• Ешқандай Нәтиже Табылған Жоқ

ЕҢБЕК ҚАТЫНАСТАРЫНДАҒЫ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2023

Share "ЕҢБЕК ҚАТЫНАСТАРЫНДАҒЫ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ"

Copied!
46
0
0

Толық мәтін

(1)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПРЕЗИДЕНТІ ЖАНЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ АКАДЕМИЯСЫ

Басқару институты қолжазба құқығында

Искаков Мурат Бектурганбекович

ЕҢБЕК ҚАТЫНАСТАРЫНДАҒЫ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ

«7М041 Бизнес және басқару» дайындық бағыты бойынша

«7М04107 – Өңірлік даму» білім беру бағдарламасы

Бизнес және басқару магистрі дәрежесін алу үшін магистрлік жоба Ғылыми жетекші: Садвокасова А.К., ә.ғ.докторы, профессор Жоба қорғауға жіберілді: «_______»_____________________2022 ж.

Басқару институтының директоры Акижанов К.Б., PhD, профессор

Нұр-Сұлтан, 2022

(2)

2

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР... 3

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР... 4

КІРІСПЕ... 5

ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ... 7

ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ... 16

ТАЛДАУ ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ... 30

ҚОРЫТЫНДЫ... 41

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕККӨЗДЕР ТІЗІМІ... 43

(3)

3

Нормативтік сілтемелер

Осы магистрлық жобада келесі нормативтік құжаттарға сілтемелер пайдаланылған:

1. Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 2 ақпандағы

«Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатының 2022 – 2026 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіту және Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарына өзгерістер енгізу туралы»

№ 802 Жарлығы;

2. Қазақстан Республикасының Еңбек 2015 жылғы 23 қарашадағы Кодексі

№ 414-V ҚРЗ;

3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық 2014 жылғы 3 шiлдедегі кодексi № 226-V ҚРЗ;

4. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы 2014 жылғы 5 шілдедегі Кодексі № 235-V ҚРЗ;

5. Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік 2014 жылғы 4 шілдедегі кодексi № 231-V ҚРЗ;

6. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызметі туралы 2015 жылғы 23 қарашадағы Заңы № 416-V ҚРЗ;

7. Қазақстан Республикасының Құқық қорғау қызметі туралы 2011 жылғы 6 қаңтардағы № 380-IV ҚР Заңы;

8. Қазақстан Республикасының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы 2015 жылғы 18 қарашадағы Заңы № 410-V ҚРЗ;

9. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 29 тамыздағы

«Мемлекеттiк бюджет қаражаты есебінен Қазақстан Республикасы органдарының қызметкерлеріне сыйлық беру, материалдық көмек көрсету және лауазымдық жалақыларына үстемеақылар белгілеу ережесін бекіту туралы»

№1127 Қаулысы;

10. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі төрағасының 2018 жылғы 16 қаңтардағы Мемлекеттік әкімшілік қызметшілердің қызметін бағалаудың кейбір мәселелері туралы № 13 бұйрығы;

11. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі Төрағасының 2017 жылғы 21 ақпандағы «Мемлекеттік әкімшілік лауазымға орналасудың кейбір мәселелері туралы» № 40 бұйрығы.

(4)

4

Белгілеулер мен қысқартулар

Бағалау бұйрығы - Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі төрағасының 2018 жылғы 16 қаңтардағы Мемлекеттік әкімшілік қызметшілердің қызметін бағалаудың кейбір мәселелері туралы № 13 бұйрығы;

Конкурстық бұйрығы

- Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі Төрағасының 2017 жылғы 21 ақпандағы Мемлекеттік әкімшілік лауазымға орналасудың кейбір мәселелері туралы № 40 бұйрығы;

ҚР МҚІА - Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігі;

ҚР СЖҚІА - Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл (Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет) агенттігі;

ҚХР - Қытай Халық Республикасы;

Сыбайлас жемқорлық құқық

бұзушылықтар есебі

- Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің ресми сайтындағы Сыбайлас жемқорлық қылмыстар, оларды жасаған адамдар, сотталғандар және сыбайлас жемқорлық қылмыстар туралы қылмыстық істердің қозғалысы және сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық субъектілері туралы есебінде (№3-К нысаны);

Тұжырымдама - «Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатының 2022 – 2026 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіту және Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 2 ақпандағы № 802 Жарлығы.

(5)

5 Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі: Сыбайлас жемқорлық қазіргі кездегі ең қауіпті әлеуметтік пандемиялардың біріне айналды. Оның салдары қоғам мен мемлекет дамуының әлеуметтік-мәдени, экономикалық, институционалдық және басқа да ерекшеліктеріне кері әсерін тигізетіні белгілі.

Жаһандану жағдайында көптеген елдер, соның ішінде Қазақстан мемлекеттік органдар қызметінің негізгі бағыттарының ретінде сыбайлас жемқорлықтың алдын алуда ерекше назар аударады.

Дегенмен, билік өкілеттіктері берілген лауазымды тұлғалар мен оның қарамағындағы қызметкерлер арасындағы сыбайлас жемқорлық жағдайлары биліктің беделіне нұқсан келтіруде. Нәтижесінде азаматтар тарапынан мемлекетке деген сенім азая түседі.

Сонымен қатар, мемлекеттік органдарда еңбек қатынастары саласында сыбайлас жемқорлықтың туындауы салдарынан елдегі сауатты да білімді жастардың немесе білікті қызметкерлердің тиісті органдардан кетуіне, тіпті мемлекеттен асып кетуге мәжбүр болатын жағдайлар жоқ емес. Еңбек қатынасындағы орын алатын сыбайлас жемқорлық салдарынан біз еліміздің экономикасы мен барлық әлеуетін көтеруге бел буған білікті азаматтардан (кадрлардан) айырылу қауіпінде тұрмыз.

Қазіргі таңда еңбек қатынасындағы сыбайлас жемқорлық: мүдделер қақтығысы, жұмысқа орналасу, сыйақы немесе көтермелер беру, қамқорлық жасау, жалған жұмысқа орналасу (фиктивное трудоустройство), жұмыс барысындағы іс әрекеттерге байланысты қамқорлық жасау, мемлекеттік қызметшілердің қызметін бағалау барысында және артықшылықтар беру жағдайлары кеңінен кездеседі.

Білікті қызметкерледің өз әлеуетін толық пайдалануға, мансаптық өсуге мүмкіндік бермеу себептерінен қызметкерлердің тұрақсыздығы, яғни басқа салаға, жұмысқа ауысу тенденциялары көп.

Сондықтан бұл жағдайлардың бәрі кәсіби мемлекеттік аппараттың құрылуына кері әсерін тигізеді. Сол себепті, мемлекетті алға сүйреуші мемлекеттік қызмет аппаратының еңбек қатынасындағы сыбайлас жемқорлықтың алдын алу механизмін зерттеу өзекті болып отыр. Осы арқылы аталған салада сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендетуге мүмкіндік болады.

Қазіргі таңда Қазақстанда еңбек қатынастарында орын алған сыбайлас жемқорлық фактілері туралы нақты есептілік құрылмаған. Осы тұрғыда еңбек қатынасы саласын басқа салалармен салыстырғанда қандай деңгейде тұрғынын немесе қанша құқық бұзушылықтар орын алғаны туралы туралы мәлімет жоқ.

Статистика болмай белгілі нәтижеге жету мүмкін емес. Сондықтан Қазақстан бойынша 2018-2020 жылдары аралығында орын алған құқық бұзушылықтар зерделенді.

Сонымен бірге, Қазақстан Республикасының Жоғарғы соты кабинеті «Сот актілерінің банкі» ақпарат жүйесі арқылы сот шешімдеріне еңбек қатынасында пара алу, беру, делдал болу және артықшылықтар беру жағдайларында орын

(6)

6

алған фактілеріне талдау, басқа да уәкілетті органдардың тексеру немесе сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне талдау жұмыстарында анықталған жағдайлары зерделеніп, ақпараттар өңделді.

Айтылған жағдайлардың барлығы да қандай да бір нормамен реттеледі.

Осы нормаларда ашықтық пен шынайылылық қағидаты сақталмаса, онда еңбек қатынасындағы сыбайлас жемқорлық жағдайлары азаймайтыны анық.

Жалпы алғанда еңбек қатынасындағы сыбайлас жемқорлық азайту механизмін қалыптастыруда алдымен, еңбек қатынысандағы сыбайлас жемқорлық сипатындағы құқық бұзушылықтардың жағдайлардың қандай түрінің көп орын алып жатқанын анықтау арқылы, сол бағыт бойынша сол саланы реттейтін нормаларға сапалы талдау жүргізіп, сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін жою бағытында тиісті шаралар қабылдану қажет.

Зерттеудің мақсаты:

Еңбек қатынасында орын алуы мүмкін сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайту бойынша ұсынымдар әзірлеу болып табылады.

Зерттеу мақсатына жету үшін мынадай міндеттер қойылды:

- зерттеу тақырыбы бойынша статистикалық деректерді жинау және талдау жүргізу;

- еңбек саласында орын алған сыбайлас жемқорлық сипатындағы қылмыстар мен құқық бұзушылықтардың орын алу жағдайларын зерделеу;

- мемлекеттік реттеу тетігін зерттеу.

Зерттеудің нысаны: Қазақстан Республикасының «Б» корпусының мемлекеттік қызметшілері

Зерттеудің пәні: Еңбек қатынасындағы сыбайлас жемқорлық.

Зерттеудің әдістемелік негіздері: Магистрлік жобаны зерттеу барысында практикалық және халық аралық тәжірибелерді зерделеу мен теориялық бөлігіне талдау жүргізілді. Мемлекеттік қызмет саласындағы еңбек қатынасындағы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық, тәртіптік мәселелері бойынша үш жылдық статистикалық мәліметтер салыстырмалы талдау, уәкілетті органдардың тексеру, талдау анықтамаларына сәйкес зерделеу жұмыстары мен мемлекеттік қызметшілер арасында сауалнама, терең сұхбат зерттеу әдістері қолданылды.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Жобаға қатысты зерттеудің нәтижесінде алынған ұсынымдарды заңнамалық актілерге өзгеріс пен толықтыру енгізу арқылы мемлекеттік органдарға пайдалы болады.

Күтілетін нәтиже:

Қызметкерлердің және азаматтардың еңбек қатынасы барысында өз құқықтарын қорғауға мүмкіндік болады. Сондай-ақ аталған салада ашықтық пен жариялық қамтамасыз етіліп, басшылар тарапынан мүдделер қақтығысын болдырмау бойынша шаралар қабылданатын болады.

(7)

7

Әдебиетке шолу

Қазіргі таңда сыбайлас жемқорлықтың түрлері нақты заңмен белгіленбесе де олардың біршама түрлері бар. Мысалы, тұрмыстық, саяси сыбайлас жемқорлық және басқа да сала немесе деңгейлерге байланысты сыбайлас жемқорлық түрлері кездеседі.

Бүгінгі күні еңбек қатынасында да сыбайлас жемқорлықты болдырмау алдын алу мәселесі басты мәселелердің біріне айналды.

Мемлекеттік қызмет саласындағы еңбек қатынасындағы сыбайлас жемқорлыққа мүдделер қақтығысы, жұмысқа орналасу, сыйақы немесе көтермелер беру, қамқорлық жасау, жалған жұмысқа орналасу (фиктивное трудоустройство), мемлекеттік қызметшілердің қызметін бағалау барысында және артықшылықтар беру, жұмыс барысындағы іс-әрекеттерге байланысты қамқорлық жасау жағдайлары зерделенді.

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің 1-бабының 21)- тармақшасында еңбек қатынастары – Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында, келісімдерде, еңбек, ұжымдық шарттарда және жұмыс берушінің актілерінде көзделген құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру кезінде жұмыскер мен жұмыс берушінің арасында туындайтын қатынастар екендігі айтылған [1].

Еңбек қатынастарының ішінде ең көп кездесетін құбылыстардың бірі ол – мүдделер қақтығысы.

Қазақстан Республикасының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл заңының 11-тармақшасында «сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық – бұл үшін заңда әкімшілік немесе қылмыстық жауаптылық белгіленген, сыбайлас жемқорлық белгілері бар құқыққа қайшы, кінәлі түрдегі іс-әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік) туралы анықтама берген» [2].

Осы тақырып аясында еңбек қатынасындағы сыбайлас жемқорлық туралы жүргізілген зерттеулер және оның алдын алу механизмдері туралы шетелдік тәжірибелер сараланды.

Тұжырымдаманың 5-бөлімінде мемлекеттік аппараттың және мемлекеттік қызметшілердің «тазалығын» қамтамасыз ету мақсатында олардың лауазымдық міндеттері мен функциясында сыбайлас жемқорлықтың жоғары тәуекелдерімен кездесетін қызметшілер тиісті жұмыстар жүргізу жөніндегі шаралар әзірленетіні қамтылған [3].

Сатылмаушылық пен парасаттылықтың тағы бір маңызды элементі – мүдделер қақтығысын реттеу. Ол үшін мүдделер қақтығысын анықтау мен реттеудегі жауапкершілік пен нақты тетіктері мен пәрменді шаралар, жұмысқа орналасу алдында немесе қызметтен босатылғаннан соң «аптығын басу»

қағидатын қолдану арқылы егжей-тегжейлі регламенттеу қажеттілігі айтылған [3, 2 ].

Лауазымды адамдардың жақын туыстарымен, туысқанадары жұбайларымен және жекжаттарымен бірге қызмет (жұмыс), жасауға жол бермеу бойынша тиісті нормалар күшейтілді. Мемлекеттік лауазымға

(8)

8

кандидаттар сол мемлекеттік органдар мен ұйымда жұмыс істейтін туыстары мен жақындары туралы хабардар етуге міндетті [3, 3].

Әкімдердің қызметін объективті түрде бағалау мақсатында «сыбайлас жемқорлық деңгейі» нысаналы индикаторы қосылды. Сыбайлас жемқорлық индексі арқылы осы бойынша өңірлік өлшеу әдістемесі әзірленеді делінген [3, 3].

Тұжырымдаманың өзінде мемлекеттік функцияларды орындау барысында мүдделер қақтығысын болдырмаудың тиімді құралының жоқ екені де айтылған [3, 4].

Осы бағытта тақырыпқа сәйкес мемлекеттік қызметте қызмет барысында яғни еңбек қатынасында сыбайлас жемқорлық әркеттерін болдырмау бойынша да шаралар қабылдау туралы айтылғаны байқалады.

Мелекеттік қызметшілерге жұмыс көрсеткішін ескеріп ынталандыру қажет. Бұл арада әркімнің жеке үлесін дербестендіру қағидатын сақтанып, еңбекке бәсекелі ақы беру мен әлеуметтік пакетпен қамтамасыз ету аса үлкен рөл атқарады [3, 4].

Мемлекеттік органдар мен ұйымдарда сыбайлас жемқорлық материалдық тұрғыда тиімсіз болатында сыбайлас жемқорлыққа қарсы мықты иммунитет қалыптасу қажеттілігі айтылған [3, 4].

Мемлекеттік аппараттың мөлшері мемлекет жүргізетін саясатқа байланысты болады. Мемлекеттік аппарат мемлекеттік органдар жүйесімен мемлекеттік билік, мемлекет алдында оның дамуының әртүрлі кезеңдерінде мақсаттар мен міндеттер, негізгі функцияларды орындауды жүзеге асырады.

Мемлекеттік аппарат бұл кез-келген мемлекеттің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Үлкен мөлшерлі мемлекеттік аппараттың пайда болуы сыбайлас жемқорлықтық ұлғаюына алып келеді, бюрократиялық рәсімдер дами түседі [4].

Нақты ұйымның қызметкерлері өз жұмыстарын ерекшеліктерді ескере отырып жасайды. Оның қызметі, қандай бизнес-процестер аясында мұндай құқық бұзушылықтар ең көп мүмкін, оларды жасаудың мүмкін жолдары немесе схемалары қандай және қандай олар салдарға әкелуі мүмкін деген сұрақ туындайды.

Бұл сұрақтарға жауаптарды түсіну бірнеше себептерге байланысты қажет.

Біріншіден, бұл ұйым қабылдайтын сыбайлас жемқорлыққа қарсы шаралардың атаулылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Тұтастай алғанда сыбайлас жемқорлыққа емес, осы нақты ұйымның жұмыс істеуі барысында нақты туындауы мүмкін жекелеген сыбайлас жемқорлық практикаларына қарсы іс-қимыл үшін негіз қаланатын болады.

Сол арқылы сыбайлас жемқорлыққа қарсы шаралардың пәрменділігі артады, оларға бөлінетін кадрлық, қаржылық және өзге де ресурстарды пайдалану тиімділігі артады.

Екіншіден, ықтимал сыбайлас жемқорлық практикалары және оларды ұйым қызметкерлерінің іске асыру тәсілдері туралы жүйелендірілген Ақпарат сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне байланысты функцияларды іске асыруға

(9)

9

байланысты неғұрлым мұқият назар аударуды талап ететін қызметкерлер лауазымдарының тізбесін қалыптастыруға негіз береді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларды енгізу процесі [5].

Бұл өкілеттіктері сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасайтын нақты мүмкіндіктер бермейтін қызметкерлерге сыбайлас жемқорлыққа қарсы артық стандарттарды жүктеуге жол бермеуге және сонымен бірге ұйымда ең жоғары емес лауазымдарды атқаратын жекелеген қызметкерлер жекелеген сыбайлас жемқорлық сипатындағы құқық бұзушылықтарды жасау арқылы елеулі рөл атқара алатын жағдайларды ескеруге мүмкіндік береді.

Осыған байланысты ұйымдағы сыбайлас жемқорлықтың алдын алудың жүйелі және дәйекті тәсілінің негізгі элементі сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін бағалау болып табылады және мүмкіндігінше сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларды енгізу процесін бастау ұсынылады.

Мемлекеттік міндеттер мен жеке мүдделер арасында нақты шекара болуы керек. Ли Куан Ю мырза өзінің отбасына, туыстарына және достарына көмектесу үшін конфуцийлік міндет тек мемлекеттік қаражатты емес, өз қаражатын тарту арқылы орындалуы керек деп айтқанеді [6].

Сыбайлас жемқорлық - бұл әлеуметтік ағзалардың ауруы және ол өзінің аурулары туралы сигнал береді [7].

Қоғам айқайлайды: қараңыз, қандай жемқорлық! Бұл әлеуметтік ағзадағы кейбір проблемаларды білдіретін әлеуметтік ауырсынудың жылауы. Бірақ қоғам мен билік сыбайлас жемқорлықтың «азабына» назар аударады. Бұл сыбайлас жемқорлықты жемқорларды қудалау арқылы жеңуге тырысудан көрінеді. Біз бұл тек «ауырсынуды басатын» екенін көреміз.

Егер Біз сыбайлас жемқорлықты шектегіміз келсе, адам ауруларындағыдай, әлеуметтік ауруларды диагностикалаумен және танумен, белгілі бір әлеуметтік ауруларға барабар емдеу әдістерін әзірлеумен және оларды қолданумен айналысу қажет [7, 30] .

Барлығы «сыбайлас жемқорлыққа қарсы» вакцинаны іздейді. Вакцина- бұл алдын-алу және сауатты заң шығару [7, 15].

Сыбайлас жемқорлықтың ең болмаса базалық себептері мен жағдайларын түсінбей, оның алдын алудың нақты бір жүйесін құру мүмкін емес [8].

Сыбайлас жемқорлықты бодырмауда ғылыми қамтамасыз етудің қажетті элементі қазіргі сыбайлас жемқорлықтың мәнін түсіну, оның себептері мен детерминациясын, оның криминологиялық сипаттамаларын талдау саласындағы криминологиялық білімді арттыру болуы керек. Мысалы, шенеунікке әсер етуді теріс пайдалану сияқты сыбайлас жемқорлықтың мұндай елеулі көрінісі қазіргі уақытта Ресейде ғана емес, сонымен қатар көптеген басқа мемлекеттерде де қылмыстық емес жағдайлар етіп қарайды.

Нәтижесінде мемлекеттің профилактикалық әлеуеті бүкіл қоғамда қолайсыз жағдайда әлсіреді, қылмыс бойынша қоғамдық бақылаудың ұйымдаспау қаупі туындаған. Сыбайлас жемқорлықтың алдын алуда біржақты және шектен тыс тәсілдер көбінесе тығырыққа тірейді [9].

(10)

10

Жалпы алдын-алу шаралары материалдық ресурстарды, соның ішінде пропогандалық қызметті жүргізуді қажет етеді, сондықтан тиімділік тұрғысынан бұл шаралар перспективалы, бірақ бұл қымбатқа түседі. Мысалы, сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама сияқты сыбайлас жемқорлыққа қарсы технологияларды іске асыру үшін айтарлықтай материалдық, кадрлық және қаржы ресурстарын тарту талап етіледі.

Нормалар мен құқықтық актілердің теңдессіз көптігі, құқықтық талаптардың белгісіздігі, құқықтық нормалардың қайталануы және олардың сәйкессіздігі жағдайында құқық субъектілері көбінесе осы немесе басқа норманың қалай қолданылуы және оның қалай қолданылатындығы туралы дұрыс түсінікке ие болмайды.

Заңның мағынасын түсіну және нормативтік талаптардың үнемі өзгеріп отыратындығын түсіну мүмкін еместігі құқықтан алыстауға әкеледі, бұл сыбайлас жемқорлықтың туындауына мүмкіндік жасайды [9, 28].

«Мүдделер қақтығысы» ұғымы жалпы алғанда түсінікті. Себебі,

«мүдделер» және «қақтығыс» сөздері барлығына мәлім.

Бірақ іс жүзінде ешкім бұл сөздердің қандай мағына білдіретінін нақты дәлелдей алмайды. Расында, «мүдделер қақтығысы» - шетелдік және отандық заңнамада, сыбайлас жемқорлықтың туралы заңнамада және мемлекеттік басқару нормативтік құқықтық актілердегі күрделі және ауқымды ұғымдардың бірі болып отыр [9, 31].

Жақында кейбір халықаралық ұйымдар (мысалы, экономикалық ынтымақтастықпен даму, Еуропа Кеңесі), мүдделер қақтығысының алдын алуға қатысты заңнаманы қабылдаған кейбір мемлекеттер (мысалы, Қытай, Канада)

«мүдделер қақтығысы» ұғымына анықтама беруге тырысты. Бұл концепция субъективті және эволюциялық тұрғыдан осы ұғымды анықтауға ұжымдық әрекеттер көрсетуі және білдіруі мүмкін жағдайларға тәуелді.

Қазіргі уақытта ешқандай анықтама әмбебап емес, бірақ әрқайсысы мүдделер қақтығысының тұрақты жұмыс істейтін құқықтық элементтерін ұсынады [9, 32].

Сыбайлас жемқорлықтың алдын алудың маңызды құралдарының бірі ретінде мүдделер қақтығысын болдырмау және реттеу-бұл жергілікті өзін-өзі басқару органдары мемлекеттік органдарының, азаматтық қоғам институттарының және азаматтардың өздерінің күрделі ұйымдастырушылық және құқықтық жұмысы. Мемлекеттік қызметшілердің қызметтік жүріс- тұрысқа қойылатын талаптарды сақтауына, мемлекеттік қызметте мүдделер қақтығысын болдырмауға және оны реттеуге тұрақты мониторингті жүзеге асыру қажет [9, 167].

Сонымен, мүдделер қақтығысы қандай жағдайларда пайда болуы мүмкін?

Біріншіден, муниципалды қызметкерлердің құзыреті нақты емес, муниципалды органдар мен олардың бөлімшелерінің өкілеттіктері жиі қайталанады.

Азаматтар жергілікті өзін-өзі басқару билік органдарының міндеттері мен жұмысы туралы аз біледі, құқықтық актілерде қайшылықтар жиі кездеседі, ал

(11)

11

басшылық қызметкерлердің өз міндеттерін орындауын жеткілікті деңгейде бақыламайды.

Маңызды сәт – қызметкерді моральдық және материалдық жағынан ынталандырудың тиімді жолдары жоқ. Ең бастысы, мүдделер қақтығысының жағдайын немесе оның туындау мүмкіндігін дер кезінде анықтау қиын.

Қызметте мүдделер қақтығысының пайда болу мәселесін шешу үшін себептерді іздеу мен талдаудан бастау керек. Субъективті және объективті себептерді, жеке және қоғамдық мүдделерді ажыратуға болмайды. Олардың қайшылықтарында қақтығыстың дәні жатыр. Адамның жеке басына тәуелсіз объективті факторлар-бұл жеке мүдделер мен қоғамдық мүдделер қақтығысы туындайтын қызметкердің жұмыс жағдайлары. Субъективті фактор-адамның жеке қызығушылығы.

Мүдделер қақтығысының пайда болуының келесі объективті факторлары:

- басқару саласындағы қақтығыстар;

- заңнамасындағы олқылықтар;

- мүдделер қақтығысының алдын алу және реттеу жөніндегі құқықтық тетіктердің осалдығы;

- мемлекеттік қызметте тыйым салулар мен шектеулерді сақтай отырып, қызметкерлерді ынталандыру мүмкін еместігі;

- мемлекеттік басқаруда сандық технологияларды толық қолданбау;

- қызметшілердің тікелей міндеттерді тиісінше орындамауы.

Мүдделер қақтығысының пайда болуының субъективті факторлары:

- муниципалды қызметкерлердің материалдық және әлеуметтік жағдайға қанағаттанбауы;

- жоғарыдан күткен үміт;

- жеке тұлғаның моральдық-психологиялық дамуының жеткіліксіздігі.

Мүдделер қақтығысы шартты түрде үш топқа бөлуге болады: нақты, қиял және ықтимал.

Нақты жанжал туындаған жағдайда оның болу фактісі қызметкердің өз міндеттерін тиісінше орындамауына әкеп соғады. Қиялдағы мүдделер қақтығысы-бұл қызметкер заңға сәйкес келетін жағдай, бірақ соған қарамастан, немқұрайлылық пен басқа да себептерге байланысты жеке мүдделілікке күдіктенеді. Мысалы, муниципалды қызметкер мемлекеттік келісім-шарт бойынша орындалған жұмыстар актісіне қол қойды, бірақ тиісті зерделеу жұмыстарын жүргізбеді. Енді ықтимал қақтығыс - қызметкердің болашақта нақты мүдделер қақтығысына әкелуі мүмкін жеке қызығушылығы бар.

Мысалы, туыстар-бір органның қызметкерлері. Болашақта мүдделер қақтығысына әкелетін бағыныштылық жағдайы туындауы мүмкін.

Мүдделерқақтығысы протекционизм, непотизм, қызмет бабын теріс пайдалану түрінде көрінуі мүмкін. Бұл құбылыстардың барлығы қауіпті.

Шетелдік тәжірибеде мүдделер қақтығысы жағдайын анықтау мен алдын- алудың нақты әдістері бар. Мысалы, Канадада мүдделер қақтығысы туралы заң бар және арнайы лауазым бар – мүдделер қақтығысы және этика жөніндегі комиссар.

(12)

12

Хорватияда мүдделер қақтығысының алдын алу туралы Заң қабылданды.

Мүдделер қақтығысы жағдайын шешу, әрине, маңызды рөл атқарады. Алайда, бұл жағдайдың пайда болуына жол бермеу әлдеқайда маңызды, өйткені егер ол пайда болса, алдыңғы барлық жетістіктер нөлге дейін азаяды, жұмыс өнімділігі төмендейді, жаңа нәтижелер күмән тудырады. Айта кету керек, муниципалды қызметте мүдделер қақтығысы тек жеке мүдделер мен қоғамдық мүдделер қақтығысы ғана емес. Көптеген факторлар маңызды-қызметшінің тиімділігі, коммуналдық қызмет жүйесіндегі қателіктер және осы саладағы заңнама.

Тек тыйым салу және ұсыныс шараларымен мүдделер қақтығысын болдырмау мүмкін емес. Муниципалды қызметкердің кәсіби тұлғасын қалыптастыру, заңды сақтау және басқа азаматтардың құқықтарын құрметтеу кезінде оны ынталандыру және ынталандыру үшін жағдай жасау маңызды [10].

Мүдделер қақтығысының болуы өздігінен сыбайлас жемқорлыққа әкелмейді, бірақ сыбайлас жемқорлық орын алуы мүмкін.

Шын мәнінде, сыбайлас жемқорлық көріністері мемлекеттік органдарда және коммерциялық ұйымдарда да кездеседі. Олар: корпоративтік сыбайлас жемқорлық, бизнестегі сыбайлас жемқорлық немесе жеке сектордағы сыбайлас жемқорлық), ұйымдарда жұмыс барысында (олардың тиісті міндеттерін орындау кезінде) жеке мүдделер мен ұйымның мүдделері арасында жанжал туындауы мүмкін адамдар алмастыратын лауазымдар бар [5, 5].

Еңбек қатынастарында сыбайлас жемқорлық жасырындылығының жоғарылылығымен сипатталады, оны анықтау өте қиын және алдын алу одан да қиын. Мысалы — еңбек ақысының көп бөлігін жосықсыз жұмыс беруші және онымен үлестес тұлғалар берген кезде, мигранттардың еңбегін пайдалану барысында сыбайлас жемқорлық фактілері туындайды.

Кадрлық сыбайлас жемқорлық - адам құқығын бұзудың бір түрі, төменгі сыбайлас жемқорлық (низовая коррупция).

Мүдделер қақтығысы тұлғаның немесе ұйымның мүдделері, міндеттері немесе міндеттемелері қайшы болған жағдайда орын алады.

«Мүдделер қақтығысы мемлекеттік немесе жеке ұйымда жұмыс істейтін адамның осы органға жүктелген міндеттерді немесе міндеттерді орындау тәсіліне әсер ететін немесе әсер ететіндей көрінетін жеке мүдделері болған жағдайда туындайды» [11, 30].

Халықаралық тәжірибелерді зерделеу

Тұжырымдаманың 3-бөлімінде халықаралық озық тәжірибелерде сыбайлас жемқорлықтың алдын алудыда тиімді іс-қимылдар жасау үшін біршама факторлар, элементтер және шараларды кешенді түрде ұштастыру арқылы жүйелі әдістерді қажет екенін көрсетеді.

Дамыған елдердің тәжірибесінде ақпаратқа қол жеткізу, шешімдер қабылдау рәсімдерінің ашықтығы және қоғамның белсене қатысу механизмдерін құру негізінде сыбайлас жемқорлықты біршама азайтуға мүмкіндік болатынын көрсетеді [3].

Егер кез-келген дәрежедегі шенеунікке оның «ханзада» емес, тек халыққа және мемлекетке қызмет етуге шақырылған қызметкер екені оның басы арқылы

(13)

13

жетпесе, онда оған «аяқтары арқылы жеткізілу» керек. Алайда, бұл бұрыннан белгілі және белсенді қолданылатын қарапайымдылық мағынасы болды [12, 12].

«Күрес тек шыбындармен ғана емес, жолбарыстармен де болуы керек»

[12, 99].

Біріншіден, олар қазіргі Қытайдың басты қасіреті биліктің жоғарғы эшелондарындағы сыбайлас жемқорлық екенін бірден анықтады. Бұл «Қытай коммунистік партия мен мемлекеттің күйреуіне қауіп төндіріп қана қоймайды», сонымен қатар төменгі сыбайлас жемқорлық үшін негіз болып табылады. Егер жоғары эшелонға бәрі рұқсат етілсе, онда биліктің төменгі қабаттарында неге рұқсат етілмейді. Дәл осы себепті Си Цзиньпиннің командасы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті партия мен ҚХР-ның, сондай-ақ мемлекеттік іс- шаралардың жетекші буындарынан бастады [12, 13].

Олардың «жалаңаш шенеунік» (голый чиновник) деген сөзі бар, бұл шенеуніктің билік эшелонында туыстық байланысы жоқ дегенді білдіреді.

ҚХР Қоғамдық ғылымдар Академиясының мәліметтеріне сәйкес, жоғары шенеуніктердің шамамен 75% - ы «жалаңаш шенеунік» сипаттамасына ие болды. Гонконгтың Trend журналының бағалауы бойынша, партияның Орталық комитетінің мүшелері мен кандидаттарының шамамен 90% - да шетелде тұратын немесе жұмыс істейтін туыстары болған, сонымен қатар батыс елдеріне кеткен. Осындай үрдістер қытайлық миллионерлер арасында анықталды. Бірқатар мәліметтер бойынша, қытайлық миллионерлердің 90% - ы партиялық функционерлердің туыстары болған. Жеке байлығы 100 миллион юаньнан (15,9 миллион доллар) асатын 3220 қытайлықтардың ішінде 288 шенеуніктердің балалары болған жоқ [12, 57-58].

2006 жылдың тамызында партияның орталық комитетінің барлық дәрежедегі шенеуніктерге туысқандарды жұмысқа алуға, олардың бизнесіне жетекшілік етуге, үйлестіруге сондай-ақ туған жерінде қызмет етуге тыйым салатын қаулы шығарды. Олар үшін мемлекеттік қызметкерлер жұмыстан шығарылып қана қоймай, қылмыстық жауапкершілікке тартылуы мүмкін [12, 112].

Сонымен қатар, оларда таратушылармен (жемқорлармен) күресу тәсілі ретінде жоғары лауазымды шенеуніктердің ашынасын анықтау механизмін қолданады [12, 124].

Қазақстанда мемлекеттік қызметкерлердің ішінде және одан тыс жерде жұмыста өзін-өзі ұстаудың өзіндік үлгісі бар. Ал Қытайда қарапайымдылық деген ұғым бар. Оның ішінде жақын туыстары мен балалары, жұбайы [12, 225].

Канадада 1985 жылы мемлекеттік қызметшілердің қызметтік міндеттері мен жеке мүдделері арасында жанжал туындаған жағдайда барлық мемлекеттік қызметшілер басшылыққа алуға міндетті мінез-құлық қағидаларын қамтитын мемлекеттік қызметшінің құнды этикалық кодексі қабылданды.

Ереже сыбайлас жемқорлық сипатындағы құқық бұзушылықтардың алдын алуға, барлық мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік қызметте және оны қалдырғаннан кейін «мүдделер қақтығысы» бөлігінде мінез-құлқының

(14)

14

нақты нормаларын белгілеуге, «олардың туындау мүмкіндігін барынша азайтуға және қоғам мүддесі үшін туындаған жағдайда шешуге» бағытталған.

Бұл Кодекс төрт бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде мемлекеттік қызметшілер басшылыққа алуға міндетті мінез-құлықтың жалпы қағидаттары тұжырымдалған. Мәселен, мемлекеттік қызметші «мүдделер қақтығысы»

туындауының нақты мүмкіндігін, оның көрінуін, сондай-ақ оның туындауы үшін жағдай жасауды болғызбау үшін қажеттінің бәрін жасауға міндетті.

Бұрынғы мемлекеттік қызметкер қызметтен кеткеннен кейін бір жыл ішінде қызметтен кеткенге дейін бір жыл ішінде мемлекеттік органның атынан қызмет атқарған ұйымға жұмысқа орналасу туралы ұсыныстарды қабылдауға;

қызметтен кеткенге дейін бір жыл ішінде олар бұрын жұмыс істеген мемлекеттік органмен немесе олар мемлекеттік органның атынан қызмет атқарған агенттікпен жұмыс істейтін кез келген ұйыммен коммерциялық мақсатта кеңесу құқығы жоқ [13, 5].

Мемлекеттік қызметтегі мүдделер қақтығысын реттеу жөніндегі халықаралық тәжірибені талдау.

Сингапур жүргізетін мемлекеттік қызмет саясаты Азиядағы ең тиімділердің бірі болып саналады. Бұл тиімділік қатаң тәртіптің, шенеуніктердің сенімділігі мен еңбек сүйгіштігінің, сыбайлас жемқорлықтың төмен деңгейінің, меритократия қағидаттарына негізделген ең қабілетті кандидаттарды жұмысқа қабылдаудың, тамаша дайындықтың, ұсынылатын қызметтердің сапасын жақсартуға бағытталған тұрақты өткізілетін науқандардың салдары болып табылады.

Мемлекеттік саясатты іске асырудың тиімділігі елдің кішкентай мөлшерімен де байланысты; болашақта туындауы мүмкін проблемаларды мұқият жоспарлау және алдын-ала болжау; ел үкіметі көптеген жылдар бойы лайықты беделге ие және оның билікте болуын одан да заңды етеді; тиісті ресурстарды ұсыну; білім беру іс-шаралары мен жариялылық арқылы қол жеткізілетін қоғамдық қолдау; көлік сатып алу және оны пайдалану үшін қатаң шарттар сияқты қатаң, бірақ қажетті шараларды қабылдайтын халықтың тәртібі. Мемлекеттік қызметтің тиімділігі мен пәрменділігі де нақты нәтижелерге қол жеткізуге деген ұмтылыспен түсіндіріледі.

Мемлекеттік қызмет халықтың шағымдарына мұқият қарайды және оның газет-журналдарға хат түрінде келетін, сайлаушылармен кездесулерде немесе апта сайын "халықпен кездесулер" өткізіп, сондай-ақ өздерінің сайлау округтерін айналып өтетін министрлер мен парламент мүшелеріне тікелей білдіретін өтініштерін тыңдайды. Бұдан басқа, азаматтардың өтініштері үшін e- mail, теледидар және радиоарналар пайдаланылуы мүмкін. Әр министрлікте жұмыс сапасын жақсарту бөлімі бар [15].

«Б корпусы» мемлекеттік қызметшілерді бағалау бойынша

Сарапшылардың айтуынша бағалау әдістемесі формальды (қағаз күйінде) емес, ашық және тиімді болуы керек. Мерзімде толтырылатын жеке жұмыс жоспары мен нысаналы мақсат индикатор формальды болып табылады және

(15)

15

бұл нәтижеге ештеңе тәуелді емес, олардың әсері де байқалмайды. Кейде кадр қызметтері оларды жоғалтады және оларды қалпына келтіру үшін ерекше күш- жігерді қажет етпейтін, олар өткен мерзімде қайта толтырады, бұл тиісті нәтижеге әкелметіні сөзсіз.

Бағалау нәтижелеріне сәйкес ынталандыру құралы ретінде марапаттау немесе жазалау түрінде қолданған дұрыс [16].

Бұл ретте, нысаналы мақсат индикаторларды орындау бойынша басшы жүргізетін тоқсан сайын мониторинг нәтижесімен мемлекеттік қызметшілер ешқандай да ұсынымдар алмайтыны анықталды. Қолданыстағы тәжірибе бойынша кейбір мемлекеттік органдарда мониторинг жүргізілмеуі де, тіркелмеуі де мүмкін, себебі нақтылап жүргізудің белгіленген тетігі мен есептілік нысаны жоқ.

Нысаналы мақсат индикаторларына қол жеткізу дәрежесі мемлекеттік қызметшілердің еңбек ақысының төленуіне әсер етпейді.

Халықаралық тәжірибеге сәйкес, әрбір қызметкердің нысаналы мақсат индикаторларына қол жеткізу дәрежесі оның жалақысы мен сыйлықақы төлемдеріне әсер етеді. Бүгінгі таңда бұл өзара байланыс типтік бағалау әдістемесінде жоқ [16, 25].

Сонымен қатар сарапшылар мемлекеттік органдарда мемлекеттік қызметшінің жұмысы нақты белгіленген құзырет бойынша мінез-құлық индикаторларына сәйкес келмесе оқыту семинарлары, тренингтер арқылы қызметшінің құзыреттерін дамыту жөнінде шаралар қабылдайды; тікелей басшысы осы қызметкермен жеке әңгімелесу өткізу арқылы құзыреттілі пен мінез-құлық жағдайын жақсарту, тиімділікті арттыру бойынша ұсынымдар береді, оқуға жібереді; тәртіптік сипатта жаза қолданылады, ротация әдісін қолданады; мемлекеттік қызметшінің жұмысын жақсарту масқатында нақты жұмыстары жүргізіледі; ұсынымдар сол бойынша ескеріліп шығарылады;

нәтижеге қол жеткізбеу фактілерге жол бермеу мақсатында нақты алдын алу ұсынымдар беріп ұжымда талқылау ұйымдастырады.

Бұға қоса сарапшылар мынадай да көзқарастарын айтқан:

– Мемлеккеттік қызмет туралы заңнама мемлекеттік қызметшілерді жақсы қорғайды және біліксіз қызметкерлерді жұмыстан босату тәжірибеде мүмкін емес;

– мерзімдерді орындамағаны үшін ешқандай жаза қолданылмайды;

Айналып келгенде мемлекеттік қызметшінің қызметін бағалау барысында да сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің туындауына негіздер пайда болатыны анық. Ашықтық және жариялық принципін енгізу қажет.

(16)

16

(17)

17

Зерттеу әдістері

Жобаны зерделеу барысында 4 түрлі зерттеу әдістері қолданылды. Олар статистикалық талдау, сауалнама жүргізу, терең сұхбат және кейс талдау жүргізу арқылы жүзеге асырылды.

Статистикалық талдау

Қазақстан бойынша сыбайлас жемқорлық сипатындағы құқық бұзушылықтар статистикасы

Кешенді алдын алу жұмысының арқасында құқық қорғау органдарымен тіркелген сыбайлас жемқорлық сипатындағы құқық бұзушылықтар саны 2016 жылмен салыстырғанда – 30 %-ға азайды, ол 1-суретте бейнеленген.

1-сурет – Сыбайлас жемқорлық қылмыс динамикасы

Ескертпе - [26], [30] бұл сурет дереккөз бойынша автормен құралған.

1-кесте – Сыбайлас жемқорлық сипатындағы қылмыстар динамикасы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілерін бойынша бөлу

2-кесте – Ең көп таралған сыбайлас жемқорлық қылмыстар дерегі

Субъект 2018 2019 2020 Динамика

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет 1724 1717 1632 -5%

Экономикалық тергеу қызметі 71 21 21 -70%

Ұлттық қауіпсіздік комитеті 161 128 89 -45%

Ішкі істер министрлігі 288 269 342 +18%

Прокуратура органдары 131 65 78 +40%

Ескертпе - [26], [30] дереккөз бойынша автормен құралған.

Қылмыстың түрі 2019 2020 Динамика

Пара беру 440 624 +41,8%

Пара алу 649 568 12,5%

(18)

18 2-кестенің жалғасы

Жоғарыдағы статистикалық мәліметтер сыбайлас жемқорлық сипатында орын алған барлық салалар мен ұйымдарды қамтыған.

Сонымен қатар, сыбайлас жемқорлық сипатындағы құқық бұзушылықтардың жалпы санынан еңбек қатынасындағы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар үлесі шығарылды. Яғни ол шамамен 1,5 % -ды құрайды.

3-кесте – Сыбайлас жемқорлық сипатындағы құқық бұзушылықтардың жалпы санынан еңбек қатынасындағы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар үлесі

Жылы Жалпы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар саны

Еңбек қатынасы сыбайлас

жемқорлық құқық

бұзушылықтар саны

Үлесі

2018 ж. 2375 28 1,1 %

2019 ж. 2245 55 2,5 %

2020 ж. 2191 33 1,5 %

Ескертпе - [26], [27], [30] дереккөз бойынша автормен құралған.

Еңбек қатынасындағы сыбайлас жемқорлық жалпы орын алған сыбайлас жемқорлық сипатындағы құқық бұзушылықтардан үлесі аз болғанменен оның себеп салдары, мемлекеттік аппаратқа кері әсері тиіп жатқандығы белгілі.

Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар есебіндегі ақпаратқа сәйкес 2018 – 2020 жылдары 24 әкімшілік іс қозғалған.

Әкімшілік құқық бұзушылық кодексінің 681- бабымен (бұрын сыбайлас жемқорлық қылмыс жасаған азаматтарды жұмысқа қабылдау) 2018 – 2020 жылдар аралығында әкімшілік жауапқа 24 лауазымды тұлға тартылған.

4-кесте – Сыбайлас жемқорлық сипатындағы әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы ақпарат

Жылы Жалпы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар

саны Үлесі

2018 ж. 14 - %

2019 ж. 5 - 64 %

2020 ж. 5 - 64 %

Ескертпе - [28] дереккөз бойынша автормен құралған.

Сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иемденіп алу 243 268 +10,3%

немесе ысырап ету

Алаяқтық 327 316 -3,3%

Лауазымдық өкілеттіктерін теріс пайдалану 283 193 -31,8%

Ескертпе - [26], [30] дереккөз бойынша автормен құралған.

(19)

19

Аталған құқық бұзушылықтар лауазымды тұлғаны тағайындау барысында нормативті құжаттардың бір-біріне сәйкессіздіктер салдарынан қасақана немесе абайсыздан бұрын соңды сыбайлас жемқорлық сипатындағы қылмыстар жасаған тұлғаны тағайындау кезінде туындауына алып келеді.

Еңбек қатынасындағы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарға талдау

Жоғарыда атап өткендей 2018-2020 жылдар бойынша мемлекеттік қызмет саласында еңбек қатынасында орын алған сыбайлас жемқорлық сипатындағы құқық бұзушылықтар мен тәртіптік жауапкершілікке тартылған қызметкерлер (лауазымды тұлғалар) туралы ақпарат әзірленді.

Қазіргі таңда Қазақстан бойынша мемлекеттік қызметшілер саны туралы ақпарат төмендегі кестеде берілген

5-кесте – Қазақстан бойынша мемлекеттік қызметшілер саны туралы

Жылы Мемлекеттік қызметшілер саны,

штаты Мемлекеттік қызметшілер саны,

нақты

ЖАО 39848 37609

ОАО 34672 32251

Барлығы 74520 69860

Ескертпе - [25] дереккөз бойынша автормен құралған.

Аталған ақпарат ҚР СЖҚІА және ҚР МҚІА алынған мәліметтер негізінде талданды. Ал, Сыбайлас жемқорлық сипатындағы құқық бұзушылықтар туралы ақпарат тек ҚР СЖҚІА агенттігінің есептілігіне сүйене отырып жасалды.

Нәтижесінде құқық бұзушылықтарды санаттарға бөлуге мүмкіндік болды.

Сыбайлас жемқорлық сипатындағы құқық бұзушылықтардың алдын алу мен олардың ізін кесу басқа да құқық қорғау органдарымен жүзеге асырылады (Бас Прокуратура, Ішкі істер Министрлігі, Ұлттық қауіпсіздік комитеті, Экономикалық тергеу қызметі) [2].

Дегенмен аталған құқық қорғау органдарынан статистикалық ақпараттарды фабулаларымен алуға мүмкіндік болмады.

Қолдағы мәліметтерді талдау барысында еңбек қатынасындағы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды бірнеше топқа немесе санаттарға бөлуді жөн көрдім.

Жалпы елде сыбайлас жемқорлық үлесін анықтаумен айналысатын ұйымдар мысалы: «Транспаренси Қазақстан» - Халықаралық «Транспаренси Интернэшнл» ұйымының ұлттық бөлімшесі немесе т.б. ұйымдар тек жұмысқа орналасу жағдайлары бойынша қорытынды немесе ұсыным шығарады. Ол тиісінше еңбек қатынасы саласында сыбайлас жемқорлық көріністерін толық тазартуға нақты шешім болып табылмайтыны анық.

Ақпарат көздері

СӘЙКЕС КЕЛЕТІН ҚҰЖАТТАР

Еңбектік құқықтық қатынастар қоғамдық-еңбек қатынастарының заңдық қатынастарын кӛрсетеді, ол еңбек рыногында жұмыс беруші мен- жұмыскер арасанда туындайды, онда бір жақ жұмыскер жұмыс

Еңбектік құқықтық қатынастар қоғамдық-еңбек қатынастарының заңдық қатынастарын кӛрсетеді, ол еңбек рыногында жұмыс беруші мен- жұмыскер арасанда туындайды, онда бір жақ жұмыскер жұмыс