ауылшаруашылығы өндірісін мемлекеттік қолдау шараларының жүйесі керек.
Аталмыш жобаны іске асыру машина жасау, химия өндірісі, білім беру, ғылым, далалық мал шаруашылығы өндірісін ж әж т.т. дамытуға мүмкіндік береді ж ә ж миллиондаған түрақты жүмыс орындарын қүруға жағдай жасайды. Ішкі түтыну нарығы үлғаяды, біздің банк жүйесіж түрақтылық беретін отандық сапалы қарызгерлер қалыптасады.
Қой шаруашылығында кластер күру, экономиканы әртараптандыруға жәш инфрақүрылымды жаңғыртуға, елің қуат көздері жәш металл бағаларына тә}елділігін азайтуға, Республиканың экспорттық әл^етін кеңейтуге, елдің азық- түлік қауіпсіздігін нығайтуға мүмкіндік береді.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Дрогунов М.Ф. // Кластер. 2005. - С.34.
2. Марин С.Р. // Экономическая отрасль. 2007. - С.52.
3. Смирнов В.В. // Кластеры. 2002. - С. 134.
Резюме
В данной работе рассмотрены проблемы при кластеризации экономики П авлодарской области, такж е доказано, что для увеличения конкурентоспособности региона следует использовать кластерный подход.
Resume
In the article the problems o f clustering in the economy o f Pavlodar region have been examined, and it was proved that the cluster approach should be used fo r increasing the region’s competitiveness.
ӘОЖ338. 43. 02 (574)
АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫН РЕТТЕУДЕГІ
шығу мәселесі. Халқымыздың тұрмыс деңгейін арттыруда бұл мәселені дұрыс шешудің үлкен маңызы бар. Бірде-бір дамыған елде егін жәш мал шаруашылықтары түтастай нарықтың ерікті «ағысына» жіберілмеген.
Кейбір кәсіпкерлер бизнес мемлекеттік р етт^ д і қабылдамайды деп санайды. Бірақ, Нобель сыйлығының лауреаты Дж. Стиглердің мемлекеттік р е т т ^ жөніндегі белгілі зертт^леріш сүйежтін болсақ, бизжс мемлекеттік ретт^ден мүлдем алшақтамайды, қайта керісінше ол бәсекедегі тә)екелді істерді мемлекет тарапынан қорғауды талап етеді. Бүл қүбьшыстар нарықтық қатынастағы Қазақстанның аграрлық секторына да тән.
Ең алдымен экономикалық реттеуде жер реформасы - мемлекет деңгейіндегі үлттық мәселелерді қамтитын аса күрделі процесс. Әлемдік тәжірибеде жерге шексіз жеке меншіктік қүқығын бермей, мемлекет ж әж қоғамдық мүдделердің артықшылығын қамтамасыз ететін әр түрлі шект^лер бар. Мүндай қүқықты беру - мақсат емес, тек жерді пайдалану тиімділігін арттыру үшін пайдаланылатын қүрал. Ауыл түрғындарын көп толғандыратын мәселе - жерге жеке меншік орнатудан гөрі, одан алынатын өз еңбегіжн түскен нәтижеге иелік ету қүқығы. Атап айтқанда, кеңіжн етек алған бүрынға тәжірибені, яғни, алдымен ауьшдың бар өнімін, пайдасын алып қойып, соңынан дотация, қарыздарын ө т ^ түрінде біртіндеп қайтарудан арылу мүмкіндігін беру қажет.
Ауылшаруашылығында экономикалық қарым-қатынастарды р е т т ^ үшін залогтық (кепілдікті) сатып алу операциясы бойынша есеп айырысуды енгізу жөніндегі үсыныстардың едәуір мәні бар. Бүл жағдайда шикізатты өн д^, дайын өнімді алғаннан соң тауар өндірушілерге шикізат қүны мен нақтылы төленген аванс сомасы арасындағы айырмашылықты залогтық баға бойынша тө л ^ қажет. Кепілдікті сатып алу операциясын жүзеге асыру үшін дайындаушы ж әж өнддтлі кәсіпорындарды кепілдікті сатып алу үйымдары етіп қүратын болсақ, нарықтық баға қүрылымын ж әж ауыл шаруашылық тауарын өндірушілерінің табыстылығын ретт^ге жағдай жасалынады.
М ем лекеттік салы қ саясаты нда ауыл ш ауаш ы лы ғы на қатысты жеңілдікпен салық салу арқылы олардың ынталандырушы функциясын күшейту керек. Салық салудың жгізгі объектісі ретінде жалпы табысты ғана алу тиімді болар еді.
Республика халқы н азық-түлікпен және өнеркәсіпті шикізатпен қамтамасыз ету үшін жыл сайын дайындаупіы, өнд^ші, сатушы үйымдардың ж ә ж жеңіл өж ркәсіп орындарының тауар өндірушілер мен форвардты, фъючерстік контрактілер жасап, кепілдікті сатып алу операцияларын жүзеге асыруы қажет. Сонда тауар өндірушілералдын ала пайызсыз жсие алу мүмкіндігіне ие болады. Өйткені, форвардтық операциялар - бүл болашақтағы өнімді қазіргі сату бағасымен контрактілі өткізу де, фъючерстік операциялар - белгілі бір көлемдегі, саладағы болашақтағы өнімніц
контрактісін болашақтағы нарықтық баға жгізінде сату. Алдағы жылдың өнімін сату - бұл пайызсыз жсие алумен қатар, ауыл шаруашылық бағалы қағаздар нарығын құруға, тұрақты сұраныс пен өнімді кепілдікті өткізуге, сатып алушылардың қаржы қорларын тиімді жұмсауына жәш инфлияциялық процестердің төменд^іш мүмкіндік береді.
Ауыл шаруашылық тауар өндірушілерінің қаржы жағдайына сатылған өнімге уақтылы есеп айырысудың сақталмауы қатты эсер етеді. Сондықтан өзара есеп айырысудың бақылау мерзімін бекіту керек.
Қазіргі қиын нарық жағдайында әртүрлі ауыл шаруашылық субектілеріне техника иемдену басты проблема болып түр. Осы қиыншылықтан шығудың бірден бір жолы лизингтік қаржыландыру. Мен Қазақстан жағдайындағы лизинг туралы біржше мәсежні талдап көрейін.
Лизингтік қаржыландырудың банкгік жсие жүйежрішн айырмашылығы бар ма?, ауыл шаруашылығы техникаларын лизингтік қаржыландырудың, содан кейін лизингтік қаржыландырумен қол жеткен техникаларды сақтандыру жүйесінің қазіргі пәрмені қандай? деген сияқты біржше сүрақ туындайды.
Мен осы секілді біршше сүраққа жауап беріп көрейін.
Қазір лизинг компаниялары лизингтік жолмен қаржыландырылған техникаларды сақтандырудың тәжірибесін қолға ала бастады. Бүл бірқатар компанияларда сыннан өтіп үлгерді. Лизинг техникасы үрланган, өртеніп кеткен жмесе уақытша істен шыққан жагдайда оның шыгынын сақтандыру жүйесі арқылы жабудың төэриялық, тәжірибелік мүмкіндіктері қарастырылып жатыр. Бірақ сақтандырудың бүл түрі әлі сүранысқа ие болган жоқ.
Әриш шаруалар үшін лизингтің ең қызықты жагы ол -пайыздық өсім.
Алдагы уақытта лизингтік келісімшартгар жгізінде лизингтік пайыздың өсімі төмендету мәсежсі тагы туындап отыр, Енді осыган тоқталып кететін болсақ:
Лизингтік келісімшарттар қүрылымы жагынан инвестициялық институт болгандықтан, ол қысқа мерзімді болуы мүмкін емес. Кез келген лизингтік компанияның шсиеікндіру мерзімі 3-5 жыд әрі кетсе 10 жыл болуы мүмкін.
Несиежндіру мерзімі де, оның пайыздық мөлшері де жобаны қаржьшандырып отырган қаржыландыру көзіш, сонан соң жобадагы лизинг мүлігінің өзііюзі ақтайтын мерзіміш байланысты. Өзіндік қүнын 10-12 айда ақтайтын техниканы 3-5 жьшга шсиежндіру мүлдем ақьшга сыймайды. Нарық саласында жүрген кез келген компания нарық динамикасының алдын алып жүруі тиіс. Лизингтік жсиенің пайыздық мөлшерін төмендетуге кез келген компания мүдделі.
Көптеген компаниялар өзінің жсиелендіруші - қүрылтайшы банктерімен қатар едюпалық Қайта қүру ж әж Даму банкінің жсие жүйесі арқьшы ірі жобаларды қаржьшандыруды қолга ала бастады. Тіпті пессимистік болжамның өзі алдагы 2 жьшда лизингтік пайыздар мөлшері айтарлықтай төмендейтінін айтады. Ауыл шаруашылыгы техникаларын лизингтік қаржыландырудың қазіргі мүмкіндіктері туралы тоқталып кетейін. 2004 жылы елге лизингтік
с е р и я Э КО Н О М И Ч Е С КА Я ^ ^ ^ 4 5
қаржыландыру арқылы жеткізілетін бірқатар техникалар Үкімет қаулысымен қосымша құн салығынан босатылган Кейбір лизинг компаниялары ауылда, жеке мшшігінде 5 гектардан 500 гектарға дейін жері бар кәсіпкер-шаруаларды құны 5-50 мың АҚШ доллары тұратын ауыл шаруашьшығы техникасымен лизинг арқылы шсиеікндіруді бастады. Енді ауьшдағы кәсіпкерлер лизингтік жобамен қаржьшандырылган лизинг мүлігін кепілге қойып, оның бастапқы жарнасын төжп, қажетті техникага ие бола алады.
Ресей, Өзбекстандагыдай өнім арқылы лизингтік жсиемен есеп айырысу үрдісі бізге әлі енгізіле қойган жоқ. Бір айта кетер жайт - лизингтік шсиеге қол қойган шаруа банктердегідей ай сайын емес, жылына бір рет, өзіж қолайлы мерзімде есеп айырыса алады. Банктер ауыл шаруашылыгы үшін консервативті жүйе болса, лизингтік қаржыландыру қүрылымы жагынан ауыл шаруашылыгына жақындау. Банктік несие мен лизингтік несие арасындагы бәсеке Қазақстанда гана емес, барлық елде бар. Меніңше, ерте ме, кеш пе, банктер лизинг компанияларын дербес қүрылым ретінде «жеке отау» етіп бөлек шыгарады. Өйткені лизинг жүргізуге арнай рүқсаты бар кейбір екінші деңгейдегі банктер әрбір жоба үшін лицензиялап отыруы қажет.
Ал бүл міндет лизинг компаниясының тікелей қүзырында болгандықтан, лицензияның қажеті жоқ, лизинг алу үшін компания көмегіне жүгінген кәсіпкер қалтасынан қосымша шыгын шыгармайды. Бүл - екі жақ үшін де уақыт та, қаржы да үшмделеді деген сөз.
Салалық лизингтердің ерекшеліктері ең алдымен лизинг техникасының өтімділігінде дер едім. Егер транспорт шмесе жылжымалы мүліктің өтімділігі жогары болса, дефольт жагдайында компания өз өнімін қайтарып алып, қайталама нарықта қайта сата алады.
Айта кету керек, лизинг жобасындагы техникалардың өтімділігі жогары болган сайын оның бастапқы жарнасы да қомақты болады. Бүл - компанияның дефольт жагдайынан өзін-өзі сақтандыруы. Енді мемлекет тарапынан лизингтің дамуына қосып жатқан үлесі жайлы айтып кетейін.
Мемлекеттің жасап жатқан іс -шаралары өте ауқымды. Бүның дәлелі ретінде “ҚДБ-Лизинг» акциожрлік қогамы «Қазақстанның Даму Банкінің»
еншілес үйымы болып табылады ж әж «Қазына» Түрақты даму қоры» АҚ жүйесіш кіретін компанияны айтын кетуге болады. Компания Қазақстан Республикасының индустриалдық-инновациялық даму стратегиясын іске асыру шеңберінде «Қазақстанның Даму Банкі» үсынган инвестициялық жобаларды қаржыландыру қүралдарын кеңейту мақсатында 2005 жылдың 6 қыркүйегінде қүрылды.
Өкімет басшылыгымен қүрылган компания қызметі - Қазақстан Республикасы кәсіпорындарының жгізгі қорларын жаңарту үшін қажетті жагдайлар тугызу, жаңа өндіріс орындарын қүру үшін инвестициялау саясатын қарқынды дамыту.
Мақсаттары:
- лизинг саласындағы мемлекеттік инвестициялық саясатты жетілдіру ж әж оның тиімділігін арттыру;
- өңдеуші өнеркәсіпті, өндіруш і және көлік инфрақұрылымын дамыту;
- ел экономикасына сыртқы ж ә ж ішкі инвестицияларды тарту мен орналастыру кезінде даму институттарымен өзара бірлесіп жұмыс іст^.
Міндеттері:
- инвестициялық жобаларды орташа және ұзақ мерзімді лизингілік қаржыландыру;
- Қазақстан Республикасы экономикасының өндіруші секторын басқа қаржы институттарымен бірлесіп қаржыландыру жолымен лизингілік қаржыландыруды ынталандыру;
- ірі инвестициялық жобаларды іске асыру үшін лизингілік қаржыландыру механизмін қолдану.
- жабды қтарды ң жекелеген түрлерінің импортын қосылған қүн салығынан босату. «ҚДБ- Лизингтегі» лизингілік қаржыландырудың жгізгі шарттары:
- Лизингінің ең төменгі сомасы 1 млн. АҚШ доллары - Лизингінің мерзімі 3 жылдан 20 жылға дейін
- Лизингінің пайыздық ставкасын жобаның тә)екелдік деңгейіж сәйкес белгіл^
- Инвестициялық басымдықтарға сәйкес болу.
Қалай дегенмен, лизингтік қаржыландыру біздің еліміздің ауылшаруашылығының “ локомативтерінің” б ір і. Сондықтан, лизингтік қаржыландыруды дамыту біздің міндетіміз.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. К^лімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Қүдайбергяюва Н.А., Жантаева А.Ә.
Қаржылық есеп оқу қүралы. - Алматы: Экономика, 2001.
2. К^лімжанов К.Қ., Төлегенов Э.Т., Байдаулетов М.Б., Қүдайбергенов Н .А. С убъ ектін ің қарж ы -ш аруаш ы лы қ қы зм еті б ухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы. - Алматы: Экономика, 1998.
3. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша-қазақш а сөздік.
-А лм аты : Сөздік-Словарь, 1999.
4. Төлегяюв Э.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйежрі. - Алматы: Экономика, 2001.
5. Сатыбалдин С.С. Кәсіпорындар мен бірлестіктердің шаруашылық жүмыстарына талдау. - Алматы, 1989.
6. Каланова Ш.М., Дубский Ю.В. Методическое пособие по планированию и организация дипломного проектирования. - Тараз, 1999.
с е р и я Э КО Н О М И Ч Е С КА Я ^ ^ ^ 4 7
7. Уркунчиев Е.М., БаимбетовМ.К. Рабочая программа прохождения преддипломной практики для студентов специальности 0708 - “Экономика социология труда”. - Тараз, 2002.
8. “Салық жэж бюджетке тшывтін басқа да міндетгі төжмдертуралы” 2001 жылғы 12 маусымдағы № 209-ІІ Қазақстан Республикасының салық кодексі.
9. Ануфриев В. Е. Учет капитала предприятия Бухгалтерский учет.
2001. № 5 .-с . 5-1.
10. Балабанов И. Т. Анализ и планирование финансы хозяй
ствующего субъекта. - Москва.: «финансы и статистка», 1998. - 112 с.
11. Ефимова О.В. Анализ собственного капитала. Бухгалтерский учет
№1. 1999.
Резюме
Созданная управлением власти компания по услугам для предприятий по созданию условий для обновления фонда Республики Казахстана для интенсивного развития инвестиционной политики производства.
Resume
The service company established by the authority management fo r creating o f conditions fo r refreshing o f the Republic Kazakhstan Funds fo r intensive development o f the investment policy.
ӘОЖ 330.33.01(574.42)