7.4 САТЫП АЛУ-САТУ КЕЛІСІМ ШАРТЫН ЖАСАУҒА ҚОЙЫЛАТЫН
Келісімшарт бағасы мен жалпы сомасы
Контрактілі баға әрқашанда тауардың бір бірлігіне орнатылады (тонна, дана). Бағалардың келесідей тҥрлері қолданылуы мҥмкін:
►тҧрақты баға – келісімшартты жасасу кезінде белгіленеді және есеп айрысу біткенге дейін ӛзгермейді
►ӛзгермелі баға – сыртқы жағдайларға байланысты (мысалы, инфляция) тауардың нақты тасымалдау уақытына тҥзету енгізілетін, келісімшарт жасасқан кездегі келісілген базалық баға
►кейіннен белгіленетін баға – келісімшартты жасау кезінде бағаны орнатпайды, тек контрактте оның қашан және қалайша анықталатыны кӛрсетіледі.
Тауар бірлігінің бағасы + опцион
Тауардың барлық санының қҧны + опцион
Баға тасымалдаудың белгілі бір базисіне орнатылады
Тауар бағасына қосылған шығындар
Контрактты орындау барысында тауар бағасының ӛзгеруі Тауарларды
жеткізу мерзімдері
Сатып алушылардың мерзімдерді нақты ҧстануға деген талаптары экономикалық тҧрғыдан негізделген. Осыған байланысты тауарлар тасымалының мерзімін ӛткізіп алғаны ҥшін санкциялар кҥшейеді. Әдетте келісімшартта тасымалдау мерізмін шамалы ғана ӛткізудің шекті мерзімі кӛрсетіледі немесе тасымалдау мерзімі бірден кӛсетіледі. Мерзімдер келесідей болуы мҥмкін:
►басты міндеттемелерді орындау мерзімі; қосымша міндеттемелерді орындау мерзімі
►келісімшартта жалпы іс-әрекет ету мерзімін анықтау
►орындау мерзімдерінің орындалу кезектілігі (тауар айналымы операциялары кезінде – тауарды тиеу пропорционалды немесе сәйкестендірілген кӛлемде нақты қарама-қайшы шарттарда жҥргізіледі)
►орнатылған мерзімі болмаған жағдайда міндеттемелердің орындалуы егерде келісімшартпен немесе заңмен басқаша анықталмаса, несие беруші талап еткен 7 кҥннен бастап жҥргізіледі
►міндеттеменің мерзімнен тыс орындалу мҥмкіндігі кӛрсетіледі (заңмен, келісімшартпен немесе басқа да міндеттемелерден қарастырылмаса, қарыз берушінің ӛз міндеттемелерін мерзімнен ерте орындауға қҧқығы бар ) Тасымалдау
базисі Сыртқы экономикалық келісімшарттар ҥшін:
►келісімшарттың орындалу орнын анықтау
►егерде затты беру меншік қҧқығын беру уақыты болып анықталмаса, меншік қҧқығы, беру мерзімін анықтау мерзімі деп танылады
►кездейсоқ қайтыс болу тәуекелін беру (келісімшартпен басқаша кӛрсетілмесе, меншік қҧқығының пайда болуы кезінде туындайды)
Тӛлем шарттары
Біздің республика территориясындағы барлық есепайрысулар ҧлттық валюта - теңгемен жҥзеге асырылады, егерде тараптардың келісімімен басқаша кӛзделмесе. Кӛбінесе тәжірибеде тӛлемдердің келесідей тҥрлері кездеседі:
►банктік аударымдармен есепайрысу
►чектермен есепайрысу
► инкассо есепайрысулары
► аккредитивтармен есепайрысу
►алдын-ала тӛлем
►толық тасымал/орындалған жҧмыс ҥшін тӛлем
►толық тӛлем ҥшін аванс
►барлық тасымал шегіндегі әрбір нақты тасымал ҥшін тӛлем
►аккредитив бойынша тӛлем
►банктік сақтандыру/кепілдемесі бойынша тӛлем Тауар сапасы
мен оның кепілдемелері
ҚР АК 422 бабының 1 тармағына сәйкес, сатушы сапасы келісімшарттағыға сәйкес болатын тауарды сатып алушыға беруге міндеттенеді. Келісімшартта мыналар кӛрсетілуі керек:
►келісімшарт бойынша жалпы саны
►опцион
►минималды саны (тасымалдың минималды партиясы (вагон, контейнер және т.б.)
►сандық орындалу сатылары (графигі)
►тасымалдау санын тасымалдау (барлық) бойынша жабдықтаушы міндеттемесінің алдын –ала тасымалданған санына (сонымен қатар талапқа сай емес қабылдау,кепілдеме және т.б.) тәуелділігі;
►сапаға қойылатын талаптар
►сапасын тексеру (біріккен немесе біржақты актілер,
тәуелсіз сарапшылар)
►саны және сапасы бойынша қабылдау, актілерді рәсімдеу Кӛлік
шарттары
Келісімшартпен сатып алушының немесе сатушының
тауарды сақтандыру міндеттемелері қарастырылуы мҥмкін.
Кӛліктік шарттар:
►кӛліктік қамтамасыз ету бойынша тараптардың міндеттемелері (әдетте, кӛлікті базисқа дейін сатушы, базистан кейін – сатып алушы қамтамасыз етеді);
►кӛлік тҥрі, қосалқы бӛлшектермен қамтамасыз ету және т.б;
►кім тікелей және кімнің есебінен сатушы қоймасынан жҥкті тиеуді жҥргізеді, штабельдеуді, тҥсіруді, қайта тиеуді және т.б
►тасымалдау бойынша шығындарды ҥлестіру;
►Инкотермс - 2000 – тасымалдаудың базистік шарттары
Маркалау, қораптау
►Тауарды маркалауға қойылатын талаптар, әдетте кӛрсетіледі: сатушы, шыққан елі, контракт №, сатып алушы, оның мекен-жайы, орны номер/барлық партия орнының номері, темір жол бағытының станциясы, келу аэропорты, сақтау мерзімдері және т.б., брутто-нетто, жәшік мӛлшерлері
►Қораптауға қойылатын қарапайым талаптар: ылғалдан қорғауды сақтау, тауар сипатына байланысты қарапайым қораптау (қҧрал-жабдық ҥшін ғаша, пластикалық, пластмассалық
►қорап крандармен қайта тиеуге жарамды болуы керек
►қораптау алдындағы қҧрал-жабдық консервациясы;
►қорапқа спецификациясы салынады (қорапта парағы – тауарлар тізімі, саны және т.б.)
►қораптау габариттері жылжымалы қҧралдардың мӛлшерлеріне сәйкес болуы керек (қҧрал-жабдық мӛлшерлері дайындаушымен келісіледі)
Қҧжаттандыру, ескерту
►тауармен бірге берілетін қҧжаттар – сапа сертификаты, ветеринарлық сертификат, спецификациясы, лицензиясы;
тауарды тӛлеу ҥшін талап етілетін қҧжаттар – тауарлы- кӛліктік қҧжаттар,сақтандыру полисі, шот-фактура
►реквизиттердің, берілгендердің ауысуы туралы ескертулер және т.б
►қҧжаттарды беру мен ҧсыну тәсілдері,жазу тәсілдері (тапсырысты хатпен жіберу, почталық жіберу, жіберу туралы ескерту, бағалы қағаз, факсимильді хабарландыру, ҧсынушыға беру, ҥшінші тҧлғаға қҧжаттарды беру)
►делдалдық операциялар кезінде делдал-фирмаға сатушыға сатып алушымен ҧсынылатын барлық қҧжаттардың кӛшірмесі жіберілуі керек – ол тҥсініспеушіліктерді болдырмау ҥшін қажет
Ӛнімді сақтандыру
► кӛлікті және басқа да тәуекелдерді сақтандыру
► сақтандыру компаниясын анықтау
► сақтандыру шарттары
► сақтандыру сомалары мен тӛлемдері,бӛлу
► сақтандыру компенсациясын тӛлеуден бас тарту жағдайлары
Наразылықтар мен санкциялар
►орындау мерзімін ӛткізіп алғаны ҥшін (мерзімнен кейін орындау), орындаудан бас тартқаны ҥшін (орындалуы болмады және болмайды да), қҧжаттарды беру мерзімін ӛткізіп алғаны ҥшін айыппҧлдар мен ӛсімақылар
►санкциялардан басқа келісімшарт келесілерді қарастыруы керек: келісімшарт бҧзылған жағдайда сомаларды қайтару инфляция коэффициентінен немесе банктің депозиттік ставкасының пайызынан шыға отырып есептеледі
►санкция мӛлшерлерін келісіп алу; санкцияны есептеу әдістері (келісімшарт сомасынан, тауардың таза қҧнынан, ӛткізіп алған әрбір кҥн ҥшін ӛсімақы,«пайызды пайызға»
есептеу әдісі)
►тҧрақсыздық айыбын (пеня, айыппҧлдар) сҧрау туралы шақырту мерзімдері
►сот тек қана заңға қайшы келмейтін келісімшарт шарттары негізінде ғана шешім шығарады
Тараптардың таластары (сот
таластары)
►келісімшартты орындау туралы заңды тҧлғаның талаптарына жауап берушінің орналасуы бойынша, ал келісім алдындағы таластары бойынша – басқа кӛрсетілмесе, тауарды, қызметтерді жеткізетін тҧлғаның орналасуы бойынша сәйкес соттарда қарастырылады;
►егерде талас третейлік сотта қарастырылуы қажет болса, сот ісі мҧндайға дейін қарастырылмайды
►сыртқы сауда операциялары бойынша таластар сонымен қатар халықаралық (арбитражды) ҧйымдарда да қарастырылады
►сыртқы сауда қатынастарында қолданылатын қҧқықты
анықтау қажет
►келесіні кӛрсету қажет: егерде тараптардың бірі халықаралық арбитражды соттың шешімдеріне бағынбаса, басқа тараптың сот шешімі дәлелденген факт ретінде қолданылатын, жауап берушінің тіркеу орны бойынша сотқа жҥгінуге қҧқығы бар (арнайы тҥсініктемесі бар)
Форс –мажор және кҥтпеген
жағдайлар
Форс-мажорлы жағдайларға жоғарғы мемлекеттік органдардың шешімдері (импорт немесе экспортқа тыйым салу, валюталық шектеулер және т.б.), шерулер, соғыстар, революциялар және т.б. жатады. Форс-мажорлы жағдайлар болған жағдайда келісімшартты орындау бойынша міндеттемелер кейінге қалдырылады.
Жеңе алмайтын кҥшке стихиялы апаттар (жер сілкіністер, су тасқындары) немесе болуын алдын-ала кӛре алмайтын немесе біле алмайтын, тоқтатуға болмайтын басқа да жағдайлар жатады. Жеңе алмайтын кҥш жауапкершіліктен босататын міндет болып табылады (аталған жағдайда – келісімшарттық міндеттемелерден).
Жалпы
шарттары ► келісімшарттың ӛз кҥшіне енуі, мысалға, келісімшарт мына кҥннен бастап ӛз кҥшіне енеді:
► несиелік қаражаттардың қарыз алушының есеп айрысу шотына тҥсуі (несиелік келісімшарт)
►хаттармен, телеграммалармен, факстермен, телекстермен келісімшарттың ӛз кҥшіне енгендігі туралы ақпарат алмасу
►аккредитив ашу
►орындалған жҧмыстарды қабылдау актісіне қол қою
►жҧмыстарды орындауды нақты бастау
►затты нақты беру, ал беру болған жағдайда келісімшартқа қол қою кезінен бастау – және кепілдемелік заңнама
►келісімшартты тіркеу мерзімінен бастап
►келісімшартқа қол қою кезінен бастап.
Қорытынды
шарттары ►ҥшінші тҧлғаға қҧқықтар мен міндеттемелерді беру немесе бермеу мҥмкіндігі
►келісімшарттың қол қойылған орны
►келісімшарт беттерінің саны және барлық данасының саны және т.б.
Тараптардың реквизиттері мен
қолдары
►фирмалардың реквизиттері кӛрсетіледі: мекен-жайы, почталық бӛлімі, есеп-айрысу шоты, банк коды, МФО, телефондары
►директордың немесе сенімхат бойынша жҧмыс істейтін тҧлғаның лауазымы мен толық аты-жӛні
►келісімшарттың әр бетіне қол қойылады (беттің шынайылығы екенін дәлелдейді)
Келісімшартты бҧзу
►міндеттемелерді орындамаудан біржақты бас тартуға немесе келісімшарт шарттарын біржақты ӛзгертуге жол берілмейді
►келісімшартты бҧзуды қалайтып тарап басқа тарапқа сәйкес ҧсыныс жібереді. Мҧндай ҧсынысты қабылдаған тарап ҥсынысты алғаннан кейін 10 кҥннің ішінде жауап беруі керек. Келісімге келмеген, сонымен қатар жауап алмаған жағдайда сот третейлік сотпен немесе ведомство бойынша басқа органмен шешіледі
►бҧз ҥшін негіз – затты беру бойынша міндеттемені орындамау, сатып алушының сатып алынған затты алуынан бас тартуын
Міндеттемелердің тоқтатылуы
Міндеттемелер тоқтатылады, егерде:
►талап лайық емес атқарылған жағдайда, ол орындауды қабылдағаны туралы кредиторлық қолхатпен дәлелденеді.
Егер кредитор распискаларды бермесе, қарыз беруші орындауды тоқтатуға немесе мерзімін созуға қҧқы бар (кредитордың мерзімі қарыз берушіге зияндардың орнын талап ету қҧқын береді
►мерзімі болған немесе уақыты анықталған қарама-қайшы біржақты талапты ескерумен. Бірақта сҧрау мерзімі ӛтіп кеткен талаптарды есепке алу жҥргізілмейді (қарыз алушы ӛмірлік ҧсталуы немесе ӛлімге,денсаулығына зиян келуіне қатысты ӛзіне тиесілі талаптарды орындай алмауы мҥмкін)
►қарыз беруші мен кредитор бір тҧлға болған жағдайда;
►тараптардың келісуімен
►орындай алмау мҥмкіндігімен (жеңе алмайтын кҥш жағдайларымен)
Сату-сатып алу келісімшартының шарттары келісілген болып саналады, егерде келісімшарт тауардың аталуы мен санын анықтауға мҥмкіндік берсе.
Сату- сатып алу келісімшарты бойынша тауарды беру кезінде сатушы бір мезгілде тауарды берумен қатар сатып алушыға оның қажетті қҧралдарын,
сонымен қатар оның заңмен қарастырылған қҧжаттарын (техникалық паспорты, сапа сертификаты, іске қосу бойынша нҧсқаулар және т.б.) беруі керек. Сату- сатып алу келісімшартында ақшалай сипттағы тауардың саны, ассортименті, қораптары туралы мәліметтер және т.б. мәліметтер кӛрсетілуі тиіс.