шетелдік мемлекеттердің жеке және заңды тҧлғалары орналасқан елдегі алуан тҥрлі ҥкіметтік, қоғамдық немесе қаржылық мекемелермен, бірлескен кәсіпорынды қҧруды талап ететін халықаралық ҧйымдармен мақсатты жобаларды жҥзеге асыруға, қаржылық және несиелік ресурстарды пайдалануға мҥдделі;
шетелдік мемлекеттердің жеке және заңды тҧлғалары бірлескен кәсіпорын арқылы – қолайлы имидж, қоғамдық коммуникацияларды, маркетингті, басқаруды, инновацияларды жасап шығаруға, технологиялық дамуға, кәсіпкерлік қызметті ҧйымдастыру аясындағы отандық әріптестің мҥмкіндіктерін пайдалануға мҥдделі;
БК отандық қатысушылары жоғарыда аталған мҥмкіндіктерді пайдалануға және шетелдік әріптестің қолайлы имиджін пайдалануға мҥдделі;
БК отандық катысушылары кӛпҧлтты кәсіпкерлік бизнестің қатысушысы ретінде, ӛз бәсекелік позицияларын қҧрастыру мен кҥшейту арқылы халықыралық нарыққа ӛз қызметін шығаруға мҥдделі;
БК отандық қатысушылары әлеуетті клиенттер мен контрагенттер халықаралық бизнестің субъектісі ретінде ӛз мәнінің дәрежесі туралы немесе ҧлттық нарықтарда және жергілікті нарықтарда қосымша беделге ие болу ҥшін – ӛте әдемі және жақсы сипатталатын халықаралық кеңістікті қҧруға мҥдделі.
Бірлескен кәсіпкерлік әлемнің алуан тҥрлі елдерінде экономикалық және ғылыми-техникалық әлеуетті пайдаланудың нақты бағыты болып табылады.
ҧстануға бейім болады. Сондықтан заңды тҧрғыдан бекітілген кәсіпкерлік қызметтің ҧйымдық – қҧқықтық тҥрлері оған деген сенімді арттырады және экономикалық қатынастардың нақты тҥрлерін қалыптастырады. Кәсіпорынның қҧқықтық негізгі кәсіпкерлік қызметі болып табылады. Оны келесі суреттерден кӛруге болады (5,6,7,8 суреттер).
5- сурет – Кәсіпорынның мәні
Қызметтің таңдалған сферасындағы қҧзыреттілігі Кәсіпорын – қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру мен пайда табу мақсатында ӛнім ӛндіретін, жҧмыстар атқаратын және қызметтер кӛрсететін ӛз бетінше жҧмыс істейтін экономиканың шаруашылық субъектісі.
Ӛндірістің негізгі буыны ретінде кәсіпорын
ерекшеліктері
Кәсіпорынның қызмет ету мақсаты –қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандыру мен
пайда табу
Кәсіпкердің маңызды қасиеттері
Кәсіпорын ӛзіндік жҥйе ретінде қоғамдық ӛндірістің негізгі буыны болып табылады, онда ҧлттық экономиканың негізгі экономикалық міндеттері тікелей тҥрде шешіледі
Ӛнімдерді ӛндіру мен қызметтерді кӛрсету белгілі бір технологиялық ҥрдістер, еңбек қҧралдары, мате- риалдар, қоғамдық еңбек бӛлінісі мен кооперацияға негізделген адамдардың қабілеттері мен бі- лімдері арқылы жҥргізіледі
Кәсіпорын жҧмыс орындарын ҧсынады, жалақы тӛлейді, са- лықтарды тӛлеу арқылы мем- лекеттік әлеуметтік бағдарлама- ларды жҥзеге асыруға қатысады
Кәсіпорында ӛнімді ӛндіру ҥрдісі мен қатар, қызметкердің ӛндіріс қҧралдарымен тікелей байланысы жҥргізіледі,
Кәсіпорын қызметін ӛз бетінше жҥзеге асырады, шығарылатын ӛнімге иелік етеді, салықтар мен басқа да міндетті тӛлемдерді тӛлегеннен кейінгі табысты ӛз бетінше иеленеді
Ерекшеліктері
Кәсіпорынды қҧруға бел буа отырып, кез – келген кәсіпкердің немесе кәсіп- керлер тобының алдында нақты және айқын мақсаты болуы керек
Мақсат ӛз ӛнімдеріне немесе қызметтеріне тапсы- рыс алу жҥйесімен бекітілуі керек
Шығарылатын ӛнім тҥрі немесе кӛрсетілетін қыз- меттер барлық қажетті еңбек, материалдық және қаржылық ресурстармен қамтамасыз етілуі керек
Жағдайдың ӛзгеруіне тез бейімделу және оларды алдын ала кӛре білу қабілеті
Мінез-қҧлықтық қажетті сипаттары: мақсаттылық, қажырлылық, сәтсіздіктерге дайын болу, оқу және ӛз қателіктерінен сабақ алу қабілеті
Бәсекелік кҥреске дайын- дығы
6-сурет – Кәсіпорынды қҧру тәртібі
Кәсіпорынды қҧру тәртібі
Кәсіпорынды құру туралы шешім қабылдау және жарғылық капиталды қалыптастыру Ерекшеліктері
Жаңа кәсіпорынды қҧру туралы шешімді кәсіпорын иесі қабылдайды
Жаңа кәсіпорынды қҧратын кәсіпкердің, ең алдымен пайдалы негіздеуші идеясы (кәсіпорын миссиясы) болуы қажет
Алғашқы сатыда капитал кәсіпорынды қҧру мен ҧйымдастыру, қажетті шикізаттар мен материалдарды, қҧрал-жабдықты сатып алу ҥшін, жҧмыс кҥшін жалдау ҥшін қажет
Кӛрсетілген мақсаттарға арналған немесе жҧмсалған бастапқы капитал салымдары негізінде кәсіпорынның жарғылық капиталы қҧралады
Жарғылық капиталдың кӛбеюі ӛндірістің дамуы ҥшін кәсіпорында қалдырылатын пайда есебінен, ал кейбір жағдайларда – бюджеттік ассигнованиядан жҥргізіледі. Сонымен қатар, кәсіпорын кейіннен пайда есебінен ӛтелетін несиелер алуы мҥмкін. Қосымша қаражаттар сонымен қатар артық мҥлікті сатудан тҥсуі мҥмкін
Қосымша қаражаттарды тарту есебінен кәсіпорын негізгі және айналым қорларын кӛбейтеді, ӛнім ӛндірісін ҧлғайтады, оның сапасын жақсартады, табысын кӛбейтеді
істі бастау ҥшін қанша және қандай қаражаттар қажет етіледі;
істі бастап, бір жылда қанша сома пайда алуға болады.
Серіктестерді іздестіру – жҧмыс істегісі келетін немесе қаражаттары бар және оларды кәсіпкерлік іске салғысы келетін адамдар.
Кәсіпорынды басқару механизмін қалыптастыру – жҧмыс жоспарын қҧрастыру, орындауды бақылауды орнату, әрбір қызметкердің функцияларын анықтау және оларды жҧмыс орындары бойынша орналастыру
Құжатты ресімдеу Ерекшеліктері
Кәсіпорын жарғысы – негізгі қҧжат болып табылады. Онда жаңа кәсіпорынның заңды статусы, міндеттері, негізделуі мен оны қҧру қағидалары, қҧрылтайшылары, олардың мекен-жайлары, әрбір салымшының ақшалай ҥлесі, кәсіпорынның ҧйымдастырушылық қҧрылымы, оның басқару органдары, заңды тҧлға ретінде кәсіпорынның қҧқықтары мен міндеттері кӛрсетіледі.
Жарғыда жарғылық капиталдың мӛлшері және оның қҧрылу кӛздері, кәсіпорын қызметінің тҥрі мен сферасы кӛрсетіледі, қоршаған ортаны және адамдардың денсаулығын қорғау кепілдемелері беріледі, кәсіпорын мен оның филиалдарын басқару нысаны орнатылады, есепке алу мен есеп беру жҥйесі кӛрсетіледі,кәсіпорынның атауы мен мекен-жайы кӛрсетіледі.
Кәсіпорын жарғысын қҧрылтайшылар бекітеді және ӛтінішпен бірге жергілікті билік органдарында тіркеледі. Содан кейін кәсіпорын ӛз мӛріне ие болу қҧқығын алады және банкте есепшот ашады. Ӛз мӛрі және есепшоты жоқ мекеме заңды тҧлға болып табылмайды және кәсіпорын категориясына жатқызылмайды.
Есептеулер
7 -сурет – Кәсіпкерліктегі кәсіпорындардың жіктелуі
жыл бойындағы жҧмыс уақыты бойынша
Кәсіпкерліктегі кәсіпорындардың жіктелуі салаға жатқызылу белгілері бойынша
тҧтынылатын шикізат сипатына байланысты
ӛндіруші ӛнеркәсіп кәсіпорындары
ӛңдеуші ӛнеркәсіп кәсіпорындары
дайын ӛнімнің бағытталуы мен сипаты бойынша
ӛндіріс қҧралдарын ӛндіретін
тҧтыну қҧралдарын ӛндіретін
техникалық және технологиялық жалпылығы бойынша
ӛндірістің ҥздіксіз ҥрдісі
ӛндірістің дискретті ҥрдісі
ӛндірістің механикалық ҥрдістерінің басым болуы
ӛндірістің химиялық ҥрдістерінің басым болуы.
жыл бойы жҧмыс істейтін кәсіпорындар
маусымдық сипаттағы кәсіпорындар
Кӛлем белгілері бойынша
ірі кәсіпорындар орташа кәсіпорындар шағын кәсіпорындар
Біртекті ӛнім ӛндірісінің масштабтары мен мамандануы бойынша
мамандандырылған әртараптандырылған қҧрамдастырылған
Ӛндірістік үрдісті ұйымдастыру әдістері бойынша ағымдық әдістің басым
болуы
партиялық әдістің басым болуы
бірлік әдістің басым болуы
Қызмет ету белгілері бойынша
ӛнеркәсіптік сауда инвестициялық кӛліктік Қызмет кӛрсету сферасы және т.б.
8- сурет – Кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметін қҧру немесе тоқтату себептері
Жоғарыда келтірілген 5,6,7,8 суреттерді талдай отырып, қазақстандық заңнамаға сәйкес кез–келген әрекет қабілетті азамат белгілі бір ҧйымдық – қҧқықтық нысанда ӛз ісін қҧра алады деп айтуға болады. Ӛз ісін қҧру келесідей бірқатар міндетті шараларды талап етеді:
Кәсіпорындарды қҧру
Мақсаттары Жаңа кәсіпорындарды құруға және
жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды кеңейтуге әсер ететін факторлар
тҧтынушылар мҧқтаж болатын ӛнімді кӛбейту және оны ӛткізгеннен табыс табу
ӛндіріске қолы бос еңбекке қабілетті тҧрғындарды тарту және осылайша еңбекпен қамтамасыз етудің әлеуметтік мәселесін шешу
ӛндіріске қолда бар қосымша табиғи ресурстарды тарту
ғылым мен техниканың алдыңғы қатарлы жетістіктерін қолдана отырып тіпті жаңа ӛнеркәсіптік ӛнім тҥрлерін ӛндіру
дара және бірлескен кәсіпкерлік қызмет ҥшін шағын кәсіпорындарды қҧратын жеке азаматтардың немесе тҧлғалар тобының жеке мҥдделерін қанағаттандыру
ӛнімге (қызметке) сҧраныстың қанағаттандырылмауының болуы – анықтаушы фактор: егерде кәсіпорын ӛнімі сҧранысқа ие болмаса, оған қауіп тӛнеді. Мҧндай ӛнім ӛткізілмегеннен кейін оны дайындауға кеткен шығындар – қайтарылмайды
ӛнім ӛндірісін ҧйымдастыру ҥшін қажетті ресурстардың болуы
ӛндірістің сәйкес саласындағы ғылымның, техниканың және технологияның даму деңгейі
Кәсіпорын қызметінің тоқтату немесе жҧмысын тҥбегейлі қайта ӛзгерту себептері
шығарылатын ӛнімге (қызметке) сҧраныстың болмауы немесе тӛмендеуі
ӛндірістің зиян әкелуі
қоршаған орта мен тҧрғындар ҥшін кәсіпорынның экологиялық қауіптілігі
экономикалық тҧрғыдан тиімді немесе тҧтынушыларға қажетті ӛнім ӛндірісін ҧйымдастыру ҥшін ғимараттарды, ҥйлерді, қҧрал-жабдықтарды және кәсіпорынның басқа да қҧралдарын қолдану мҥмкіндігі.
бастапқы капиталды қалыптастыру ҥшін мҥліктің болуы;
жарғылық (қоймалық) капиталдың минималды мӛлшерін қалыптастыру ҥшін қажетті қаржылық ресурстардың болуы;
болашақ кәсіпорынның кеңсесін орналастыру және міндеттемелерін қызмет тҥрлерін жҥзеге асыру ҥшін қажетті тҧрғын ҥй емес ғимараттардың болуы;
кәсіпкер ӛз тауарларын (қызметтерін, жҧмыстарын) ҧсынатын нарықтың жағдайын зерттеу;
қызығушылық тудыратын саладағы, аймақтағы тауарларға деген сҧраныс;
қҧрылтайшылар (серіктестер) қҧрамын анықтау;
кәсіпорынды қҧру туралы қҧрылтай келісімшартын жасау.
Болашақ кәсіпкер:
тәуекелден болатын залалдарды шамалап есептей алуы;
кәсіпкерлік қҧпияны сақтай алуы;
ӛз кәсіпорнының қызметі, ӛнім тҧтынушылары, клиенттері, жабдықтаушылары, бәсекелестері және т.б. туралы барлық ақпаратты білуі;
ӛз ісін қҧрғысы келетін қызмет аясында қҧзіретті болуы;
ӛз ісін ҧйымдастыруда шағын кәсіпкерлік ғана мемлекет тарапынан белгілі бір қолдауға ие болатындықтан, ӛз кҥшіне ғана сену керектігін естен шығармауы керек.