On the issue of the subjects of the procedural decision on the termination of the criminal case on non-rehabilitating grounds

(1)

ISSN (Print) 2616-6844 ISSN (Online) 2663-1318

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің

ХАБАРШЫСЫ ВЕСТНИК

Евразийского национального

университета имени Л.Н. Гумилева

BULLETIN of the L.N. Gumilyov

Eurasian National University

ҚҰҚЫҚ сериясы LAW Series Серия ПРАВО

№4(125)/2018

1995 жылдан бастап шығады Издается с 1995 года

Founded in 1995

Жылына 4 рет шығады Выходит 4 раза в год Published 4 times a year

Астана, 2018

Astana, 2018

(2)

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. ФИЛОЛОГИЯ сериясы - BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series

Бас редакторы

Заң ғылымдарының докторы, профессор Амандықова С.К. (Қазақстан)

Бас редактордың орынбасары Ибрагимов Ж.И., з.ғ.д., доцент (Қазақстан) Бас редактордың орынбасары Сарсенова С.Н., з.ғ.к., доцент (Қазақстан)

Редакция алқасы

Абайдельдинов Е.М. з.ғ.д., проф. (Қазақстан) Абдрасулов Е.Б. з.ғ.д., проф. (Қазақстан) Алебастрова И.А. з.ғ.к., доцент (Ресей) Ақпанов А.Н. з.ғ.д., проф. (Қазақстан)

Баймаханов М.Т. з.ғ.д., проф., академик (Қазақстан) Балтабаев К.Ж. з.ғ.д., проф. (Қазақстан)

Букалерова Л.А. з.ғ.д., проф. (Ресей) Жумашева Г.С. з.ғ.к., доцент (Қазақстан) Коняхин В.П. з.ғ.д., проф. (Ресей) Коробеев А.И. з.ғ.д., проф. (Ресей) Кристиан Цомплак д.ю.н., проф. (Польша) Мукашева А.А. з.ғ.д., проф. (Қазақстан)

Мурат Тумай PhD (Түркия)

Нургалиева Е.Н. з.ғ.д., проф. (Қазақстан) Тлепина Ш.В. з.ғ.д., проф. (Қазақстан) Томас Давулис з.ғ.д., проф. (Литва) Тхабисимова Л.А. з.ғ.д., проф. (Ресей) Умирзаков П.К. з.ғ.к. (Қазақстан) Хайрмуханмедов Н.И. PhD (Қазақстан)

Явуз Оглу PhD (Түркия)

Жауапты редактор, компьютерде беттеген: І.Р. Құрманғалиев

Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Астана қ., Қ.Сәтпаев к-сі, 2, 408 б.

Тел.: (7172) 709-500 (ішкі 31413) E-mail: vest_law@enu.kz

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы. Құқық сериясы Меншіктенуші: ҚР БжҒМ «Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» ШЖҚ РМК 27.03.18 ж. № 16992-Ж -тіркеу куәлігімен Қазақстан Республикасының Ақпарат және коммуникациялар министрлігімен тіркелген.

Мерзімділігі: жылына 4 рет.

Тиражы: 25 дана

Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Астана қ., Қажымұқан к-сі,13/1, тел.: (7172)709-500 (ішкі 31413)

© Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

(3)

Editor-in-Chief

Doctor of of Juridical Sciences, Professor Amandykova S.K. (Kazakhstan)

Deputy Editor-in-Chief Ibragimov Zh.I., Doctor of Juridical Sciences, Assoc.Prof. (Kazakhstan) Deputy Editor-in-Chief Sarsenova S.N., Can. of Juridical Sciences, Assoc.Prof. (Kazakhstan)

Editorial board

Abaydeldinov E.M. Doctor of Juridical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Abdrassulov E.B. Doctor of Juridical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Alebastrova I.A. Can. of Juridical Sciences, Assoc.Prof. (Russia) Akhpanov А.Н. Doctor of Juridical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Baymakhanov M.T. Doctor of Juridical Sciences, Prof., Academician

(Kazakhstan)

Baltabayev K.Zh. Doctor of Juridical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Bukalerova L.А. Doctor of Juridical Sciences, Prof. (Russia) Khairmuhanmedov N.I. PhD (Kazakhstan)

Konyakhin V.P. Doctor of Juridical Sciences, Prof. (Russia) Korobeyev A.I. Doctor of Juridical Sciences, Prof. (Russia) Krystian Complak Doctor of Juridical Sciences, Prof. (Poland) Mukasheva A.A. Doctor of Juridical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Murat Tumay PhD (Turkey)

Nurgaliyeva E.N. Doctor of Juridical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Tlepina Sh.V. Doctor of Juridical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Tomas Davulis Doctor of Juridical Sciences, Prof. (Lithuania) Thabisimova L.А. Doctor of Juridical Sciences, Prof. (Russia) Umirzakov P.K. Can. of Juridical Sciences (Kazakhstan) Yavuz Oglu PhD (Turkey)

Zhumasheva G.S. Can. of Juridical Sciences, Assoc.Prof.

(Kazakhstan)

Editor-in-Chief, PC: I.R. Kurmangaliyev

Editorial address: 2, Satpayev str., of.408, Astana, Kazakhstan, 010008 Теl.: (7172) 709-500 (ext. 31413)

E-mail: vest_law@enu.kz

Bulletin of the L.N.Gumilyov Eurasian National University. Law Series

Owner: Republican State Enterprise in the capacity of economic conduct «L.N.Gumilyov Eurasian National University» Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan Registered by Ministry of information and communication of Republic of Kazakhstan.

Registration certificate No. 16992-Ж from 27.03.2018 Periodicity: 4 times a year

Circulation: 25 copies

Address of printing house: 13/1 Kazhimukan str., Astana, Kazakhstan 010008;

tel.: (7172) 709-500 (ext.31413)

© L.N. Gumilyov Eurasian National University

(4)

Главный редактор

Доктор юридических наук, профессор Амандыкова С.К. (Казахстан)

Зам. главного редактора Ибрагимов Ж.И., д.юр.н., доцент (Казахстан) Зам. главного редактора Сарсенова С.Н., к.юр.н., доцент (Казахстан)

Редакционная коллегия

Абайдельдинов Е.М. д.юр.н., проф. (Казахстан) Абдрасулов Е.Б. д.юр.н., проф. (Казахстан) Алебастрова И.А. к.юр.н., доцент (Россия) Ахпанов А.Н. д.юр.н., проф. (Казахстан)

Баймаханов М.Т. д.юр.н., проф., академик (Казахстан) Балтабаев К.Ж. д.юр.н., проф. (Казахстан)

Букалерова Л.А. д.юр.н., проф. (Россия) Жумашева Г.С. к.юр.н., доцент (Казахстан) Коняхин В.П. д.юр.н., проф. (Россия) Коробеев А.И. д.юр.н., проф. (Россия) Кристиан Цомплак д.юр.н., проф. (Польша) Мукашева А.А. д.юр.н., проф. (Казахстан)

Мурат Тумай PhD (Турция)

Нургалиева Е.Н. д.юр.н., проф. (Казахстан) Тлепина Ш.В. д.юр.н., проф. (Казахстан) Томас Давулис д.юр.н., проф. (Литва) Тхабисимова Л.А. д.юр.н., проф. (Россия) Умирзаков П.К. к.юр.н., (Казахстан) Хайрмуханмедов Н.И. PhD (Казахстан)

Явуз Оглу PhD (Турция)

Ответственный редактор, компьютерная верстка: И.Р. Курмангалиев Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Астана, ул. К.Сатпаева, 2, каб. 408

Тел.: (7172) 709-500 (вн. 31413) E-mail: vest_law@enu.kz

Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н.Гумилева. Серия: Право Собственник:РГП на ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций Республики Казахстан.

Регистрационное свидетельство № 16992-Ж от 27.03.18 г.

Периодичность: 4 раза в год Тираж: 25 экземпляров

Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Астана, ул. Кажымукана, 13/1, тел.: (7172) 709-500 (вн.31413)

© Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева

(5)

Мазмұны

Мемлекет және құқық теориясы

Бақтыбеков М. Конституционализм ұғымы: мәні мен теориялық мәселесі ... 8 Жұмамұратова А.Б. Қазақстандық жастарды жаңа патриоттық тәрбиелеу мәселесі ... 17

Конституциялық және әкімшілік құқық

Жұмағұлов М.И., Жұмағұлов Д.М. Біліктіліктен айыру мемлекеттік қызмет

жүйесіндегі әкімшілік жауаптылықтың шарасы ретінде ... 25 Қалмағанбетова Д.Б., Амандықова С.К. Қазақстан Республикасының сайлау процесіндегі саяси партиялардың құқықтылығы ... 33

Қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу құқығы

Ақпанов А.Н., Рахмитов Ф.М. Ақталмайтын негіздемелер бойынша қылмыстық істі тоқтату туралы процестік шешім қабылдайтын субъектілерге қатысты ... 39 Жетібаев Н.С., Қуаналиева Г.А., Смагулов М.К. Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтардың алдын алу шаралары ... 46 Джумашев Г.С. Қазақстан Республикасында паролді қолданудың заңнамалық және практикалық аспектілері ... 57 Леонов Д.Н., Мұқанов М.Р. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес белгілі бір қылмыстық құқық бұзушылықтарды декриминализациялау мәселесі бойынша ... 63 Мусалимов И.Т. Нұртаев Р.Т. Білікті жалдаушы болған кезде көршілес композицияларды делимитациялау мәселелері ... 71 Орсаева Р.А. Жасөспірім және топтық қылмыстық құқық бұзушылық (қылмыстық-құқықтық және криминологиялық аспектілер) ... 83

Азаматтық және экологиялық құқық

Бексултанова Р.Т., Абильдинова Р.А. Қазақстан Республикасының азаматтық сот ісін жүргізуін дәлелдеудің кейбір мәселелері ... 94 Жаркенова С., Филиппова T.A. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу саласын жетілдіру ... 103 Кирюшина И. Ерекше құқықтардың сарқылуын құқықтық реттеу: Ресей және Қазақстан тәжірибесі ... 111 Нұрмағамбетов А.А. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу ... 119 Хамзина Ж.А., Бурибаев Е.А., Кошпенбетов Б.М. Еңбек қатынастарында гендерлік теңдік қағидасын қамтамасыз ету ... 127

Халықаралық құқық

Акшалова Р.Д. Атмосфераны энергетикалық ластанудан қорғау бойынша жаңартылатын энергия көздерінің әсерін халықаралық-құқықтық реттеу ... 137 Балмағамбетова В.М., Тлепина Ш.В. Болон процесі бойынша жоғарғы білім беру сапасы ... 149

(6)

Contents Theory of State and Law

Baktybekov M.B. The concept of constitutionalism: essence and theoretical problems ... 8 Zhumamuratova А.В. On the issue of new patriotic education of Kazakhstani youth ... 17

Constitutional and Administrative Law

Zhumagulov M.I., D.M. Zhumagulov Disbalance of administrative responsibility in the system of the state service ... 25 Kalmaganbetova, Amandykova S.K. Competences of political parties in electoral process of the Republic of Kazakhstan ... 33

Criminal and Criminal Procedure Law

Akhpanov A.N., Rakhmitov F.M. On the issue of the subjects of the procedural decision on the termination of the criminal case on non-rehabilitating grounds ... 39 Jetibaev N.S., Kuanaliyeva G.А., Smagulov М.К. Some measures of prevention of medical criminal offenses ... 46 Dzhumashev G.S. Legislative and practical aspects of the use of parole in the Republic of Kazakhstan ... 57 Leonov D.N., Mukanov M.R. On the issue of decriminalization of certain criminal offenses under the laws of the Republic of Kazakhstan ... 63 Musalimov I.T. , Nurtaev R.T. Issues of delimitation of adjacent compositions when qualifying mercenary ... 71 Orsaeva R.A. Teen and group a criminal offence (criminal law and criminological aspects) ... 83

Civil and Environmental Law

Beхultanova R.T., Abildinova R.A. Some issues of proof in civil proceedings of the Republic of Qazaqhstan ... 94 Zharkenova S.B., Filippova T.A. Improvement of the sphere of state registration rights to real estate ... 103 Kiryushina I.V. Legal regulation of the exhaustion of exclusive rights: the experience of Russia and Kazakhstan ... 111 Nurmagambetov А.А. State regulation of the entrepreneurial activity in the Republic of Kazakhstan ... 119 Khamzina Zh.A., Buribayev E.A., Koshpenbetov B.M. Ensuring the Principle of Equality in Labour Relations ... 127

International Law

Akshalova R.D. International legal regulation of the effect of renewable energy sources on the atmosphere protection against energy pollution ... 137 Balmagambetova V.M., Tlepinа Sh.V. Quality of higher education as priority of the Bologna process ... 149

(7)

Содержание Теория государства и права

Бактыбеков М. Понятие конституционализма: сущность и теоретические проблемы ... 8 Жумамуратова А.Б. К вопросу о новом патриотическом воспитании казахстанской молодежи ... 17

Конституционное и административное право

Жумагулов М.И., Жумагулов Д.М. Дисквалификация как мера административной ответственности в системе государственной службы ... 25 Калмаганбетова Д.Б., Амандыкова С.К. Правомочия политических партий в избирательном процессе Республики Казахстан ... 33

Уголовное и уголовно-процессуальное право

Ахпанов А.Н., Рахмитов Ф.М. К вопросу о субъектах принятия процессуального решения о прекращении уголовного дела по нереабилитирующим основаниям ... 39 Джетибаев Н.С., Куаналиева Г.А., Смагулов М.К. Некоторые меры профилактики медицинских уголовных правонарушений ... 46 Джумашев Г.С. Законодательные и практические аспекты применения условно- досрочного освобождения от отбывания наказания в Республике Казахстан ... 57 Леонов Д.Н., Муканов М.Р. К вопросу о декриминализации некоторых уголов- ных правонарушений по законодательству Республики Казахстан ... 63 Мусалимов И.Т. Bопросы разграничения смежных составов при квалификации наемничества ... 71 Орсаева Р.А. Подросток и групповое уголовное правонарушение (уголовно- правовые и криминологические аспекты) ... 83

Гражданское и экологическое право

Бексултанова Р.Т., Абильдинова Р.А. Некоторые вопросы доказывания в гражданском судопроизводстве Республики Казахстан ... 94 Жаркенова С., T.A. Филиппова Совершенствование сферы государственной регистрации прав на недвижимое имущество ... 103 Кирюшина И. Правовое регулирование исчерпания исключительного права:

опыт России и Казахстана ... 111 Нурмагамбетов А.А. Государственное регулирование предпринимательской деятельности в Республике Казахстан ... 119 Хамзина Ж.А., Бурибаев Е.А., Кошпенбетов Б.М. Обеспечение принципа равноправия в трудовых отношениях ... 127

Международное право

Акшалова Р.Д. Международно-правовое регулирование влияния возобновляемых источников энергии на охрану атмосферы от загрязнения энергетикой ... 137 Балмагамбетова В.М., Тлепина Ш.В. Качество высшего образования – приоритет Болонского процесса ... 149

(8)

39

№4 (125)/2018

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. ҚҰҚЫҚ сериясы - BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. LAW Series

Қылмыстық және қылмыстық-процессуалдық құқық Criminal and criminal procedural Law

Уголовное и уголовно-процессуальное право

МРНТИ 10.79.21

А.Н. Ахпанов¹, Ф.М. Рахмитов²

1Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилёва, Астана, Казахстан

2Институт законодательства Республики Казахстан, Астана, Казахстан (Е-mail: ¹ahpanov_a@mail.ru, ²fuat250961@mail.ru)

К вопросу о субъектах принятия процессуального решения о прекращении уголовно- го дела по нереабилитирующим основаниям

Аннотация. Уголовно-процессуальный кодекс РК по-прежнему в стадии досудебного рас- следования сохраняет монопольное право прокурора на прекращение уголовного дела по нереаби- литирующим основаниям. Между тем очевидно, что обязательным условием прекращения дела по таким основаниям служит наличие в деянии состава уголовного правонарушения. Тогда как в отно- шении невиновных лиц данный институт неприменим. Порядок прекращения таких дел сопряжен с утверждением о виновном совершении лицом уголовно наказуемого деяния, в то время как его виновность может устанавливаться исключительно судом. В этом случае индифферентна процес- суальная форма судебного акта, поскольку УПК детализирует конституционную норму, допуская констатацию виновности как по приговору, так и по постановлению суда. К тому же, ограничения прав и свобод лица (запрет на поступление на госслужбу, отдельные виды деятельности, продви- жение по службе и т.п.) как следствие прекращения дела по нереабилитирующим основаниям, а равно конфискация орудий и средств преступления, незаконной наживы, взыскание процессуаль- ных издержек должны иметь место только по решению суда. Таким образом, представляется, что данный вопрос следует отнести к компетенции следственного судьи. Судебный порядок обеспечит объективное разрешение вопроса о прекращении дела по нереабилитирующим основаниям, в связи с чем судебные функции не будут выполняться внесудебными органами.

Ключевые слова: Конституция, уголовный процесс, прекращение уголовного дела (уго- ловного преследования), нереабилитирующие основания, прокурор, суд, следственный судья.

DOI: https://doi.org/10.32523/2616-6844-2018-125-4-39-45 В Республике Казахстан продолжается обновление уголовного процесса, одной из главных целей которой является повышенная охрана и защита прав и законных интересов личности, обеспечение неукоснительного соблюдения Конституции и исполнения законов, укрепление правопорядка.

Она может быть достигнута за счет совершенствования системы уголовно-процес- суальных сдержек и противовесов, ревизии и пересмотра субъектов, механизма принятия одного из итоговых процессуальных решений в стадии досудебного расследования, усиле- ния гарантий интересов личности и уголовного правосудия при разумном балансе между ними в соответствии с общепризнанными международными стандартами и лучшими прак- тиками в области современной уголовной юстиции.

(9)

40

№4 (125)/2018

В рамках исследования проблемы назрел вопрос о конституционности и соответ- ствии международно-правовым актам действующей на сегодня модели прекращения уго- ловного дела по нереабилитирующим основаниям органами уголовного преследования.

Основными факторами, актуализирующими рассматриваемый вопрос в последнее время, стали, прежде всего, поправка конституционной нормы о статусе прокуратуры, а также последовательное усиление судебного контроля за ходом досудебного производства путем значительного расширения полномочий следственных судей.

Измененный в 2017 году пункт 1 статьи 83 Конституции РК в качестве основной задачи прокуратуры определил представление «интересов государства в суде и осущест- вление от имени государства уголовного преследования».

Одним из значительных достижений модернизации уголовного процесса в контек- сте усиления принципа состязательности и равноправия сторон следует признать введе- ние процессуальной фигуры полномочий следственного судьи и поэтапное расширение его компетенции, заместившей соответствующую функцию прокурора по санкционированию всех мер процессуального принуждения и принудительных следственных действий, суще- ственно ограничивающих конституционные права личности в уголовном процессе.

Вместе с тем указанные поправки никоим образом не коснулись субъектов и проце- дуры принятия одного из важнейших итоговых процессуальных решений стадии досудеб- ного расследования – прекращения уголовного дела (преследования) по нереабилитирую- щим основаниям.

По-прежнему решение органа предварительного следствия и дознания о прекраще- нии уголовного дела по нереабилитирующим основаниям, предусмотренным пунктами 3) 4), 9) -12) части первой статьи 35 и статьей З6 УПК РК, утверждается прокурором, то есть исключительно органом уголовного преследования.

В связи с этим закономерно возникает вопрос: насколько данное предписание со- ответствует положениям действующей Конституции РК и нормам общепризнанных актов международного права?

Если обратиться к Основному закону нашего государства, то подпункт 1) пункта 3 статьи 77 ясно излагает суть презумпции невиновности – «лицо считается невиновным в совершении преступления, пока его виновность не будет признана вступившим в законную силу приговором суда».

Во-первых, в данном определении суд без всякой альтернативы признается глав- ным процессуальным субъектом, констатирующим виновность лица в совершении уголов- но-наказуемого деяния.

Во-вторых, устанавливается форма процессуального акта в виде вступившего в законную силу судебного приговора. Зачастую данная часть определения на практике вызывает вопросы, поскольку некоторыми приговор суда признается как единственный процессуальный документ, допускающий установление виновности лица. На наш взгляд, трудно согласиться с такой позицией, поскольку данная интерпретация может привести к парадоксу: во всех случаях прекращения дела на досудебных и судебных стадиях, в т.ч.

по нереабилитирующим основаниям, лицо должно признаваться невиновным и подлежать восстановлению в правах. Полагаем, что в рассматриваемой нами ситуации приговор и по- становление – это всего лишь формы процессуальных решений суда на различных стадиях уголовного процесса. Ключевым же в определении является посыл, касающийся субъекта, принимающего решение о виновности или невиновности лица в установленном законом порядке.

Конституционное определение презумпции невиновности в полной мере соответ- ствует требованиям общепризнанных актов международного права, ратифицированных на- шим государством.

(10)

41

№4 (125)/2018

Всеобщей декларацией прав человека и гражданина [1] провозглашается, что вино- вность лица может быть установлена лишь «законным порядком путем гласного судебного разбирательства в условиях обеспечения ему всех возможностей для защиты» (ст. 12).

Аналогичным является определение рассматриваемого принципа в Международном пакте о гражданских и политических правах [2], предоставляющего обвиняемому право

«на справедливое и публичное разбирательство дела компетентным, независимым и бес- пристрастным судом, созданным на основании закона» (ст. 14). Наряду с этим, страна-у- частница указанного международного пакта обязуется в дальнейшем развивать возможно- сти защиты в судебном порядке (ст. 2).

Таким образом, установление виновности лица не судом при принятии процессуаль- ного решения о прекращении уголовного дела по нереабилитирующим основаниям идет в разрез с принципом презумпции невиновности, урегулированным Конституцией РК и актами международного права.

Вместе с тем, вопрос важен, прежде всего, с позиции усиления защиты прав и за- конных интересов подозреваемых, обвиняемых против незаконного и необоснованного привлечения их к уголовной ответственности. Он актуален и с позиции потерпевшего, не- заинтересованного в необоснованном освобождении виновных от уголовного наказания.

По данным правовой статистики, в досудебном производстве прекращение уголовного дела (преследования) по нереабилитирующим основаниям, влекущим освобождение от уголов- ной ответственности и наказания, применяется достаточно широко.

За последние три года, по сведениям Генеральной прокуратуры РК, число прекра- щенных уголовных дел по нереабилитирующим основаниям в сравнении с количеством уголовных дел, находящихся в производстве, выглядит следующим образом:

- в 2015 году из числа находящихся в производстве 402 821 уголовных дел прекра- щено 65 234 уголовных дела, что составляет 16,19%;

- в 2016 году из 408 775 уголовных дел прекращено 79 021 (19,33%);

- в 2017 году из 360 429 уголовных дел прекращено 68 584 уголовных дела (19, 02%).

В среднем по стране в стадии досудебного расследования каждое пятое уголовное дело прекращается по нереабилитирующим основаниям.

Вместе с тем не все представители уголовно-процессуальной науки признают дей- ствующее положение нарушением принципа презумпции невиновности, приводя различ- ные аргументы. По мнению профессора Головко Л.В., в рассматриваемом случае «вопрос о виновности остается неразрешенным, так как дело в суд не направлялось и по нему не принималось им решение по существу. Презумпция невиновности остается процессуаль- но не опровергнутой вступившим в законную силу приговором суда, иными словами лицо по-прежнему будет оставаться невиновным» [3].

Вместе с тем некоторые авторы пытались выяснить: является ли постановление о прекращении уголовного дела актом признания обвиняемого виновным в совершении пре- ступления? Один из столпов теории советского уголовного процесса член-корреспондент АН СССР М.С. Строгович, отвечая на данный вопрос, утверждал, что «постановление о прекращении уголовного дела никогда не было и не является актом признания обвиняемо- го виновным в совершении преступления, по каким бы основаниям это постановление не принималось и от кого бы оно ни исходило. Никого нельзя признать виновным посредством прекращения уголовного дела: постановление о прекращении уголовного дела – это не тот процессуальный акт, которым можно вменить в вину совершение преступления. Ведь ясно же: если уголовное дело прекращено, значит, уголовного дела, в юридическом значении этого понятия, больше нет. Как же можно признать человека виновным в совершении пре- ступления без уголовного дела, вне уголовного дела?» [4].

(11)

42

№4 (125)/2018

Подобную позицию заняли В. Лукашевич и В. Шимановский, утверждавшие, что

«нормы уголовно-процессуального права вменяют в обязанность органа расследования проводить досудебное производство, устанавливать, доказывать виновность (равно как невиновность) лиц. Однако установление вины – это еще не признание обвиняемого ви- новным. Признание лица виновным и установление, доказывание виновности – понятия далеко не равнозначные» [5].

Очевидно, что прекращение уголовного дела по нереабилитирующим основаниям, на наш взгляд, должно быть отнесено к исключительной компетенции суда. Такая позиция может быть обоснована следующими доводами:

- монопольное право прокурора на прекращение дела по нереабилитирующим осно- ваниям расходится с предназначением, устройством и функциями казахстанской прокура- туры;

- прокурор как орган уголовного преследования и сторона обвинения своим реше- нием не вправе констатировать юридический факт признания лица виновным в соверше- нии преступления и возлагать на себя соответствующую судебную функцию;

- постановление органа уголовного преследования о прекращении уголовного дела по нереабилитирующему основанию не может влечь признание виновности лица, как это предусмотрено в случае постановления судом обвинительного приговора;

- ограничения конституционных прав и свобод личности (запрет на государствен- ную службу, отдельные виды трудовой деятельности, продвижение по службе и т.п.) вслед- ствие прекращения дела по указанным основаниям должны иметь место только по реше- нию суда;

- при прекращении такого дела подлежат рассмотрению вопросы, касающиеся кон- ституционного права собственности (конфискация орудий и средств преступления, иму- щества, добытого преступным путем, запрещенных предметов, взыскание процессуальных издержек и т.п.), которые не вправе решать органы уголовного преследования, поэтому так или иначе они вынуждены будут обращаться по этим вопросам в суд;

- введение процессуальной фигуры следственного судьи и наделение его полномо- чиями прекращать дела по нереабилитирующим основаниям обеспечит беспристрастное и объективное разрешение вопроса в состязательном процессе с отделением данного субъек- та от функции обвинения;

- при таком порядке инициатива прекращения дел следственным судьей сохраняется за прокурором, который, во-первых, вносит подобное представление судье только по свое- му усмотрению соответствующих нереабилитирующих оснований, во-вторых, обязательно участвует в рассмотрении данного вопроса в суде;

- вследствие прекращения дела следственным судьей судебные функции по разре- шению дела по существу не будут выполняться внесудебными органами;

- кроме того, будет задействован механизм сдержек и противовесов между органами уголовного преследования и судом в принятии решений, существенно ограничивающих конституционные права и свободы граждан, поскольку согласно законодательству РК для лиц, освобожденных от уголовной ответственности по нереабилитирующим основани- ям, могут наступить неблагоприятные правовые последствия (запрет на государственную службу и др.), связанные с совершением ими виновно уголовного правонарушения;

- минимизируются пределы субъективного усмотрения и возможности злоупотре- бления со стороны следователя, дознавателя, органа дознания и прокурора, что будет пре- пятствовать незаконному и необоснованному освобождению виновных в совершении пре- ступлений лиц от уголовной ответственности и наказания;

- прекращение таких дел органами уголовного преследования способствует укры- тию преступлений, искусственному улучшению статистических показателей работы, тогда

(12)

43

№4 (125)/2018

как передача данной функции следственному судье усилит гарантии против незаконного признания лиц виновными, в деянии которых отсутствуют признаки преступления, но в отношении которых необоснованно применялись меры процессуального принуждения, вы- двигалось обвинение.

Таким образом, предусмотренное УПК РК право прокурора принимать решение о прекращении уголовного дела по нереабилитирующим основаниям явно противоречит подпункту 1) пункта 3 статьи 77 Конституции Республики Казахстан.

На основании изложенного представляется, что полномочия по прекращению уголовного дела (преследования) целесообразно разграничить следующим образом:

- по реабилитирующим основаниям – они реализуются следователем, органом до- знания с уведомлением прокурора либо самим прокурором;

- по нереабилитирующим основаниям – по представлению прокурора только судом в лице следственного судьи.

Историко-компаративный анализ показывает, что ещё в XIX веке Устав уголовного судопроизводства России 1864 г. относил прекращение дел к компетенции суда. В Герма- нии (малозначительность преступления; при применении пробации; перспектива освобо- ждения от наказания; деятельное раскаяние; отказ от уголовного преследования за новое преступление при достаточности наказания для исправления виновного, уже осужденного за совершение другого преступления), Украине (по всем основаниям в связи с освобожде- нием лица от уголовной ответственности), Эстонии(примирение сторон; нецелесообраз- ность наказания; отсутствие публичного интереса к делу; незначительность вины) на этапе досудебного производства по аналогичным нашему УПК нереабилитирующим основаниям уголовные дела прекращаются только с согласия суда.

Исходя из идеологической идентичности действующей редакции УПК Казахстана и УПК Украины, произведенной в РК рецепции отдельных положений украинского уго- ловно-процессуального закона логично заимствовать и подобную норму, а не делать это избирательно, исходя из ведомственных интересов органов прокуратуры.

Список литературы

1 Всеобщая декларация прав человека: принята резолюцией Генеральной Ассамблеи ООН от 10.12.1948 г. № 217 А (III). [Электронный ресурс] – URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/

O4800000001. (дата обращения 17.10.2018)

2 О ратификации Международного пакта о гражданских и политических правах [Элек- тронный ресурс]: Закон Республики Казахстан от 28.11.2005 г. № 91. [Электронный ре- сурс] – URL: http://adilet.zan.kz/rus /archive/docs/Z050000091_/28.11.2005. (дата обращения 22.10.2018)

3 Головко Л.В. Актуальные направления реформы уголовного судопроизводства в Респу- блике Казахстан. II. Должен ли суд обладать монополией на прекращение уголовных дел по нереабилитирующим основаниям? // Центр исследования правой политики. / Л.В. Голов- ко – Алматы, 2009. [Электронный ресурс] – URL: http: online.zakon.kz/?dok_id=30425816.

(дата обращения 25.10.2018)

4 Строгович М.С. Право обвиняемого на защиту и презумпция невиновности. / М.С. Стро- гович - Москва, 1984. - 110 с.

5 Лукашевич В., Шимановский В. О праве прокурора и следователя прекращать уголовные дела по нереабилитирующим основаниям / В. Лукашевич // «Социальная законность»

- 1991. - № 10. - С. 36–38.

(13)

44

№4 (125)/2018

А.Н. Ақпанов¹, Ф.М. Рахмитов²

1Л.Н. Гумилёв ат. Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан

2Қазақстан Республикасының заңнама институты, Астана, Қазақстан

Ақталмайтын негіздемелер бойынша қылмыстық істі тоқтату туралы процестік шешім қабылдайтын субъектілерге қатысты

Аңдатпа. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Процестік кодексі әлі де ақталмайтын негіздемелер бойынша қылмыстық істі тоқтатудағы прокурордың монополиялық құқығын сақтай- ды. Сонымен қатар, осындай негіздер бойынша істі тоқтатудың міндетті шарты болып іс-әрекеттегі қылмыстық құқық бұзушылықтың құрамының болуы екені анық, бірақ кінәсіз тұлғаларға қатысты бұл институт қолданылмайды. Осындай істердің тоқтатылу тәртібі тұлғаның қылмыстық жазалана- тын іс-әрекетті кінәлі жасағанының бекітілуімен ұштасады, сонымен бірдей уақытта оның кінәсі тек қана сотпен белгіленеді. Бұл жағдайда сот актісінің процестік нысаны индифирентті, себебі кінәлілікке үкім бойынша да, сондай-ақ сот қаулысы бойынша да жол бере отырып, ҚПК конститу- циялық норманы детализациялайды.

Сонымен қатар, адамның құқықтары мен бостандықтарын шектеуге (мемлекеттік қызметке түсуге тыйым салу, жекелеген қызмет түрлері, қызметі бойынша жоғарылату және т.б.) және соған тең қарулар мен қылмыс құралдарын, заңсыз пайданы, іс жүргізу шығындарын өндіріп алу бойын- ша ақталмайтын негіздерге байланысты істі тергеулік тоқтату сот шешімімен ғана орын алуы тиіс.

Осылайша, бұл мәселені тергеу судьясының құзыретіне жатқызуға болатыны көзделеді. Соттық тәртіп ақталмайтын негіздер бойынша істі тоқтату мәселесін объективті шешуді қамтамасыз етеді, осыған байланысты соттық функциялар сотқа дейінгі органдармен жүргізілмейді.

Түйін сөздер: Конституция, қылмыстық процесс, қылмыстық істің тоқтатылуы (қылмы- стық қудалаудың), ақталмайтын негіздемелер, прокурор, сот, тергеу соты.

А.N. Akhpanov¹, F.M. Rakhmitov²

1L.N. Gumilyov Eurasian National University, Astana, Kazakhstan

2Institute of legislation of the Republic of Kazakhstan, Astana, Kazakhstan

On the issue of the subjects of the procedural decision on the termination of the criminal case on non-rehabilitating grounds

Abstract. The criminal procedure code of the Republic of Kazakhstan still retains the exclusive right of the Prosecutor to terminate the criminal case on non-rehabilitating grounds at the stage of pre- trial investigation. Meanwhile, it is obvious that the mandatory condition for the termination of the case on such grounds is the presence in the act of a criminal offense. While this institution is not applicable to innocent persons. The procedure for the termination of such cases involves the allegation of the guilty person committing a criminal act, while his guilt can be established exclusively by the court. In this case, the procedural form of the judicial act is indifferent, since the CPC details the constitutional norm, allowing the statement of guilt both by verdict and by court order. Besides, restrictions of the rights and freedoms of the person (a ban on receipt on civil service, separate types of activity, promotion, etc.) as a consequence of the termination of business on the non-rehabilitating bases, and equally confiscation of tools and means of crime, illegal profit, collecting procedural costs shall take place only by a court decision. Thus, it seems that this issue should be referred to the competence of the investigating judge. Judicial procedure to ensure an objective resolution of the issue of termination of the case on non-rehabilitating grounds, in connection with which judicial functions will not be performed by non-judicial authorities.

Keywords: Constitutional, criminal proceeding, termination of criminal proceedings (prosecution), non-rehabilitating bases, prosecutor, court, investigating judge.

(14)

45

№4 (125)/2018

References

1 Vseobshchaya deklaratsiya prav cheloveka: prinyata rezolyutsiyey General’noy Assamblei OON ot 10.12.1948 g. № 217 A (III) [Universal Declaration of Human Rights: adopted by the UN General Assembly Resolution No. 217 A (III) of December 10, 1948]. [Electronic resource]

Available at: http://adilet.zan.kz/rus/docs/O4800000001. (Accessed: 10.17.2018) [in Russian]

2 O ratifikatsii Mezhdunarodnogo pakta o grazhdanskikh i politicheskikh pravakh: Zakon Respubliki Kazakhstan ot 28.11.2005 g. № 91 [On ratification of the International Covenant on Civil and Political Rights: Law of the Republic of Kazakhstan dated November 28, 2005 No.

91]. [Electronic resource] Available at: http://adilet.zan.kz/rus/ archive / docs / Z050000091_ / 28.11.2005. (Accessed: 10.22.2018) [in Russian]

3 Golovko L.V. Aktual’nyye napravleniya reformy ugolovnogo sudoproizvodstva v Respublike Kazakhstan. II. Dolzhen li sud obladat’ monopoliyey na prekrashcheniye ugolovnykh del po nereabilitiruyushchim osnovaniyam? [Actual areas of criminal justice reform in the Republic of Kazakhstan. Ii. Should the court have a monopoly on the termination of criminal cases on non-rehabilitating grounds?]. // Tsentr issledovaniya pravoy politiki [Center for the Study of Right Policy]. (Almatyi, 2009). [Electronic resource] Available at: http: online.zakon.kz/?dok_

id=30425816. (Accessed: 25.10.2018) [in Russian]

4 Strogovich M.S. Pravo obvinyayemogo na zashchitu i prezumptsiya nevinovnosti [The right of the accused to the defense and presumption of innocence]. (Moscow, 1984, 110 p.). [in Russian]

5 Lukashevich V., Shimanovskiy V. O prave prokurora i sledovatelya prekrashchat’ ugolovnyye dela po nereabilitiruyushchim osnovaniyam [On the right of the prosecutor and the investigator to terminate criminal cases on non-rehabilitating grounds]. («Social legality», 1991, (10), P. 36–38.).

[in Russian]

Сведения об авторах:

Ақпанов А.Н. - заң ғылымдарының докторы, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-ның қылмыстық құқық кафедрасының профессоры, ҚР ІІМ еңбек сіңірген қызметкері, Сәтпаев көшесі 2, Астана, Қазақстан.

Рахмитов Ф.М. - заң ғылымдарының кандидаты, Қазақстан Республикасы Заңнама инсти- туты қылмыстық, қылмыс- тық-процестік, қылмыстық атқару заңнамасы және сот сарапта- масы бөлімінің аға ғылыми қызметкері, Астана, Қазақстан.

Akhpanov A.N.- Doctor of jurisprudence, Professor of the Department of Criminal Law L.N.

Gumilyov Eurasian National University, honored worker of the Ministry of Internal Affairs of RK, Satpayev str., 2, Astana, Kazakhstan.

Rakhmitov F. - Candidate of Jurisprudence, Senior research fellow of the Department of the criminal-proceeding, criminal-executive legislation and forensic examination of the Legislation Institute of the Republic of Kazakhstan, Astana, Kazakhstan.

(15)

157

№4 (125)/2018

«Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы.

Құқық сериясы» журналында мақала жариялау ережесі

1. Журнал мақсаты. Заң ғылымдары бойынша мұқият тексеруден өткен ғылыми құндылығы бар мақалалар жариялау.

2. Журналда мақала жариялаушы автор мақаланың қол қойылған бір дана қағаз нұсқасын Ғылыми басылымдар бөліміне (редакцияға, мекенжайы: 010008, Қазақстан республикасы, Астана қаласы, Қ. Сәтпаев көшесі, 2, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Бас ғимарат, 408 кабинет) және vest_law@enu.kz электрондық поштасына Word форматындағы нұсқаларын жіберу қажет. Мақала мәтінінің қағаз нұсқасы мен электронды нұсқалары бірдей болулары қажет.

Мақалалар қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде қабылданады.

3. Автордың қолжазбаны редакцияға жіберуі мақаланың Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің хабаршысында басуға келісімін, шетел тіліне аударылып қайта басылуына келісімін білдіреді. Автор мақаланы редакцияға жіберу арқылы автор туралы мәліметтің дұрыстығына, мақала көшірілмегендігіне (плагиаттың жоқтығына) және басқа да заңсыз көшірмелердің жоқтығына кепілдеме береді.

4. Мақаланың көлемі: 8 беттен 18 бетке дейінгі көлемде қабылданады;

Мақаланың құрылымы: ( А4 беттінде, кітап өлшемінде, жолдың барлық жақтауы – 20 мм. Шрифт: Times New Roman, размер (кегль) - 14);

5. ХҒТАР http://grnti.ru/ - бірінші жолдың сол жақтауында;

Автор(лар)дың аты-жөні – жолдың ортасында;

Мекеменің толық атауы, қаласы, мемлекеті (егер авторлар әртүрлі мекемеде жұ- мыс жасайтын болса, онда әр автор мен оның жұмыс мекемесі қасында бірдей белгі қой- ылу керек) – жолдың ортасында;

Автор(лар)дың Е-mail-ы – жақша ішінде, курсивпен, жолдың ортасында;

Мақала атауы – жолдың ортасында, жартылай қою кіші әріппен жазылады;

Аннотация (100-200 сөз; формуласыз, мақаланың атауын мейлінше қайталама- уы қажет; әдебиеттерге сілтемелер болмауы қажет; мақаланың құрылысын (кіріспесі, мақаланың мақсаты, міндеттері, қарастырылып отырған сұрақтың тарихы, зерттеу әдістері, нәтижелер/талқылау, қорытынды) сақтай отырып, мақаланың қысқаша мазмұны берілуі қажет).

Түйін сөздер (6-8 сөз не сөз тіркесі)

Түйін сөздер мақала мазмұнын көрсетіп, мейлінше мақала атауы мен аннотациядағы сөздерді қайталамай, мақала мазмұнындағы сөздерді қолдану қажет. Сонымен қатар, ақпараттық-іздестіру жүйелерінде мақаланы жеңіл табуға мүмкіндік беретін ғылым салаларының терминдерін қолдану қажет.

Негізгі мәтін мақаланың мақсаты, міндеттері, қарастырылып отырған сұрақтың тарихы, зерттеу әдістері, нәтижелер/талқылау, қорытынды бөлімдерін қамтуы қажет – жоларалық интервал - 1, азат жол «қызыл жолдан» - 1,25см, беттеу жолағы – еніне сай жасалады.

Таблица, суреттер – аталғаннан кейін орналастырылады. Әр таблица, сурет қасында оның аталуы болу қажет. Сурет айқын, сканерден өтпеген болуы керек.

Мақаладағы формулалар тек мәтінде оларға сілтеме берілсе ғана номерленеді.

Жалпы қолданыста бар аббревиатуралар мен қысқартулардан басқалары міндетті түрде алғаш қолданғанда түсіндірілуі берілуі қажет.

Қаржылай көмек туралы ақпарат бірінші бетте көрсетіледі.

(16)

158

№4 (125)/2018

Әдебиеттер тізімі

Мәтінде әдібиеттерге сілтемелер тікжақшаға алынады. Мәтіндегі әдебиеттер тізіміне сілтемелердің номерленуі мәтінде қолданылуына қатысты жүргізіліде: мәтінде кездескен әдебиетке алғашқы сілтеме [1] арқылы, екінші сілтеме [2] арқылы т.с.с. жүргізіледі. Кітапқа жасалатын сілтемелерде қолданылған бетттері де көрсетілуі керек (мысалы, [1, 45 бет]).

Жарияланбаған еңбектерге сілтемелер жасалмайды. Сонымен қатар, рецензиядан өтпейтін басылымдарға да сілтемелер жасалмайды (әдебиеттер тізімін әзірлеу үлгілерін төмендегі мақаланы рәсімдеу үлгісінен қараңыз).

6. Мақала соңындағы әдебиеттер тізімінен кейін библиографиялық мәліметтер орыс және ағылшын тілінде (егер мақала қазақ тілінде жазылса), қазақ және ағылшын тілінде (егер мақала орыс тілінде жазылса), орыс және қазақ тілінде (егер мақала ағылшын тілінде жазылған болса) беріледі.

Авторлар туралы мәлімет: автордың аты-жөні, ғылыми атағы, қызметі, жұмыс орны мен мекенжайы, телефон, e-mail – қазақ, ағылшын тілдерінде толтырылады.

7. Қолжазба мұқият тексерілген болуы қажет. Техникалық талаптарға сай келмеген қолжазбалар қайта өңдеуге қайтарылады. Қолжазбаның қайтарылуы оның журналда басылуына жіберілуін білдірмейді.

Редакцияға түскен мақала жабық (анонимді) тексеруге жіберіледі. Барлық рецензиялар авторға жіберіледі. Автор (рецензент мақаланы түзетуге ұсыныс берген жағдайда) үш күн аралығында қайта қарап, қолжазбаның түзетілген нұсқасын редакция- ға қайта жіберуі керек. Рецензент жарамсыз деп таныған мақала қайтара қарасты- рылмайды. Мақаланың түзетілген нұсқасы мен автордың рецензентке жауабы редакцияға жіберіледі.

8. Төлемақы. Басылымға рұқсат етілген мақала авторларына төлем жасау туралы ескертіледі. 2019 жылға төлемақы көлемі ЕҰУ қызметкерлері үшін - 4500 теңге, басқа ұйым мен мекеме қызметкерлері үшін - 5,500 теңге.

Рекзивизиттер:

АО «Банк ЦентрКредит»

БИК банка: KCJBKZKX

ИИК: KZ978562203105747338 (KZT) Кнп 861

Кбе 16

АО «Bank RBK»

Бик банка: KINCKZKA

ИИК: KZ498210439858161073 (KZT) АО «ForteBank»

БИК Банка: IRTYKZKA ИИК: KZ599650000040502847