40-сурет. Шағын және орта кәсіпкерліктің сыртқы және ішкі ортасының базалық элементтері
Шағын және орта кәсіпкерлік аясындағы мемлекеттік саясатты жасау мен жҥзеге асыру тізбегін нақты тҥрде пайдаланған кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың толыққанды, кӛпдеңгейлі инфрақҧрылымының қалыптасуы мен дамуын қамтамасыз етеді.
20-кесте – Қазақстандағы кәсіпкерліктің даму ҥрдісіндегі инфрақҧрылым институттарының қатысу матрицасы
Инфрақҧрылым ҧйымдары
Функциялары
Мемлекеттік қолдау мен кӛмек кӛрсету Қаржылық қолдау Ақпаратты- таладушылы қ қолдау Білім беру аясындағы қолдау Материалды- техникалық қолдау
Мемлекеттік басқару
органдары О О О О О
Халықаралық және шетелдік
ҧйымдар У У У
Ҥкіметтік емес ҧйымдар У У
Коммерциялық ҧйымдар У У У
Ескерту: О – жауапты тҧлға, ол ҥрдістің ӛтуі мен шекті нәтижесі ҥшін жауап береді
У – ҥрдісті ӛткізуге қатысушы
20-кесте мәліметтеріне жҥгінсек мемлекеттік басқару органдарына жоғарыда аталған бағыттар бойынша кәсіпкерлікке септігін тигізу саясатын қалыптастыру мен жҥзеге асыру бойынша қҧқықтар мен қҧзіреттілік берілген.
Мемлекет олардың сапалы тҥрде ӛтуі мен алынған нәтиже ҥшін жауапты болады.
Кәсіпкерлікті дамытуға септігін тигізетін барлық ҧйымдардың қызметіне әсер ететін факторларға байланысты олардың ӛз артықшылықтары мен кемшліктері бар. Кәсіпкерлерге қатысты шешімдер қабылдаған жағдайда, біреулерге мотивация ретінде коммерциялық мақсат басым болса, ал басқа жағдайда басшылық тарапынан ӛз қажеттіліктерін қанағаттандыруға деген мҥдде кӛбірек әсер етуі мҥмкін.
Мемлекеттік ҧйымдар мен мемлекет бастамасымен қҧрылған ҧйымдар
Кәсіпкерліктің дамуы ҥшін жауапты және саясатты жҥзеге асыратын жоғары мемлекеттік орган – Қазақстан Республикасының индустрия және жаңа технология Министрлігі (ИТЖМ). Министрлік орталық атқарушы органға жатады және Ҥкімет пен ел Президентіне есеп береді. Мемлекеттік органдардың қҧзіреттерін тарату сызбасы 41-суретте келтірілген.
41-сурет. Кәсіпкерлікті қолдау аясындағы ҧйымдар мен мемлекеттік органдардың қҧзіреттілік қҧрылымы
«Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ,
«Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ,
«Ҧлттық инновациялық қор» АҚ,
«Қазақстанның даму банкі» АҚ, «Экспорттық несиелер мен инвестицияларды сақтандыру бойынша Мемлекеттік сақтандыру
корпорациясы» АҚ
Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі (ИЖТМ) Президент
жанындағы кәсіпкерлер
кеңесі
Президент Ҧсыныстар,
топтық мҥдделер
Миссия, кӛзқарас
Ҥкімет
Мақсаттар, стратегиялық жоспарлар
Мақсаттар, стратегиялық жоспарлар
Мақсаттар, стратегиялық жоспарлар
«Инжиниринг және технологиялар трансферті» АҚ,
«Маркетингтік-талдау зерттеулерінің орталығы» АҚ
Кәсіпкерлікті дамыту департаменті
Инновациялар мен ҒЗТКЖ
Жаңарту Зерттеулер
Мемлекеттік саясат Мемлекеттік бағдарламалар
Инвестицияларды тарту бойынша шаралар Жҧмыстарды қадағалау
Қаржыландыру Кепілдендіру қорлары Несиелерді сақтандыру ЖЕРГІЛІКТІ АТҚАРУШЫ
ОРГАНДАР Шағын және орта
бизнес мәселелері бойынша комиссия Ҧсыныстар,
топтық мҥдделер
Қала, облыс әкімшілігінің аппараты Кәсіпкерлік пен
ӛнеркәсіп депертаменті (Басқармасы)
Саясатты жҥзеге асыру Мемлекеттік
бағдарламаларды жҥзеге асыру
Ҧсыныстар Зерттеулер
Жҧмыстарды қадағалау АУМАҚТЫҚ АТҚАРУШЫ
ОРГАНДАР
Қала, аудан әкімшілігінің Аппараты Экономика және бюджеттік
жоспарлау бӛлімі немесе Экономика және қаржы бӛлімі
Саясатты жҥзеге асыру
Мемлекеттік бағдарламаларды жҥзеге асыру Ҧсыныстар
КӘСІПКЕР
Мҥмкіндіктер Ҧсыныстар,
топтық мҥдделер
Ҧйымдық қҧрылым ретінде ИЖТМ - не кәсіпкерлікті дамыту Департаменті кіреді. Ол кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау аясындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру мен нормативтік-қҧқықтық реттеу бағыттары бойынша функцияларды жҥзеге асырады.
Департамент қызметін реттейтін қҧжаттарда кӛрсетілгендей, оның негізгі міндеттері болып мыналар табылады:
кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау аясындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру;
кәсіпкерлікті дамыту ҥшін жағдайлар жасау;
инвестицияларды тарту бойынша шараларды жасап шығару;
Департамент қҧзіреттілігіне кіретін мәселелер бойынша мемлекеттік органдардың қызметін қадағалау.
Аталған функциялардан басқа, Департамент сонымен қатар кәсіпкерліктің дамуына бӛгет жасайтын шенеуніктердің қарама-қайшы іс-әрекеттеріне деген кәсіпкерлердің ӛтініштерін қарастырып, олар бойынша қажетті шараларды жҥзеге асыруға міндетті.
Республикадағы кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік қҧрылымының келесі деңгейі Алматы мен Астана қалалары мен облыстары әкімдерінің Аппараты аясында жергілікті атқарушы органдар болып табылады. Кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау аясындағы мемлекеттік саясатты жҥзеге асыру ҥшін әкімшіліктер жанынан қҧрамына кәсіпкерлік Бӛліміне кіретін кәсіпкерлік пен ӛнеркәсіп Департаменттері (Басқармалары) қҧрылған.
Облыстық кәсіпкерлік пен ӛнеркәсіп Департаменті (Алматы мен Астана қалаларынікі сияқты) ӛз қҧзіреттілігі шегінде шағын және орта кәсіпкерлікті қолдауды жҥзеге асыра алады.
Қойылған міндетті жҥзеге асыру ҥшін Департаментке мемлекеттік саясатты жҥзеге асыру бойынша келесідей функциялар мен қҧқықтар берілген:
кәсіпкерлік аясындағы бірегей мемлекеттік саясатты қалыптастыру мен жҥзеге асыру;
мемлекеттік басқарудың жергілікті органдарының қызметін қадағалау;
қоғамдық бірлестіктермен және басқа да мемлекеттік және мемлекеттік емес қҧрылымдармен ӛзара әрекеттесу;
белгіленген тәртіп бойынша хаттарды, ӛтініштерді, ҧсыныстарды және тҧлғалардың жеке ҧсыныстарын қарастыру.
Кәсіпкерлік жҥйесіндегі мемлекеттік саясатты жҥзеге асыру тҧрғысындағы іс – әрекеттер, қҧрамында кәсіпкерлік мәселелерімен айналысуға міндетті экономика және бюджеттік жоспарлау Бӛлімі мен экономика мен қаржы Бӛлімі бар, республиканың аудандары мен қалалары әкімшілігінің Аппаратымен белгіленген территориялық атқарушы органдар болып табылады.
Территориялық атқарушы органдарға қабылданған мемлекеттік саясатты тікелей жҥзеге асыру және жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын жоспарларды, бағдарламаларды жҥзеге асыру функциялары жҥктелген.
Осылайша, атқарушы мемлекеттік органдар мемлекет пен кәсіпкерліктің ӛзара қарым-қатынастарын реттеу аясында ҥкімет тарапынан белгіленген кәсіпкерлік саясатты жҥзеге асырудың негізгі субьектісі болып табылады.
Кәсіпкерлік ортаның бастамаларын жҥзеге асыру ҥшін қолайлы жағдайларды қҧру мен Ҥкімет тарапынан қойылған міндеттерді іске асыру мақсатында, жергілікті органдарда әкім Аппараттары жанынан кәсіпкерлік істері бойынша Комиссиясын қҧру арқылы кәсіпкерлермен «кері байланыс»
жҥйесі жҧмыс істеуде. Оның негізгі функцияларына мыналар кіреді:
шағын және орта бизнестің дамуына бӛгет болатын мәселелерді зерттеу;
атқарушы органның жергілікті және теорриториялық органдары ҥшін ҧсыныстарды жасап шығару.
Мҧндай «кері байланыс» жҥйесін ҧйымдастыру ҥшін кәсіпкерлермен орталық атқарушы органдар деңгейінде Қазақстан Республикасы Президенті жанынан кәсіпкерлер Кеңесі бар. Кеңестің негізгі міндеттері болып мыналар табылады:
кәсіпкерлікті қолдау мен дамытуға бағытталған ҧсыныстарды жасап шығару;
нарықтық экономиканың дамуын ынталандыратын жағдайларды қарастыру;
Қазақстан Республикасында жҧмыс жасайтын іскерлік орталықтарды, кәсіпкерлік ассоциациялар мен одақтарды қҧру;
Кәсіпкерлік жҧмыс аясындағы маңызды мемлекеттік мәселелерді шешу ҥшін ҧсыныстарды дайындау.
Қазақстан Республикасы Президенті жанынан қҧрылған кәсіпкерлер Кеңесі кәсіпкерлікті одан әрі дамыту мен кәсіпкерлікті дамыту жолындағы кездесетін кедергілерді жҥйелі тҥрде жою мақсатында Ҥкіметке және Парламентке, Президентке нақты ҧсыныстарды дайындайды. Сонымен қатар, кәсіпкерлік істер бойынша ассоциациялардан, кәсіпкерлерден тҥсетін ақпаратты ӛңдеу мен жинақтау жҧмыстарымен де айналысады.
Кәсіпкерлікті мемлекет тарапынан қолдау мақсатында оларды материалды-техникалық және ақпаратты-талдаушылық, қаржылық тҧрғыдан қамтамасыз ету бағыттары бойынша жҧмыстар жҥргізеді. Қолдаудың бҧл тҥрлері жергілікті және территориялық деңгейлерде қабылданатын алуан тҥрлі бағдарламаларды жҥзеге асырумен, сонымен қатар, мемлекеттік капиталдың қатысуымен қҧрылған арнайы ҧйымдар кӛмегімен, мемлекеттік атқарушы органдармен іске асырылады.
Жоғарыда аталған функцияларды орындайтын ҧйымдарға келесідей мемлекеттік компаниялар жатады (21-кесте):
21-кесте – Кәсіпкерлікті қолдау инфрақҧрылымының даму институттары Қҧрылу мақсаты Орталықтың негізгі функциялары
1. «Инжиниринг пен технологиялар трансферті орталығы» АҚ Орталықтың негізгі
мақсаты жаңа технологиялар трансфертін
ҧйымдастыру. Сонымен қатар республикадағы инновациялық қызметті белсендендіру жолымен Қазақстан
экономикасының нақты секторы салаларының бәсекеқабілеттілігін арттыру
инжинирингтік қызметтерді кӛрсету;
алдыңғы қатарлы шетелдік технологиялар, сонымен қатар басқа да инновациялық ӛнімдер трансферті және оларды Қазақстанға енгізу;
технологиялар трасферті кезінде кеңес берушілік, ақпараттық, заңдық және басқа да қызметтерді кӛрсету;
технологиялардың сыртқы және ішкі
нарықтарының маркетингі және аталған аядағы дамудың әлемдік тенденцияларын талдау.
2. «Маркетингтік-талдаушылық зерттеулер орталығы» АҚ Мемлекеттік саясатты
қалыптастыру, оның ішінде кәсіпкерлікті дамыту бойынша да Ҥкіметке ақпаратты- талдаушылық кӛмек кӛрсетеді
дамудың негізгі тенденцияларын анықтау мен әлемдік экономикадағы Қазақстанның бәсекелік артықшылықтарын анықтау мақсатында отандық және халықаралық нарықтарды, экономика салалары мен секторларын, алуан тҥрлі ӛндірістерді талдау;
болашақтағы бәсекеқабілеттілікке, жҥзеге асырылуына және инвестициялық жобалардың пайдалылығына талдауды ӛткізу;
Қазақстан Республикасындағы іскерлік климат пен экономикалық конъюнктураны талдау.
3. «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ Несиелерді ҧсыну
арқылы шағын және орта кәсіпкерлікке қаржылық қолдауды жҥзеге асырады
шағын кәсіпкерлікті қаржылық қолдаудың
мемлекеттік бағдарламаларын жасап шығару мен жҥзеге асыруға қатысу;
шағын кәсіпкерлік субъектілерін мақсатты несиелеу;
екінші деңгейлі банктерден шағын кәсіпкерлік субъектілерінің несие алуы ҥшін кепілдер ҧсыну;
несиелеу бағдарламаларына қатысу.
4. «Ҧлттық инновациялық қор» АҚ Инвестицияларды тарту
мен жобаларды қаржыландыру
жолымен инновациялық кәсіпкерлік
бастамаларды
қаржылық қолдауды жҥзеге асырады
инвестицияларды тарту мен инновациялық жобаларды қаржыландыру;
жоғары технологияны және ғылыми сыйымды ӛнімді ӛткізудің перспективті нарықтарына конъюнктуралық және маркетингтік зерттеулерді ӛткізу;
қолданбалы ғылыми зерттеулерді және тәжірибелік-конструкторлық жҧмыстарды қаржыландыру;
сыртқы нарықтарға отандық инновациялық ӛнімдерді жылжыту;
инновациялық жобалар бойынша мәліметтердің ақпараттық қор қҧру, перспективті жобалар туралы жеке инвесторларды ақпараттандыру;
технопарктерді, бизнес-инкубаторлар мен инновациялық инфрақҧрылымның басқа да элементтерін қҧруға қатысу.
5. «Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ Қазіргі және алдыңғы
қатарлы
технологияларды қолданатын, шикізат пен материалдарды тереңдетілген ӛңдеуді жҥзеге асыратын кәсіпорындардың жарғылық капиталына қосымша инвестиция беру жолымен
қаржылық қолдау
қазіргі және алдыңғы қатарлы технологияларды қолданатын, шикізат пен материалдарды тереңдетілген ӛңдеуді жҥзеге асыратын кәсіпорындардың жарғылық капиталына қосымша инвестиция енгізу;
ҚР корпоративті бағалы қағаздар нарығының дамуын ынталандыру;
отандық және шетелдік кәсіпорындар арасындағы ӛндірістік кооперацияға септігін тигізу;
шетелдегі қазақтандық кәсіпорындардың инвестициялық белсенділігін артуына септігін тигізу.
6. «Қазақстанның даму банкі» АҚ
Қаржылық қолдау мемлекеттік инвестициялық қызметті жетілдіру мен тиімділігін арттыру;
ӛндірістік инфрақҧрылым мен ӛңдеуші ӛнеркәсіпті дамыту;
ел экономикасына инвестицияларды тартуға септігін тигізу.
Кәсіпкерлікті қҧрылу мен дамыту сатысында материалдық- техникалық қолдау
Технопарктер – ЖОО-ның ғылыми потенциалын пайдалану мен технопарктер территориясында шағын инновациялық кәсіпорындарды қҧру мен дамыту арқылы, жасап шығарылған технологияларды коммерциализациялау мақсатында, негізінен ғылыми-зерттеушілік институттар немесе жоғары оқу орындарының мекемелерін негізінде қҧрылатын қҧрылымдар.
Мақсаты: ғылыми зерттеулер мен оның нәтижелерін тиімді пайдалануды
қамтамасыз ететін инновациялық қызмет субъектілерін
ҧйымдастыру
отандық және әлемдік ғылыми-техникалық прогресстің алдыңғы қатарлы жетістіктерін ӛндіріске енгізу;
ғылыми-техникалық зерттеулер мен инновациялық ӛндірістерді инвестициялау;
инновациялық кәсіпкерлікті қҧру мен дамытуда материалды-техникалық кӛмек кӛрсету.
Бизнес-инкубаторлар – бҧл кәсіпкерлерді қажетті кеңес берулермен және қолдаумен қамтамасыз ететін бизнеске кӛмектесу бағдарламалары. Әдетте бизнес-инкубаторлар жҧмысын жаңа бастап келе жатқан фирмалар орналасқан арнайы кеңселерде орналасады. Олар орын мен қҧрал- жабдықты бірлесіп қолданып қана қоймайды, сонымен қатар бизнестің алуан тҥрлі бағыттары бойынша, кеңес берулерді қосқандағы, бизнес- инкубатормен кӛрсетілетін барлық қызметтерге де тең дәрежеде қол жетімді болады. Қызметтердің бірнеше тҥрлерінің қҧны жалдау қҧнына қосылуы мҥмкін, кӛрсетілетін қызметтердің басқа тҥрлерінің қҧндары тӛмен дәрежеде болады.
Мақсаты: қайта қҧрылатын
кәсіпорындар тәжірибе жинақтап ары қарай дамуына, ӛз позцияларын нарықта кҥшейту ҥшін кӛмек беруге, бастап келе жатқан кәсіпкерлер ҥшін қолайлы жағдайлар жасау
Дамудың белгілі бір дәрежесіне жеткеннен кейін, әдетте ҥшінші жылдан кейін, фирма бизнес- инкубатордан кетеді және ӛз бетінше жҧмыс істей бастайды.Бірақ ол кезде оның оған бастапқы кезде кездесетін тек банкроттықты болдырмауға ғана емес, сонымен қатар ары қарай ӛсу мҥмкіндігін беретін біршама тәжірибесі мен әлеуеті болады. Ал босаған орынға бизнесті жаңадан бастайтын жаңа кәсіпорындар келеді.
Ӛнеркәсіптік аймақ шағын ӛзара бӛлінген кәсіпорындар орналасатын және бірегей ӛндірістік алаңда («бір шатыр астында») қызмет ететін объектті сипаттайды.
Мақсаты: шағын кәсіпкерлік пен отандық тауар
ӛндірушіні дамытуды жақсарту,
кәсіпкерлерге,әсіресе қызметтің бастапқы сатысында кӛмектесу және қолдау кӛрсету
Ӛнеркәсіптік аймақ алаңында бӛлініп қызмет ететін шағын кәсіпорындар орналасады. Олардың әрқайсысының жеке орны мен онда ҧйымдастырылған ӛндірісі болады. Бір Ӛнеркәсіптік аймаққа алуан тҥрлі шағын кәсіпорындарды орналастырудың жалғыз шарты салалық және технологиялық сәйкестігі болып табылады. Ӛнеркәсіптік аймақтың барлық кешенінің қалыпты қызмет етуі арнайы органмен – басқарушы компаниямен қамтамасыз етіледі. Ол алаңдарды жалға бергеннен басқа бизнесті басқару мен жҥргізумен байланысты басқа да қызметтерді кӛрсетеді.
Мемлекет тарапынан қҧрылып жатқан кәсіпкерлікті қолдау инфрақҧрылымының кӛмегімен жаңа кәсіпорындардың табысы ӛседі және ӛндіріс кӛлемдерін ӛсіруге септігін тигізетін кәсіпкер мен қоршаған орта арасындағы қатынастар жҥйесі қҧрылады.
Мемлекет арнайы қҧрылған даму институттары арқылы кәсіпкерлікті қаржыландыру ҥшін икемді жағдайлар жасайды, ӛнеркәсіпті дамыту мәселелері мен болашағын зерттейді. Кәсіпкерліктің мәселелері бойынша қҧрылған кеңес пен комиссия кӛмегімен, ағымдық мәселелерді шешуге және даму жолындағы кедергілерді жоюға кӛмек кӛрсетеді.
13.4 ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІКТІ АҚПАРАТТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ