УДК 63:33

MAIN ASPECTS OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF RURAL TERRITORIES BY IMPROVING THEIR INVESTMENT ATTRACTIVENESS

G.K.Lukhmanova ¹, G.K.Zhanibekova², A.E.Bedelbayeva³

1,3Zheysusu State University named after I.Zhansugurov, Taldykorgan, Kazakhstan

2Caspian University, Almaty, Kazakhstan e-mail: [email protected]

Summury. The article is devoted to the problem of development of rural territories of the Republic of Kazakhstan. The necessity of attracting a sufficient amount of investments for the development of rural areas is shown. The works of economists, devoted to the economic mechanisms of development of rural territories, are analyzed, theoretical aspects of such concepts as «sustainability»

and «sustainable development» are investigated. The concept «Investment appeal of rural territories» is considered. The results of targeted state and regional programs aimed at the economic and social development of agriculture are presented. The socio-economic status of rural residents, demographic indicators, external and internal sources of investments attracted to the development of the village have been analyzed. At the end of the study, the need to form organizational, managerial and economic mechanisms for rural development was identified, and clear mechanisms for organizing investments based on rural development, including public-private financing, should be developed.

Key words: rural areas, state policy, social and economic state, sustainable development, investment attractiveness, economic mechanism.

МРНТИ 68.75.02

өнімділігін түбегейлі арттыруға және өңделген өнімнің экспортын ұлғайтуға бағытталуы керек. Ал, жаңа технологиялар мен бизнес-модельдерді енгізу арқылы ауыл шаруашылығын жаңа жағдайларға бейімдеу, саланың ғылымға негізделуін арттыру шаруашылықтарды қаржылық қолдау қажеттігін күшейтеді.

Әдіснама. Бұл тақырыпты зерттеуде ауыл шаруашылығы экономикасы туралы статистикалық мәліметтер, басылымдарда жарияланған материалдар қолданылды. Зерттеудің әдістемелік негізі ретінде экономикалық-статистикалық, монографиялық, салыстырмалы экономикалық талдау әдістері қолданылды.

Талқылаулар және нәтижелер. Ауыл шаруашылығының нарықтық жағдайдағы мәселелерін және қаржылық-экономикалық тетіктерін зерттеуге ресейлік ғалымдар Л.И.

Абалкин, В.М. Баутин, Г.В. Буздалов, В.А. Добрынин, Ю.Б.Королев және т.б. үлкен үлес қосты. Қазақстандағы ауыл шаруашылығы саласын мемлекеттік реттеудің экономикалық тетіктерін қалыптастыру, жаһандық бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз етуде аграрлық саланы дамыту туралы теориялық және әдіснамалық мәселелер Ғ.Қалиев, Т.И.Есполов, А.А.Сатыбалдин, М.И.Сигарев, О.Сәбден, В.А.Клюкач, және басқа да ғалымдардың ғылыми еңбектерінде көрініс тапты. Дегенмен, отандық әдебиетте ауыл шаруашылығының қаржылық жағдайын зерттеуді қажетсінетін мәселелер әлі де бар.

Жасыратынын жоқ, еліміздің ауыл шаруашылығын басқаруда ескірген әдістер әлі де пайдаланылады, сондықтан да ауыл шаруашылығы өндірісінің құбылмалылығы жоғары.

Мысалы, ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 2009 жылы 15% -ға өссе, 2010 жылы ол 12% -ға төмендеді, ал 2011 жылы бұл көрсеткіш 27% -ға жеткенімен, 2012 жылы тағы да 18% -ға төмендеген. 2016 жылы жағымды табиғи жағдайлар мен жоғары өнімділік арқасында ауыл шаруашылығы 2015 жылғы 3,4% -бен салыстырғанда 5,5% -ға өсті [1].

Бүгінгі уақытта Үкімет тарапынан ауыл шаруашылығын дамытуды қолдау үшін жүйелі жұмыстар жүргізілуде. Осылайша, агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы тұқымдық өндірісті субсидиялауды, өсімдік шаруашылығының өнімділігі мен сапасын арттыруды, тыңайтқыштардың, жанар-жағармай материалдарының құнын және көктемгі егістік және егін жинауды жүргізу үшін қажетті басқа да шараларды қамтамасыз етеді.

Бұдан басқа, мемлекеттік қолдау шаралары агроөнеркәсіптік кешен субъектілерін қаржылық сауықтыру бағыттары бойынша несиелік және лизингтік міндеттемелер бойынша пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялау, ауыл шаруашылық жануарларын сатып алу үшін несиелер мен лизингтік жабдықтар мен ауыл шаруашылығы техникасы бойынша пайыздық мөлшерлемелерді қамтиды. Мемлекет егістік және жеміс-жидек дақылдары мен жүзім өсімдіктерін өсіру, мал шаруашылығын дамыту, өнімділікті арттыру және өнім сапасын субсидиялайды.

Мәселен, 2017 жылы жеңілдетілген несие түрінде ауыл шаруашылығындағы кооперативтерді қолдауға 25,5 млрд. теңге бөлінген. Бөлінген қаражаттың аясында 3,4 млрд.теңге көлемінде қаржы 342 ауыл шаруашылығы кооперативтеріне өнімдерді дайындауға арналған жабдықты сатып алуға берілген. Бұдан басқа, Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметі бойынша, «Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың» 2017–

2021 жылдарға арналған бағдарламасы аясында 2017 жылы жергілікті атқарушы органдарына 27,1 млрд. теңге көлемінде бюджеттік несие бөлінген. Нәтижесінде 7000-ға жуық микронесиелер беріліп, 4000-нан астам адам жеке кәсіптерін ашып, 7 555 жаңа жұмыс орнындары ашылған және 3 626 жаңа жеке кәсіпкер тіркелген [2].

"ҚазАгро" Ұлттық басқарушы холдингі" АҚ еліміздің ауыл шаруашылығын дамытудың маңызды стратегиялық жобаларының операторы болып табылады. Холдингтің қызметін қаржыландыру мемлекеттік бюджеттен жарғылық капиталды ұлғайту есебінен жүзеге асырылады: мысалы, 2016 жылы егістік және егін жинау науқанына Холдинг бюджеттік несиені есепке алып 114,9 млрд теңге, 2015 жылы – 101,3 млрд теңге бағыттады. Келесі 1-кестеде КазАгро арқылы қаржыландыру туралы мәліметтер келтіріліген.

Кесте 1

КазАгро арқылы қаржыландыру туралы мәліметтер, млрд.теңге

Қаржыландыру түрлері 2011ж. 2012ж. 2013ж. 2014ж. 2015ж. 2016ж. 2017ж.

Көктемгі-егіс

жұмыстары 78 80 60 40 60 60 60

Егін жинау жұмыстары 51 8 14 20 - 77 15

1-кестеден көріп отырғанымыздай, көктемгі-егіс жұмыстарын қаржыландыру көлемі соңғы үш жылда тұрақты болса, егін жинау жұмыстары 2015 жылы мүлде қаржыландырылмаған, ал 2016 жылы 77 млрд.теңге болса, 2017 жылы 15 млрд.теңгені құраған, немесе 5 еседей азайған. Сондай-ақ, ҚазАгро арқылы соңғы жылдары 60 млрд. теңге көлемінде көктемгі егістік және егін жинау кездерінде несиелеу жүзеге асырылады, бұл жыл соңында ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілермен өтеледі. Қарыз алушыларға сыйақы мөлшерлемесі 2-10% ауқымындағы шарттарға байланысты өзгереді [2].

Бұдан басқа, мемлекеттік қаражатты пайдаланудың тиімділігін жоғарылату және отандық қайта өңдеуші кәсіпорындардың жүктемесін арттыру мақсатында дақылдардың басымдықтарын есепке ала отырып, қаржыландыру механизмі енгізілуде, яғни ауыл шаруашылығы министрлігі айқындаған дақылдар қатары (майлы күнбағыс, рапс, зығыр, соя, арпа, қант қызылшасы, күріш, мақта, сұлы, картоп) бірінші кезектегі тәртіпте қаржыландырылады.

Ауыл шаруашылығын несиелеу туралы мәліметтерді қарастыратын болсақ (1-сурет), 2011-2015 жылдар аралығында несиелеу мөлшері ұлғайғанын көруімізге болады.

Сурет 1– Ауыл шаруашылығын несиелеу, млрд.теңге

Суретте көрсетілгендей, КазАгро мен екінші деңгейлі банктер (ЕДБ) арқылы несиелендіру 2015 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 2 еседей арттырылған [2]. Бұл ауыл шаруашылығын қолдау тетіктерінің сұранысқа ие болып, ауыл шаруашылығы өндірісін дамытуға деген қызығушылықтың артуымен байланысты.

Ауыл шаруашылығын дамыту ғылым мен өндірістің бірігіп дамуы нәтижесінде табысты болады. Аграрлық саладағы қаржылық мемлекеттік реттеуді жетілдіру мақсатында ғылым мен білімді дамытуғда ерекше назар аударып, жаңаша әдістерді қолданып, ғылым, білім мен өндірістін арасындағы байланысты қамтамасыз ететін іс-шаралар жүзеге асырылуы керек [3].

Қорытынды. Нарық бәсекелестігі жағдайында тиімсіз құрылымдардың орнына ауыл шаруашылығының өнімділігін арттыруға ықпалын тигізетін құрылымдарды дамытуды қолдауымыз керек, бұл өз кезегінде ауыл шаруашылығы өндірісін кеңінен дамытуға мүмкіндік береді [4]. Ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін тікелей қолдаудың орнына олардың ғылыми әзірлемелері мен енгізілімдерін қаржылық қолдауды кеңінен тарату қажет. Аталған мәселелер ауыл шаруашылығын ілгерілету мен жаңғыртудағы негізгі міндеттердің қатарында болуы абзал.

Әдебиеттер тізімі:

1 «ҚазАгро» ауылдағы егістік жұмыстарын қаржыландыруды бастады.

https://primeminister.kz/kz/news/selskoe_hozyaistvo/kazagro-nachal-finansirovanie-posevnih- rabot-na-sele-14049.

2 КазАгро Ұлттық Басқарушы Холдингі. https://www.kazagro.kz/

3 Рахимбеков Т.С., Искаков Б.М. Ауыл шаруашылығы сапасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру / Аграрлық нарық проблемалары.- 2017.-N2.- Б. 7-12.

4 Қалиев Ғ. Ауыл шаруашылығын кешенді дамытпай, іс оңбайды / Ғ. Қалиев// Заң газеті. – 2016, 6 шілде. - б. 5

246 277 343 396 488

336 322 375 484 654

0 500 1000 1500

2011ж 2012ж 2013ж 2014ж 2015ж

Казагро несиелері ЕДБ несиелері

ФИНАНСОВАЯ ПОДДЕРЖКА СЕЛЬСКОГО ХОЗЯЙСТВА КАЗАХСТАНА В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ

С.Ч.Примбетова¹, А.Б.Тлесова²

Западно-Казахстанский государственный университет им. М.Утемисова, г.Уральск, Казахстан

e-mail: [email protected]

Резюме. В статье рассматривается финансовая поддержка сельского хозяйства в условиях глобализации. Мы убеждены, что страны лидеры в мировой экономике развиваются на основе финансовой поддержки со стороны правительства и реализации масштабных проектов. В условиях Третьей волны модернизации экономики и создания новой модели роста значение сельского хозяйства возрастает. Это стратегическая отрасль для развития национальной экономики в будущем. Поэтому необходимо тщательно изучить и проанализировать особенности и приоритеты сельского хозяйства страны в контексте современной глобализации. В условиях глобализации, конкурентоспособности, экономической и продовольственной безопасности, увеличения экспортно-ориентированной продукции и укрепления стабильности внутреннего продовольственного рынка напрямую связаны с развитием государственных финансовых инструментов в сельском хозяйстве.

Ключевые слова: сельское хозяйство, глобализация, экономика, Казахстан, финансовая поддержка

FINANCIAL SUPPORT OF AGRICULTURE OF KAZAKHSTAN IN CONDITIONS OF GLOBALIZATION

S. Ch.Primbetova¹ A.B. Tlessova ²

West Kazakhstan state University named after M. Utemisov, Uralsk, Kazakhstan e-mail: [email protected]

Summary. The article discusses the financial support of agriculture in the context of globalization. We are convinced that the country's leaders in a global economy developing on the basis of financial support from the government and large-scale projects. In terms of the Third wave of modernization of the economy and the creation of a new growth model, the importance of agriculture increases. It is a strategic sector for the development of the national economy in the future. So you need to carefully study and analyze the characteristics and priorities of the country's agriculture in the context of contemporary globalization. In the context of globalization, competitiveness, and economic and food security, increase export-oriented production and strengthening the stability of domestic food market are directly linked to the development of public financial instruments in agriculture.

Key words: agriculture, globalization, economy of Kazakhstan, financial support.

МРНТИ 06.35.31