Кәсіпорындар ҥшін қазіргі таңда лизингтік операциялар біршама қызығушылық тудырады.
Лизинг негізгі қҧралдарды иемденуге жҧмсалған шығындарды қаржыландырудың тиімді нысаны болып табылады. Лизингтік қызмет – бҧл мҥлікті алу мен оны лизингке беру бойынша инвестициялық қызмет. Лизинг – лизинг келісімшартын жҥзеге асыру ҥшін, оның ішінде лизингтік затты алу мақсатында экономикалық және қҧқықтық қатынастардың жиынтығы (14 - сурет).
14 - сурет – Лизинг кәсіпорын ӛнімін ӛткізу тҥрі ретінде
Тікелей
лизинг:дайындаушының ӛзі тікелей тҧтынушыларға ӛз техникасының прокатын жҥзеге асырады
Лизинг – қаржы-коммерциялық операциялардың кҥрделі жҥйесі. Оның объектілері машиналар мен қҧрал-жабдықтардың алуан тҥрлері, электронды- есептеуші техника, кемелер, самолеттар, энергетикалық қҧрал-жабдық, қҧрылыс техникасы және т.б. болып табылады.
Ғылыми-техникалық прогрестің дамуы жаңа ӛнімділігі жоғары машиналарды қҧруға алып келеді. Олардың қҧны шағын және орта кәсіпорындардың сатып алуын қиындатады. Техниканың моральды тозу қарқыны жеделдеген жағдайда, лизинг техниканы (жалға беруші) дайындаушы ҥшін және тҧтынушы (жалға алушы) ҥшін инвестицияларды қаржыландырудың тиімді нысаны болып табылады.
ЛИЗИНГ ТҤРЛЕРІ
Жалға алу бойынша
Делдал арқылы лизинг: дайындаушы мен тҧтынушы арасындағы бай- ланысты лизингтік фирма жҥзеге асырады. Ол техниканы алып оны жалға береді
Ӛтімділік дәрежесі бойынша
Толығымен ӛтелмейтін лизинг (жедел)
Толығымен ӛтелетін лизинг (қаржылық)
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Жалға берушінің (лизингтік фирманың) техниканы иемде- нуімен, ҧстаумен және жалға берумен байланысты шығындары, жалға беру мерзімінде толығымен ӛтелмейді
Әдетте, жедел лизинг тех- никаны бір реттік және мақсатты қолданған жағдайда, сонымен қатар ҧзақ уақыт бойынша жалға алу тӛлемін, тӛлей алмайтындығына байланысты жалға беруші сенімді болмаған жағдайда қолданылады .
Техниканы жӛндеу, қызмет кӛр- сету, сақтандыру бойынша барлық жауапкершілік жалға берушіге жҥктеледі
Негізінен ӛндірістік-техникалық ӛнім бағытындағы коммерциялық операциялар
Техника тҥрі мен дайындаушыны таңдауды жалға алушы жҥргізеді.
Оның техниканы барлық жалға алу мерзімі бойынша пайдалануға ерекше қҧқы бар
Жалға алу мерзімі кезінде негізгі деп танылатын уақыт аралығы болады, оның барысында тараптардың келісімшартты тоқтатуға қҧқылары болмайды. Бҧл аралық жалға беруші ӛзінің бастапқы капитал салымдарының орнын толтырып, пайда алу керек деген есеппен орнатылады
Техниканы сақтандыру, техни- каның ескіруімен байланысты шы- ғындар, сонымен қатар оның жағдайы ҥшін жауапкершілік жалға алушыға жҥктеледі
Қаржы лизингіне келісімшарт жасасқан жағдайда жал мерзімі біткеннен кейін номиналды бағасы бойынша техниканы сатып алуға опцион қарастырылған
Лизинг заты кез – келген кҥнделікті тҧтынылмайтын заттар болып табылады. Оның ішінде кәсіпорындар мен басқа да мҥлік кешендері, ҥйлер, ғимараттар, қҧрал – жабдықтар, кӛлік қҧралдары және кәсіпкерлік қызмет ҥшін қолданылатын басқа да жылжымалы мҥліктер бар. Жер участкелері мен басқа да табиғи объектілер, сонымен қатар еркін айналым ҥшін қазақстандық заңнамалармен тыйым салынған немесе ерекше айналым тәртібі белгіленген мҥлік лизинг заты бола алмайды.
Лизинг субъектілері болып келесілер табылады:
• лизинг беруші – лизинг мәмілесін жҥзеге асыру барысында тартылған немесе ӛз қаражаттары есебінен мҥлкі иеленіп оны лизинг заты ретінде лизинг алушыға белгілі бір ақы ҥшін, белгілі бір шарттар мен мерзімге уақытша пайдалануға беретін немесе лизинг алушыға ӛту немесе ӛтпеу арқылы лизинг затына деген меншік қҧқығын беретін заңды немесе жеке тҧлға;
• лизинг алушы – лизинг келісімшартына сәйкес лизинг затын белгілі бір ақы ҥшін, белгілі бір мерзім аралығына мен белгілі бір шарттар бойынша уақытша пайдалануға және лизинг келісімшартына сәйкес пайдалану ҥшін қабылдауға міндетті болатын жеке немесе заңды тҧлға;
• лизинг мҥлкін сатушы (жабдықтаушы) – лизинг берушімен жасалған сату- сатып алу келісімшартына сәйкес, белгілі бір мерзімде лизинг заты болып табылатын ,онымен ӛндірілетін (сатып алынатын) мҥлікті лизинг берушіге сататын жеке немесе заңды тҧлға. Сатушы, сату – сатып алу келісімшартының шарттарына сәйкес, лизинг затын, лизинг алушыға немесе лизинг ҧсынушыға беруге міндетті. Сатушы бір мезгілде бір лизингтік қҧқықтық қарым – қатынас шегінде лизинг алушы ретінде шығуы мҥмкін.
Лизинг субъектілерінің барлығы Қазақстан Республикасының резиденттері болуы немесе болмауы мҥмкін.
Лизинг, кәсіпорынға ақша айналымында ҧзақ мерзімді негізде басқа кәсіпорынның қаражаттарын пайдалануға мҥмкіндік береді. Қаржыландырудың аталған нысаны ҥшінші тарап ҥшін мҥлікке деген меншік қҧқығын иемденетін және оны белгілі бір мерзімге жалға беретін лизингтік компания арқылы жҥзеге асырылады. Кәсіпорындарды техникалық қайта жарақтандыруда да лизингі ерекше рӛл атқарады.
Ӛткізу мерзіміне байланысты келесідей лизинг тҥрлерін бӛліп кӛрсетуге болады:
• ҧзақмерзімді лизинг – ҥш жыл және одан астам мерзімде жҥзеге асырылатын лизинг;
• ортамерзімді лизинг – 1,5 - 3 жыл аралығында жҥзеге асырылатын лизинг;
• қысқа мерзімді лизинг – 1,5 жылдан аз уақыт аралығында жҥзеге асырылатын лизинг.
Лизингті сатып алуды ҧзақ мерзімді несиелеу нысаны ретінде қарастыруға болады. Лизингтік компания ӛз қаражаттары есебінен лизинг алушының тапсырысы бойынша негізгі қҧралдардың қҧнын толығымен тӛлейтіндіктен, сатып алу затына деген меншік қҧқығы соған ӛтеді.
Жалға алушы – кәсіпорын ҥшін, мәмілеге лизингтік компанияны тарту қажеттілігі негізінен, негізгі қҧралдарды иемдену ҥшін қаржы ресурстарының болмауымен және ҧзақмерзімді ссудаларды алу қиындығымен байланысты туындайды. Лизинг негізгі қҧралдарды тиімді пайдалануды ынталандырады және орнатылмаған қҧрал – жабдықты, оны тиімсіз пайдалануды болдырмайды. Ӛйткені лизинг затын іске қосудан тҥсетін табыс жалға алу ақысын қосқандағы барлық шығындарды ӛтеп, пайда әкелуі керек.
Лизинг беруші мен лизинг алушының арақатынастары лизинг келісімшартымен анықталады. Ол уақыт мерзіміне байланыссыз жазбаша тҥрде жасалады.
Лизинг келісімшарты келесідей маңызды мәліметтерді қамтуы керек:
1) лизинг затының толық сипаттамасы;
2) берілетін меншік қҧқықтарының кӛлемі;
3) лизинг затын беру тәртібі мен орнының атауы;
4) лизинг келісімшартының уақыт мерзімін кӛрсету;
5) лизинг затының баланстық есебінің тәртібі;
6) лизинг затын ҧстау мен жӛндеу тәртібі;
7) кешенді лизинг келісімшарты негізінде лизинг берушімен ҧсынылған қосымша қызметтер тізімі;
8) лизинг келісімшартының жалпы сомасын және лизинг берушінің сыйақы мӛлшерін кӛрсету;
9) есеп айрысу тәртібі (тӛлемдер графигі);
10) лизинг келісімшартымен байланысты тәуекелдерден лизинг затын сақтандыруға деген лизинг берушінің немесе лизинг алушының міндеттерін анықтау;
11) тараптардың міндеттері мен жауапкершілігі.
Лизингтік келісімшарттың маңызды шарты лизингтік тӛлемдер сомасы болып табылады, ол мыналардан тҧрады:
• келісімшарт мерзімін қамтитын, кезеңдегі мҥлік амортизациясы;
• несиелік ресурстарды қолданғаны ҥшін лизинг берушіге тӛленетін сома;
• лизинг берушіге комиссиялық сыйақы;
• лизингтік мҥлік, лизинг берушімен сақтандырылған жағдайдағы сақтандыру ҥшін тӛленетін сома;
• келісімшартпен қарастырылған лизинг берушінің қосымша қызметтері ҥшін ақысы;
• қосылған қҧн салығы;
• лизинг берушімен тӛленген, лизинг келісімшарты бойынша берілетін мҥлік салығы;
• лизинг берушінің инвестициялық шығындар сомасы;
• лизинг келісімшартымен қарастырылған лизинг берушінің басқа да шығындары.
Лизингтің тартымдылығы кәсіпорынның қҧрал – жабдық сатып алу ҥшін бір мезгілде ӛз қаржылық ресурстарын жҧмсамайтындығында. Ӛйткені банктер оны ӛз қаражаттары есебінен сатып алады. Банктер ақырында қҧрал –
жабдықты сатып алуға деген бастапқы шығындардан жоғары болатын жалға беру ақысы тҥрінде табыстар алады. Қаржылық лизинг (мерзімі 5-10 жыл) кәсіпорынды ҧзақмерзімді несиелеу нысанын сипаттайды. Сонымен қатар қарапайым ссудаға қарағанда оның бірқатар артықшылықтары бар. Ол несиені ҧсыну мен ӛтеудің шектеулі мерзімдерімен байланысты.