ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІНІҢ ЖАНЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ АКАДЕМИЯСЫ
Басқару институты қолжазба құқығында
Әкімхан Салтанат Әкімханқызы ЦИФРЛЫҚ ӘКІМДІКТІ ДАМЫТУ
«7М041 Бизнес және басқару» дайындық бағыты бойынша
«7М04105 – Мемлекеттік саясат» білім беру бағдарламасы
«Бизнес және басқару» магистрі дәрежесін иелену үшін магистрлік жоба
«7М04105 – Мемлекеттік саясат» білім беру бағдарламасы бойынша
Ғылыми жетекші _____________________ Джумабаев С.А., ф.-м.ғ.к, профессор
Жоба қорғауға жіберілді: «_______»_____________________2023 ж.
Басқару институтының директоры _____________________ Гаипов З.С., c.ғ.д.
Астана, 2023
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР... 3
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ………... 4
КІРІСПЕ………...………. 5
НЕГІЗГІ БӨЛІМ………...……….. 8
ҚОРЫТЫНДЫ... 44
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕККӨЗДЕР ТІЗІМІ……...……….. 46
ҚОСЫМШАЛАР………...………... 49
Нормативтік сілтемелер
Осы магистрлік жобада келесі нормативтік құжаттарға сілтемелер пайдаланылған:
Қазақстан Республикасының Конституциясы: 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған.
Қазақстан Республикасының 2022 жылғы 14 шiлдедегi № 141-VII ҚРЗ
«Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне инновацияларды ынталандыру, цифрландыруды, ақпараттық қауіпсіздікті дамыту және білім беру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңы.
Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23 қаңтардағы № 148 «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы» Заңы.
Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 7 қаңтар № 370-ІІ «Электрондық құжат және электрондық цифрлық қолтаңба туралы» Заңы.
Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 16 қарашадағы № 401-V ҚРЗ
«Ақпаратқа қол жеткізу туралы» Заңы.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 31 тамыздағы № 621
«Кәсіптік біліктілік туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы қаулысы.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 13 сәуірдегі
«Мемлекеттік аппараттың қызметін бюрократиядан арылту жөніндегі шаралар туралы» № 872 Жарлығы.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2021 жылғы 26 ақпандағы №522
«Қазақстан Республикасында мемлекеттік басқаруды дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы» Жарлығы.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 12 қазандағы № 727
«Цифрландыру, ғылым және инновациялар есебінен технологиялық серпіліс»
ұлттық жобасын бекіту туралы қаулысы.
Белгілеулер мен қысқартулар
АЖ - Ақпараттық жүйе
АҚ - Акционерлік қоғам
ҚР СЖРА ҰСБ
- Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы
ЖАО - Жергілікті атқарушы органдар
МО - Мемлекеттік органдар
ОМО - Орталық мемлекеттік орган
ҚР АҚДМ - Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі
ҚР АШМ - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі
ҚР ӘМ - Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі
ҚР ДСМ - Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі
ҚР ЕХӘҚМ - Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі
ҚР ҚМ - Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі
ҚР МҚІА - Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігі
ҚР МСМ - Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі
ҚР ИИДМ - Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі
ҚР ЦДИАӨМ - Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі
ҚР ЭМ - Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігі ЭЫДҰ - Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымы
«Әлеуметтік көмек: МЖӘ, АӘК и ТК» АЖ
- «Әлеуметтік көмек: мемлекеттік балалар
жәрдемақысы (МЖӘ), атаулы әлеуметтік көмек (АӘК) және тұрғын үй көмегі (ЖК)» АЖ
«Е-Собес» ААЖ - «Е-Собес» автоматтандырылған ақпараттық жүйесі
«Еңбек нарығы»
ААЖ - «Еңбек нарығы» автоматтандырылған ақпараттық жүйесі
«ЖТ» МДҚ - «Жеке тұлғалар» мемлекеттік деректер қоры
«Сайлау» ААЖ - «Сайлау» автоматтандырылған ақпараттық жүйесі
«ҰББД» АЖ - «Ұлттық білім беру дерекқоры» ақпараттық жүйесі
«ШҚО МБҰ» АЖ - «Шығыс Қазақстан облысы мектепке дейінгі балаларды ұйымдастыру» ақпараттық жүйесі
IT - Ақпараттық технологиялар
Кіріспе
Мемлекеттік органдарда қызметтерді цифрландыру процесі ұзақ процесс екенін және оны жүзеге асыру барысында кейбір мәселелер туындауы мүмкін екенін есте ұстаған жөн. Алайда, Қазақстанның мемлекеттік органдары барлық азаматтарға қолайлылық пен қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін кемшіліктерді жою және цифрлық қызметтерді жетілдіру бойынша белсенді жұмыс істеуде.
Жергілікті атқарушы органдар Қазақстан Республикасының атқарушы органдарының бірыңғай жүйесіне кіреді, тиісті аумақты дамытудың мүдделері мен қажеттіліктерімен ұштастыра отырып, атқарушы биліктің жалпымемлекеттік саясатын жүргізуді қамтамасыз етеді. Жүктелген міндеттерді орындау үшін кең құзырет берілген. Жергілікті атқарушы органдар құзыретінің құқықтық негіздері Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген.
Бүгінгі таңда жергілікті атқарушы органдардың сапасы мен тиімділігі мәселесіндегі негізгі проблема қол жеткізілген нәтижелер мен стратегиялық мақсаттардың орындалуын қоса алғанда, өз қызметі туралы есептерді ұсыну қажеттілігі. Бұған бағдарламалар мен жобалардың іске асырылуы, өңірдегі әлеуметтік-экономикалық жағдай, инфрақұрылымның даму көрсеткіштері, жұмыспен қамту, әлеуметтік сала және әкімдіктің қызметін сипаттайтын басқа да көрсеткіштер кіруі мүмкін. ЖАО сондай-ақ заңнаманың және нормативтік актілердің орындалуы туралы есептерді ұсынуға тиіс. Бұған заңдылықты тексеру және шешімдердің орындалуы, сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларды іске асыру, қоғамдық бақылауды ұйымдастыру туралы есептер және әкімдік қызметінің заңдылығы мен тиімділігін қамтамасыз етуге байланысты басқа да есептер кіруі мүмкін.
Өңірдің ерекшелігіне және әкімдік алдында тұрған міндеттерге байланысты есептіліктің басқа түрлерін ұсыну талап етілуі мүмкін. Мысалы, бұл экологиялық бағдарламаларды іске асыру туралы есептерді, туризмді дамыту және инвестициялық қызмет туралы есептерді, әлеуметтік міндеттемелерді орындау туралы есептерді және т. б. қамтуы мүмкін.
Осы ретте, Әкімдіктердің есептілігіне қойылатын нақты талаптар белгіленген ережелер мен заңнамаға байланысты әр өңірде және уақыт өте келе әр түрлі болуы мүмкін екенін атап өту маңызды. Сондықтан әкімдіктер есептіліктің дұрыс қалыптасуы мен ұсынылуын қамтамасыз ету үшін өзекті талаптарды қадағалап, реттеуші органдар мен нормативтік актілерге бағдарлануы тиіс. Осы орайда, ЖАО-да басқару жүйесі қалай жақсы ойластырылған және мемлекеттік қызметшілердің тиімді жұмыс істеуі үшін қандай қолайлы жағдайлар жасалғанын білу қажет.
Зерттеу өзектілігі.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 12 қазандағы № 727
«Цифрландыру, ғылым және инновациялар есебінен технологиялық серпіліс»
ұлттық жобасын бекіту туралы қаулысының «Халық үніне құлақ асатын және тиімді мемлекет» III бағытында «МО арасындағы құжатайналымы мен сұратуларды қысқарту» және «Цифрлық әкімдікті дамыту» міндеттері қойылды [1]. Аталған міндеттертің ауқымы үлкен және ондағы есепті сұратуларды
азайтуды және оны автоматтандыру арқылы жергілікті атқарушы органдардың жұмысының тиімділігін арттырамыз.
Есептілікті қағаз түрінде тапсыруды алып тастау және электрондық түрге көшу бірқатар артықшылықтарға ие және қазіргі әлемде өзекті болып табылады.
Есеп беруді автоматтандыру және қағаз құжаттамаларынан бас тарту уақыт пен ресурстарды үнемдеуге, қағаз материалдарының шығындарын азайтуға, дәлдік пен сенімділікті жақсартуға, деректерді талдауды жеңілдетуге мүмкіндік береді.
Тұтастай алғанда, Есептіліктің қағаз нысанын алып тастау және есептерді тапсыру процесін автоматтандырумен электрондық түрге көшу тиімділік, дәлдік және ресурстарды үнемдеу тұрғысынан бірқатар артықшылықтар әкелетін өзекті және негізделген қадам болып табылады.
Проблемасы. Бүгінгі таңда ақпараттық жүйелердің ұлғаюына қарамастан, негізгі проблема есептілікті қолмен дайындау болып қала береді, оның ішінде қағаз түрінде де мемлекеттік қызметшілердің жұмыс уақытының үлкен үлесін алады. Мысалы:
1. ЖАО мен ОМО жүйелері арасындағы өзара іс-қимылдың төмен деңгейі;
2. Бюрократия салдарынан есеп тапсыруда қағаз құжатайналымының көп қолданылуы, сондай-ақ есептерді қайта пысықтауға жолданған жағдайда, оны қағаз тасымалдағыштарда қайта тапсырылуы;
3. Бір мемлекеттік қызметші есеп дайындау және өңдеу барысында бірнеше ақпараттық жүйелерді пайдалануы;
4. Регламенттелмеген есептерді сұрайтын мемлекеттік органдардың көп саны (еркін нысаны мен құрылымы, мерзімдері ерікті түрде белгіленеді). Соның салдарынан ЖАО мамандарының жұмысын болжау және жоспарлау, жүктемені есептеу қиын.
Мақсаты мен міндеттері.
Мемлекеттік ақпараттық жүйелердің дерекқорларын интеграциялау негізінде есептерді автоматты түрде генерациялау жүйесін құру үшін алғышарттарды қалыптастырып, оларды нақты уақыт режимінде ақпараттық панельдер негізінде өтпелі (сквозной) талдауға көшу.
Осы мақсаттарға жетуге келесідей міндеттер қойылды:
1. Шетелдік тәжірибеге сәйкес материалдарды жинақтау және талдау жүргізу;
2. Есептілікті тапсыру кезіндегі цифрлық жергілікті басқарудың тенденцияларын, проблемаларын және ағымдағы жай-күйін талдау және анықтау, сондай-ақ сараптамалық сауалнама, терең сұхбат және статистикалық талдау арқылы есептілікті тапсыруда пайдаланылатын АЖ талдау;
3. ОМО және ЖАО есептік қызметіне талдау жүргізу және ағымдағы жағдай бойынша кейс әзірлеу;
4. Жергілікті есеп беру басқармасы үшін цифрлық платформа құру бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеу объектісі. ЖАО есептік құжаттамасын дайындау процестері Зерттеу пәні. Сыртқы және ішкі есептілік
Зерттеу сұрағы. Қиындықтарды жүйелеу автоматтандырылған есептілікті
Гипотеза. Автоматтандырылған есептілікті құру жергілікті атқарушы органдардың жұмысын едәуір жеделдетеді және жеңілдетеді және оның тиімділігін арттырады.
Зерттеу әдістері. Магистрлік жобаны жазу кезінде әртүрлі зерттеу әдістері, соның ішінде жалпы теориялық, эмпирикалық, сандық және сапалық әдістер қолданылды. Сандық әдістен – сауалнама, сапалық әдістен – терең сұхбат әдістерінің негізінде зерттеу және талдау жүргізілді. Сонымен қатар, кейс-стади, сипаттамалық статистика әдісі, мазмұнды талдау әдістері қолданылды.
Практикалық маңыздылығы:
1. Мемлекеттік қызметшілердің уақыт және еңбек ресурстарының шығындарын қысқартады. Процестер тезірек және тиімдірек болады, бұл басқа бизнес міндеттерге назар аударуға мүмкіндік береді.
2. Есептілікті автоматтандырылған түрде тапсыру қағаз құжаттарын дұрыс толтырмауға немесе жоғалтуға байланысты қателер мүмкіндігін азайтады.
Электрондық жүйелер деректерді сәйкестігін тексере алады, есептеулерді автоматты түрде орындай алады және есеп берудің дәлдігі мен сенімділігін арттыратын ықтимал қате енгізулер туралы ескертеді.
3. Электрондық есептерді сақтау, мұрағаттау және қажет болған жағдайда жылдам табуға ыңғайлылығы. Оларды арнайы бағдарламалық құралдардың көмегімен оңай өңдеуге және талдауға болады, бұл ағымдағы деректерге негізделген басқару шешімдерін қабылдауды жеңілдетеді.
4. Есептілікті толық автоматтандыру қағазды тұтынуды және қоршаған ортаға зиянды әсерді азайтуға ықпал етеді. Бұл тұрақты дамуға және теріс экологиялық әсердің төмендеуіне ықпал етеді.
Күтілетін нәтижелер:
− Автоматтандырылған есеп беру жүйесін енгізу арқылы деректерді толтыру, жинақтау және өңдеу кезінде адами қателіктерді азайту;
− Деректерді сақтау орталықтандыру, сондай-ақ автоматты түрде резервтік көшірме жасау және ақпаратты қорғау арқылы деректерді қорғаудың сенімділігін жақсартуға қол жеткізу;
− Қағаз құжаттарды басып шығару, жеткізу және сақтау шығындарын және есептерді қолмен өңдеумен айналысатын қызметкерлердің санын азайту.
− Жүйе ақпаратты автоматты түрде өңдеуді, байланыстыруды және талдауды жүзеге асыруы.
Әдебиетке шолу
Магистрлік жоба аясында ЖАО-ның проблемалық мәселелерін айқындайтын және тиімді жұмыс жүргізу жүйесін жетілдіру үшін шешу жолдарын ұсынатын, оның ішінде ЖАО-ны дамыту және олардың атқаратын қызметінің ауыртпалығын азайту туралы жазған отандық және шетелдік зерттеушілердің ғылыми еңбектері зерделенді.
Жергілікті атқарушы органдардың ақпараттық қамтамасыз етуі сыртқы және салаішілік ақпарат ағынының күрт ұлғаюына, қабылданатын шешімдердің сапасын арттыру үшін ақпаратты неғұрлым сапалы өңдеу қажеттілігінің өсуіне байланысты ең өзекті, сонымен бірге ең күрделі міндеттердің бірі болып табылады.
Цифрлық басқаруға көшу үшін: цифрлық трансформация стандарттарын әзірлеу және енгізу, қызметкерлерді басқарудың жаңа моделінде жұмысқа оқыту бойынша құзыреттілік орталықтарын құру, тиісті құзыреттері бар қызметкерлер тізілімін қалыптастыру, тұрғындарға ақпаратқа қол жеткізуді және цифрлық қызметтердің қолжетімділігін қамтамасыз ету қажет.
Мұндай басқару үшін ойлау үлгілерін, жұмыс әдістерін және басқаруды түбегейлі өзгерту қажет. Президенттің Жарлығымен 2022 жылғы сәуірден бастап жүйелі және қолданбалы шаралар кешені көзделген, оларды іске асыру бюрократизация шеңберінде құжат айналымы мен есептілікті қысқартуды қамтамасыз етеді [2].
Қазақстанның жергілікті атқарушы органдары үшін үлгі бола алатын қағаз құжатайналымын табысты цифрландырудың көптеген шетелдік мысалдары бар.
Мысалы:
Эстония өзінің инновациялық технологияларымен және цифрландырудың жоғары деңгейімен танымал. 2000 жылы Эстония үкіметі азаматтар мен бизнеске Интернет арқылы мемлекеттік органдармен өзара әрекеттесуге мүмкіндік беретін электрондық мемлекеттік қызмет жүйесін енгізді. МИО-дағы есептілікті қысқартуда Эстония есеп беру процестерін жеңілдету және автоматтандыру үшін цифрлық технологиялар мен электрондық жүйелерді әзірледі және сәтті енгізді. [3]. Бұл үдерістегі негізгі құралдардың бірі азаматтар мен ұйымдарға мемлекеттік органдармен онлайн өзара іс-қимыл жасауға мүмкіндік беретін е- Мемлекет (e-Government) электрондық жүйесі болып табылады. е-мемлекет шеңберінде қағаз құжаттаманы алмастыратын электрондық есепті нысандар мен рәсімдер әзірленді. Бұл қағазбастылықты азайтып, есеп беру процесінің тиімділігін арттырды.
Эстония сонымен қатар once-only (біржола) және data sharing (деректер алмасу) принциптерін белсенді қолданды. Once-only принципі азаматтар мен ұйымдар туралы ақпарат тек бір рет жиналатынын, содан кейін көптеген мемлекеттік органдар қайта толтырусыз пайдаланатынын білдіреді. Data sharing принципі әртүрлі органдарға деректерді өзара бөлісуге мүмкіндік береді, бұл ақпаратты қайта беру қажеттілігін жояды.
Осындай инновациялық тәсілдер мен электрондық технологияларды
қысқартып, мемлекеттік органдар мен азаматтар/ұйымдар арасындағы өзара іс- қимыл рәсімдерін жеңілдете алды. Бұл уақыт пен ресурстарды үнемдеуге, Мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыруға және тараптар арасындағы неғұрлым ыңғайлы және ашық өзара іс-қимылды қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.
Норвегия да цифрландырудың жоғары деңгейіне ие және электронды үкіметтің көшбасшысы болып табылады. 2008 жылы Норвегия үкіметі барлық мемлекеттік қызметтерді электронды форматқа ауыстыру мақсатында «Қағаз құжаттарға балама» жобасын іске қосты. Бұл жоба қағаз құжаттамасының санын азайтуға және мемлекеттік органдар жұмысының тиімділігін арттыруға мүмкіндік берді. Жалпы, Норвегия бюрократияны азайту және мемлекеттік органдарда есеп берудің тиімділігін арттыру үшін шаралар қабылдауда. Олар процестерді автоматтандыру және қағазбастылықты азайту үшін цифрлық технологиялар мен электрондық жүйелерді белсенді түрде енгізуде. Мұндай шаралар есеп беруге жұмсалатын уақыт пен ресурстарды қысқартуға, сондай-ақ Ақпаратқа қол жеткізуді және билік арасында деректер алмасуды жеңілдетуге мүмкіндік береді. Норвегия сонымен қатар артық немесе қайталанатын процедураларды оңтайландыру және жою мақсатында есеп беру талаптарына тұрақты талдаулар мен бағалаулар жүргізеді. Маңызды аспект – мүдделі тараптардың қатысуы және оның сапасы мен тиімділігін жақсарту үшін есеп берушілерден кері байланыс [4].
Дания электронды үкімет жүйесін 2012 жылы енгізді және содан бері өзінің цифрлық экожүйесін дамытуды жалғастыруда. Екі жыл қатарынан, 2017 және 2018 жылдары Дания Еуропадағы ең цифрландырылған ел атанды. Ол азаматтар мен бизнеске онлайн қызметтерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін цифрлық сәйкестендіру құралдары мен электрондық қолтаңбаларды қамтиды.
Бұл Данияға қағаз құжаттаманың санын едәуір қысқартуға және мемлекеттік қызметтердің сапасын жақсартуға мүмкіндік берді [5].
Дания есеп беруді сәтті қысқартудың мысалы болып табылады. Олар процестерді автоматтандыратын және қолмен есеп беру қажеттілігін азайтатын электрондық жүйелерді әзірледі және енгізді. Мысалы, 2017 жылы олар «Жалғыз портал» жүйесін (Single point of Contact) енгізді, онда кәсіпорындар есептер мен құжаттарды барлық мемлекеттік органдар үшін бірыңғай электрондық форматта жібере алады. Бұл есеп беру процесін жеңілдетіп, бизнес үшін уақыт пен ресурстарды үнемдеді. Дания сонымен қатар кәсіпорындар туралы ақпаратты тек бір рет жинап, оны барлық мемлекеттік органдарға қолжетімді ету арқылы once- only принципін белсенді қолданады. Бұл шаралар бюрократияны едәуір төмендетіп, Данияда есеп берудің тиімділігін арттырды.
Мемлекеттік қызметтерді табысты цифрландырудың бұл мысалдары Қазақстанның жергілікті атқарушы органдары үшін үлгі бола алады. Табысты цифрландыру тек технологиялық инновацияларды ғана емес, сонымен қатар мемлекеттік органдардың жұмыс мәдениетін өзгертуді және азаматтарды электрондық сервистерді пайдалануға үйретуді талап ететінін есте ұстаған жөн.
О. Н. Ванеевтің еңбегі жергілікті өзін-өзі басқару органдары мен қалалар мен елді мекендердің тұрғындарының тиімді өзара іс-қимылын ұйымдастыру
үшін ақпараттық технологияларды қолдану мүмкіндіктерін зерттеуге арналған.
Еңбекте көптеген муниципалитеттерде халықпен ақпараттық өзара әрекеттесудің тиімді тетіктерінің болмауына байланысты проблемалар қарастырылады, сонымен қатар әртүрлі елдердің муниципалитеттерінде электрондық қызметтерді сәтті жүзеге асырудың мысалдары келтірілген.
Жергілікті атқарушы органдарды басқару үшін мақаладан келесі ұсыныстарды алуға болады:
− Қалалар мен елді мекендердің тұрғындарымен өзара іс-қимыл жасау үшін электрондық сервистер мен онлайн-платформаларды енгізу жергілікті өзін- өзі басқару органдары жұмысының тиімділігін едәуір арттыра алады.
− Электрондық қызметтерді ұйымдастыру пайдаланушылар үшін мүмкіндігінше қарапайым және ыңғайлы болуы керек, бұл осы қызметтерді пайдаланатын тұрғындардың санын көбейтуге мүмкіндік береді.
− Тұрғындардың муниципалитетке және оның электрондық қызметтеріне деген сенім деңгейін арттыру үшін пайдаланушы деректерінің қауіпсіздігі мен құпиялылығына кепілдік беру қажет.
− Электрондық сервистерді дамыту қалалар мен елді мекендер тұрғындарының қажеттіліктері мен сұраныстарын талдау негізінде олардың қажеттіліктеріне барынша сәйкес келуі және сұранысқа ие болуы үшін жүзеге асырылуы қажет [6].
К.С. Дронова мен И. Р. Аминова цифрландыру жағдайында жергілікті атқарушы органдарды басқару үшін қолдануға болатын түрлі құралдарды қарастырады. Оның бірі құжаттарды басқару жүйелері: құжаттарды тиімдірек сақтауға және басқаруға мүмкіндік береді, сонымен қатар ЖАО-ның қызметінің ашықтығын арттырады. Бұл құралдар жергілікті атқарушы органдарға құжаттарды тиімді басқаруға және ұйымдағы құжаттардың жұмысын бақылауға көмектеседі. Мысалы, электрондық құжат айналымы жүйелері құжаттарды беру уақытын қысқартып, ақпаратты өңдеу дәлдігін жақсарта алады, ал электрондық мұрағаттар құжаттарды жоғалту немесе бүліну қаупінсіз сақтауға көмектеседі.
Сондай-ақ, электрондық дерекқорларды жергілікті атқарушы органдардың жұмысы туралы ақпаратты сақтау және өңдеу үшін пайдалануға болады, бұл басқарудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді [7].
Ю. Уалкин, С. Бондарев және Г.Чеджемовтың мақаласында қалалық ЖАО- ның әлеуметтік саясатты жүзеге асырудағы рөлін зерттеуге арналған. Ол ЖАО деңгейінде халықты әлеуметтік қорғау тетіктерін қарастырады, сондай-ақ Қазақстандағы жергілікті атқарушы органдарды басқару үшін қолдануға болатын бірқатар практикалық құралдарды сипаттайды: әлеуметтік бағдарламалар мен жобаларды әзірлеу және іске асыру, жергілікті инфрақұрылымды дамыту, әлеуметтік қызметтердің жұмысын ұйымдастыру, қаланың қауіпсіздігін қамтамасыз ету [8].
Стивен Фьюдің кітабында ақпаратты талдауға негізделген, ақпаратты тез және тиімді талдауға және шешім қабылдауға мүмкіндік беретін деректерді бақылау үшін ақпараттық бақылау тақталарын қалай жасау керектігі туралы айтылған. Автор деректерді визуализациялаудың дұрыс құралдарын таңдау
және басқа бақылау тақтасының элементтерімен жұмыс істеудің тиімді әдістерін сипаттайды.
Қазақстандағы жергілікті атқарушы органдарда ақпараттық жүйелерді қысқарту үшін кітапта сипатталған тәсілдерді қолдануға болады, мысалы:
− Шешім қабылдау үшін қажет деректерді визуализациялау үшін ақпараттық бақылау тақталарын (дашборд) құру;
− Талдау уақытын азайту үшін деректерді жинауды және өңдеуді автоматтандыру;
− Ақпаратты қайталамау және оны өңдеу кезінде қателіктер жібермеу үшін деректерді сақтаудың бірыңғай жүйесін әзірлеу.
− Жергілікті атқарушы органдардың қызметкерлерін деректермен жұмыс істеу үшін ақпараттық бақылау тақталарын және басқа құралдарды пайдалануға үйрету [9].
Алистера Кроули и Бенджамина Йина еңбегінде стартаптардың жұмысын жақсарту үшін деректерді жинау және талдау әдістерін сипаттайды. Авторлар тиімді шешімдер қабылдау және нарықтағы өзгерістерге тез бейімделу үшін
«lean startup» (үнемді стартап) принциптерін қолдануды және деректерді белсенді түрде жинауды және талдауды ұсынады. Қазақстандағы жергілікті атқарушы органдар контекстінде «lean analytics» (үнемді аналитика) тәсілін қолдану ақпараттық жүйелерді қысқартуға және ЖАО қызметтердің жұмысын оңтайландыруға көмектеседі. Қолданылуы мүмкін құралдардың бірі – қалалық орта мен халыққа қызмет көрсетуді басқарудағы ең тиімді шешімдерді анықтау үшін деректерді талдау әдістері. Сондай-ақ, жергілікті атқарушы органдар жұмысының тиімділігін арттыру үшін бизнес-процестерді талдау және оңтайландыру әдістерін қолдануға болады [10].
Майкла Джорджа, Дэвида Роуленда, Джона Максвелла и Мэттью Бреннердің кітабы әртүрлі қызмет салаларындағы процестердің сапасы мен жылдамдығын жақсарту үшін пайдаланылатын 100 Lean Six Sigma құралдарына арналған анықтамалық нұсқаулық болып табылады.
Қазақстандағы жергілікті атқарушы органдардың ақпараттық жүйелерді қысқарту үшін бірнеше құралдарды пайдалануға болады, мысалы:
− DMAIC (Define, Measure, Analyze, Improve, Control) (анықтау, өлшеу, талдау, жақсарту, бақылау) – проблемаларды анықтауға, олардың процеске әсерін өлшеуге, мәселенің себептерін талдауға, процесті жақсартуға және бақылау шараларын орнатуға мүмкіндік беретін сапаны басқару әдістемесі.
− Value Stream Mapping (Мәнді құру ағынын көрсету) – бұл процесте материалдар мен ақпарат ағынын визуализациялау үшін қолданылатын құрал.
Бұл процесті жақсарту үшін ықтимал кедергілер мен мүмкіндіктерді анықтауға көмектеседі.
− Kaizen – бұл кішігірім қадамдармен процестерді үнемі жақсартуды қамтитын үздіксіз жетілдіру әдісі. Бұл әдісті жергілікті атқарушы органдар жақсартуларды үнемі іздеу және енгізу арқылы ақпараттық жүйелерді жақсарту үшін қолдана алады.
− 5S – іріктеуді, ұйымдастыруды, тазалықты, стандарттауды және тәртіпті қамтитын жұмыс орнын басқару әдісі. Бұл әдісті ақпараттық жүйелерді ұйымдастыруды жақсарту және жұмыс ортасында тәртіп орнату үшін қолдануға болады.
− Poka-yoke – ықтимал қателерді болдырмау үшін әртүрлі құрылғылар мен процедураларды пайдаланатын қателерді болдырмау әдісі. Ол ақпараттық жүйелердегі қателерді азайту және олардың сенімділігін арттыру үшін пайдаланылуы мүмкін [11].
Д. Ким, К. Бехр және Д. Спаффордтың еңбегінде компаниялардағы IT мамандарының алдында тұрған мәселелер және DevOps тәсілі оларға осы мәселелерді шешуге және бизнес-процестерді жақсартуға қалай көмектесетіні туралы айтылған. Ондағы тәсілдердің Қазақстандағы жергілікті атқарушы органдардың ақпараттық жүйелерді қысқарту үшін пайдалануға келесі құралдарды атап өтетін болсақ:
− Value Stream Mapping – бұл процесте материалдар мен ақпарат ағынын визуализациялауға және кедергілерді анықтауға мүмкіндік беретін құрал. Бұл құралды пайдалану процестерді оңтайландыруға және олардың тиімділігін арттыруға көмектеседі.
− Үздіксіз интеграция және үздіксіз жеткізу (CI/CD) – қосымшаларды құрастыру, тестілеу және жеткізу процестерін автоматтандыруға мүмкіндік беретін тәсіл. Бұл тәсілді қолдану қосымшаларды әзірлеу және шығару процесін едәуір жеделдете алады.
− Infrastructure as Code (IaC) (Код ретінде инфрақұрылым) – кодты қолдану арқылы инфрақұрылымды орналастыру және басқару процесін автоматтандыруға мүмкіндік беретін тәсіл. Бұл тәсілді қолдану ақпараттық жүйелерді басқаруды едәуір жеңілдетеді және олардың сенімділігін арттырады.
− Agile Project Management (Икемді жобаларды басқару) – өзгеретін талаптарға тез бейімделуге және ресурстарды барынша пайдалануға мүмкіндік беретін жобаларды басқару әдістемесі. Бұл әдіснаманы қолдану Қазақстандағы жергілікті атқарушы органдарға ақпараттық жүйелерді басқару процестерін жақсартуға және олардың жұмыс сапасын арттыруға көмектеседі.
− Incident Management (Оқиғаларды басқару) – ақпараттық жүйелердегі мәселелерді тез анықтауға және шешуге мүмкіндік беретін оқиғаларды басқару процесі. Бұл процесті пайдалану жүйелердің тоқтап қалу уақытын қысқартуға және мәселелердің бизнес-процестерге теріс әсерін азайтуға көмектеседі [12].
Д. Пост және Д. Страуб еңбегінде қазіргі дәуірдегі ақпараттық технологиялар ресурстарын басқарудың тәсілдері көрсетілген. Ақпараттық технологияны бәсекелестік артықшылыққа қалай пайдалануға болатындығын және онымен байланысты тәуекелдер мен қиындықтарды қалай басқаруға болатындығын талқылайды. Қазақстандағы жергілікті атқарушы органдардың ақпараттық жүйелерді қысқартуға қолдануға болатын бірнеше құралдар мен тәсілдер бар:
− Шоғырландыру: кішігірім жүйелерді үлкен жүйелерге біріктіру, бұл тиімдірек және үнемді болуы мүмкін.
− Рационализация: жүйелер мен қосымшаларды бағалау және артық немесе қажет емес жүйелерді жою.
− Стандарттау: шығындарды азайтып, басқаруды жеңілдететін стандартталған аппараттық және бағдарламалық платформаларды енгізу.
− Аутсорсинг: IT функциясының бір бөлігін немесе барлығын үшінші тарап провайдеріне беру мүмкіндігін қарастыру, бұл шығындарды азайтуға және тиімділікті арттыруға көмектеседі.
− Бұлтты есептеу: сақтау және қолданбалар үшін бұлттық қызметтерді пайдалану, бұл аппараттық және бағдарламалық құрал шешімдерінің қажеттілігін азайтуы мүмкін [13].
Дэвид В. Болестің еңбегінде тиімді және қағазсыз жұмыс процесін жасау үшін Adobe технологиясын қолдануға арналған. Кітапта құжаттарды басқаруды жақсартуға және қағазбастылықты азайтуға көмектесетін әртүрлі құралдар мен технологиялар қарастырылған. Қазақстандағы жергілікті атқарушы органдардың есеп тапсыруда қағаз құжат айналымын қысқарту үшін қолдануға болатын кейбір құралдарға мыналар кіруі мүмкін:
− Электрондық қолтаңба – қағаз құжатындағы қолтаңбаны алмастыра алатын цифрлық қолтаңба. Электрондық қолтаңба құжаттың түпнұсқалығын тексеруге және оның авторын анықтауға мүмкіндік береді. Қазақстанда электрондық қолтаңбалар «Электрондық құжат және электрондық цифрлық қолтаңба туралы» Заңмен реттеледі [14].
− Электрондық пошта – қағаз тасымалдағыштарды пайдаланбай құжаттарды бөлісудің ыңғайлы және жылдам әдісі. Жергілікті атқарушы органдар электрондық поштаны ұйым ішінде құжаттармен алмасу үшін, сондай- ақ басқа мемлекеттік органдармен байланысу үшін пайдалана алады.
− Бұлтта деректерді сақтау – интернет арқылы құжаттарды сақтау және бөлісу тәсілі. Бұлттық қызметтер құжаттарды кез келген уақытта және кез келген жерден қауіпсіз сақтауға және бөлісуге мүмкіндік береді.
− Электрондық нысандар - бұл Интернет арқылы толтыруға және жіберуге болатын электрондық құжаттар. Жергілікті атқарушы органдар азаматтар мен ұйымдардан өтініштер мен құжаттарды алу үшін электрондық нысандарды пайдалана алады [15].
Productivity Press тобының еңбегінде өнімділікті жақсарту, шығындарды азайту және жұмыс сапасын жақсарту үшін кеңсе ортасында қолданылатын Lean әдістемесін сипаттайды. Ол артық операциялар мен процестерді жоюға, тиімділікті жақсартуға және тапсырмаларды орындау уақытын қысқартуға бағытталған. Қазақстанның жергілікті атқарушы органдарында қағаз құжат айналымын қысқарту үшін еңбекте сипатталған бірнеше Lean қағидаттарын қолдануға болады. Мысалы, сұрыптау, жүйелеу, жарқырау, стандарттау және қолдауды білдіретін «5S» принципін қолдануға болады. Бұл тәсіл артық қағаздарды алып тастауға және қалған құжаттарды барлық қызметкерлерге оңай қол жетімді және түсінікті етіп ұйымдастыруға көмектеседі. Сонымен қатар, процестерді үнемі жақсартуды көздейтін «Kaizen» әдіснамасын қолдануға болады. Бұл тәсіл құжаттармен жұмыс істеу процесінде артық қадамдарды
анықтауға және жоюға мүмкіндік береді, бұл тапсырмаларды тездетуге және қағаз құжаттарының санын азайтуға көмектеседі. Сондай-ақ, құжаттармен жұмыс істеудің бүкіл процесін талдауға және қиындықтар мен тиімсіздіктерді анықтауға мүмкіндік беретін "Value Stream Mapping" тәсілін қолдануға болады.
Бұл тәсіл тапсырмаларды тездету және қағаз құжаттарын азайту үшін қандай қадамдарды алып тастауға немесе жеңілдетуге болатынын анықтауға көмектеседі [16].
М. П. Бобылевтың еңбегі ұйымда тиімді электрондық құжат айналымын ұйымдастыруға арналған. Қазақстанның жергілікті атқарушы органдарында электрондық құжат айналымын енгізу тәжірибесін зерделеу, сондай-ақ қағаз құжат айналымына байланысты проблемаларды анықтау және электрондық құжат айналымына көшудің тиімді процесін ұйымдастыру үшін пайдалануға болады. Кітап сонымен қатар электрондық құжат айналымының заңнамалық және нормативтік аспектілерін түсінуге және ұйымның осы саладағы заң талаптарына сәйкестігін қамтамасыз етуге көмектеседі [17].
Бюрократия бойынша жұмыста Мемлекеттік басқарудың барлық салаларын цифрлық трансформациялау және жүйелі реинжиниринг аса маңызды болып табылады. Ол ең аз шығындармен ең тиімді процестерді енгізуді, жекелеген жағдайларда қолайсыз және бюрократияланбаған қолданыстағы бизнес-процестерді қарапайым автоматтандырудан оларды сапалы қайта жобалауға көшуді көздейді. Цифрлық трансформация азаматтар мен бизнестің шығындарын, оның ішінде мемлекеттік қызметтерді алу, мемлекеттік аппаратты ұстау шығындарын қысқартуды төмендетеді. Заңнамамен мемлекеттік басқаруды цифрландыру кезінде бірыңғай платформалық тәсілді қамтамасыз ететін «Электрондық үкіметтің» бірыңғай архитектурасын (мемлекеттік органдар мен әкімдіктердің архитектураларының орнына) енгізу ұсынылды, электрондық құжаттардың олардың қағаз аналогтарына баламалылығы бекітілді.
«еGov mobile» цифрлық құжаттар сервисін қолдану аясы кеңейтілді, бұл қағаз құжаттарды өзімен бірге алып жүрмеуге мүмкіндік береді. еGov mobile-да жеке куәлік, жүргізуші куәлігі, туу туралы куәлік, неке қию туралы куәлік, тегін, атын, әкесінің атын өзгерту туралы куәлік, некені бұзу туралы куәлік, техникалық паспорт, COVID-19 тестілеуінің ПТР нәтижесі, студенттік билет, диплом, зейнеткер куәлігі, қандас куәлігі, көлік құралын тіркеу туралы куәлік, әлеуметтік ID, вакцинация паспорты, көп балалы отбасының жәрдемақысын алушы, мүгедектік куәлігі, атаулы әлеуметтік көмек алушының куәлігі бар.
Азаматтар мен бизнестен ақпараттық жүйелерде бар деректерді талап етуге тыйым салынды. Аталған өзгерістер құжаттардың қағаз аналогтарын, көшіруге әр түрлі уақыт пен ақшалай шығындарды мекемелерге ұсыну қажеттілігін болдырмайды.
Ауылдық елді мекендерде тұратын қазақстандықтар үшін «Қазпошта» АҚ инфрақұрылымы базасында мемлекеттік қызметтерге халықтың цифрлық қол жеткізу нүктелері ашылады. Олардың көмегімен ауыл тұрғындары бұл үшін аудан орталықтарына немесе қалаларға бармай-ақ мемлекеттік қызметтерді ала алады және мемлекеттік органдарға электрондық өтініштер жібере алады.
Қазақстанда еңбек нарығында білікті IT-кадрлардың тапшылығы байқалады. Бұл бүкіләлемдік үрдіс. Осыған байланысты, білікті IT-мамандарды шығару үшін жас және талантты студенттердің IT-мектептерінде оқуын субсидиялау үшін гранттар (ваучерлер) беру жобасы іске қосылуда. Осы жоба аясында 2025 жылдың соңына дейін кемінде 20 мың білікті IT-маман даярлау жоспарлануда [18].
2022 жылғы 14 шілдедегі заңнамада инновацияларды ынталандыру, цифрландыруды, ақпараттық қауіпсіздік пен білім беруді дамыту мәселелерін дамытуды ынталандыратын жаңашылдық көзделген [19].
Цифрлық деректерді пайдалану әрбір салада негізгі фактор рөлін атқарады, қазіргі заманғы ақпараттық желілер деректермен алмасу үшін инфрақұрылым болып табылады, ал ақпараттық-коммуникациялық технологияларды тиімді пайдалану әкімдіктер жұмысының тиімділігін арттыру мен құрылымын оңтайландырудың маңызды қозғаушы күші болып табылады [20].
Ақпаратты цифрлық форматта жинау, сақтау, талдау және бөлісу және әлеуметтік өзара әрекеттесу тәсілдерін түрлендіру үшін «үлкен деректер»
технологиясы, бұлтты есептеу, интернет және басқа да инновациялық технологиялар қолданылады. Цифрландырылған, желілік және зияткерлік технологиялардың арқасында әкімдіктің қазіргі қызметі неғұрлым икемді, серпінді және ойластырылған бола түсуде. АҚШ, Канада, Жапония, Германия сияқты дамыған елдердің көпшілігі цифрлық технологияны алдағы онжылдықтардағы стратегиялық мақсат ретінде өз қоғамында алға жылжытуда [21]. Мемлекеттік сектордағы цифрлық дамудың көп қырлылығын ескере отырып, ол мемлекеттік құрылымдар электронды түрде ұсынатын қызметтер, ішкі операцияларды автоматтандыру және әртүрлі құрылымдар арасындағы өзара әрекеттесу, институционалдық орта және цифрлық дамуды реттейтін құқықтық негіздер сияқты бірқатар маңызды элементтерді қамтитынын атап өткен жөн [22].
Зерттеу әдістері
Зерттеу барысында әдістерді қолдану зерттеліп отырған объектілерді жан- жақты және олардың өзара байланысы мен тұтастығын қарастыруға мүмкіндік берді.
Магистрлік жобаны жазу кезінде келесі бағыттар бойынша зерттеу әдістері қолданылды:
1. Ғылыми әдебиеттерді, зерттеу мәселелері бойынша нормативтік- құқықтық базаны зерделеу, есептерді ұсыну бойынша дамыған елдердің тәжірибесін жинақтау үшін талдау.
2. Материалдарды жинау және талдау, жауапкершілікті азайту үшін жұмыс мақсаттарына жетудің теориялық мәселелерін (статистикалық талдау, эксперттік сауалнама, терең сұхбат) қарастыру.
3. Негізгі идеяны негіздеу және құрылымдық-логикалық талдау мен мазмұнды талдау негізінде тиісті ұсыныстарды әзірлеу.
Магистрлік жобаны жазу барысында жалпы теориялық, эмпирикалық, сандық және сапалық зерттеу әдістері қолданылды. Сараптамалық сауалнама, терең сұхбат әдістерінің негізінде зерттеу және талдау жүргізілді. Сонымен қатар, екінші сандық деректерді талдау жасалып, тиісті болжамдар жасалды.
Мазмұнды талдау – мәтіндік мазмұнды жүйелі және объективті талдауға арналған зерттеу әдісі. Ол ақпаратты алу, үлгілерді, тақырыптарды, санаттар мен трендтерді анықтау және талданатын мазмұнда контекстті түсіну үшін қолданылады.
Мазмұнды талдау жергілікті атқарушы органдардың есептілікті тапсыру процесстерінде толық түсіндіру мақсатында нормативтік-құқықтық базаны және ағымдағы статистикалық деректерді зерделеу кезінде пайдаланылды.
Сонымен қатар, есеп тапсыру бойынша жинақталған барлық пікірлер спектрін бағалауға және талдау жүргізуге мүмкіндік беретін сандық әдіс қолданылды. Сандық зерттеу нәтижелері, ең алдымен, адамдардың пікірлерінің, қарым-қатынастарының және мінез-құлқының әртүрлілігін талдайды, бірақ бұл тәсіл статистикалық маңызды нәтижелер бермейді.
Сараптамалық сауалнама – бұл белгілі бір саладағы сарапшылар мен мамандардың белгілі бір мәселеге немесе тақырыпқа қатысты сараптамалық пікірін, бағалауын, ұсыныстарын немесе болжамдарын алу мақсатында сұрақтар қоятын деректерді жинау әдісі. Бұл әдіс ғылыми зерттеулерде, кеңес беру процестерінде және тиісті саладағы тәжірибелері мен білімдеріне негізделген сарапшылардан сапалы және ақпараттандырылған кері байланыс алу үшін шешім қабылдау процестерінде кеңінен қолданылады.
Сараптамалық сауалнама жүргізу процесіне әдетте енгізілетін кейбір қадамдар:
− Мақсаттың анықтамасы: зерттеу мақсатын және қандай нақты сұрақтар немесе мәселелер сараптамалық бағалауды немесе пікірді қажет ететінін анықтау.
− Сарапшыларды таңдау: сарапшыларды таңдау критерийлерін анықтау қажет. Сарапшылар білікті және зерттелетін мәселеге қатысты тәжірибе немесе білімге ие болуы қажет.
− Сауалнаманы әзірлеу: зерделетін тақырып шеңберінде сарапшыларға қойылатын сұрақтарды жасау. Олар құрылымдалған болуы мүмкін (мысалы, бірнеше таңдау немесе рейтинг шкаласы) немесе ашық болуы мүмкін (мысалы, сипаттамалық жауаптар).
− Сауалнама жүргізу: таңдалған сарапшылармен байланысып, оларға сауалнамаға қатысу үшін сілтеме жолдау. Электрондық пошта, онлайн сауалнамалар, телефон сұхбаттары немесе бетпе-бет кездесулер сияқты әртүрлі байланыс әдістерін қолдануға болады.
− Деректерді жинау: сауалнама сұрақтарына сарапшылардың жауаптарын жинау. Бұл олардың жауаптарын жазуды, мәтіндік материалдарды талдауды немесе деректерді талдау үшін арнайы бағдарламалық құралды пайдалануды қамтиды.
− Деректерді талдау: тиісті талдау әдістерін қолдана отырып, жиналған деректерді талдау қажет. Бұл орташа мәндерді, пайыздарды немесе статистикалық көрсеткіштерді есептеу және сарапшылардың жауаптарындағы тақырыптар мен үлгілерді анықтау үшін сапалық талдау сияқты сандық талдау болуы мүмкін.
− Нәтижелерді түсіндіру: сауалнама нәтижелерін түсіндіру, негізгі қорытындыларды бөлектеп, сарапшылардың пікірлері мен бағалауларына сүйене отырып қорытынды жасау қажет.
Сараптамалық сауалнама жүргізу сарапшыларды мұқият таңдауды, тиісті сұрақтарды әзірлеуді және сенімді және пайдалы нәтижелерге қол жеткізу үшін алынған деректерді объективті талдауды қажет ететінін ескеру маңызды.
Ауқымды сауалнамалар әрбір мемлекеттік қызметкерден жасырын жауаптар алу арқылы қажетті нәтижеге қол жеткізуге ықпал ететін тиімді құрал болып табылады. Сауалнамалар нәтижесінде алынған ақпарат дұрыс талдау мен өңдеу жүргізілуінің арқасында сапалы өнімді немесе қызметті ұсынуға көмектеседі. Басқаша айтқанда, нәтижелер табысқа жетелейтін шешімдер қабылдау үшін өте маңызды.
Терең сұхбат – бұл өнімді пайдаланушылардың немесе мақсатты аудиторияның қажеттіліктерін, үміттерін, қиындықтары мен мәселелерін зерттеуге бағытталған сапалы талдау әдісі. Бұл қатысушылардың сезімдерін, бұрынғы тәжірибелерін, ойлау процестерін, сенімдері мен мотивацияларын түсінуге мүмкіндік беретін жеке әңгіме болып келеді. Респонденттердің жеке деректерінің құпиялылығының арқасында олар өз пікірлерін ашық және бұрмалаусыз білдіре алады.
Терең сұхбат мамандардың тиісті саладағы тәжірибесі мен біліміне негізделген терең және сараптамалық пікірін алуға мүмкіндік береді. Бұл әдіс сандық деректерді толықтырады және зерттелетін құбылыс немесе мәселе туралы толық түсінік алуға көмектеседі. Бұл әрдайым сандық әдістермен қабылданбайтын аспектілерге тереңірек үңілуге мүмкіндік береді және зерттеуге
