ПЕРИОДИЧЕСКОЕ ПО ВРЕМЕНИ РЕШЕНИЕ

В настоящем пункте предлагается другой способ определения периодического по времени решения исходной задачи I, т.е. в бесконечной полосе Q_ 



,



, в случае, когда на границах области Q_температура 

 

x,t и влажность w

 

x,t являются известными периодическими функциями времени с периодом T 0. Как следует из общей теории, возможны решения задачи, в которых начальные условия заменяются условиями периодичности

  

x,t  x,tT



, x

 (3.1)

37

 

x t w



x tT



x

w , , , (3.2)

Определение. Решением задачи I называется пара функций





   

x,t , wx,t



таких, что

1.

   

~

 

, 1 ,

,

,t w x t W^2,1 Q q

x _{q T}



2. Уравнения (1), (2) выполняются почти всюду (п.в.) в Q_T

3. Начальные и граничные условия для  и wпринимаются в смысле следов функций из указанного класса.

Через W~_q^2,1

 

Q_T

обозначено множество функций из W_q^2,1

 

Q_T , периодических по времени с периодом T 0. Аналогично вводятся пространства ~

 

,

T p Q

L W~_p^s

 

Q_T , .

1 1, p ,

0  

 q

s Здесь и далее обозначения норм и пространств функций совпадают с обозначением в [4].

Теорема 2. Пусть граничные данные _s

 

x,t и w_s

 

x,t являются периодическими по времени с периодом T 0. Тогда

 

,w L~₂



0,T;W₂¹

 





L~_



0,T;L₂

 





, (3.3)



w_t,v



_2, 



w,v



_2, 

 

w,v _2, 



H

 

 ,v



_2,, (3.4)

 

x w

 

x T v W

 

Q_T

w ~^1,0

, , 0

,    , (3.5)

 

_t,u _2, k



,u



_2, 



wH

 

 ,u



_2, 0, (3.6)

   

x x T u W~₂^1,0

 

Q_T

, , 0

,   

 . (3.7)

Доказательство теоремы будет проведено на примере первой краевой задачи. Функция

 



H , как выше, аппроксимируется непрерывными монотонными H_n

 

 , совпадающими с H

 

 при  1n, где вместо функций H

 

 рассматривается функция Hn

 

^ . Для каждого n исходная задача решается с использованием теоремы Шаудера о неподвижной точке оператора : W~₂^2,1

 

Q_T W~₂^2,1

 

Q_T .

По определению g~

 

x,t 



g

 

x,t



, если g~

 

x,t есть решение следующей задачи:



^{f H}

 

^g



g k

g_t  ^~  ⁿ

~ (3.8)

где f W~₂^2,1

 

Q_T и удовлетворяет уравнению

 

g JH f

f

f_t    ⁿ (3.9)

Не умаляя общности и для удобства дальнейших вычислений, граничные данные нулевые, т.е.

   

_T

s x,t 0,  x,t S

 (3.10)

   

_T

s x t x t S

w , 0,  ,  (3.11)

Тогда g~

 

x,t удовлетворяет условиям (3.7), (3.10), а ^f

 

^x,t условиям (3.5), (3.11).

Приближенные решения задачи (3.8), (3.9), (3.10) методом Галеркина. На основании работ [5,4] мы воспользуемся специальными базисами из функций _i

 

x , которые принадлежат W₂¹

 

 и условиями



,



¹_{ } 



,



_2,,   ₂¹

 



2 v v W

v _{W i i}

i 

 (3.12)

Рассмотрим задачу Коши



^,



_2, ^



^{ ,}



_2, ^



^, i



_2, ^

N i

N i

N

t f f

f     



^H

 

^g i



^{i N}

n , _2,, 1 

 (3.13)

 

x w

 

x

f ^N ,0  ₀ , (3.14)

38

 

x

w₀ - произвольный элемент из



^₁^₂^...,_N



Как известно (см. [5]), решение f ^N

 

x,t существует на отрезке

 

0,T . Мы покажем, что существует такое R, не зависящее от N, что

 

x T R

f ^N 

 ,

, 2 , коль скоро w₀

 

x _2, R (3.15) Домножим (3.13) на l_i^N

 

t и просуммируем по i от 1 до N. В результате из (3.13) следует, что







  



2 , 2 2

, 2 2

,

2 2

1 _{N N N}

f f

dt f

d  

     

²

, 2 2

, , 2

2 2 2

,     

 Hⁿ g f ^N  f ^N  Hⁿ g , а также, в частности

 

2 , 2 2

2 , 2

1



  

 ^N f ^N

f mes , то получим

2 , 2 2

, 1 2 2

,

2  ^N   ⁿ 

N C f H

dt f

d  . (3.16)

Отсюда получим

     

² ₀

 

²_{2, 2}

, 0 2

2 , 0 2 2

, 2

1

1 f x,T w x e H g dt w x C

e ⁿ

T T C N

T

C    _ 

 

 ^



(3.17)

Из последнего неравенства следует (3.15), если выбрать R таким образом, чтобы



CT



R C

1 2 2

exp

1 

 (3.18)

Итак, отображение w₀ _N

 

w₀  f ^N

 

x,T переводит в себя B_R (шар с центром в начале и радиусом R в пространстве



₁₂...,_N



), поскольку это отображение непрерывно, существует такая точка w₀B_R, что _N

 

w₀ w₀. Аналогичное отображение строится и для функций g~

 

x,t . Далее, ввиду (3.15), а также поскольку

 

,0

~ x

g ограничены в W₂¹

 

 , мы получим в точности те же самые оценки, что и в случае уравнений с начальными условиями.



^{f N,gN}



ограничены в



₂¹

 





_



₂

 





2 ~ 0, ;

; ,

~ 0

L T L W

T

L  ,



t^N



N

t g

f , ограничены в ~₂



0, ; ₂

 





L T

L . Из последнего

следует, что можно выделить такую подпоследовательность



^{f Np,gNp}



^{, что f Np  f}

в ~2



0, ; 2¹

 

^



W T

L слабо, и в ~_



0, ; ₂

 





L T

L - слабо, g^Np g в ~2



0, ; 2¹

 

^



W T

L слабо, и

в ~_



0, ; ₂

 





L T

L - слабо, f_t^Np  f_t в L~₂

 

Q_T

слабо,g_t^Np g_t в L~₂

 

Q_T

слабо, откуда, в частности, f ^Np

 

x,0  f

 

x,0, f ^Np

 

x,T  f

 

x,T слабо в L₂

 

Q_T ,

 

x g

 

x

 

x T g

 

x T

g^Np ,0  ,0, g^Np ,  , слабо в L₂

 

Q_T .

Из вышеуказанных рассуждений сделаем следующее заключение: можно перейти к пределу в соответствующих интегральных тождествах по n. В результате чего тогда получим 

   

x,0  x,T , w

 

x,0 w

 

x,T .

1. Даниэлян Ю.С., Яницкий П.А. Особенности неравновесного перераспределения влаги при промерзании и оттаивании дисперсных грунтов ТФЖ, 1983, № 1, т.44, с.91-98.

39

2. Калиев И.А., Мухамбетжанов С.Т., Разинков Е.Н. Корректность математической модели неравновесных фазовых переходов воды в пористых средах// Динамика сплошной среды. Новосибирск, 1989, вып. 93-94.

3. Мейрманов А.М. Задача Стефана. Новосибирск: Наука, 1986, 239с.

4. Ладыженская О.А. Краевые задачи математической физики. М.: Наука, 1973.

5. Жумагулов Б.Т., Монахов В. Н. Гидродинамика нефтедобычи. - Алматы: Казгос ИНТИ, 2001. – 336 с.

УДК 517.95

Н.С. Ахтаева

РАЗРЕШИМОСТЬ ЛОКАЛЬНЫХ ЗАДАЧ ДЛЯ ГИПЕРБОЛИЧЕСКОГО УРАВНЕНИЯ ТРЕТЬЕГО ПОРЯДКА

(г Алматы, КазНПУ имени Абая, PhD докторант)

Бұл мақалада үшінші ретті гиперболалық теңдеу үшін локальды есептер қарастырылған. Коши, Гурса, Дирихле және Коши- Гурса (Дарбу) есептерінің шешімінің бар болуы дәлелденді. Коши есебінің шешімі нақты түрде алынды. Коши – Гурса типіндегі есеп функционалдық теңдеуге келтірілді. Есептің берілгендеріне нақты бір шектеулерді қою арқылы функционалдық теңдеудің бірмәнді шешілуі дәлелденді.

В работе для гиперболического уравнения третьего порядка изучены вопросы разрешимости ряда локальных задач. Доказаны разрешимость аналогов задачи Коши, Гурса, Дирихле и Коши- Гурса (Дарбу). Получены решение задачи Коши в явном виде.

Задачи типа Коши –Гурса редуцировано к функциональному уравнению. При определенных ограничениях на данные задачи доказан однозначный разрешимость функционального уравнения.

In this work the questions solvability local problems for third order hyperbolic equations studied. The proved solvability an analogs of the Cauchy, Goursat, Dirichlet and Cauchy- Goursat (Darboux) problems. Are received the solution of Cauchy problem in an explicit form. Cauchy – Goursat type problem it is reduced to the functional equation. At certain restrictions on these problem it is proved unambiguous solvability of the functional equation.

Түйін сөздер: Функционалдық теңдеу, регулярлық шешім,күшті шешім

Ключевые слова: Функциональное уравнение, регулярное решение, сильное решение Keywords: Functional equation, regular solution, strong solution

Пусть  R²- конечная область, ограниченная отрезком AB: 0 x 1 оси

 0

ó

, а при y<0 двумя характеристиками ÀÑ õ:  ó 0 и ÂÑ õ:  ó 1 гиперболического уравнения третьего порядка с простыми характеристиками

 

x y f

Lu , (1)

где

 u

xx

u

yy



Lu y 



 

Задача Коши. Найти решение уравнения (1) удовлетворяющее условиям

 

^{, 0 ( ), 0 1}

u x  x  x (2)

 

^{, 0 ( ), 0 1}

uy x  x  x (3)

40

 

^{, 0 ( ), 0 1}

uyy x  x  x (4)

Здесь τ(x), (x) и μ(x)- заданные функции.

Задача Гурса. Найти решение уравнения (1) удовлетворяющее условиям

 

^, _{AC BC} ^0,

u x y _  (5)

 

^{, 0}

y AC BC

u x y

 

Задача Дирихле. Найти решение уравнения (1) удовлетворяющее условиям

 

^, _{AB AC BC} ⁰

u x y _{ } 

Задача Коши- Гурса 1 (Дарбу 1). Найти решение уравнения (1) удовлетворяющее условиям

 

^{, 0} y^{( , 0) 0, 0 1}

u x u x   x (6)

 

^{, ( , ) 0, 0 1}

AC 2

u x y u x  x  x (7)

Задача Коши-Гурса 2 (Дарбу 2). Найти решение уравнения (1) удовлетворяющее условиям

( , 0) 0 u xy 

 

^, AC ^{0, (} x y⁾AC ⁰

u x y  u u 

Задача Коши- Гурса 3 (Дарбу 3). Найти решение уравнения (1) удовлетворяющее условиям (7) и

 

^{, 0} yy^{( , 0) 0, 0 1}

u x u x   x

Задача Коши- Гурса 4 (Дарбу 4). Найти решение уравнения (1) удовлетворяющее условиям (5) и

 

^{, 0 ( , 0) 0, 0 1}

y yy

u x u x   x

Задача Коши и Гурса для линейного гиперболического уравнения третьего порядка общего вида изучены в [1]. В данной работе решение задачи Коши для уравнения (1) приводится удобной форме для дальнейшего рассмотрения.

Разрешимость задачи Дирихле исследовано в работе [2].

Решение u(x,y) уравнения (1) будем называть регулярным, если функция u(x,y) обладает непрерывными производными, входящими оператор L.

Функцию u

 

x,y L₂

 

 назовем сильным решением рассматриваемой задачи, если существует последовательность регулярных решении

 

un этой задачи (

u

n удовлетворяет соответствующие краевые условия), такая, что

u

n и

Lu

nсходятся в

  

L

2 соответственно к u

 

x,y и

f   x , y

.

Через

W

₂^l

  

- обозначим пространство С.Л.Соболева с нормой

;



l

   

₂

  

0

2

L

W

- пространство квадратично суммируемых в  функций.

Используя общее решенеие u x y( , ) f x₁( ) f x₂( y) f x₃( y) уравнения (1), где f_i- произвольные гладкие функции, нетрудно установить справедливость следующих теорем

Теорема 1. Пусть( ), ( )x  x C²[0,1],( )x C¹[0,1] и f x y( , )C¹( ) . Тогда существует единственное регулярное решение уравнения (1) удовлетворяющее условиям (2)- (4) и оно представимо в виде

41

1

1

0 0

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1 1 1

( , ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

2 2 2

1 1

( ) ( , ) ( ) ( , )

2 2

x y x x y

x y x y x

x y y x

y x y y y x

u x y x t dt x y t t dt x y t t dt

dy x y x y f x y dx dy x y x y f x y dx

 ^   ^ 

 

 

 

        

       

  

   

(8)

Теорема 2. Пусть ( )x W₂²(0,1), ( ),x ( )x W₂¹(0,1) и f x y( , )L₂( ) . Тогда существует единственное сильное решение задачи Коши и оно удовлетворяет неравенству

2 2 1 1

2( ) [ 2(0,1) 2( ) 2( ) 2( )]

W W W W L

u _ C    _   _  f _ где C- означает положительную постоянную не зависящий от u

 

x,y .

Используя формулу (8) можно установить теоремы о разрешимости сформулированных задач. Исследуем задачу Дарбу 1.

Из формулы (8), когда ( )x ( )x 0, в силу условия (7), имеем

2

0

( ) (2 ) ( ) 2 ( ), 0 1

2

x x

x

t t dt x t  t dt F x  x

 

⁽⁹⁾

где

1

1

0 0 2

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1 1

( ) ( ) ( , ) (2 ) ( , )

2 2

x x y

x y x x

F x dy x y f x y dx dy x x y f x y dx



  



 

 

 

 

После двукратного дифференцирования (9), получим

( ) 1 , 0 1

2 2 2

t t

t F t

  ^{ }   ^{ }     (10) Таким образом, исследуемая задача в смысле однозначной разрешимости эквивалентно редуцирована к функциональному уравнению (10).

Непосредственным вычислением, нетрудно установить справедливость следующих лемм.

Лемма 1. Если f x y( , )C¹( ) , то ¹ 1 ( ) 0, F x C  2 Лемма 2. Пусть ³ 1

( ) 0,

F x C  2, тогда существует единственное решение уравнения (10) из класса C¹[0,1]

Доказательство леммы 2 следует из результатов работы [5]. Отметим, что в работах [3-5] изучены более общие функциональные уравнения.

Теорема 3. Для любой функций f x y( , )C¹( ) существует единственное регулярное решение задачи Коши – Гурса 1 (Дарбу 1).

Доказательство теоремы 3 следует из лемм 1-2.

Теорема 4. Для любой функции

f   x , y  L

₂

  

существует единственное сильное решение задачи Коши - Гурса 1 (Дарбу 1). Это решение принадлежит классу

    W

₂¹

  

C

и удовлетворяет неравенству

1

2( ) 2( )

W L

u _ C f _

и может быть представлено в виде

  x , y K  x , y , x , y   f x , y  dx dy ,

u 





_{1 1 1 1 1 1}

42

где

K  x , y , x

₁

, y

₁

  L

₂

    

, выписывается в явном виде через заданные функции.

Доказательство корректности выше сформулированных задач можно провести аналогично

1. Zikirov O.S. On Boundary–value Problem For Hyperbolic-Type Equation of The Third Order // Lietuvos Matematikos Rinkinys. 2007. -V. 47. N 4. -P. 591 - 603.

2. Ахтаева Н.С. Задача Дирихле для уравнения гиперболического типа третьего порядка // Вестник КазНПУ имени Абая. №2 (38), 2012, - С 35-41

3. Садыбеков М.А. О сопряженной задаче Дарбу // Доклады АНСССР 1990г.- Т. 314,

№2. -С. 304-306.

4. Салахитдинов М. С., Бердышев А.С., Краевые задачи для параболо- гиперболического уравнения в области с отходом от характеристики // Доклады РАН. №3. том 327. 1992г. - С.303-305.

5. Бердышев А.С. О вольтерровости некоторых задач с условиями типа Бицадзе – Самарского для смешанного параболо – гиперболического уравнения //

Сибирский математический журнал. №3 том 46 2005г. – С. 500-510.

ӘОЖ 378.018.43:004(574)

Б.Ғ. Бостанов, С.А. Усембаева*

MOODLE ЖҤЙЕСІН ҚОЛДАНУ ӘДІСТЕМЕСІ БОЙЫНША ОҚЫТУ РЕСУРСЫН ҚҰРАСТЫРУ

(Алматы қ., Абай атындағы ҚазҰПУ, * - магистранты)

Бұл мақалада Moodle ортасы туралы мәліметтер баяндалған. Оқыту ресурстарын құрастыру жолдары кӛрсетілген. Moodle ортасының атқаратын функциясы анықталған, сонымен қатар, құралдардың қолданылуын жүзеге асыратын оқу мысалдары келтірілген. Қашықтықтан оқыту білім беру үдерісінде алдыңғы қатарлы дәстүрлі және инновациялық әдістемелер технологияларға негізделген оқыту құрал жабдықтары қолданылатын технология болып табылатындығы баяндалған.

В статье изложены материалы о среде Moodle. Рассмотрена организация учебных ресурсов для использования в этой системе. Также приведены примеры и алгоритм использования инструментария. В системе образования дистанционное обучение относится к традиционным и инновационным методикам, которые основаны на инструментальных технологиях обучения.

Material on capability of using of functions of Moodle environment in this article described in a full range and ways of compilation of learning resources on using this system are considered. Also there are examples of using tools are given in this article. In the education system the distance learning is the traditional and innovation techniques and the computer and telecommunications technology which based on instrumental technologies of learning.

Түйін сөздер: Moodle жүйесі, қашықтықтан оқыту, акпараттық технологиялар, инновациялық әдістер.

Ключевые слова: Система Moodle, дистанционное обучение, информационные технологии, инновационные методы.

Keywords: Moodle system, distance learning, innovative methods.

43

Ақпараттық-коммуникациялық технологияны дамыту білім берудің бір бӛлігі.

Соңғы жылдары заман ағымына сай күнделікті сабаққа компьютер, электрондық оқулық, интерактивті тақта қолдану жақсы нәтиже беруде. Білім беру жүйесі электрондық байланыс, ақпарат алмасу, интернет, электрондық пошта, телеконференция, On-line сабақтар арқылы іске асырылуда. Бүгінгі күні инновациялық әдістер мен ақпараттық технологиялар қолдану арқылы білім алушының ойлау қабілетін арттырып, ізденушілігін дамытып, қызығушылығын тудыру, белсенділігін арттыру ең негізгі мақсат болып айқындалады.

Қазіргі кезеңде білім беруді ақпараттандыру қоғамды ақпараттандыру процесінің бір бӛлігіндей, білім беру саласын әдіснамамен, технологиямен, практикалық дайындамалармен және «оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық-педагогикалық мақсаттарын жүзеге асыруға бағдарланған қазіргі заманғы ақпараттық технологияны тиімді пайдаланумен жасақтау процесіндей» [1] қарастырылады. Ақпараттық- қатынастық технологиялар (АҚТ) оқытудың бар жүйесіне біршама қондырғы болмаған шарт кезінде ғана білім беруді ақпараттандыру қажетті әлеуметтік және экономикалық ықпал бере алады, ал табиғи түрде оған кірігеді. Білім беру процесіне ақпараттық- қатынастық технологияларды енгізу және тәжірибені талдау электрондық оқулық басылымдар мен Интернет-ресурстарды тек толтырып қана қоймай, сондай-ақ пән мұғалімдеріне сабақтарда жұмысты ұйымдастыру формалары мен әдістеріне рұқсат ететін ерекше ортада оқытудың жүзеге асатынын кӛрсетеді.

Осы жұмыста біз Moodle жүйесін пайдаланып оқыту ресурстарын құрастыруды қарастырамыз [1].

Интернеттегі сараптамалар және форумдағы пікірлер бойынша ашық кодты жүйелердің арасынан Moodle жүйесі қызығушылық тудырады, ӛйткені Moodle қауымдастығы әлемде үлкен қарқынмен дамып, қызметтік мүмкіндіктері тәжірибеде анықталған. Бұл жүйенің ерекшелігі әлеуметтік құрастырушы педагогикасы ретінде кӛптілдік пен педагогикалық принциптерге негізделген. Білім мазмұны оңай беріліп, екі режимде алмасады: офф-лайн және он-лайн. Бағдарлама жергілікті серверлерден USB-тасымалдаушыларға оңай енгізіледі. Әлемде, Орта Азияда Moodle қауымдастығы тез қарқынмен ӛсіп және қазіргі уақытта 78 тілде және 204 мемлекетте қолданылып жүрген интерфейсі бар қашықтықтан оқыту стандартына айналып келеді.

Moodle – қашықтықтан оқыту жүйесі қашықтықтан оқыту курстарын жасаудың бағдарламалық қамтамасыз ету бумасы болып табылады. Жүйе Open Source секілді тегін таратылады [3].

Moodle дәстүрлі клиент-серверлік қосымша болып табылады, онда сервер қызметін веб-сервер атқарады (әдетте Apache), ал клиент қызметін веб-браузер атқарады (мысалы Internet Explorer, Mozilla Firefox және т.б.). Пайдаланушылардың барлық мәліметтері, курстардың ӛздері сияқты серверде сақталады. Пайдаланушылар - білім алушылар - оқытушылар веб-серверге кіріп, тіркелгілерін анықтап, оқу үрдісіне кірісе алады. Қазіргі кезде Moodle –нің 1.9 нұсқасы шықты.

Moodle 1.7 нұсқасынан бастап ―рӛл‖ деген ұғым енгізілді. Рӛл қолданушының мәртебесін анықтайды. Олар – басқарушылар, курсты жасаушылар, оқытушылар, студенттер мен қонақтар, тьютор. Бұлардың әрқайсысының контекстке байланысты қол жеткізу мүмкіндігіне құқықты. Құқық пен рӛлдердің саны қажеттілікке байланысты ӛзгеріп отырады [4].

Сайттың әкімшілігі әрбір рӛлдің нақты бір жүйе элемент функциясына белгілі бір құқықтарын тағайындайды.

Moodle жүйесіндегі рөлдер:

– басқарушы – жүйені толығымен басқаратын қолданушы;

44

– курс жасаушысы жаңа курстар жасайды, бірақ жүйенің ғаламдық орнатылымдарын басқара алмайды;

– оқытушы нақты бір курсты оқытып, білім алушыға іс-әрекет түрлерін тапсырып, баға қояды;

– тьютор – ӛңдеу құқығы жоқ курс нұсқаушысы. Ол нұсқаулар бере алады, бірақ іс-әрекеттің жаңа түрлерін тапсырып, қолданушыларға баға қоя алмайды;

– студенттің, әдеттегідей, нақты бір курста оқу құқығы бар;

– қонақ – авторланбаған қолданушы.

Moodle жүйесіне тіркелуді қарастырайық. Бұл жүйе, кӛптеген ақпараттық жүйелер тәрізді (мәтіндер, чаттар, форумдар, ойындар және т.б.), мүмкіндіктерді ең тиімді режимде қолдану үшін тіркелуді талап етеді. Берілген жүйенің мүмкіндіктерін қарастыру алдында, тіркелу қажет. [2].

Тіркелу былай жасалады:

1. Браузердің адрестік жолына жүйе орналасқан сервердің адресін жазамыз (бұл жағдайда http://moodle.nci.kz). Сіздің алдыңызда Ұлттық ақпараттандыру орталығы порталының беті ашылады (1 сурет).

2. Тіркелу бӛліміне кӛшу үшін порталдың жоғарғы оң жақ бұрышындағы «Кіру»

сілтемесіне шерту керек.

3. Содан кейін «Білім алушының жаңа тіркелу жазбасын жасау» сілтемесін басыңыз.

4. Сіздің алдыңызда тӛменде кӛрсетілген ӛрістері бар пішім пайда болады: Логин, Кілтсӛз, e-mail, Аты, Тегі, Қаласы және Мемлекеті (2 сурет). Осы ӛрістерді толтырғаннан кейін, «Сақтау» түймесін басыңыз.

Сурет 1 – http://moodle.nci.kz порталының бірінші беті

45

Сурет 2 – Тіркелу пішімінің түрі

5. Жүйе сізге келесі хабарламаны ұсынады: «Сіз кӛрсеткен электронды пошта адресіне (мысалы, [email protected]) тіркелуді аяқтаудың оңай нұсқаулықтары бар хат жібереді. Тіркелумен қиындықтар туындаса, сайт басқарушысымен хабарласыңыз.»

6. Тіркелуді растау үшін керекті соңғы қадам – тіркелуді растау.

Жүйеге кіруді қарастырайық. Жүйеге кіру қолданушының аты мен кілтсӛзін сәйкесінше ӛрістерге енгізу арқылы жүзеге асады (3-суретті қараңыз). Одан кейін

«Кіру» түймесін шертіңіз.

Сурет 3 – Жүйеге кіру

Жүйеге тіркелмей, демек, қонақ ретінде де кіруге болады. Ол «Қонақ болып кіру»

түймесін шерту арқылы жүзеге асады. Қонақтың құқықтары тіркелген пайдаланушының құқықтарына қарағанда шектеулі.

Жүйенің жалпы функционалдылығы

Фрейм – тыңдаушылар, қолданушылар модуль аясында оқитын кезектегі тақырыптық бӛлім. Фрейм мазмұнына кіретіндер: тақырып туралы жалпы мәліметтер (тақырып атауы, тақырыпты оқудың мақсаттары мен міндеттері, тақырыптың мазмұнын игерудің деңгейіне қойылатын талаптар). Осы материалдарға Moodle қолжеткізу «ресурстар» элементінің кӛмегімен іске асырылған.

Ресурстар қолданушыға (бұдан әрі білім алушы деп атаймыз) ақпаратты әртүрлі түрде (мәтін, аудио, бейне) және әртүрлі нысанда (фрагменттер, жеке файлдар, Интернет-беттер) танытады.

46

Курс элементтері – барлығы білім алушылардың оқытушымен және бір-бірімен интерактивті ӛзара әрекеттестігін шамалайды. Курс элементінің интерактивті мүмкіндіктерін қандай дәрежеде пайдаланады, ол – оны құрастырушыға байланысты болады.

Осы бағдарламалық ӛнім ақпараттық оқытушы стандарттарына сәйкес құрастырылған.

Moodle жүйесінде курстардың 3 түрлі форматы бар: форум, құрылым (күнтізбеге сүйенбеген оқыту модульдері), күнтізбе (күнтізбеге сүйенген оқыту модульдері).

Курстың құрамында еркін ресурстар саны болуы мүмкін (веб-беттер, кітаптар, файлдарға сілтемелер, каталогтар) және курстың интерактивті элементтерінің еркін саны. Осы элементтерге жататындар:

– Wiki, тура браузер терезесіндегі қарапайым белгі тілінің кӛмегімен бірнеше адамның бірігіп құжатты құруына мүмкіндік береді, яғни оның кӛмегімен оқытушылар (мұғалімдер), студенттер (тыңдаушылар) оның мазмұнын толықтыра, кеңейте және ӛзгерте отырып бірге жұмыс істеуіне болады. Материалдардың алдыңғы нұсқалары ӛшірілмейді және кез келген уақытта қайта қалпына келтірілуі мүмкін.

– Глоссарий. Оның кӛмегімен бағдарламада қолданылатын түсініктің негізгі сӛздігі, сонымен қатар әр дәрістің негізгі терминдер сӛздігі құралады.

– Сауалнамалар. Бұл элемент зерттеудің бірнеше тәсілін ұсынады, олар қашықтықтан жүргізілетін курстарда оқытуды бағалауда ынталандыруда пайдалы болуы мүмкін.

– Тапсырмалар оқытушыға тапсырмалар және орындалу мерзімін қоюға мүмкіндік береді, ол білім алушылардын жауапты электронды түрде дайындауды (кез келген қосымшада) және оны серверге жүктеуді талап етеді.

– Пікір. Оның қолданылатын жерлерінің бірі – білім алушылар арасында дауыс беруді жүргізу. Ол жылдам пікіртерім жүргізу үшін пайдалы болуы мүмкін.

– Түсініктеме. Бұл элемент мәтін мен графиканы курстың бастапқы бетіне орналастыруға мүмкіндік береді. Осындай жазбаның кӛмегімен қандайда бір тақырыптың немесе қолданылатын аспаптың мақсатын анықтауға мүмкіндік береді.

– Сабақ (дәріс) оқу материалын қызықты әрі икемді нысанда ұсынады. Ол беттер жиынтығынан тұрады. Әр бет сұрақпен аяқталады, оған білім алушы жауап беруі керек. Жауаптың дұрыстығына байланысты білім алушы келесі бетке кӛшеді немесе алдындағысына қайта оралады.

– Форум, жалпы, сонымен қатар жеке күйінде кез келген тақырыпта болады.

– Чат, онда тыңдаушылар оқытушы алдыға қойған кез келген проблеманы талқылай алады.

– Семинар.

– Функционалды белгі. Компьютерлік тестілеу жүйесінде іске асырылған қызметтер жиынтығын сипаттайды.

Moodle ортасының қызметтерін пайдаланудың кейбір мүмкіндіктерін және мазмұндық ерекшеліктерін қолдану – толығымен он-лайн курстар жасауға мүмкіндік береді. Дегенмен, негізінде ортаның жоғарыда сипатталған мүмкіндіктерден кӛп мүмкіндік беретініне назарларыңызды аударамыз, себебі Moodle қоғамдастығы әр уақытта осы әйгілі қашықтықтан оқыту ортасының қызметтерін толықтыру және мүмкіндіктерін кеңейту бойынша жұмыс жасайды.

Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы орта білім беру жұйесінің дамуымен тығыз байланысты. Қай халықтың, қай ұлттың болсын толығып ӛсуіне, рухани әрі мәдени дамуына басты ықпал жасайтын тірегі де, түп қазығы да – мектеп.

Ендеше қазақ мектептерінің білім деңгейін арттыру және онда ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы оқу- тәрбие үрдісін тиісті деңгейге кӛтеру үшін

47

мектеп ұстаздарының, басшыларының, педагогикалық ұжымның жүйелі басшылыққа алатын бағыты болуы тиіс.

―Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру ӛте қажет‖ деп, Елбасы атап кӛрсеткендей, жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы ӛте зор.

1. Дистанционное обучение (опыт реализации в ВКГТУ); научное издание/

Г.М. Мутанов [и др.]; Мин-во образования и науки РК, Восточно-Каз. гос. техн.

ун-т им. Д.Серикбаева. - Усть-Каменогорск: ВКГТУ, 2006.

2. Нұрбеков Б.Ж. Қашықтықтан оқыту бойынша оқушылардың кәсіби құзырлылығын қалыптастырудың теориялық және әдіснамалық негіздері. П.ғ.д.

үшін дайындалған дисс.авторефераты.-Алматы, 2010.-46б.

3. Бостанов Б.Ғ.; Усембаева С.А. Қашықтан оқыту жүйесінің педагогикалық аспаптық орталары, 4(40)2012, Хабаршы (Вестник) ҚазҰПУ Алматы, 2012 ж.

4-8б.

4. Баюк О.О. Математическое и программное обеспечение системы дистанционного обучения и контроля: автореф. дис. на соиск.учен.степ.канд.техн.наук // Рудный:

[б.и.] 2010.

ӘОК 004: 005.57

Ф.Р. Гусманова, М.А. Скиба

АҚПАРАТТЫҚ ЖҤЙЕНІ ЖОБАЛАУ ӘДІСТЕРІ

(Алматы қ., Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ)

Мақалада ақпараттық жүйелердің ӛмір сүру циклдарының маңызы қарастырылады. Ақпараттық жүйелерді дайындау кезеңіне біраз мағлұматтар берілді. Осы кезеңдердің әрқайсысына жеке-жеке тоқталынып ӛтілді. Ақпараттық жүйені жобалаудың әдістерінің қандай топтарға жіктелетіні де мақалада ұсынылып отыр.

В статье рассматривается важность жизненных циклов информационных систем.

Дана информация об этапах разработки информационных систем. Каждому этапу даны индивидуальные характеристики. Наряду с этим в статье указываются классификаторы методов проектирования информационных систем.

The importance of information system’s life cycles is considered in the article.

Information about steps of the information systems development was given. Each part has their individual descriptions. Method’s classifications of the information system’s project are specified along with the article.

Түйін сөздер: Ақпараттық жүйелер, ақпараттық жүйелердің ӛмір сүру циклдары, ақпараттық жүйелерді жобалау әдістерін топтастыру

Ключевые слова: Информационные системы, жизненные циклы информационных систем, классификаторы методов проектирования информационных систем.

Keywords: Information systems, life cycles of information systems, qualifiers of methods of design of information systems

48

Ақпаратты жүйені құрудың қажеттілігі бар ақпараттық үрдістерді автоматтандыру немесе жетілдіруге, немесе ӛндіріс қызметін түбегейлі ӛзгертуге негізделеді. Сонымен қатар, ақпараттық жүйені құру барысында қандай мақсатқа жету үшін жүйені дайындаудың қажеттілігін; қанша уақытта немесе қай уақытқа дейін дайындау қажет және жүйені жобалау үшін қажет шығынды кӛрсету керек.

Әр түрлі тәсілдерде ақпараттық жүйелерді дайындау бірдей болып келеді және келесі кезеңдерді қамтиды:

- жоспарлау және қойылатын талаптарға талдау жүргізу;

- жобалау;

- жүзеге асыру;

- ендіру;

- АЖ-ны қолдау.

Енді әрбір кезеңін жеке-жеке қарастырайық.

Жоспарлау және қойылатын талаптарға талдау жүргізу: бұл жерде алдымен қолданыста бар және құрылатын ақпараттық жүйелерді зерттеп, талдау жүргізу қажет.

Техникалық-экономикалық негіздеме мен АЖ дайындау үшін қойылатын техникалық тапсырмаларға талдау жүргізіледі.

Жаңа ақпараттық жүйенің қажеттілігін айқындау, қолданыста бар ақпараттық жүйелердің барлық кемшіліктерін жою немесе концепция дайындау; ақпараттық жүйелерді жобалаудың бағытын таңдау және экономикалық біртұтастығын анықтау жоспарлау және қойылатын талаптар үрдісінің негізгі мақсаты болып табылады.

Ақпараттық жүйені жүйелі талдау қарастырылатын экономикалық нысанның қойылатын талаптарға сәйкестігін сипаттау мен қызмет етуін талдаудан басталады.

Осы кезеңнің нәтижесінде қолданыста бар ақпараттық жүйелердің барлық кемшіліктері айқындалады да осының негізінде нысанды басқару жүйесін жетілдіру қажеттігі туындап, басқарудың белгілі бір функциясын автоматтандыру қажеттілігін анықтаудың экономикалық негізделген есебі қойылады, яғни жобаның техникалық-экономикалық негізделуі құрылады.

Осы қажеттілік анықталғаннан кейін программалық-техникалық ортаны таңдау негізінде нысанды жетілдіру бағытын таңдау мәселесі пайда болады. Нәтижесі жобаның техникалық тапсырмасы ретінде безендіріледі. Бұл жерде ақпараттық жүйелерге қойылатын талаптар мен техникалық шарттар және жобалауға жұмсалатын ресурстардың шектеулері анықталады.

Кӛбінесе ақпаратты дайындаудың екінші және үшінші кезеңдерін ақпараттық жүйені техникалық жұмысты жобалау деп аталатын кезеңдерге біріктіреді.

Автоматталатын функциялардың құрамының және қамтамасыз ететін ішкі жүйенің қалыптастырылған талаптарға сәйкестігі мен ақпараттық жүйенің техникалық жобасын безендірілуқарастырылады. Сонымен қатар, программаны дайындау және орнату, мәліметтер қорын толықтыру, қызметкерлер үшін жұмыс нұсқаулығын дайындау, жұмыс жобасын безендіру де осы кезеңде атқарылады.

Бұл кезеңде орындалатын функцияның құрылымын бейнелейтін ақпараттық жүйенің функционалдық сәулетін, ақпараттық жүйенің таңдалынған нұсқасының жүйелі сәулетін, яғни ішкі жүйелерді қамтамасыз ететін құрамын дайындауды және жобаның жүзеге асырылуын орындауды талап етеді.

Ақпараттық жүйенің функционалдық сәулетін құрушы кезең келесі атқарылатын қызметтердің мәселелері мен сапасын автоматтандырылған түрде анықтау тұрғысынан қарағанда жауапкершылығы кӛп кезең болып табылады.

Ақпараттық жүйенің функционалдық сәулетінің негізінде оның жүйелі сәулетін құру ақпараттық, техникалық, программалық қамсыздандырудың және қамтамасыз ететін басқа ішкі жүйелердің элементтері мен модульдерін ерекшелеуді білдіреді,

49

ерекшеленген элементтермен ақпаратты ӛңдеу технологиясын дайындау арасындағы ақпараттар және басқару бойынша байланысты анықтайды.

Құрылымдау кезеңі пайдаланушыларға нұсқаулықтарды және мәліметтер қорын толықтыруды қарастыра отырып, ақпараттық қамсыздандыруды құратын программаларды дайындауды қамтиды.

Ендіру кезеңі тәжірибелі ендіру және ӛндірістік ендіру кезеңдерінен ӛтеді.

Ақпараттық жүйенің ішкі жүйелерін кешенді түрде тексеру, экономикалық нысанның бӛлімшелері бойынша қызметкерлерді оқыту, ақпараттық жүйені біртіндеп енгізу, ақпараттық жүйелерді сынақтан ӛткізудің қабылдау-ӛткізу туралы актысын безендіру мәселелері шешіледі.

Тәжірибелі ендіру жобаның элементтері мен модульдерінің жұмысқа қабілеттілігін тексеру, элементтер деңгейінде қателерді жою және олардың арасындағы байланыстарды қадағалау, сондай-ақ қызметкерлерді оқытуды қамтиды.

Ал, ӛндірістік ендіру функциялар мен олардың жүйелі талдау кезеңінде дайындалған талаптарына сәйкестігн бақылау деңгейінде жобаны тексеру ұйымдастырылады.

Ақпараттық жүйені қолдау кезеңінде жүйе жобасын жүзеге асыру мен жетілдіру кезеңдері орындалады. Ақпараттық жүйенің атқарылатын қызметі туралы жарнама беру және статистикалық мәліметтерді, қателер мен істелінбей қалған кемшіліктерді жою, ақпараттық жүйелердің жетілдіруіне қойылатын талаптарды безендіру және оларды орындау осы кезеңде орындалады.

Ақпараттық жүйе технологиясының негізін оның бар болуын, негізгі технологиялық ерекшеліктерін анықтайтын әдіснама құрайды. Жобалау әдіснамасы қандай да бір концепцияны, жобалау әдістерінің жиынтығымен жүзеге асыратын жобалау принциптерінен тұрады. Кӛрсетілген жобалау принциптері ӛз алдына қандай да бір жобалау ортасын қолдау қажет. Жобалауды ұйымдастыру ақпараттық жүйе жобасын құру үрдісінде жобалаушылардың ӛзара әрекеттесу және тапсырыс берушілермен ӛзара әрекеттесу әдісін анықтауды қамтамасыз етеді.

Ақпараттық жүйені жобалаудың әдістері автоматтандыру ортасын пайдалану, типтік жобалық шешім, ұсынылатын ӛзгерістерге түбегейлілік дәрежесі бойынша жіктеледі.

Жобалаудың әдістерін автоматтандыру дәрежесі бойынша жобалау әдістері мына жіктеулерге бӛлінеді:

- ақпараттық жүйенің компоненттерін жобалау арнайы инструменталдық программалық ортаны пайдаланбай, алгоритмдік тілде программалаудың кӛмегімен жүзеге асырылатын қолмен жобалау;

- арнайы инструменталдық программалық ортаны пайдалану негізінде жобалық шешімге генерация немесе конфигурация жүргізетін компьютерлік жобалау.

Типтік жобалық шешімді пайдалану дәрежесі бойынша жобалау әдістері мына жіктеулерге бӛлінеді:

- ақпараттық жүйелерге қойылатын талаптарға сәйкес жобалық шешім жаңадан дайындалатын түпнұсқалық жобалау;

- дайын типтік жобалау шешімінің негізінде ақпараттық жүйені жаңарту нәтижесінде алынатын типтік жобалау.

Кӛрсетілген бірінші жіктеу жобалау жұмысының барлық түрі жобаның әрбір нысаны үшін түпнұсқалық жобаны құруға бағытталған жоба жұмысының барлық түрімен сипатталады. Ол ӛз алдына оның барлық ерекшеліктерін мүмкіндігінше толығырақ бейнелейді.

Екінші топ түпнұсқалық жобалауды дайындаудан алынған тәжірибе негізінде орындалады. Типтік жобалар тәжірибелерді біріктіру ретінде ұйымдастыру-

In document Просмотр «Том 42 № 2 (2013): Вестник КазНПУ им.Абая. Серия: физико-математические науки» | «Физико-математические науки» (бет 35-51)