г А ^ Ы <^' к ^ ь о ІК ь костюм композициясы

г

Ы <^' к

ш ш а

у т щ т ^ 9

am ‘ ‘

-Л ’ • k® i •

УАЛИЕВ ВМ,г МУКАЕВА AwM.

^ ь ^о ІК ь ^<>

^Ir' 1

костюм композициясы

А * » '

‘ ^ o * ' v ^ ' V ■ к'

• •

у АЛИЕВ Б.М., МУКАЕВА А.М.

костюм композициясы

Оқулық К¥рал

Э В Е Р Э

Алматы уСырдарш» университет!

КІ ТАПХАНА

И нв.Х а

М А ЗМ Ұ Н Ы УДК 94(f574+075.8)

ББК 63Л(5қаз)я7.1 У 34

т 1 1

Кіріспе 4

\ ₁ «Костюм композициясы» түсінігі 5

Рецеюентщ ): 2 Костюм композициясының негізгі 6

> Т.Б!. Мусалшюв педагоі июд п>ілымдарыньщ докторы, JLH. Гумилев

агіыңдағы Е¥У профессорн, заңцары мен қасиетгері

> Ас1«хлханов Е.С- педагогика п>шымдарыньа^ докторы, Кдзақ ұлггшқ өнер

универскіетінің іфофессоры, 3 Композицияны айқындау кұралдары 11

> Жеделов Қ. педагогака ғылымдарыньщ докгоры, Абай атывдаш Қазақ

ұлтшқ педагогикалық yHHBqjCKreiiHin про4>вссоры 3.1 Костюмдегі пропорция 11

3.2 Костюмдегі масштабтылық 20

У 34 Уачиев Б,М^ Мукаева А.М,

Ко(ПГЮм композициясы: оқуль(қ қурал. / Уаіінев В М ^ Мукаева А.М. -

Г 3.3 Костюмдегі ырғақ 21

Алмаіы: Эверо, 2017 - І08 бет

3.4 Костюмдегі келісімділік қагидалары 30

ISBN 9 7 8^ 1 -24 0-15 8 -5

Оқу.іық құрал орта кәсіптік және жогары білім беру мекемелерінің

3.5 Костюмдегі симметрия және асимметрия 40

косгюм композициясы пәні жоспарына сойкес жазылып, онда костюм композициясынын. негізгі заңцары, қасиеттсрі және айідьгадау құралдарына

4 Костюм композициясының элементтері 47

сипаттама беріліп, костюмдегі композициялық шешімдерінің тәсілдік

мәселелері және костюмнің жалпы сэндік негізгі қағидалары карастырыгщы. 4.1 Костюм пішіні 47

Оку.-шқ құрал жоғар^ы оку орнының дизайн және жеңіл өнеркәсіп 4 4.2 Костюм силуэті * 52

бұйымдарьшың технологиясы жәнс коиструкциялануы мамандықтарына, орча

косіптік оқушьшарына және мамаіщарға арналғаи. 4.3 Костюмнің икемділігі 60

4.4 Костюмдегі түс және колорит 66

4.5 Костюмнің сэндік безендіруі 75

УДК 94(574+075.8) ББК 63 3 (5 қ « )я 7 3

4.6 Костюм фактурасы 81

1 4.7 Ансамбльдың композициялық бірлестігі 95

Тэжірибелік тапсырмалар 101

Әдебиетгер тізімі 104

ISBN 978-601-240-158-^5

О Уалисв BJVI., 2017

K ll'ic r o :

Өндірісті дамытуда тігін кәсіпорыіш алдмида тігін бұйымдарының ғылыми техникалық прогресс негізінде сапасын түбірімсаі жақсарту жэне өндірістің бәсекелестіі ін ісәтеру мәселесі тұр.

Костюм дизайніііының негізгі мақсаты болып, қазіргі салада» ы көркещ;ік стильді киімдерді жасау және өнеркэсіятік өндірістік жинағын уақытылы, маусымды жаңартуын қамтамасыз ету.

Дизайншының жаңа киім үлгілерін жасағаида, міндетті түрде қазіргі өндіріс шар'гы меи шикізат нарығында жасалған үлгілердің тапсырмаларын орындалуын қанаіазтандыратын техникалык жоспардың білімі мен жаңалығын қолданады.

Косіюмді ж(ібалай отырып, дизайншы онын қызмеіі мен ролін нақты егхестету қажет. Бұл түтынутиылардың өмірлік процесіне эсер етеді.

Қазіргі уақытга тігін өвдіріс саласындағы шешуші мэселелер бұйымныц саиасын айтарльпсгай жоғарлату жэне олардың ассортиментін кеңейтіп, үздіксіз еңбек өнімділігін артгыру. Бұл мэселерді шешудегі заманға сай ондірістік технологиялардың үлесі үлкен.

Тігін өндірісінде костюмді жобалау кезінде бұйымды жасаута сэйкес келетін қүрылыстық жэне композициялық шешімдер нақгы таңдалып, әр түрлі элеуметтік топтах'ы гүтынушылардьщ талғамы мен түтынуына және де өіщіруші-кэсіпорьш үіаін жогары рентабельділігіне жауап беретін гы-льхмньщ, техншсаның жэне қолданбалы өнердің соңғы жетістіктері жогары дэрежеде қолданылуы керек.

Жеңіл өнеркэсіптің алдына қойьшған актуальді міндепердің бірі бүйымдардыц, заттардың шығаруьш ұлғайгу, олардың санасын артгыру, ассортимент! әрдайым жаңарту, заттардың эстетикалық түрлерін жақсарту больгп табылады. Затгарға қойылған талаптар мынандай болуға тиіс; техникалық жетілген, үнемді, эшекейлі, сэнді, техникалық үрдеулі, сенімді, берікті жэне адамішң психологиялық ерекшеліктерін есепке алу [4].

Жыл сайын біздің елімізде «шім сапасы мен түржиыішна, сондай-ақ жеке тапсырыс беруші тұрғындарға дайыидалатын киімге қойылатын талаітгар артуда. Ең жогарғы элемдік үлгілерге сәйкес

келетііі жогаргы сапалы, сәнді киімдерді өндірістің барлық, сондай- ақ киімнің жаңа үлгісінің болашақ үлгісінің болашақ тағдырын анықтайтын қүрастыру жэне үлгілеу кезеңдерінде жаңа техника мен технологияны қолданбай өндіру мүмкін емес.

«Костюм композициясы» оқу қүралы киім тігу, имидж, стиль багытында шыгармашылық қызмет етуге оқып жатқан жогары оқу орны мен орта кэсіби білім беру оқу орындарының білімгерлеріне арналган. Оқу құралында костюм дизайншыиың авторлық жеке туындысы, көркемдік бірлігі ретінде қарастырылган.

Кітапта костюм композициясының негізгі ұгымдары, белгілік жүйелері, оларды айқындау құралдары, қазіргі замангы көркемдік- жобалау қызметіндегі киім дизайнының ориы, дизайншының көркемдік-жобалау ерекшеліктері жэне костюмді көркемдік құрастыру мен фактураның графикалық эквиваленттеріне арналған көптеген материалдар қамтылган.

1.

композициясы»

Киім дизайнеріне кэсіби қызметі барысында костюм жобалауға байланысты көптеген міндеттерді шешуге тура келеді. Солардың бірі - костюмді көркемдік жүйе ретінде түсіну, костюмге тиесілі көркемдік, үйлесімдік, авторлық ерекшеліктерді көрсете білу. Осы жүйенің заңдары мен ережелерін - композиция зерттейді.

«Композиция» сөзі өзінің бастамасын латынның «compositio» - қүрастыру, біріктіру, байланыс деген сөздерінен алады.

Композицияның қазіргі заманғы түсінігі - форманың (пішіннің) барлық элементтерін біртүтас біріктіру арқылы көркемдік форма КҰРУ-

Костюм дизайны - костюмнің барлық бөліктерін біртұтас гармониялық бірлікке біріктіретін, автордың идеясын нақты формада көрсететіи ұйымдастырушылық бастама болып табылады.

Костюм композициясы костюмнің функционалдық қызметімен тыгыз байланысты. Киім дизайнер! костюм композициясымен жүмыс істеу барысында өз идеясын жүзеге асыру үшін көптеген нұсқалардан ең тиімді, жақсысын таңдауы керек [6].

Сондықтан, композицияны эмоциялық, шығармашылық, түйсікпен саналы таңдау нэтижесі деп қарастырады.

2. КОСТЮМ композициясының

НЕГІЗГІ ЗАҢДАРЫ МЕН ҚАСИЕТТЕРІ

Костюм композициясы дизайнер шыгармашылыгыньтң негізгі элементі {іетінде, көркемдік, сэнді пішін құрудың талаптары мен ережелеріие бағынады.

Композицияның негізгі заңы - көркемдік пішіннің барлық бөліктері бір-бірімен гармониялық бірлікте болуы тиіс, оларда бейнелік (образдық), функционалдық және конструктивтік бастамаларда көрінуі тиіс.

Композициянын ііегізгі заңыньщ қагидаларьі:

1. Кез келгеп дизайнерлік пішінде бір-біріне идеяпық қарсы келетін элементтер болмауы керек, форма логикалық біртутас болуы тиіс.

2. Кез келген жобалык пішінде басты жә^^e қосалқы элемен-ггердің бірлігі көрінуі тиіс.

Композицияның негізгі заңының басты қагидаларын қарастырайық.

Біріниіі қагида - костюм композициясының барлық бөліктері мен элементтерінен суретші - жобалаушының басты ндеясы көрініп тұруы тиіс. Композиция тіпті, әдемі әрі тиімді болса да, кездейсоқ бөліктер мен бөлшектер болмауы керек. Егер . модельдің бір бөлшегі костюм идеясына қарсы . келетін болса, оиың бөліістерініц біртұтастыгыи

“ бұзады. Дизайнер мұндай бөлшекті кедергісіз алып тастауы немесе композицияның жалпы идеясына «багындыруға» тырысуы тиіс. Бұл бұйымды жөнсіз безендіруден сақтайды, костюм дизайнының міндеттерін орындайды жэне композицияның бірлігін нығайтады.

Екінші қагида - композиция бөліктерінің басты және қосалқы бөліктерге бөлу кажеггілігін көрсетеді. Бұл бөліктердің уйлесімдік бірлігі,

^олардың бір - бірімен үйлесім табуы арқылы жүзеге асады. Композицияның басты, негізгі бөлігі ерекшелеиеді, бірақ. қалған бөліктерге қарсы келмейді.

Костюм фор-эскиздері

Композицияның басты бөлігі композициялық орталық болып табылады, оган қалган басқа бөл ітер бағынышты, тәуелді болады.

Басты бөлік - костюм композициясының доминанты болып табылады. Форманың кез келген элемент! композициялық орталық бола алады. Егер күрделі композиция болса, бір-бірімен тығыз байланыстагы бірнеше компози-циялық орталықтар болуы мүмкін.

Пішін бірлігі барлық бөліктер мен элементтердің үйлесім табуы арқылы жүзеге асады. Олардың гармониялық қатынаста орнала- чйцсуына костюм пластикасының, түсінің, фактураларының, пішін көлемі мен массасының пропорционалды қатынастары ықпал етеді.

Костюмнің бұл элементтерінің барлыгы бір-бірімен тыгыз байланыста, бір-біріне тәуелді, багынышты, олардың бәрі дизайнердің идеясын жүзеге асыруға «қызмет» етеді.

Композицияның басты және қосалқы бөліктерінің бір - бірімен тығыз байланысын және бірлігін қамтамасыз ету - жобалаушы - суретшінің басты мақсаты болып табылады.

Костюм композициясының қасиеттері

Айқындылық. Костюмнің көрерменге алгашқы әсері осы қасиетке байланысты. Айқындылық костюм композициясының қасиеті ретінде көрермендердің назарын модельге аударады, олардың қызыгушылыгын тудырады. ,Егер киім моделінде жеткілікті айқындылық болмаса, көрермен назары басқа модельдерге ауып кетеді. Жобалаушы - суретші шыгармашылыгының нәтижесі осы айқындылық арқылы анық көрінеді.

Айқындылық - автор белсенділігінің көрсеткіші, оның жобалау нысанына көркемдік көзқарасы, эмоционалдық бейнелерді таба білуі. Қажетті айқындылықты таба білу - киім дизайнерінің басты мақсаттарының бірі.

Жасалып біту - костюм композициясының маңызды қасиеттерінің бірі. Көрермен назарына ұсынылған киім моделінде өзгерту, алып тастау тілегін тудыратындай артық бөлшек, элементтер болмауы тиіс. Басқаша сөзбен айтқанда, жасалып біту - бұйымның дайындық дәрежесін көрсететін қасиеті, модель жасау жобасының қорытындысы, костюм композициясына ешқандай өзгеріс енгізу қажеттілігінің жоқтыгын көрсететін көрсеткіш.

Жақсы ойластырылып, үйлестірілген костюм композициясына ешқандай өзгеріс ендіру талабы туындамайды, ягни ешнэрсе қосу немесе алып тастау қажеттілігі туындамайды, костюмнің біртұтастығын бұзуға болмайды [14].

Жасалып біту костюм композициясының қасиеті ретінде негізгі үш ережеге сүйенеді, ережелерді бұлжытпай орындау арқылы кажетті нэтижеге кол жеткізуге болады.

Бірінші ереже - бүтін біртүтас бұйымның бірлігін бүзатын элемент қосуға болмайды.

Екінші ереже - бүйымның бөліктері мен элементтерін алып тастауға немесе басқа элемент қосуға болмайды, яғни бұйым бірлігін бүзуға болмайды.

Үшінші ереже - бұйым бөліктерінің орналасу тәртібін өзгертуге, орындарын ауыстыруга болмайды.

Біртүтастық . Костюм композициясының бүл қасиеті композиция элементтерінің өзара іс-эрекет ету жүйесін сипаттайды.

Жаңа костюм формасын жобалаушы - суретші, пішіннің барлық элементтері көлемдерінің үйлесімділігінің, қажетті қатынастарын ойластырады. Композиция біртұтастыгы болуы үшін бірнеше қажстті ережелер орындалуы тиіс [8].

Адам мүсіні жалпы аядан бөлек қарастырылуы тиіс, яғни белгілі ортаға орналасқанда айқын көрінуі керек. Мүсіннің қоршаған ортада ерекшелену ережесі - костюм тартымдылығын арттырудың эдісі.

Бүйымиың біртұтастыгын көрсететін ереженің бірі - форманың және оның бөліктерінің жинақы (компактно) орналасуы. Форманың бөліктері мен элементтерінің шамадан тыс көп болуы көрермен назарына оғаш көрінеді. Сондықтан, киім дизайнер! костюмді тартымды көрсететіндей бөлшектер мен элементтер санын анықтауы керек.

Костюмнің функционалдық мақсатына сәйкес оның бөліісгерінің пропорционалдылығы сақталуы қажет.

Тепе-теңдік - костюм композициясыныц маңызды қасиет-терінің бірі. Композицияның

\/

Коспом фор-эски'щері

эрбір элемент! к€»рермен назарына өз орнында, түрақты, пропорционалды жагдайда орналасуы шарт. Костюм тепе-теңд!г!н қамтамасыз ету үш!н барлық элементтер үйлес!мд! орналасуы қажет. Тепе-теңд!к жағдайы көз мөлшермен анықталады.

Костюм тепе-теқд!г!нің факторлары:

• П!ш!н!;

• көлем!;

• мөлшерлері;

• түс!;

• фактурасы;

• сэнд!к безендіру!;

• ыргағы;

• орналасуы және т.б.

Костюм тепе-тецд!гіне қол жетк!зудің ең қарапайым құралы болып симметрия самалады.

Статика мен динамика.

Сэтті қүрылган композицияда метр мен ырғақтың белгіл! б!р қатынаста болатымы сек!лді, статика мен динамика арасында да сондай қатынас болады. Осы екі б!р!не-б!рі қарама-қарсы бастамалардьщ болуы нысанның біртүтастығын қамтамасыз етед!.

Динамика бонында даму, өзгеріс, белгілі багыты бар, ягни қозгалысы бар композпцняны сипаттайды. Эрине, мүнда физикалық қозғалыіс емес, көзге түсетін қозгалысты айтады.

Көрерменііің көз жанары динамикалық композицияда, ер!кс!здек оның элементтер!н белг!л! тэрт!ппен, суретш! берген бағытпен қабылдай бастайды. Динамиканың көмег!мен назарды басты элементке иемесе композицияның басты бөл!г!не аударуға болады.

Динамикаға қарама-қарсы сапа, ол ~ статика.

Статика бір қалыпты, композицняның барлық қүрмлы - мындагы тыныштыіс, түрақтылықты көрсетеді.

Шыгармашылі.іқ нысаны көптеген п!ш!ндер мен элементтерден құралуы мүмк!н, мүнда композицияның динамикалығына немесе статикалығына әізб!р элементтің п!ш!н!, олардың үйлес!мд!

орналасуы ықпалын тиг!зед!.

Динамикалық композицияда қимыл орталыққа қарай, яғни өз!нің қимылыныц соңғы нүктес!не қарай бағытталуы мүмк!н;

8

немесе орталықтан шетіне қарай, ягни көрерменнің көзқарасын композициядан тысқары алып кетуі мүмкін; болмаса, жоғары немесе томен, вертикальды немесе қиғаш бағытталуы мүмкін [11].

Композицияның барлық типтерін шартты түрде 4 түрге бөлуге болады:

- статикалық түрақты, яғни тып-тыныш, ешқандай бағытсыз;

- статикалық тұрақсыз, яғни ішкі қимылы жоқ, сонымен қатар, қатал тэртіппен орналаспаган;

- динамикалық тұрақты, ягни жалпы тәртіпті бұзбайтын қимылы бар секілді эсер қалдыратын;

- дннамикалық тұрақсыз - айрықша кернеулікті, өзінің багытты қимылымен еріксіз назар аудартатын .

Композицияның бұл қасиеттері костюм композициясын сипаттайтын басты көрсеткіштер болып табылады.

Сонымен, статика мен динамика эрқашан бір-біріне қатысты, олар бір мезгілде бір композицияда әртүрлі қүраммен қатыса алады.

Бүйымды жобалаган кезде бұлардың қайсысын көбірек пайдалануды болжауға болады. Ол бұйымның атқаратын қызметіне байланысты.

Жобалаудагы бүйым жасалатын материалдың пластикалық қасиеттеріне қарай бұйым пішінінің динамикасын қарастыруға болады. Әртүрлі материалдардың қозғалу қасиеттері әртүрлі екендігі белгілі.

Кез келген композицияга статикалық немесе динамикалық қасиет беруде оның ырғақтық ұйымдастырылуының маңызы үлкен.

Бірдей элементтерді бірдей аралықта орналастыру композицияга статикалык қасиет береді. Ал ырғақтың кез келген түрін қолдану пішінге динамикалық қасиет береді.

Бұйымның статикалыгына және динамикалығына симметрия мен ассимметрия секілді композициялық қүралдар үлкен ықпал етеді.

Симметрия өзінің барлық көріністері мен түрлерінде тепе- теңдікті, тұрақтылыөты, яғни статиканы көрсетеді.

Айқын көрінетін орталығы бар, симметриялық осі пішіннің ортасында орналасса, ол да тыныштықты, тұрақтылықты көрсетеді.

Сонымен, орталық сызыгы бар немесе симметриялық осі бар бұйымдардың бэрі осы статикалық қасиетке ие болады.

10

Егер, іішін ұйілмдастыруда, композиция шешіміиде ассимметрия 'госілі қолданылса, яғни эртүрлі фактураларды, декорларды орналастыру, түрлі-түсті дақтарды орналастыру арқылы композицияга динамикалық қасиет беруге болады.

Кез келгеи композицияны жобалауда статика мен динамиканың дұрыс ара қатынасын табудың маңызы үлкен. Пішінде оларды теңдей пайдалану бұйымныц сәтсіз шыгуына экеліп соғуы мүмкін.

Сш/ітикалық композиция - піигінді қозғалыссыз, тұрақты корсетеді. Статикалықтыныштықты, түрақтылықты суреттейді.

Дипамикапьщ композиция -элементтеріиің қозғалысын, іс- қимыль!н көрсетеді. Композиция дннгмикасында қозгалыс, даму, өзгеру керініс табады.

Костюм композициясында статикалықты немесе динамикалықты таңдауда, дизайнер костюмнің функциоиалдық мақсатын, тұтынушының жасын есепке алуы тиіс.

3. КОМПОЗИЦИЯНЫ АЙҚЫНДАУ ҚҰРАЛДАРЬІ ЗЛ Костіомдегі пропорция

Пропорция маңызды композициялық құралдардың бірі болып табылады. Пропорцияиың көмсгімен бұйымның біртұтастыгы, үйлесімділігі жүзеге асырылады.

Костюм пропорциясы - гіішін элементтері арасындағы келемдік, түстік байлаиыстарын білдіреді. Кез келген композицияның негізіндс форма бөліктерінің көлемдік қатынастары жатады. Костюм пропорциясы форма злементтері мен бөліктерінің үйлесімді бірігуін қамтамасыз етеді.

Прогіорциялар қарапаным (рационалдық) және күрделі (иррационалдық) больіп екіге бөлінеді. Гармониялыгы жағынан ең жетілдірілген иррационалдық пропрция болып «тең ңіша» (золотое сечение) саналады. Кезінде «тең қиманы» Леонардо да Винчи терец зерттеген. Бул пропорцияның мәні мынэда: егер қиманы «тең қима»

қагидасымеп скі бөлікке белетін болсақ, қиманың кіші бөлігінің қатынасы, үлкен бөліктіц қимага қатыиасымеи бірдей болады.

Егер қима ұзындықтарының бір-біріне қатынасын тұтас сандармен белгілейтін болсақ - 3:5; 5:8; 8:13 және тағы да басқа қатынастар пайда болады. Адам мүсінінің құрылысы да «тең қима»

пропорциясына бағынады. Адам мүсінінің пропрциясының модульдік жүйесінде өлшем бірлігі болып адам басының үзындығы саналады. Қазіргі замангы адам мүсінінің каноны болып 8 модульден түратын мүсін саналады (бастың ұзындыгы адам денесі үзындыгына сегіз рет қойылады). Осы қағидага сэйкес мүсін бөліктерге бөлінеді. Негізгі горизонтальды бөлік бел сызыгы арқылы аныкгалады. Бел сызыгы мүсінді төменгі жэне жогаргы бөліктерге бөледі. Жоғарғы бөлік қарақүстан бел сызығына дейін 3 модульдан, ал төменгі бөлік бел сызыгынан өкшеге дейін 5 модульдан түрады[1 ].

Сонымеи, адам мүсінінің жогарғы және төменгі бөліктерінің қатынасы 3:5 - ке тең, ягни «тең қима» қағидасына сэйкес келеді.

Накты адамға арналған костюм адам мүсініне тікелей байланысты, яғни пропорциялауға жатады. Жобалаушы - суретші нақты адамға костюм жобалағанда костюмнің функционалдық қызметін есепке алады. Костюм пропорциясын анықтау дегеніміз - костюм бөліктерінің бір - біріне қатынастарын анықтау деген сөз.

4 - V

)

4

.У''

Костюмдегі пропорция

Костюмдегі пропорция

ж :

Костюмдегі піюпорция

Костюмдсгі пропорция

Костюмдегі щюііорция

< 'С ы р д а р ш » у н и в е р с и т е т !

К І Т А П Х А Н А

Костюмдегі пропорция

X.

Костіомдегі пропорция

ІСостюмнің нропорциона.адық шешіміпің аліори ім і

1. Косіюмнің силуэтгік шешімін іздеу.

Силуэі таңдау. Оншз( басгы пропиріхихларыіг анықгау. (Силутіт биіктіі'інің еніпе қатынасы).

2. Силуэттік пішінді негізгі бөліктерге бөлу - жоғарғы (лиф) және төменгі (белдемше, шалбар). Жоғарғы жэне төменгі бөліктердің оптймалды қатынасын аныкдау.

3. Пішіннің жоғарғы бөлігін майда боліктерге (жаға, жең жэие т.б.) бөлу. Жеке бөлікіердің көлемдік қатынасгарын табу.

4. Шшңннің томенгі бөлігін майда бөлікіерге (коксткалар және т.б.) белу. Жеке бөліктердің көлемдік қатынастарын табу.

5. Костюм пішікін дизайнердің идеясыиа сэйкестендіріп жекс бөліктерге бөлу арқылы пропорциялау,

Сәтп табылған костюм пропорцияларьш үлгі ретінде қарастыруіа болмайды.

Пропорциялаудың эр түрлі нұсқаларьш пайдалана отырып, жаңа, қызықты шешім табуға болады[25].

Пропорциялауда шығармаіпылық эксперименттер а]зқылы пішін қурудың мәнін түсінуге болады.

3.2 Костюмдегі масштабтылық

Костюм пропорщшлары адамның мүсін пропорцшшарына м індепі түрде сәйкес болуы керек. Лдам мүсіні - костюм жобалауда басіы көрсеткіш болып табылады. Сондықтан, костюм композициясын жобалауда проіюрциямен қатар, масштабтьиіық та басгы көрсеткіш болып саналады.

Коспомдегі масштабтылық - костюмнің, оііың элеменітерінің адамның мүсініне және қоршаған ортгаға (затгар олемі) көлемі жағынан сәйкес келуі. Костюм массасы> оның бөліктері адамның

мүсіиіне сәйкес кслуі тяіс. Ьасқаша айтқанда, адам костюмде өзін физикалық және психолоі иялық жгғынан еркін сезінуі тиіс.

(^онымеи қатар, коспомдегі сәтті табыліан масштабтылық адам мүсіаініц кемшілігш жасырады. артықшылықгарьш айқын корсіггеді.

Форманы бөлшеьтерге және боліктерге бөлу адам бойының ұ-зындығына сәйксс жүргізічеді. Костюм бөлшектерінің өлшемдері адалі деыесінің өлшем.церіне сэйкес болады.

3 3 Костюмдегі ыргақ

Костюм комиознгаіясьшың баоты қ^ралы - ырғақ бояьт табылады.

Ыргақ - (грек тілінде rhithmos — ағыс) композиция элемситтерінің белгілі бір заңдылықнен қайталануы, ауысуы,

Кез келген ыртақ қимылға негізделеді.

Костюмде ырғақ көлемдердің, форма қүрушы бөліктердің, сызықг^дьпс, бөлшектердің алмасуы а|іқылы жүзеге асырылады.

Пішіяің ар'гүрлі элементтерінен бір^гүтастығынан бұйым альшады.

Ырғақ пайдалану арқылы коспомніц тартымдылығы, үйлесшділігі жэне гармоішясы жүзсге асырыпады [7].

Элемеіптердің қайталану запдылықгары, ырғақгық қатарлардың ауысуы көзге айқын көі»ініп тұрады.

Ыр^акгық қазарлардың және :»лементгердің қайталануы үш ретген кем болмаса жақсы нстиже береді. Модельдердің композициялық тешімінің тартындылығьша ыртаісгьщ құрудың сипаты эссрін тигізеді.

Костюмдегі форма злементгерц( ырғақгық ұйымдастыру торг түрге бөлінеді:

1. Алмасатын элементгер мои олардың арақашықтығы (интервал) бірдей болады. ырғаісхық қүрудың бұл түрі метр деп аталады.

2. Алмасатын злементтер әр түрлі, бірақ олардың арақашыктығы бірдей.

3. Алмасатын эпементтер бірдей болғанымен, олардың арақашықгығы әр 'гүрлі.

4. Алмасатын элементтер де, <>лардыЕс арақашықтығы да эр түрлі.

Косгюм элементтерін ырғақтық ұйьшдастырудың біріниіі түрі метрлік немесе метр деп аталады.

М еір бірдей элементтердің бірдей аралықга қайталануымен сипатталады. Киімде м еір, әдетте, түймеге ілгек қадауда, мата өрнектерінде, жолақ маталарда, лифтің біржақгы қабатгарында немесе (іелдемшеде қолданылады.

Элементтерді метрлік ұйымдастырылуы костюм композициясына і-эртіптілік, біртектілік береді.

К оспомдс ырғақтың метрлік түрінен басқа динамикалык түрі де қолданылады.

Ыргақгың динамикалык түрі форма элементтерінің жэне олардьщ аралыктарының озгеруімсн сипатталады. Ырғақтың бұл турі динамикалық бұйымдарды жобалаука мүмківдік береді.

Косгюмдегі ырғакгық қатарлар әртүрлі бағыттарда болуы мүмкін: вергикальды, горизонтальды, диагональды, спиральды, радиальда жэне т.б.

Жобіалаушы-суретші ырғақгың қандай түрі мен бағытын таңдаса да, костюм композициясын ритмдік ұйымдастыру басты пішіндерді ритмдік ретке келтіруден басталуы тиіс.

Костюм формасының ырғақтың конструктивтік шешім арқылы табады. Негізгі басты формаларды орналастырғаннан кейін, костюмііің қаін-ан қосалқы бөліктері мен детальдарын орналастыруға болады.

Костюмді ыінақтық ұйымдастыруда түстік, фондық, фактуралық ырғақгарды жасау басты роль атқардцы. Түс дакіарын ыргактык ұйымдастырудың маңызы зор.

Костюмдегі ырғақ түрлері

К остю мдегі ырғақ түрлері

Костюладегі ырғақ түрлері

Костюмдегі ырғақ түрлері

Косггюмдегі ырғчқтүрлері

Костюмдегі ырғақ түрлері

3.4, Костюмдегі келісімділік қагидаиіары Келісілімдік - костюм пішіннің бөлшектерінің өзара байланысы.

Костюм пішіннің келісілімдігі қарамағаишылық, нюанс және тепе-тендік қағидалары арісылы аныкталады [25],

Қарамақайшылық, нюанс, тепе-теңдік - композицияны айқындаушы құралдар, элементтер көз мөлшермен бір-біріне қарама- қарсы қою арқылы салысгырылады.

Костюм жобалауда айқындаушы қ^алдарды тавдау келесі факторларға байланысты:

• негізг! идея мен оның бейнелік мазмұны;

• функционалдық мақсаты;

• тұіьшуіпылардың жас мөлшері.

Костюмдегі ор түрлі элементтерде карамақайшылық, нюанс, тепс-тсңдік темендегі ж^дайларда бірдей көрініс табуы мүмкін:

ііішін мен силуэтгі ұйымдастгыруда;

пішіннің пластикалық шешімінде;

түс шешімінде;

өңцік ұйымдастыруда;

фаюуралық шешімдерде;

декорда.

Тепе-тендік - костюм элементгері сипаітамаларының абсолютгі теңдігін көрсегеді.

Косгюм композициясыньщ айқынды-лығын арттыратын қурал қарамақайшьшық больш саналады.

Қарамақайшылық - костюм композициясының бірггекті элементгеріыің бір-бірінен ерекшеленуі.

Киім модульдеуде автор тандайтын қарамақайшылық деңгейі көптеіен факторларға байланысіы, олардың ішіндегі ең шешзтпі, басты фактор болып киімяің функционалдық мақсаты саналады.

Костюм фор>эскиздврі

к,ара мақайшылыіо.’ы кс*мпозициі езінің белсенділіпмен жоне айқындм-льйғымсн ^іекшеленетіндіктен, тұтыну-шының көітшілік ііііінен айқын, әрі ерекше көрінуі үшін таңдайды. Соіщыкган, қарамақашаылықты шешім эстрада костюмдерінде, спорт киімдеріқ/де, белсенді демалыска арналған киімдерде жиі қолданыліщы.

Ьалалар мен жастарға арнал»ан киімдерді жобалауда да, қарамақайшы комлозшщя қолданылады. Балалардьщ тьшымсыз көп қимылына арналған киімдерде түс қарамақайшы пайдаланылса, жасіардьщ киімдерінде форма, факсура, түс, пластика, өн қарамақайшылықтары қодцанылады.

rfiiuiiiHiH қарамақайшы, нюансы және тепе-теңдігі киім бөліісіерінің көлемдік кдгынастарыи сипаттайды. Мысалы, кішкене тар лиф пей кең етекті белдемше.

Костюм қарамақайшылығының жеткіліксіздігі оның айқь(ндылыгыи кемітеді, сонымеғ қатар, шамадан тыс артық қарамақайшылық ксою мнің бірлігіне, біртұтастығына нұқсан келтіреді.

Сондықтан, костюм жобалауда мына ережені сақтау керек:

қарамақайшылық бір мсзіілде композицияның екі элементінен аріъіқ қолданылмаут.і керек, қалған элементгердің бәрі нюанс иемссе тепс-тсндік қағидаларымен уйымдастырылуы керек.

Нв^анс қарама-қайшылыққа қарсы болып табылады.

Нюанс - жұмсаіс, әзер байқалатын ерекшелік.

«Нюанс» сөзі «ауытқу», «әзер ()айқішатьш от5о> деген мағына бере.ді. Мысалы, қарама-қайшьитяқ ақ пеи қара түстерді салыстырғанда, екі гүс пен олардың арасындағы шекара ғана байқалады, нюанстық қатынаста ак гүстен қара түске өту біргіндеп жүзеге асады. Сонымен, нюанс дегеніміз біртү^гас бұйымдардың бір-біріне ұксастығы.

Костюм элегантгшігін арттьфу үшін көбінесе нюанс пайдаланылады. Нюанс қағидаларын колданған костюм назарға ерекше ілікбсйді. Сондықган, нгоансты іскерлік немесе кұнделікті киетін кйімдер мен еі'де жастағы адамдарға арналган киімдерді жобалауда пайдаланады.

Нюанс қағидалары қолданылған киімдер ыңғайпы және тевдік сезімін тууи^ірады.

• -.f*j-

^ '1' ■•

■W'- ■ri-’.’.'jt'v'

Костюмдегі нюанс

'^«г:

':}* 'г

V. ^

■■■ ул КУіШіУ:

'* --‘Ш • ■

Костюмдегі нюанс

'.f:^v;'v:^- '* ’'Г*.%*,*>/

‘■''ііш - 4

Костюмдегі нюшс

ФЩ

Костюмдегі қарамакдйшылык:

Костюмдвгі қарамақайшылық

А}-

Костюмдегі теие-тецдік

Костюмдсгі тепе-теңдік

Костюмдеп тепе-теңдік

3.5. Костіомдеп симметрия жаие асимметрия

Композициялық тепе-теңдік - пішіннің негізгі массаларыаың орталықтан бөлініп орналасуьгаа тікелей тәуелді және зат силуэтіііің ішіцдегі кедістікті орналастыру сипатына байяанысты болады.

Симметрия - бірдей бөліктерінің бір-бірімен заңдмлықпен орналасуы.

Әріүрлі симметриялық композициялар жасауда симметрияның бірнеше түрі қолданьшады. Симметрияның бұл түрлері, композицияның көлемін қуруда фиіураларды симметриялык өзгертулер арқылы жүзеге асады, ол үшін симметрияның жазықтығы, симметриялық ось, көпііру осі секілді симметрияньщ негізгі элементтері қолданылады.

Айналық симметрия — симметрияның ең көп таралгаи, қабылдануы қарапайым түрі. Ондағы композицияның бір жартысы екінші жартысының бейнесі секілді көрінеді. Көріністі екіге бөлетіи симметі)ия жазығы әдетте вертикальды орналасады [ 13].

Симметрияиыц бұл түріне адам денесінің қозғалыссыз күйдегі бейнесін жатқызуға болады. Композицияда негізгі осьтен басқа екінші дэрежелі симметриялык осьтер болуы мумкін. Мұндай күрьшым көп осьті айналық симметрия деп ахалады.

Симметрия жазығы - фигураны екі айналық бөлікке бөліп тұрған түйсіктегі жазықтық.

Орталық осьтік симметрия. Симмеірияның бұл түрінде бір- біріне тең бөліктер орталық ось айналасында орналасады. Оны айналдырғанда бір-біріне толық сэйкес келеді.

Симметрия осі — симметриялық фигура»!ың бірдей бөліктерін бөліп түрған түзу сызық.

Бірдей бөлікгер осьті айналдырғанда белгілі бұрыштаи кейін езінің бұрынғы орнына қайтып келгендей эсер қалдырады. Осьті 360" - қа айналдырғаңца фигураның өз орнын басу саны ось тэртібі деп аталады. Симметрия осьтерінің саны бүтін сандармен саналады жэне бірден бастап шексіздікке дейін кете береді.

Фиіураньщ параллеігьді орнын ауыстыруьш-ауысгіа симметрия деп атайды. Мұндай орын ауыстырудан кейін, фигура өзінен айнымайтын фигураның орньш басады. Ауыспа симметриялар шексіз жуйелерге тэн. Фигураның өз айналасында өз орнына қайта келуіп трансляндау кезеңі деп атайды, ал маталар мен

гриксггаждардыц ориектерінде раппорт деп аталады. Егер өрнектегі ауысііа симмсзрияпың осі біреу болса (бір бағьпта), ол өрнек сызықтык рапиорпгл деп аталады. Егер өрнектегі ауыспа осі перпендикулярлы скеу болса, өрнек торлы — раттортты деп аталады.

Коспомдегі симметрия мен асимметрия - форма гармониясының тендігін және бірлігін қамтамасыз ететін қүрал.

Симметрия - форманың бірдей элементгерінің нүістеге, оське, жазықтыққа қаіъісты біркелкі орналасуын көрсетеді.

Адам мүсінінеп симметрия мысалын көруге болады. Симметрия жазыгы вертикалды орналасады, адам денесін оң және сол бөліктерге бөледі[3].

Симметрияның бірнеше түрлері бар: айналык, орталық- радиалды, ор га»гық-осьті жэне т.б.

Костюмдегі симметрия форма элем еттерін жинақтаудың эртүрлі деңгенлерінде көрінеді:

•силузтте;

•пластикалык шешімде;

«конструктив гік шешімде;

•деталт>дардың орналасуында;

•фактура мен декорды ұйымдастыруда;

•тоидық жйнс түстік дақтарды орналастыруда.

Симметрия ірқылы форманьщ статикалығы, түрақтылығы жүзеге асады. С^имме^грия күнделікті киетін және іскерлік киімдерде жиі кездеседі.

Симметрия мен асимметрия бір-біріне ұқсас.

Асимметрия — элемеітггердің теңсіздігін дүрыс орналастыру арқьпіы, форманың визуалды тепе-теңдіііне қол жеткізу.

Костюм формасын асимметрвялы ұйымдастыру өз құрылымыида композицшоіық тепе-теңдікке қол жеткізуді талап етеді. Сонда ғаші, асимметриялы үйымдастырылған форма өзінің біртүтастығын і:ақтайды.

Асиммегриялық композицияның бірлігіне қол жеткізу оньщ элементтерінің өзара үйлесімділігін жэне бағьшьшітылыгьш, нақты айқындалған композиңияпық орталықты қамтамасыз етеді.

Асимметриялық композиция көбінесе жастардьщ киіміңде, авангардты және кешкі сәнді киімдерде қолданылады.

Симметриялық формаларда да асимметриялық шешімдер қолданьшады. Олардың аксессуарлары - жаға, қалта, кокеткалар жэне тағы басқа қосымшаларды асимметриялық жолмен орналасгыруға болады[ 16].

Симмегриялық формата асимметриялық комтіозицияны қолдану арқьиіы дәстурлі сил)гэттік швшімді өзгертуге болады. Атакты жапон дизайнер! Йоджи Ямомотоның айтуынша: «Егер мен моданыі( өте симмепгриялық екенін байқасам, мен оны бұзып тастаймын» деген екен.

. - " i ■■

Костюм симметриясы Костюм симметргасы

Костюмдегі асимметрия Костюмдегі асимметрия

- ' " / . - г - .

■' " ''Ш Ш ' ♦ •

Костюмдегі асимметрия

‘L

4Л Костюм иішін

ІСиім пішінінің взгеруі - сэн таіетбы . Киім дизайнершің б асш міңціггі көрксмдік-зсемді пішііі жасау бояьш табылады.

Коркемдік пішін (лат.тілшен - сыртқы түрі, кейпі)-көркемдік мазм^ны.т айқын көрсету үшін, сурес-әсемдік жүйелерінің көмегімен жасаіігаи көрквмдік оиағарманың қурыпымы, іштей ұйымдасғырылуы.

ІСоспом пішіні ояың бейнелік сипаттамасьш көрсетеді. Пішін үйлесімділігі мен м<ізмұны дизайкер еңбегінің нэтижесі болып

•габьшзды.

Костюм - өз пішіні бар, көломдік-кеиістіктік қүрылым. Бұл қүрыльшның ұйымдастырушы доминанты болып, оның шекарасы саналады. Пішін қүршіымы-бешіпі ретпен орналастъфьш’ан ігішін

■иіемонтгерінің жүйесі мея бірлігі.

Пішіинің негізгі біілгілері - толықгық және қүрылымдық (пішімнің барлық 3aeMemTq)iHiHi ұтіымдастырылуы).

Лдам мүсініне баяланысты орналастырылған костюм элемеіптфі, костюм 1ІІШІИІН жобалауды әрқашан адам мүсіні мен костюм пішіиінің өзара іс-эрксгін талдаудаи бастзған ж<>н.

ІСоспом ііішінін жобалау жағдайл іры:

• жоб-'члаиатын талдау жасау, негізгілерін анықгау. Костюмнің функционалдьщ мақсатьша қграй шпиннің консгруктивтік шешімін іздеу;

• жобаланатын пішіннің п)Юпоріщоналдьщ бөліктерінің нүсқаларын іздестіру, оларға таддау жасау. Бұйым конструкциясы мен пропорциялар арасывдағы ө з ^ а байланастарды орнату;

• пішін (Зөліктершің көлемі мен массалаларьш оптамааьды орналастыру;

• костюм тігілетін материальшың пластикалық қасисггфіне, пішйг бөліктерінің көлемділк пен дәрежесіне байланысты костюм пішіиің өзгеруіне болжам - талдау жаі;ау. Беріт ен пішшді үзақ сактай алмаіһын жеціл маггсриалдардан тіііпген көлемді костюм немесе модель, адам денесі қозғалған осездс өзғерістерге ұпіырайды Сондыктан, пішіннің улкен көлемдеп бөліктеріне костюмге арнагнан хсүмсақ, ішасгккалық маталар пайдаланылады;

• Ш1ШННІҢ сыртқы бейнесінің н^сқаларьш қарастыру, костюм тігілетін материалдың пластакалық қасисггерімен үйлесімдік табулары тиіс [17].

Силуэт піш інінің тек абристі, конфигуративті өзгерістфге ғана емес, сонымен қатар, оның көлемі де өзітеріске ұшырайтьшын есепке аяу қажет. Пішін элемеитгерінің немесе оның бөлікгерінің біреуінің өзгеріске ұшьфауы, пішіннщ басқа бөліктерінің, элементгерінің өзг^іске ұшьфауына экеліл соғады.

Косгюм ііішінінщ қдсиетгері:

- геомеіриялық түрі (сьпыідгық, жазьіктьіктьп^ көлемдік пішін);

- көлемі (мөлшері);

- силуэіі;

- сыртқы бейнесі (қалпақ, томпақ, иілген, қисықсызықгы және т.с.с) - факту])асы;

- түсі;

Костюм пішін;іері

I і _ J

>ч 8-U

Ssr ш

ъ

&

ф .s■S

&

I