірлегеннен кейін, бұл желіден тағы бірқатар ықтимал проблеманың шешімдерінің тарауына қарама қарсы. Бұл термин латын тілінен «соnvergere» (жақындаймын) сөзінен шыққан.
Конвергенция əдістерініңерекшелігі,қатаң логикалық іріктеу, қолдану, белгісіздікті жою, белгіленген критерийлер бойынша баламаларды алып тастау болып табылады. Бұл рөлді, дизайнда олардың əртүрлілігін дəйекті түрде азайтатын формула шешімдерін қабылдау ойнауға тиіс.
Ре по зи то ри й Ка рГ У
22
Конвергенция əдістеріарқылы параметризмді жобалауда қолданудың жолдары, ресурстық-құндық талдау, есептеу жəне сандық талдау, оңтайлы нұсқасын таңдау, тұжырымдамалық реттеу, тəжірибелік нақтылау сияқты тəсілдерді пайдалануы мүмкін болады деп ойлаймыз.
Осылайша, қайталасақ:дивергенция кезеңінде проблемаларды іздеу өрісінің кеңейтуі, сондай-ақ, олардың қасиеттері мен сипаттамаларын трансформациялау барысында мазмұны мен шешімдерінің əдістерін анықтау жүзеге асырылады;
ал конвергенция кезеңінде басты мағынаны айқындау негізінде жобаулаудың жаңа əдістерінің тұжырымдамасын құру мүмкіндігі молая түспек.
Бұл, заманауи да көкейкестіжобалау əдістерінқарастыру кезінде ұтымды шығармашылық ой үрдістерінің жүйелілігін көрсетеді. Олар белгілі бір шамада əрбір қолданушыға интуициялық ойлаудан басқа, сонымен қоса қатаң критерийлі бағалауды айқындайтын логикалық жəне іріктеу нұсқасын көрсетеді. бұл шығармашылық ой үрдістеріненбүгінгі күні дизайнға ғана емес, тіршілік əрекетіміздің барлық тармақтарына тарай бастаған «дизайн ойлау»(design thinking) құбылысы да тысқары қалмайды жəне баяндамада айтылған жобалау əдістері мен қазіргі дизайн саласындағы бірталай мəселелерді қамтиды.
ОСОБЕННОСТИ ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ОБРАБОТКИ ДЕРЕВА
Адил Д., студент гр. ИИЧ – 32, КарГУ им. Е.А.Букетова Есмагамбетова Л.О., учитель КГУ СОШ № 16, г. Караганда С глубокой древности одним из распространенных видов домашнего ремесла казахов была художественная обработка дерева. Об этом свидетельствуют многочисленные археологические находки на территории Казахстана и Алтая.
Старинные художественные традиции орнаментальных мотивов, технологических приемов изготовления изделий из дерева
Ре по зи то ри й Ка рГ У
23
сохранились в творчестве народных мастеров Казахстана и поныне.
Из цельного куска дерева, корневища, либо капо- корешкового нароста изготовлялись предметы домашнего обихода. Каповая посуда считалась особенно ценной, благодаря прочности и плотности стенки и, кроме того, особой узорчатой текстуры дерева. Деревянная посуда была обязательной принадлежностью каждой казахской семьи.
Повседневная посуда была практически лишена орнаментального декора. Казахские тои сопровождались приездами многочисленных родственников, по этому случаю употреблялась особая, праздничная посуда. Для приема гостей ставили парадные комплекты кумысного сервиза, художественно обработанные резьбой, декорированные серебряными ажурными пластинками и вставками из крупных цветных камней.
В художественно-декоративном отношении большую роль играла пластика, гибкость и выразительность дерева. Ожау – половники для разливания кумыса, конструктивная форма которых не просто красива, самобытна, но и удобна при пользовании, привлекают внимание виртуозностью своего исполнения. Выдолбленные из цельного куска дерева, с изогнутыми фигурными ручками, часто с подвесными колечками.
Бесспорно, вызывает восхищение и интерес кольцевое переплетение, в исполнении которого нет составных частей, ни начала, ни продолжения, ни завершения – настолько тонкая и поистине ювелирная работа. Эта трудоемкая техника называлась шығыршықою, что в переводе значит «вырезать кольцами», еще говорят бұрамасапты – крученый на ручках. Несмотря на сложность исполнения, техника шығыршықою встречается повсеместно, в основном на ручках предметов домашней утвари.Долблено-резной техники саптыаяқ – чаша для растирания табака, расписанная вихревой розеткой. В народе об умельцах, владеющих этим искусством, с восхищением говорили
«Ағаштантүйінтүйген», что значило «плетущий узоры из дерева».
Резьба была не единственным способом декоративного оформления изделий из дерева. Лицевые части посудных шкафов, кроватей, музыкальных инструментов и других предметов инкрустировались костью, часто сочетая инкрустацию с
