УДК 338.59

Статистика, учет и аудит, 2(73)2019 юююююю 135 http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

МРНТИ 06.54.31

136 Статистика, учет и аудит, 2(73)2019 http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

Кесте 1

Шет мемлекеттер мен Қазақстан экономикаларының инновациялық көрсеткіштерінің картасы, 2017 ж.

Мемлекеттер Экономиканың кейбір инновациялық көрсеткіштерінің рейтингтегі орындары Ғылым мен

әзірлемелерге жұмсалатын

шығындар

Инновациялық

тиімділік Технологиялық даярлық

Жаһандық инновациялық

индекс

Патенттер саны бойынша

рейтинг (2012 ж.

мәліметтер)

АҚШ 4 21 7 4 2

Жапония 3 49 12 14 3

Қытай 17 3 4 22 1

Германия 8 7 8 9 5

Ұлыбритания 10 20 13 5 11

Оңтүстік Корея 1 14 6 11 4

Италия 21 31 26 29 16

Чехия 28 13 14 24 50

Сингапур 11 63 11 7 15

Швейцария 6 2 1 1 36

Түркия 38 9 46 43 26

Ресей 25 75 45 45 7

Қазақстан 55 116 88 78 42

Қайнар көзі [2], [3]

Қарастырылып отырған елдердің арасында ең жоғарғы инновациялық тиімділік 2017 жылы Швейцарияда, ал Қазақстан бұл көрсеткіш бойынша тек 116 орында. Бұл көрсеткіш Жаһандық инновациялар индексінің құрамдасы болып табылады. Ал инновациялар индексі бойынша 1-ші орынды Швейцария алып отыр. Қазақстанның рейтингтегі орнын 78-ші позиция анықтайды, бұл көрсеткіш бойынша Ресей бізден 33 орынға жоғары орналасқан. Ғылым мен әзірлемелерге жұмсалатын шығындар бойынша ең жоғарғы балл Оңтүстік Кореяға тиесілі, алайда бұл ел инновациялық тиімділік көрсеткіші бойынша 14-ші орында. Швейцарияның зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсайтын шығындары бойынша рейтингтегі орны Оңтүстік Кореядан 5 орынға төмен болса да, оның экономикалық тиімділігі Оңтүстік Кореядан 12 орынға жоғары. АҚШ-тың сәйкес көрсеткіштерін де алатын болсақ, мұнда да зерттеуге жұмсалатын шығындар көлемі Швейцариядан артық, ал инновациялық тиімділік көрсеткіші тіпті 21-орында. Бұл жайт келесі ұйғарымды жасауға мүмкіндік береді: инновациялық қызмет тиімділігі инновациялық шығындарға ғана тәуелді емес, оған қоса, жүргізілетін инновациялық саясатқа, бәсекелестік ортаға, инфрақұрылымның даму деңгейіне және т.б.

факторларға тәуелді.

Қазақстанда инновациялардың дамуы үшін «ҚР үдемелі индустриалдық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын» іске асырумен байланысты жаңа қарқын берілді [4]. Инновацияларды ынталандыру шаралары «Индустриалды-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы» ҚР Заңында [5], 15 іргелес заңдарда және 35 заңнамалық актілерде бекітілді. Қазіргі уақытта «ҚР индустриалдық-инновациялық дамуының 2015-2019 жж. арналған мемлекеттік бағдарламасы жүзеге асу үстінде [6].

Инновацияларды дамыту саласындағы реформалардың арқасында инновациялық жүйенің жаңа элементтері қалыптасты, атап айтқанда, технопарктер құрылды, арнайы экономикалық аймақтар ашылды, ең озық тәжірибелер негізінде құрылған Назарбаев университет ашылды. Оған қоса, мемлекеттің инновациялық даму операторы – «Технологиялық болжау бойынша ұлттық агенттік» АҚ- ы құрылды. Осылайша, қазіргі уақытта ұлттық инновациялық жүйенің барлық элементтері дерлік қалыптасқан. Алайда, инновациялық дамудың жақсы деңгейі туралы айтудың реті келмейді. Ендігі кезекте Қазақстанның инновациялық дамуының ахуалына талдау жасап көрейік.

Зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалатын шығындар мемлекеттердің инновациялық деңгейінің критерийлерінің бірі болып табылады. 1-суретте ғылыми-зерттеу және тәжірибелік- конструкторлық жұмыстарға (ҒЗТКЖ) жұмсалатын шығындар көлемінің серпіні келтірілген. Суретте көрсетілгендей, соңғы бес жылда Қазақстанда ҒЗТКЖ-на жұмсалатын ішкі шығындар көлемі 61,7

Статистика, учет и аудит, 2(73)2019 юююююю 137 http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

млрд. теңгеден 69,3 млрд. теңге аралығында болған. Ең жоғарғы көрсеткіш 2015 жылы тіркеліп, 2016 жылы 66,6 млрд. теңгеге дейін төмендеген. 2017 жылы алдыңғы жылмен салыстырғанда шығындар 3,4%-ға өскен.

Қайнар көзі: ҚР ҰЭМ Статистика комитеті

Сурет 1 – Қазақстандағы ҒЗТКЖ-на жұмсалатын ішкі шығындар көлемі, млн. теңге ҒЗТКЖ шығындардың жалпы көлеміндегі қолданбалы зерттеу шығындарының үлесі 59,4%-ды құрады, ал тәжірибелік-конструкторлық әзірлемелер шығындары – 24,9%, іргелі зерттеулер шығындары – 15,7%-ды құрады. Қаржыландыру көзі бойынша ҒЗТКЖ-на жұмсалатын ішкі шығындардың құрылымында республикалық бюджет қаржысының көлемі басым – 51,3%-ды құрайды, кәсіпорындардың қаржыларының үлесі – 40,9% болса, қалған 7,8%-ы басқа ұйымдардан қаржыландырылады [7].

Қазақстанда ғылыми жетістіктерді тәжірибелік қолдану аясында қиындықтар көп: ғылыми нәтижелерді шынайы жаңа өнімдер мен технологияларға тиімді айналдыруға қабілетті технологиялық инфрақұрылымның қалыптасу қарқындары төмен. Осы салаға инвестиция салуға бизнес мүдделі емес, біздің ойымызша, оны ынталандыратын стимулдар жүйесі дұрыс қалыптастырылмаған. Басқаша айтқанда, инновациялық дамудың маңызды мәселелері – экономиканың барлық субъектілерінің инновациялық мінез-құлқын ынталандыру, және бұл процесте қалыптасқан инфрақұрылымды белсенді қолдану болып табылады. Қазақстандағы инновациялық өнімдердің өмірлік циклын басқару тиімділігінің көрсеткіштерін қарастырайық (2-сурет).

Қайнар көзі: ҚР ҰЭМ Статистика комитеті

Сурет 2 – Қазақстандағы кәсіпорындардың инновациялық көрсеткіштері

2-суретте көрсетілгендей, Қазақстандағы инновациялық өнім көлемі 2017 ж. алдыңғы жылмен салыстырғанда 89,5%-ға ұлғайып, 844,7 млрд. теңгені құрады. Ал инновациялық белсенділік көрсеткіші жыл сайын ұлғайып келеді, 2017 ж. бұл көрсеткіш 9,6%-ды құрады. Қазіргі уақытта елдегі кәсіпорындардың белсенділік деңгейі индустриалдық-инновациялық даму бағдарламасы есебінен өсуде. Дегенмен, бұл көрсеткіш көп елдерден төмен, мәселен, 2014 жылға келтірілген деректер бойынша, Германияда – 71,8%, Бельгияда – 53,6%, Эстонияда 52,8%, Финляндияда – 52,5%, Швецияда – 49,6%-ды құрайды [8]. Бұл елдерде инновациялар көбінесе шағын кәсіпорындармен генерацияланады. Ал Қазақстанда керісінше жағдай орын алған: 2017 жылы шағын кәсіпорындардың

138 Статистика, учет и аудит, 2(73)2019 http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

6,9%-ы ғана инновациялық қызметпен айналысқан, ал орташа кәсіпорындардың инновациялық белсенділігі – 20,0%, ірі кәсіпорындардыкі – 34,0%.

Технологиялық инновациялар саласындағы белсенділік инновациялық қызметтің маңызды индикаторларының бірі болып табылады және Қазақстан экономикасының инновациялық дамуы мен технологиялық жаңғыру әлеуетін сипаттайды. 2017 жылы технологиялық инновацияларға Қазақстанның өнеркәсіптік кәсіпорындары 718,7 млн. теңге жұмсаған (сурет 3). Суретте көрсетілгендей, технологиялық шығындардың құрылымында өнімдік инновациялық шығындардың үлесі басым.

Қайнар көзі: ҚР ҰЭМ Статистика комитеті

Сурет 3 – Қазақстан өнеркәсібінде технологиялық инновацияларға жұмсалатын шығындар серпіні, млн. теңге

Кәсіпорындардың инновациялық қызметін қаржыландыруға жұмсалатын шығындарының төмен деңгейінің себебі оларды ендіру және игерудің тым қымбаттығында, сондай ақ салымдардың ұзақ мерзімділігінде жатыр. Кәсіпорындардың әзірлемелерді қаржыландыруға өз қаражаттары жоқ, ал оларды сыртқы көздерден тарту мүмкіндіктері шектелген. Кредиторларда ссудалардың қайтарылатындығына кепілдік жоқ, өйткені инновациялық қызмет басқа қызмет түрлеріне қарағанда көп тәуекелмен байланысты. Бұл орайда венчурлық қаржыландыру құралдарын дамытқан тиімді болмақ.

Инновациялық өнімге кететін шығынның 1 теңгесіне қанша инновациялық өнім келетінін есептеу үшін 2-кестені құрайық.

Кесте 2

Технологиялық инновациялар шығындардың тиімділігі

2013 2014 2015 2016 2017

Инновациялық өнім көлемі, млн. тг. 578 263,1 580 386,0 377 196,7 445 775,7 844 734,9 Технологиялық инновацияларға

шығындар, млн. тг. 219 263,2 248 473,6 503 400,8 1 390 492,1 718 690,2 Технологиялық инновацияларға

жұмсалған шығындардың тиімділігі 2,64 2,34 0,75 0,32 1,18 Ескерту - Қайнар көзі: ҚР ҰЭМ Статистика комитетінің мәліметтерінің негізінде есептелді

Жүргізілген есептеулерге сәйкес, 2017 жылы технологиялық инновацияларға жұмсалған шығындардың 1 теңгесіне 1,18 теңге инновациялық өнім өндірілген (1 теңге шығын 0,18 теңге пайда әкелген). Жалпы қарастырып отырған кезеңдегі серпінділік бір қалыпты емес. Егер 2013-2014 жылдары технологиялық инновацияларға жұмсалған шығындардың тиімділігі сәйкесінше 2,64 және 2,34 болса, 2015 жылы 0,75-ке дейін күрт төмендеген. Ал 2016 жылы 0,32-ге дейін құлдыраған. Яғни, 2015 және 2016 жылдары технологиялық инновацияларға кеткен шығындар ақталмаған.

Қазақстандық кәсіпорындардың инновациялық белсенділік және тиімділік бойынша «сандық»

көрсеткіштердің артта қалуынан басқа, кәсіпорындар деңгейінде инновацияларды басқаруды ұйымдастырудың құрылымдық мәселелері де бар. Дүниежүзілік экономикалық форум есебіндегі

«Фирма деңгейінде технологияларды қолдану» көрсеткіші бойынша Қазақстан 2017 жылы 137 елдің

Статистика, учет и аудит, 2(73)2019 юююююю 139 http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

ішінде 81 орында болған, сөйтіп Нигериямен (80 орын) бұл көрсеткіш бойынша шамалас болған. Ресей (72), Уругвай (68), Гондурас (65), Мексика (56) рейтингте Қазақстаннан жоғары орындарға иемденген [9].

Қорытынды. Зерттеу көрсеткендей, Қазақстандағы кәсіпорындардың инновациялық қызмет белсенділігінің төмен деңгейі технологиялық инновацияларды іске асырудың төмен қайтарымдылығымен өткірленіп отыр. Өнеркәсіптік кәсіпорындардың инновациялық қызметінің басымдықтары инновациялық процестің интеллектуалдық құрамдасынан оларды тәжірибеге ендіру процесіне ауысуда. Алайда олардың мотивтері қысқа мерзімде материалды-техникалық базаны ауыстыру және өндірістің технологиялық деңгейін көтеру болып табылады. Осылайша, инновациялық іргетастың қалануы өзінің басым бағытты ролін жоғалтты. Дайын технологияларды қолдану отандық инновациялық жүйені жаңа енгізулер мен жаңа технологияларды құруға емес, тек имитациялық сипатқа бағдарлануын көрсетеді.

Инновациялық қызмет белсенділігінің төмендігінің бірінші себебіне өндірістік кәсіпорындардың әзірлемелерді ендіруге қажетті құрал-жабдықтардың болмауын немесе тозуын жатқызуға болады. Отандық кәсіпорындардың көбісінің өндірістері ресурстар мен энергияны көп қажет етеді, оның үстіне өндірістік аппараттың тозу деңгейі жағдайды ушықтыра түседі.

Кәсіпорындардың негізгі капиталының артта қалуы зерттеулер мен әзірлемелерге инвестиция жасауға мұрша бермейді. Екінші себеп – кәсіпорындардың инновацияларға қарсы келуі мәселесі. Оны екі жағдаймен түсіндіруге болады:

– инновациялық өнімдер нарығының жетілдірілмегендігі, соның салдарынан инновациялық өнімге сұранысты бағалаудың қиындығы;

– инновациялық процестерді басқаратын білікті кадрлардың жеткіліксіздігі.

Сондықтан мемлекет инновациялық қызметті ынталандырудың арнайы-ұйымдық- экономикалық тетігін қалыптастыруы қажет. Біздің ойымызша, ол келесі қағидаларға негізделуі тиіс:

−инновациялық процестің барлық қатысушылары үшін салық жеңілдіктері мен стимулдардың мықты жүйесі;

− инновациялық процестерге нарық пен мемлекеттің бірін-бірі өзара толықтыра отырып қатысуы;

−инновациялық тәуекелдерді мемлекет пен бизнес арасында бөлістіру (бұл жерде мемлекеттік-жеке әріптестік құралдарын қолданған ыңғайлы);

− инновациялық белсенділікті мемлекеттік қолдаудың орталықсыздандырылған арналарын қолдану;

− даму институттары қызметінің ашықтығын қамтамасыз ету.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1 Доклад директора Института США и Канады РАН, члена-корреспондента РАН Рогова С.М.

на заседании Президиума Российской академии наук // URL::

http://www.iskran.ru/print.php?type=news&id=91] (қарау күні: 06.12.2018)

2 The Global Innovation Index 2017. Innovation Feeding the WorldCornell University, INSEAD, and the World Intellectual Property Organization, 2017. – 433p. ISBN 979-10-95870-04-3

3 World Intellectual Property Organization. World Intellectual Property Indicators 2012. URL:

https://gtmarket.ru/ratings/rating-countries-patents/info#kazakhstan (қарау күні: 06.12.2018)

4 Постановление Правительства РК «Об утверждении Программы по развитию инноваций и содействию технологической модернизации в Республике Казахстан на 2010 - 2014 годы» от 30 ноября 2010 года № 1308 // URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/P1400000315 (қарау күні: 02.01.2019)

5 Закон РК «О государственной поддержке индустриально-инновационной деятельности» от 9 января 2012 года № 534-IV/ «Казахстанская правда» от 26.01.2012 г.

6 Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы // URL: https://primeminister.kz/kz/page/view/gpiir (қарау күні:

02.01.2019)

7 Қазақстанның ғылым және инновациялық қызметі, 2013-2017 /Статистикалық жинақ/ҚР ҰЭМ Статистика комитеті. Астана, 2018. – 69 б.

8 Зарецкий А. Д., Иванова Т.Е. Промышленные технологии и инновации: Учебник для вузов // Издательский дом "Питер", 2017. – 480 с.

9 World Economic Forum. 2017. The Inclusive Growth and Development Report 2017 // URL:

https://www.weforum.org/reports/the-inclusive-growth-and-developmentreport 2017 (қарау күні: 02.02.2019)

140 Статистика, учет и аудит, 2(73)2019 http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

АНАЛИЗ СОСТОЯНИЯ ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ КАЗАХСТАНА Г.Т. Кунуркульжаева*, Б.М.Таскарина, Б.Ж. Болатова

Актюбинский региональный государственный университет имени К. Жубанова e-mail: [email protected]

Резюме. Целью исследования является анализ и оценка качественных и количественных показателей инновационного развития Казахстана. В статье составлена карта инновационности экономик ряда стран и Казахстана с последующим проведением сравнительного анализа. Сделан вывод, что эффективность инновационной деятельности не всегда в большей степени зависит от величины инновационных затрат, а зачастую от проводимой инновационной политики, конкурентной среды, качества инфраструктуры и т.д. В статье проанализированы критериальные показатели инновационной деятельности в Казахстане за последние 5 лет. Результаты анализа позволили выявить низкий уровень отдачи расходов на осуществление технологических инноваций, низкий уровень инновационной активности, которые подкрепляются соответствующими оценками в международных рейтингах.

Ключевые слова: инновация, индустриально-инновационное развитие, технологические инновации, инновационный продукт, инновационная активность.

ANALYSIS OF THE CONDITION OF INNOVATIVE DEVELOPMENT OF KAZAKHSTAN G.T.Kunurkulzhaeva^*, B.M.Tuskarina, B.Zh. Bolatova

Aktobe Regional State University named after K. Zhubanov, Aktobe, Kazakhstan e-mail: [email protected]

Summary. The aim of the research is to analyze and evaluate the qualitative and quantitative indicators of the innovative development of Kazakhstan. There is contained a map of innovativeness of the economies of a number of countries and Kazakhstan for a comparative analysis in this article. It was concluded that the effectiveness of innovation activity is not always more dependent on the magnitude of innovation costs, and often on the innovation policy pursued, competitive environment, quality of infrastructure, etc. There is analyzed the criteria indicators of innovation activity in Kazakhstan over the past 5 years in here. The results of the analysis revealed a low level of return on expenditures on the implementation of technological innovations, a low level of innovative activity, which are supported by corresponding estimates in international ratings.

Key words: innovation, industrial and innovative development, technological innovation, innovative product, innovative activity.

МРНТИ06.52.13 УДК 336. 717.6

СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ТРАНСФОРМАЦИИ И МИРОВОЗЗРЕНЧЕСКИЕ ПОЗИЦИИ

Н.В.Кропивка

Белгородский университет кооперации, экономики и права, г.Белгород, Россия е-mail: [email protected]

Аннотация. В статье рассматриваются социально-экономические трансформации общества, которые воздействуют на формирование мировоззренческих позиций. Ускоряются темпы глобального и локального развития информатики и рыночной инфраструктуры, мощной банковско- кредитной системы с тенденцией к постепенному перерастанию ее в общемировую. Меняются производственно-хозяйственные и рыночные структуры с укреплением все более экономически надежных хозяйственных систем, которые могли бы устойчиво удерживаться и развиваться в условиях обострения рыночной конкуренции. Именно в такие моменты начинается парадигмальная смена в мировоззрении. Новый образ России в мире предполагает систему «терпимого корпоративного общества», обеспечивающего указанное новое качество, новые мировоззренческие позиции. Эта модель приходит на смену индивидуальному предпринимательству на рынке с минимальным вмешательством государства. Направить мировоззренческие позиции, воспитание и образование нужно не на достижение безграничного и расточительного потребления, а на создание, на творчество, на производство.

Ключевые слова: экономические трансформации, мировоззренческие позиции, рыночные инфраструктуры, хозяйственные системы, финансовые и ресурсные возможности.

Статистика, учет и аудит, 2(73)2019 юююююю 141 http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

Введение. Многие исследователи, в частности, Э. Гиденс, Н. Смелзер, П.А. Сорокин показывали, что в обществе постоянно происходят трансформации как социально-экономических, политических, социокультурных процессов так и мировоззренческих позиций, которые являются отражением происходящих изменений. В зависимости от масштабов происходящих трансформаций разнообразно видоизменяются и мировоззренческие установки. Повсеместный кризис культуры подтверждает происходящие изменения структурного характера, а социокультурные трансформации – системного, в смысле того, что видоизменяется вся мировоззренческая парадигма социума [1].

Причинами таких трансформаций могут являться разнообразные факторы, как внутрикультурного, экономического, так и внешнего характера. Тем не менее, анализ истории европейской экономики и культуры показывает, что эти причины воздействуют в совокупности. Определенные периоды системного и поступательного развития экономики показывают, что мировоззрение в это время, отражая и развивая устоявшиеся нормы и ценности, не изменяет их существенно.

Методы. Теоретическую и методическую основу исследования составили основные положения, содержащиеся в научных трудах отечественных и зарубежных авторов по проблемам социально-экономических трансформаций общества, которые воздействуют на формирование мировоззренческих позиций, периодические издания; материалы научно-практических конференций и семинаров.

Результаты и обсуждение. В кризисные периоды и периоды экономических и социокультурных трансформаций наблюдается иная ситуация [2]. Такие периоды являются как бы естественно-необходимыми в динамике экономики и культуры, они нужны хотя бы для того, чтобы культурная парадигма могла оттолкнуться от предыдущих норм и ценностей и выйти к новым рубежам антропогенной и экономической направленности. В переходные времена низлагаются прежние нормы и ценности, хотя новые еще не утвердились. Именно в этот период и начинается парадигмальная смена мировоззренческих позиций [3].

Коренным образом меняются производственно-хозяйственные и рыночные структуры в их органической взаимосвязи с организационным и качественным укреплением, формированием все более экономически надежных хозяйственных систем, которые могли бы устойчиво удерживаться и развиваться в условиях обострения рыночной конкуренции [4]. Ускоряются темпы глобального и локального развития информатики и рыночной инфраструктуры, мощной банковско-кредитной системы с определенной тенденцией к постепенному перерастанию ее в общемировую. Создаются и соответствующие международные структуры, которые, так или иначе, охватывают все большее количество стран, воздействуя на их экономические и политические, мировоззренческие изменения [5].

Академик В.Т. Богомолов в своей статье «Трансформации в контексте мирового развития»

раскрывает различные экономические силы и движения современного мира, концентрируя внимание на те, которые на нынешнем этапе противоборствуют в Российской Федерации, пытаясь повернуть движение российских рыночных реформ на свою сторону. Автор не безосновательно полагает, что Россию, как и другие страны Центральной Европы, ожидает похожая судьба, так как освободившись от радикальных крайностей, либерализм и, организационно окрепнув социал-демократия, могут превратиться в основные противоречивые политические направления, мировоззренческие позиции.

Радикальный либерализм отвечает интересам тех, кто использовал его для быстрого обогащения и получения контроля над собственностью и властью.

По мнению автора, социал-демократия опирается на поддержку достаточно широких слоев населения, которые стали жертвой несправедливого перераспределения собственности и доходов. В лице государства они хотели бы видеть защитника их интересов, гаранта социальной справедливости.

«Требование ухода государства из экономики и упование на «невидимую руку рынка», которая обеспечит прогресс и гармонию, чужды социал-демократической идеологии» [6].А затем автор, развивая мысль о том, что без регулирующей роли государства, активного вмешательства в формирование рыночного хозяйства с целью предоставления ему социальной ориентации, неизбежно развитие в сторону «Дикого капитализма», свойственного для Европы XVII-XVIII веков.

Ученый, академик В.Л. Макаров, в своих исследованиях опирается на исторический и современный опыт России и зарубежных стран. Он сделал попытку определить российскую модель демократического общества с интенсивным инвестированием в человеческий фактор в процессе общественной эволюции и повышения качества жизни. С его точки зрения, новый образ России в мире предполагает систему «терпимого корпоративного общества», обеспечивающего указанное новое качество, новые мировоззренческие позиции. Эта модель приходит на смену индивидуальному предпринимательству на рынке с минимальным вмешательством государства. Автор считает, что система свободного предпринимательства уже отживает свой век и становится разрушительной для

142 Статистика, учет и аудит, 2(73)2019 http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

общества, подрывая его движущие силы. Направить мировоззренческие позиции, воспитание и образование нужно не на достижение безграничного и расточительного потребления, а на создание, на творчество, на производство[7]. Исходить при этом необходимо из принципиально иного мировоззренческого понимания жизненного стандарта, который интегрирует весь комплекс нормальной жизнедеятельности в широком его понимании (совокупность социальных благ, уровень здоровья, безопасность, индивидуальные свободы, правовое обеспечение, семейные отношения и т.д.) По пониманию В.Л. Макарова тип жизни определяется уровнем дохода населения. Расслоение общества потребления можно видеть невооруженным глазом. Отвлекая от общества потребления, качество жизни призвано привлекать людей, обеспечивать гарантии конкурентоспособности, выживания и победы нового общества в эволюционном историческом процессе. Раскрывая принципы стратегии построения нового общества, автор рассматривает и его оценочные мировоззренческие критерии.

Он выдвигает гипотезу о переходе к принципиально новой системе отношений, взглядов и общественно-экономического устройства, которая заслуживает серьезного внимания даже потому, что современный капитализм тоже далеко не совершенная система, имеющая существенные недостатки и антагонистические противоречия. Поэтому, существует объективная необходимость его трансформации в более совершенную и рациональную систему с качественно обновленной структурой и новыми мировоззренческими ценностями человеческой жизнедеятельности [8].

Рассматривая некоторые процедурные проблемы практической трансформации, американский экономист, лауреат Нобелевской премии по экономике (1980) «за создание экономических моделей и их применение к анализу колебаний экономики и экономической политики» Лоуренс Клейн подчеркивает, что от «рыночного шока», включая широкомасштабную приватизацию и бурное обесценивание национальной валюты, начинают сдерживать положительные результаты в макроэкономической сфере лишь отдельные страны. К тому же в основном выигрывают узкие круги населения, а большинство проигрывает вследствие несправедливого распределения собственности и доходов, да и еще в условиях падения общего объема ВВП.

На основании последствий такого варианта в странах, где ситуация внешне наиболее благоприятная (Польша, Чехия, Словакия), это даже несопоставимо с китайскими реформами, где особенно поражает тот факт, что они проходили постепенно и не привели к серьезной рецессии. При этом экономика Китая развивалась рекордными темпами по мировым меркам. Л.Клейн формулирует и основные принципы, которые характерны для такого постепенного перехода: «1. Общая нацеленность государства на создание смешанной экономики, где частный сектор и индивидуальное принятие хозяйственных решений сосуществует с государственным сектором (рыночный социализм). 2. В отношении товарообмена и обмена технологиями с другими странами необходимо провозглашение политики «открытых дверей». 3. Создание специальных экономических зон. 4. Проведение экономических реформ ранее реформ политических. 5. Переход к современному экономическому образованию. 6. Использование в процессе планирования математических и статистических методов экономического анализа» [9].

Однако, необходимо отметить, что все эти его рекомендации характеризуют Л. Клейна как выдающегося мыслителя современной эпохи на переломе столетий, высокопрофессионального ученого-экономиста, способного достоверно предсказать будущее мирового экономического развития.

Второй лауреат Нобелевской премии Джеймс Тобин в своей статье «Вызовы и возможности»

довольно правильно оценивает ситуацию, которая сложилась в мире после завершения «холодной войны». Надежды наивных «победителей» в холодной войне, что экономика «пост коммунистических»

государств довольно быстро вступит в полосу процветания, не сбылись. Более того, стало очевидно, что основания для гордости относительно западных экономик выглядят значительно скромнее, чем думалось ранее. Европа после нефтяного шока и рецессии 70-х–80-х годов ХХ века по-настоящему не восстановилась и сейчас переживает спад, происходит процесс роста безработицы. США после 1988 года попали в полосу не сильного, но достаточно устойчивого торможения экономической активности и роста. Против циклических откатов назад не оказалось иммунитета даже в Японии, которая демонстрирует всему миру «экономическое чудо».

Экономически развитые страны – своего рода локомотивы, которые тянут мировую экономику, а попадая в фазы рецессий и стагнаций, они сокращают возможность оказывать помощь другим странам, и это сильно ударяет на перспективы прогресса стран «третьего мира». Отсюда выходит, что даже вовремя своего триумфа главные капиталистические демократии оказались неспособными удовлетворять не только запросы граждан своих стран, но и предлагать остальным государствам привлекательные модели и полезную поддержку.

Статистика, учет и аудит, 2(73)2019 юююююю 143 http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

Особый нажим для условий России и стран Восточной Европы автор делает на реалокацию ресурсов, переориентацию и перемещения рабочей силы и других производственных факторов с тех видов деятельности, где они больше не нужны, в сферы социально значимые. Эта грандиозная реалокация представляет собой не только текущую необходимость, а с ней связаны надежды и на будущее. «Ресурсы, высвобожденные из устаревших видов деятельности, должны быть размещены и воплощены в новых отраслях, технологиях, продуктах» [10]. Конверсия военной промышленности – не единственное изменение в размещении ресурсов. Наряду с ростом гражданского производства должна меняться и вся его структура, и мировоззренческие позиции. Было бы огромной ошибкой ожидать, – подчеркивает Д. Тобин, – что такая реалокация может произойти сама по себе, во всяком случае, произойти достаточно быстро и надежно, чтобы удовлетворить потребности населения. Так не бывает даже в западных странах, где давно укоренились капиталистические и демократические институты.

Фундаментально исследует и раскрывает ход российских экономических реформ академик Л.

Абалкин. Он пишет: «Вопрос стоит сегодня не больше и не меньше, как о судьбе России, будущности ее экономики. Продолжение проводимого курса неизбежно ведет к разрушению индустриального и технологического ядра российской экономики, выталкивает ее на роль сырьевого придатка высокоразвитых стран, лишает надежд на создание социально стабильного и процветающего общества» [11]. После детального анализа экономических тенденций, противоречий финансовой стабилизации, процессов в социальной и мировоззренческой сфере, автор излагает свое видение назревших преобразований. Он считает рынок определенным обобщающим образом – это отнюдь не самоцель, а лишь общий вектор преобразований и необходимый компонент современной высокоэффективной экономики, обязательное звено более сложной ее социально-экономической модели, которая базируется на своеобразном триединстве экономической роли государства, рыночного механизма и системы социальных регуляторов.Именно это и определяет характер современного рынка, как регулируемого и социально ориентированного.

Односторонний монетаризм не только не ведет к достижению цели, которая поставлена, но и в ряде случаев существенно затрудняет движение к ней, сопровождается разрушением научно- производственного потенциала страны и неоправданными социальными расходами. Разговоры о без альтернативности монетаристского курса является не более, чем миф. Автор выдвигает обобщающие концепции объективной необходимости изменений в экономической политике России:

1) активное включение регулирующих функций государства в механизм реформирования экономики;

2) перенос центра тяжести реформаторских усилий на стимулирование деловой, в том числе инвестиционной активности;

3) усиление внимания к социальным аспектам реформ;

4) наполнение реальным экономическим содержанием федеративных отношений.

Академик Д. Львов в статье «Обновленные ориентиры экономической политики» [12]

призывает разрушить мировоззренческие стереотипы мышления относительно инфляции, дефицита бюджета и ограниченных возможностей развития бюджетной сферы, а также относительно неизбежности спада производства и роста безработицы. На смену неолиберальной идеологии реформ, ориентированных в основном на приумножение любой ценой финансового капитала, должна прийти идеология обеспечения реального (физического) роста экономического потенциала страны и благосостояния ее народа, всестороннего развития личности, трансформации мировоззрения. Особое внимание обращает автор на государственные регулирующие механизмы, эффективную налоговую политику, регулирование природопользованием. Автор убедительно доказывает альтернативный метод формирования более эффективных производственных и рыночных структур, а также новый взгляд на инфляционные процессы с позиций активного использования их стимулирующих функций на экономическое оживление и рост.

Заключение. Следует подчеркнуть, что изучение сегодняшних взглядов ученых-экономистов на высшем российском олимпе науки коренным образом отличается от тех, что были пять лет назад.

Возврат от экономического романтизма или даже авантюризма до фундаментальных исследований и мировоззренческих осмыслений тех разрушительных процессов, которые происходят на огромном экономическом пространстве, безусловно, является положительным явлением и его следует приветствовать [13].

Сейчас уже появились конструктивные научные разработки необходимой коррекции государственной политики в отношении экономических реформ [14]. Об этом свидетельствуют мировоззренческие позиции и трезвые взгляды на глубинный смысл самого реформирования, выбор новых вариантов его осуществления в направлении прогрессивных сдвигов в модели

In document Статистика, учет и аудит, 2(73)2019 (бет 135-145)