• Ешқандай Нәтиже Табылған Жоқ

Просмотр «Адаптация математической модели процесса каталитического крекинга к действующей установке»

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2023

Share "Просмотр «Адаптация математической модели процесса каталитического крекинга к действующей установке»"

Copied!
20
0
0

Толық мәтін

(1)

ISSN 2616-6771 eISSN 2617-9962

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң

ХАБАРШЫСЫ BULLETIN

of L.N. Gumilyov Eurasian National University

ВЕСТНИК

Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева

ХИМИЯ. ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ сериясы

CHEMISTRY. GEOGRAPHY. ECOLOGY Series

Серия ХИМИЯ. ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ

№4(129)/2019

1995 жылдан бастап шығады Founded in 1995

Издается с 1995 года

Жылына 4 рет шығады Published 4 times a year Выходит 4 раза в год

Нұр-Сұлтан, 2019

Nur-Sultan, 2019

Нур-Султан, 2019

(2)

Бас редакторы:

г.ғ.д., проф.

Джаналеева К.М. (Қазақстан)

Бас редактордың орынбасары Тәшенов Ә.К., х.ғ.д., проф. (Қазақстан) Бас редактордың орынбасары Сапаров Қ.Т., г.ғ.д ., проф. (Қазақстан) Бас редактордың орынбасары Бейсенова Р.Р., б.ғ.д проф. (Қазақстан)

Редакция алқасы Айдарханова Г.С. б.ғ.д., проф. (Қазақстан) Амерханова Ш.К. х.ғ.д., проф.(Қазақстан) Байсалова Г.Ж. PhD, доцент (Қазақстан) Бакибаев А.А. х.ғ.д., проф. (Ресей) Барышников Г.Я. г.ғ.д., проф. (Ресей) Берденов Ж.Г. PhD (Қазақстан)

Ян А. Вент Хабилит. докторы, проф. (Польша) Жакупова Ж.Е. х.ғ.к, доцент (Қазақстан)

Досмагамбетова С.С. х.ғ.д., проф. (Қазақстан) Еркасов Р.Ш. х.ғ.д., проф. (Қазақстан) Жамангара А.К. б.ғ.к., доцент (Қазақстан) Иргебаева И.С. х.ғ.д., проф. (Қазақстан) Хуторянский В.В. PhD, проф. (Ұлыбритания) Копишев Э.Е. х.ғ.к., доцент м.а. (Қазақстан) Уәли А.С. х.ғ.к, доцент (Қазақстан) Масенов Қ.Б. т.ғ.к., доцент (Қазақстан) Мустафин Р.И. PhD, доцент (Ресей) Озгелдинова Ж. PhD (Қазақстан)

Рахмадиева С.Б. х.ғ.д., проф. (Қазақстан) Саипов А.А. п.ғ.д., проф. (Қазақстан) Саспугаева Г.Е. PhD (Қазақстан)

Шапекова Н.Л. м.ғ.д., проф. (Қазақстан) Шатрук М. PhD, проф. (АҚШ) Атасой Е. PhD, проф. (Түркия)

Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан,қ., Сәтбаев к-сi, 2, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi, 402 б.

Тел: +7 (7172) 709-500 (iшкi 31-428). E-mail: [email protected] Жауапты хатшы, компьютерде беттеген А. Нұрболат

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң Хабаршысы. Химия. География.

Экология сериясы

Меншiктенушi: ҚР БҒМ "Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi" ШЖҚ РМК Мерзiмдiлiгi: жылына 4 рет.

Қазақстан Республикасыңың Ақпарат және коммуникациялар министрлiгiнде 27.03.2018ж. №16997- ж тiркеу куәлiгiмен тiркелген. Тиражы: 25 дана

Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан, қ., Қажымұқан к-сi, 12/1, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi

Tел: +7 (7172)709-500 (iшкi 31-428). Сайт: http://bulchmed.enu.kz

c

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi

(3)

Editor-in-Chief

Doctor of Geographic Sciences, Prof.

Dzhanaleyeva K.M. (Kazakhstan)

Deputy Editor-in-Chief Tashenov A.K., Doctor of Chemical Sciences, Prof. (Kazakhstan)

Deputy Editor-in-Chief Saparov K.T., Doctor of Geographic Sciences, Prof.

(Kazakhstan)

Deputy Editor-in-Chief Beysenova R.R., Doctor of Biological Sciences, prof. (Kazakhstan)

Editorial board

Aydarkhanova G.S. Doctor of Biological Sciences, Assoc. Prof. (Kazakhstan) Amerkhanova Sh. K. Doctor Chemical Sciences, Prof.(Kazakhstan)

Baysalova G.Zh. PhD, Assoc.Prof. (Kazakhstan)

Bakibayev А.А. Doctor of Chemical Sciences, Prof. (Russia) Baryshnikov G.Ya. Doctor of Geographic Sciences, Prof. (Russia) Berdenov Zh.G. PhD (Kazakhstan)

Jan A. Wendt Dr.habil., Prof.(Poland)

Dzhakupova Zh.E. Can. of Chemical Sciences, Assoc. Prof. (Kazakhstan) Dosmagambetova S.S. Doctor of Chemical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Erkassov R.Sh. Doctor of Chemical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Zhamangara A.K. Can. of Biological Sciences, Assoc. Prof. (Kazakhstan) Irgibayeva I.S. Doctor Chemical Sciences, Prof.(Kazakhstan)

Khutoryanskiy V.V. PhD, Prof. (Great Britain)

Kopishev E.E. Can. of Chemical Sciences, acting ass.prof.(Kazakhstan) Uali A.S. Can. of Chemical Sciences, Assoc. Prof.(Kazakhstan) Massenov K.B. Can. of Technical Sciences, Assoc. Prof. (Kazakhstan) Mustafin R.I. PhD, Assoc.Prof.(Russia)

Ozgeldinova Zh. PhD (Kazakhstan)

Rakhmadiyeva S.B. Doctor. of Chemical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Saipov A.A. Doctor of Pedagogical Sciences, Prof.(Kazakhstan) Saspugayeva G. E. PhD, Assoc. Prof. (Kazakhstan)

Shapekova N.L. Doctor of Medical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Shatruk M. PhD, Prof. (USA)

Atasoy.E PhD, Prof. (Turkey)

Editorial address: 2, Satpayev str., of. 402, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan, 010008

Теl.: +7 (7172) 709-500 (ext. 31-428), E-mail: [email protected] Responsible secretary, computer layout: A. Nurbolat

Bulletin of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. Chemistry. Geography. Ecol- ogy Series

Owner: Republican State Enterprise in the capacity of economic conduct "L.N. Gumilyov Eurasian Na- tional University" Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan

Periodicity: 4 times a year

Registered by the Ministry of Information and Communication of the Republic of Kazakhstan. Registration certificate №16997-ж from 27.03.2018. Circulation: 25 copies Address of Printing Office: 13/1 Kazhimukan str., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan 010008

Tel: +7 (7172) 709-500 (ext.31-428). Website: http://bulchmed.enu.kz

c L.N.Gumilyov Eurasian National University

(4)

Главный редактор д.г.н., проф.

Джаналеева К.М. (Казахстан)

Зам. главного редактора Ташенов А.К., д.х.н, проф.(Казахстан) Зам. главного редактора Сапаров Қ.Т., д.г.н., проф. (Казахстан) Зам. главного редактора Бейсенова Р.Р., д.б.н.,проф. (Казахстан)

Редакционная коллегия Айдарханова Г.С. д.б.н., доцент (Казахстан) Амерханова Ш.К. д.х.н., проф (Қазақстан) Байсалова Г.Ж. PhD, доцент (Казахстан) Бакибаев А.А. д.х.н., проф. (Россия) Барышников Г.Я. д.г.н., проф. (Россия) Берденов Ж.Г. PhD (Казахстан)

Ян А.Вент Хабилит. доктор (Польша) Джакупова Ж.Е. к.х.н., доцент (Казахстан) Досмагамбетова С.С. д.х.н., проф. (Казахстан) Еркасов Р.Ш. д.х.н., проф. (Казахстан) Жамангара А.К. к.б.н., доцент (Казахстан)

Иргибаева И.С. д.х.н., проф., доцент (Казахстан) Хуторянский В.В. PhD, проф. (Великобритания) Копишев Э.Е. к.х.н., и.о. доцент (Казахстан) Уали А.С. к.х.н., доцент (Казахстан) Масенов K.Б. к.т.н., доцент (Казахстан) Мустафин Р.И. PhD, доцент (Ресей) Озгелдинова Ж. PhD (Казахстан)

Рахмадиева С.Б. д.х.н., проф. (Казахстан) Саипов А.А. д.п.н., проф. (Казахстан) Саспугаева Г.Е. PhD, доцент (Казахстан) Шапекова Н.Л. д.м.н., проф. (Казахстан) Шатрук М. PhD, проф. (США) Атасой Е. PhD, проф.(Түркия)

Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Сатпаева, 2, Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, каб. 402

Тел: +7(7172) 709-500 (вн. 31-428). E-mail: [email protected] Ответственный секретарь, компьютерная верстка: А. Нурболат

Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия:

Химия. География. Экология.

Собственник: РГП на ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева" МОН РК Периодичность: 4 раза в год. Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций Республики Казахстан.

Регистрационное свидетельство №16997-ж от 27.03.2018г. Тираж: 25 экземпляров Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Кажимукана, 13/1.

Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева. Tел.: +7(7172)709-500 (вн.31-428).

Сайт: http://bulchmed.enu.kz

c Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева

(5)

Л.Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТIНIҢ ХАБАРШЫСЫ. ХИМИЯ. ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ СЕРИЯСЫ

№4(129)/2019

ХИМИЯ ХИМИЯ

Бакибаев А.А., Садвакасова М.Ж., Еркасов Р.Ш., Атагулова А.Е. N-арилалкил-N’- ацилмочевиналарды ядролық магниттiк резонанс әдiсiмен идентификациялау және талдау

8

Касымова Ж.С., Кливенко А.Н., Мукушева А.Д. Биологиялық ыдырайтын полимерлер көмегiмен топырақтың сулы-физикалық қасиеттерiн жақсарту

13

Каирнасова Ж.З., Нурмуханбетова Н.Н., Казьяхметова Д.Т., Тлеуова З.Ш., Сулейменова Д.А.Құрамында фенол бар өндiрiстiк ағынды суларды ортаның қышқылдығына байланысты қатты экстрагенттермен тазарту

25

Койшыгулова А., Тажкенова Г.К., Саурбаева Б.С. Битумдардың микро- және наноқұрылымын зерттеу

32

Конуспаев С.Р., Шаймардан М., Конуспаева З.С., Кребаева Л.У. Родий және родий-алтын отырылғызган катализаторлардың бензолмен толуолды гидрлеу реакциясындағы белсендiлiгi мен селективтiгi отырғызылған

38

Шораева К.А., Масалимова Б.К., Садыков В.А. Табиғи сазбалшықтардың катализде қолданылуы

47

Мукажанова Ж.Б., Қабдысалым К., Ныкмуканова М.М., Ескалиева Б.К., Бейатли А.

Alhagi pseudalhagi (кәдiмгi жантақ) өсiмдiгiнiң фитохимиялық құрамы және биологиялық белсендiлiгi

52

Сейтенова Г.Ж., Бурумбаева Г.Р., Дюсова Р.М. Каталитикалық крекинг процесiнiң математикалық моделiн қолданыстағы қондырғыға бейiмдеу

59

Сабитова А.Н., Мусабаева Б.Х., Баяхметова Б.Б., Гайсина Б.С. Шығыс Қазақстандағы жеуге жарамды саңырауқұлақтарда ауыр металдардың жинақталуы

64

ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ

Бекетова А.Т., Джаналеева Г.М., Атаева Г.М., Мендыбаев Е.Х. Табиғи-ресурстық әлеует орь өзенi алабының геожүйесiне техногендiк әсер ету көзi ретiнде

72

Берденов Ж.Г.Алабты аймақтар геожүйелерiн кешендi бақалау 82 Хёрман Г.В., Илиеш Д.К., Сонко С.М. Гацеу О., Илиеш А., Джусан И., Местер К.

Исследования качества подземных вод Румынии с применением программы 2000 Сefa (ROSCI 0025)

91

Мендыбаев Е.Х., Чекалин С.Г., Кайсагалиева Г.С., Ахмеденов К.М. Топырақты биологизациялау тәсiлдерi және олардың тиiмдiлiгi

100

(6)

BULLETIN OF L.N. GUMILYOV EURASIAN NATIONAL UNIVERSITY. CHEMISTRY.

GEOGRAPHY. ECOLOGY SERIES

№4(129)/2019

CONTENTS

CHEMISTRY CHEMISTRY

Bakibaev А.А., Sadvakassova М.Zh., Еrkasov R.Sh., Аtagulova А.Е. Identification and analysis of N-arylalkyl-N’-acylureas by magnetic nuclear resonance

8

Kassymova Zh.S., Klivenko А.N., Mukusheva А.D.Improving the hydro-physical properties of soil using biodegradable polymers

13

Kairnassova Zh.Z., Nurmukhanbetova N.N., Kazyakhmetova D.T., Тleuova Z.Sh., Suleimenova D.A. Treatment of industrial phenol-containing wastewater with solid extractants depending on the acidity of the medium

25

Koishygulova A., Tazhkenova G.K., Saurbaeva B.S. Research micro- and nanostructure of bitumen 32 Konuspaev S.R., Shaimardan M., Konuspaeva Z.S., Krebaeva L.U. Activity and selectivity of the

supported rhodium and rhodium-gold catalysts for hydrogenation of benzene and toluene

38

Shorayeva K.A., Massalimova B.K., Sadykov V.A. The use of natural clays in catalysis 47 Mukazhanova Zh., Kabdysalym K., Nykmukanova M., Eskalieva B., Beyatli A. Analysis of the

chemical composition ofVerbascum orientale L.plants by hybrid chromatography

52

Seitenova G.Zh., Burumbayeva G.R., Dyussova R.M. Adaptation of the mathematical model of the catalytic cracking process to the existing plant

59

Sabitova А., Musabaeva S., Bayakhmetova B., Gaisina B.Accumulation of heavy metals by edible mushrooms Eastern Kazakhstan

64

GEOGRAPHY. ECOLOGY GEOGRAPHY. ECOLOGY

Beketova A.T., Dzhanaleeva K.M.,Ataeva G.М., Mendybaev E.H.Natural resource potential as a source of technogenic influence on geosystems of the or basin

72

Berdenov Zh.G.Integrated assessment of geosystems of territories of river pools 82 Herman G.V., Ilies D.C., Gaceu O., Ilies A., Josan I., Mester C. Study regarding the quality

of undersground water within Natura 2000 Cefa site (ROSCI 0025), Romania

91

Mendybaev E.H., Chekalin S.G., Kaysagalieva G.S., Ahmedenov K.M. Ways of soil biologization and their efficiency

100

6

(7)

ВЕСТНИК ЕВРАЗИЙСКОГО НАЦИОНАЛЬНОГО УНИВЕРСИТЕТА ИМЕНИ Л.Н.ГУМИЛЕВА. СЕРИЯ ХИМИЯ. ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ

№4(129)/2019

ХИМИЯ ХИМИЯ

Бакибаев А.А., Садвакасова М.Ж., Еркасов Р.Ш., Атагулова А.Е.Идентификация и анализ N-арилалкил-N’-ацилмочевин методом ядерного магнитного резонанса

8

Касымова Ж.С., Кливенко А.Н., Мукушева А.Д.Улучшение водно-физических свойств почв с помощью биоразлагаемых полимеров

13

Каирнасова Ж.З., Нурмуханбетова Н.Н., Казьяхметова Д.Т., Тлеуова З.Ш., Сулейменова Д.А. Очистка промышленных фенолсодержащих сточных вод твердыми экстрагентами в зависимости от кислотности среды

25

Койшыгулова А., Тажкенова Г.К., Саурбаева Б.С. Исследование микро- и наноструктуры битумов

32

Конуспаев С.Р., Шаймардан М., Конуспаева З.С., Кребаева Л.У. Активность и селективность нанесенных родиевых и родий-золотых катализаторов при гидрировании бензола и толуола

38

Шораева К.А., Масалимова Б.К., Садыков В.А. Использование природных глин в катализе 47 Мукажанова Ж.Б., Кабдысалым К., Ныкмуканова М.М., Ескалиева Б.К., Бейатли

А. Анализ химического состава растений Verbascum orientale L. методом гибридной хроматографии

52

Сейтенова Г.Ж., Бурумбаева Г.Р., Дюсова Р.М.Адаптация математической модели процесса каталитического крекинга к действующей установке

59

Сабитова А.Н., Мусабаева Б.Х., Баяхметова Б.Б., Гайсина Б.С. Аккумуляция тяжелых металлов съедобными грибами Восточного Казахстана

64

ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ

Бекетова А.Т., Джаналеева Г.М., Атаева Г.М., Мендыбаев Е.Х. Природно-ресурсный потенциал как источник техногенного воздействия на геосистемы бассейна реки Орь

72

Берденов Ж.Г.Комплексная оценка геосистем бассейновых территорий 82 Хёрман Г.В., Илиеш Д.К., Сонко С.М. Гацеу О., Илиеш А., Джусан И., Местер К.

Исследование качества подземных вод Румынии с применением программы 2000 Сefa (ROSCI 0025)

91

Мендыбаев Е.Х., Чекалин С.Г., Кайсагалиева Г.С., Ахмеденов К.М. Приемы биологизации почвы и их эффективность

100

(8)

МРНТИ 61.51.17

Г.Ж. Сейтенова

1

,Г.Р. Бурумбаева

2

, Р.М. Дюсова

1

1

С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттiк университетi, Павлодар, Қазақстан ,

2

Томск политехникалық ұлттық зерттеу университетi, Томск, Ресей

(E-mail:

1

[email protected])

Каталитикалық крекинг процесiнiң математикалық моделiн қолданыстағы қондырғыға бейiмдеу

Аңдатпа: Мақалада бензиндi фракциялардың каталитикалық крекингiнiң математикалық моделiн қолданыстағы қондырғыға бейiмдеу нәтижелерi келтiрiлген. Каталитикалық крекинг қондырғысының математикалық моделiнiң барабарлығын тексеру мақсатты өнiмдердiң өнеркәсiптiк қондырғыдан шығуы бойынша есептiк және эксперименттiк деректердi салыстыру жолымен жүргiзiлдi. Нәтижелер бағдарлама жұмысында жiберiлген қателiктердi көрсеттi - 3%. Тиiсiнше, бұл модель қондырғының нақты мүмкiндiктерiн ескере отырып, шығарылатын өнiмнiң көлемi мен сапасын жоспарлау сияқты одан әрi есептеулер үшiн барабар және жұмысқа қабiлеттi болып табылады. Бейiмделген математикалық модельдiң мүмкiндiктерi қондырғы жұмысының технологиялық жағдайларын оңтайландыруға, шикiзат құрамының мақсатты өнiмге әсерiн анықтауға мүмкiндiк бередi. Математикалық модельдiң есебi негiзiнде барлық қондырғының энерготиiмдi жұмысы үшiн ұсыныстарды тұжырымдауға болады.

Түйiн сөздер:: каталитикалық крекинг, математикалық модельдеу, октандық сан, өңдеу.

DOI: https://doi.org/10.32523/2616-6771-2019-129-4-8-12 Кiрiспе. Каталитикалық крекинг - құнды өнiмдер алу және қалдықтарды қысқарту мақсатында күрделi көмiрсутектiк молекулаларды неғұрлым қарапайымдарына ыдырату.

Катализаторлардың көмегiмен температура жоғары және қысым төмен кезде ауыр көмiрсутектер бөлшектенедi. Процестiң нәтижесi – жеңiл бензин фракциялары.

Каталитикалық крекинг мұнай өңдеу зауыттарының негiзгi процесi болып табылады [1].

Қазiргi таңда бар каталитикалық крекинг процесi қондырғыларының басым бөлiгiн алты жетекшi өндiрушi әзiрлеген немесе түрлендiрген:

1. Kellog Brown & Root (KBR);

2. Universal Oil Products (UOP);

3. CB&I Lummus;

Мақала «Каталитикалық крекинг, риформинг және изомеризациялау қондырғыларындағы жоғары октанды бензин, дизелдi жанармайды және майлы газдарды өндiрудегi технологиялардың ресурс тиiмдiлiгiн арттыру» жобасы аясында жарияланды.

4. Exxon Mobil Research and Engineering (EMRE);

5. Shell Global Solutions International;

6. The Shaw Group Inc.

Каталитикалық крекинг - күрделi химиялық процестердiң бiрi. Технологиялық регламентте белгiленгендерiнен бастапқы мәлiметтердiң тiптi шамалы ғана өзгеруi түпкi өнiмнiң құрамында айтарлықтай үлкен өзгерiстерге жетелеуi мүмкiн. Негiзгi бастапқы мәлiметтер: шикiзаттың құрамы, реакторлық-регенераторлық блок жұмысының технологиялық режимi, крекинг катализаторларының типi және тағы басқалары болып табылады [2].

Негiзгi құнды өнiм: автобензиннiң жоғары октанды компонентi, сұйылтылған көмiрсутектi газдар алуға арналған шикiзат, дизельдi отынның компонентi, тауарлық қазандық отынның компоненттерi.

Қондырғы каталитикалық крекингтiң реакторлық блогынан, ректификация және технологиялық конденсатты тазарту блогынан, ауамен компрессорлық секциядан тұрады. Реакторлық блог негiзiнде бұл жұмыста микросфералық катализатордың жалған сұйылтылған қабатты тура ағынды лифт- реакторы бар қолданыстағы қондырғы типi бойынша каталитикалық крекинг сызбасы қарастырылған.

Каталитикалық крекинг процесiнiң математикалық моделi қолданыстағы каталитикалық крекингтiң қолданыстағы қондырғысына бейiмделген. Жасалған модель өңделетiн шикiзаттың көмiрсутектiк

59

(9)

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Bulletin of L.N. Gumilyov ENU, 2019, 4(129)

құрамы өзгеруiн және қондырғы жұмысының технологиялық режимiнiң негiзгi параметрлерiн ескередi [3].

Зерттеу әдiстерi

Математикалық модельдiң адекваттылығы өнеркәсiптiк қондырғыдан өнiмдердiң шығуы, майлы газдағы пропан-пропилен фракциясының (ППФ) және бутан-бутилен фракциясының (ББФ) мөлшерi (1-кесте) және бензин фракциясындағы көмiрсутек топтары концентрациялары (2-кесте) бойынша есептiк және эксперименталдық мәлiметтердi салыстыру жолымен тексерiлген.

1 кесте - Крекингтiң математикалық үлгiсi тексерулерiнiң нәтижелерi

Қондырғының Эксп. Есеп ∆ (абс.) Эксп. Есеп ∆ (абс.)

ағыны 12.12.2018 13.12.2018

Тұрақсыз бензиннiң шығыны, масс % 44,50 43,05 1,45 41,31 43,02 -1,71 Фракцияның шығыны 195-340Π , масс % 7,69 8,23 -0,54 8,50 8,02 0,48

Фракцияның шығыны340◦С артық 8,27 8,20 0,07 7,86 7,97 -0,11

Кокс тiн, масс % 5,03 5,00 0,03 5,24 5,33 -0,09

Майлы газдың шығыны, масс % 34,52 35,40 -0,88 37,09 35,52 1,57 Газдағы мөлшерi, масс %:

–ППФ 31,9 31,72 0,18 31,9 31,74 0,16

–ББФ 37,05 36,86 0,19 37,05 36,90 0,15

Крекингтiң температурасы,◦С 530,0 529,27 0,73 529,35 529,38 -0,03

2 кесте - Көмiрсутектердi топтар бойынша тексеру нәтижелерi

Көмiрсутектер тобы Эксп. Есеп ∆ (абс.) Эксп. Есеп ∆ (абс.)

12.12.2018 13.12.2018

Парафиндер 3,16 3,27 -0,11 3,47 3,33 0,14

Изопарафиндер 26,96 26,62 0,34 26,91 27,02 -0,11

Олефиндер 20,69 20,43 0,26 17,59 20,31 -2,72

Нафтендер 5,674 5,66 0,01 8,76 5,75 3,01

Ароматикалық УВ 43,509 44,02 -0,51 43,26 43,59 -0,33

Нәтижелерi

Кестеден көргенiмiздей, негiзгi көрсеткiштер, өнiмнiң шығуы, майлы газдағы ППФ және ББФ мөлшерi, бензин фракциясының құрамы, крекинг температуралары шектi 3 %-дан аспайды.

Бұл модельдi оңтайландыру және болжамдық есептеулерге, сондай-ақ, каталитикалық крекинг қондырғысының мүмкiндiктерiн ескере отырып, өнiмнiң көлемi мен сапасын жоспарлауға пайдалануға болады [4].

Каталитикалық крекинг процесiнiң математикалық моделiн қолдану шикiзат құрамының (1-сурет) және технологиялық параметрлердiң өнаiмдер шығысы мен құрамына әсерiн кешендi бағалауға мүмкiндiк бередi.

1-суретте басқа теңдей жағдайларда каталитикалық крекинг өнiмдерiнiң шығуына шикiзат құрамының әсерi көрсетiлген.

3 кесте – Модель бойынша есептеулерге арналған крекинг шикiзатының құрамы

Сипаттамасы Мөлшерi, % мас.

№1 №2 №3 №4 №5

Қаныққан көмiрсутектер 59,79 58,95 63,89 66,83 73,13 Ароматикалық көмiрсутектер 35,46 36,61 33,47 30,24 23,31

Шайырлар 4,75 4,44 2,64 2,93 3,56

Ара қатынасы CНУ/САУ/Ссм, ед 0,35497373 0,36266121 0,7230582 0,7542617 0,881258

(10)

Г.Ж. Сейтенова,Г.Р. Бурумбаева, Р.М. Дюсова

Сурет 1 - Шикiзат құрамының (қаныққан көмiрсутектердiң/ароматикалықтарға және шайырларға) өнiмнiң шығуына әсерi

2-суретте өнiмдердiң шығуы шикiзат құрамына, нақтысы, қаныққан көмiрсутектердiң ароматикалықтар мен қайырларға ара қатынасына тәуелдi екенi көрсетiлген. Бензин фракциясын арттыру үшiн реакция температурасын ұлғайту талап етiледi, алайда, өңделетiн шикiзат құрамын ескеру қажет, себебi, бұл фактор бензин фракциясына тiкелей әсер етедi.

2-сурет- Шикiзат құрамының (қаныққан көмiрсутектердiң ароматикалық және шайырларға ара қатынасы) және крекинг температурасының тұрақсыз бензин мен кокстың шығуына әсерi

Каталитикалық крекинг процесiнiң математикалық моделi шикiзаттың өзгеретiн құрамына байланысты технологиялық режимдi толықтай оңтайландыруға мүмкiндiк бередi. Мысалы, процесс күрделiлiгiн ескере отырып, жүйеде бастапқы параметрлердi өзгерту өнiмнiң шығуын мейлiнше көбiрек процентке жеткiзуi мүмкiн, алайда, катализатор қызметiнiң мерзiмiн қатты қысқартады. Бұл модель шеткi мәндерден қашуға мүмкiндiк бередi, оның көмегiмен шикiзат құрамы өзгерген жағдайда және т.б. регенерацияланған катализатор температурасын ескере отырып, талап етiлетiн температураны бағалауға, бензин фракциясының шығуын ұлғайтуға болады.

61

(11)

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Bulletin of L.N. Gumilyov ENU, 2019, 4(129)

Болжамдық есептеулер регенерацияланған катализатор температурасының көрсеткiштерi бойынша регенерация процесiнiң технологиялық режимiне және шикiзат құрамына байланысты жоғары октандық сипаттамаларды сақтау және артық кокс түзудi төмендету кезiнде мақсатты өнiм шығуын ұлғайту үшiн аппаратты пайдалану режимiн түзетуге мүмкiндiк бередi [5].

Каталитикалық крекинг шикiзатының ауыр фракциясының топтық құрамын белгiлеу бойынша есептеу моделiн бейiмдеу үшiн шикiзаттың топтық құрамын анықтау үшiн сынамаларды iрiктеу және қосымша зерттеулер өткiзу қажет.

Қорытынды

Осылайша, есептеу моделiнiң адекваттылығы процесс шикiзатының көрсеткiштерi бойынша мәлiметтер базасын толтыру кезiнде ұлғайтылатын болады. Бұл одан әрi крекинг процесiнiң модельдерiн қолдануды кеңейтуге және фракциялық құрамы, тығыздығы, молекулярлық массасы, сыну көрсеткiшi және т.б. туралы мәлiметтер негiзiнде шикiзаттың құрамын болжауға мүмкiндiк бередi.

Әдебиеттер тiзiмi

1 Капустин В. М., Гуреев А. А. Мұнай өңдеу технологиялары. 4 бөлiмдi. Екiншi бөлiмi. Физикалық-химиялық процестер. – М.: Химия. – 2015. – 400 б.

2 Ivanchina E., Ivashkina E., Nazarova G. Mathematical modelling of catalytic cracking riser reactor // Chemical Engineering Journal – 2017. – V. 329. – 262-274 б.

3 Бурумбаева Г.Р., Сейтенова Г.Ж., Дюсова Р.М. Вакуумдық газойльдiң каталитикалық крекингi технологиясында бензин фракциясы мен газдардың шығуын арттыру үшiн техникалық шешiмдердi әзiрлеу // Қ.И.Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетi ғылыми журналы «ҚазҰТЗУ хабаршысы». Техникалық ғылымдар. – Алматы: Қ.И.Сәтпаев атындағы ҚазҰТЗУ – 2019. - №4.

4 Seytenova, G., Nazarova, G., Ivashkina, E., Shafran, T., Elubay, M., Dolganova, I. Kinetic non-reversibility of the cracking reactions and its accounting during mathematical modeling of industrial process // Journal of Physics:

Conference Series – 2019. – №1145 (1).

5 Chuzlov V., Nazarova G., Ivanchina E., Ivashkina E., Dolganova I., Solopova, A. Increasing the economic efficiency of gasoline production: Reducing the quality giveaway and simulation of catalytic cracking and compounding //

Fuel Processing Technology – 2019. – №196.

Г.Ж. Сейтенова1,Г.Р. Бурумбаева2, Р.М. Дюсова1

1Павлодарский государственный университет имени С. Торайгырова, Павлодар, Казахстан

2Томский политехнический университет Томск, Россия

Адаптация математической модели процесса каталитического крекинга к действующей установке Аннотация: В статье приведены результаты адаптации математической модели каталитического крекинга бензиновых фракции к действующей установке. Проверка адекватности математической модели установки каталитического крекинга проведена путем сравнения расчетных и экспериментальных данных по выходу целевых продуктов с промышленной установки. Результаты показали допустимую погрешность в работе программы – 3

%. Соответственно, данная модель является адекватной и работоспособной для дальнейших расчетов, таких как планирования объема и качества выпускаемой продукции с учетом реальных возможностей установки. Возможности адаптированной математической модели позволяют оптимизировать технологические условия работы установки, выявить влияние состава сырья на целевой продукт. На основании расчетов математической модели можно сформулировать рекомендации для энергоэффективной работы всей установки.

Ключевые слова: каталитический крекинг, математическое моделирование, октановое число, переработка.

G.Zh. Seitenova1 , G.R.Burumbayeva2 , R.M.Dyussova3

1S.Toraighyrov Pavlodar State University, Pavlodar, Kazakhstan

2Tomsk Polytechnic University, Tomsk, Russia

Adaptation of the mathematical model of the catalytic cracking process to the existing plant

Abstract:The article presents the results of adaptation of the mathematical model of catalytic cracking of gasoline fractions to the current installation. The adequacy of the mathematical model of the catalytic cracking plant was checked by comparing the calculated and experimental data on the yield of the target products from the industrial plant. The results showed a margin of error in the program - 3%. Accordingly, this model is adequate and workable for further calculations, such as planning the volume and quality of products, taking into account the actual capabilities of the installation. Possibilities of the adapted mathematical model allow to optimize technological conditions of operation of installation, to reveal influence of structure of raw materials on a target product. Based on the calculations of the mathematical model, it is possible to formulate recommendations for energy-efficient operation of the entire installation.

Key words: catalytic cracking, mathematical modeling, octane number, processing.

(12)

Г.Ж. Сейтенова,Г.Р. Бурумбаева, Р.М. Дюсова

References

1 Капустин В. М., Гуреев А. А. Технологии переработки нефти. 4 бөлiмдi. Екiншi бөлiмi. Физикалық-химиялық процестер. – М.: Химия, 2015. – 400 б.

2 Ivanchina E., Ivashkina E., Nazarova G. Mathematical modelling of catalytic cracking riser reactor // Chemical Engineering Journal – 2017 V. 329. – 262-274 б.

3 Burumbaeva G.R., Sejtenova G.Zh., Dusova R.M. Vaccumdic gasoildin katalitikalik krekingi technologiasinda benzin fracziyasi men gazdardin shigyin arttiry yshin tehnikalik sheshimderdin azirley // K.I.Satpaev atindagi Kazak ylttik tekhnikalik ynniversiteti gilimi zhyrnali «KazYTZY habarshisi». Tehnikalik gilimdar. – Almati: K.I.

Satpaev atindagi KazYTZY – 2019. - №4.

4 Seytenova, G., Nazarova, G., Ivashkina, E., Shafran, T., Elubay, M., Dolganova, I. Kinetic non-reversibility of the cracking reactions and its accounting during mathematical modeling of industrial process // Journal of Physics:

Conference Series – 2019. – №1145 (1).

5 Chuzlov V., Nazarova G., Ivanchina E., Ivashkina E., Dolganova I., Solopova, A. Increasing the economic efficiency of gasoline production: Reducing the quality giveaway and simulation of catalytic cracking and compounding //

Fuel Processing Technology – 2019. - №196.

Сведения об авторах:

Сейтенова Г.Ж.– химия ғылымдарының кандидаты, С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттiк университетiнiң

«Механика және мұнай-газ iсi» кафедрасының қауымдастырылған профессор, Ломов к-сi, 64, Павлодар, Қазақстан.

Бурумбаева Г.Р. - табиғи ресурстар инженерлiк мектебiнiң аспиранты, Томск Ұлттық зерттеу политехникалық университетi, Ленин даңғ., 30, Томск, Ресей.

Дюсова Р.М. - С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттiк университетiнiң «Механика және мұнай-газ iсi»

кафедрасының оқытушысы, Ломов к-сi, 64, Павлодар, Қазақстан.

Seitenova G.Zh. – candidate of chemical Sciences, ACC.Professor of the Department of Mechanics and oil and gas business, S. Toraighyrov Pavlodar state University, Lomov str. 64, Pavlodar, Kazakhstan.

Burumbayeva G.R.– assistant of the engineering school of natural resources, National research Tomsk Polytechnic University, 30 Lenina Ave., Tomsk, Russia.

Dyussova R.M.– lecturer at the Department of Mechanics and oil and gas business, S.Toraighyrov Pavlodar State University, Lomov str. 64, Pavlodar, Kazakhstan.

Поступила в редакцию 25.08.2019

63

(13)

«Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң Хабаршысы. Химия. География.

Экология сериясы» журналына мақала жариялау ережесi

1. Журнал мақсаты. Химия, география, экология салалары бойынша мұқият тексеруден өткен ғылыми құндылығы бар мақалалар жариялау.

2. Журналда мақала жариялаушы автор мақаланың қол қойылған 1 дана қағаз нұсқасын Ғылыми басылымдар бөлiмiне (редакцияға, мекенжайы: 010008, Қазақстан Республикасы, Нұр-Сұлтан, қаласы, Қ.

Сәтпаев көшесi, 2, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi, Бас ғимарат, 402 кабинет) және e- mail [email protected] электрондық поштасына Word, Tex, PDF форматтарындағы нұсқаларын жiберу қажет.

Мақала мәтiнiнiң қағаз нұсқасы мен электронды нұсқалары бiрдей болулары қажет. Мақалалар қазақ, орыс, ағылшын тiлдерiнде қабылданады. Сонымен қатар, автор(лар) iлеспе хат ұсынуы керек.

3. Автордың қолжазбаны редакцияға жiберуi мақаланың Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң хабаршысында басуға келiсiмiн, шетел тiлiне аударылып қайта басылуына келiсiмiн бiлдiредi. Автор мақаланы редакцияға жiберу арқылы автор туралы мәлiметтiң дұрыстығына, мақала көшiрiлмегендiгiне (плагиаттың жоқтығына) және басқа да заңсыз көшiрмелердiң жоқтығына кепiлдеме бередi.

4. Мақаланың көлемi 18 беттен аспауға тиiс (6 беттен бастап).

5. Мақаланың құрылымы ҒТАМРК http://grnti.ru/

Автор(лар)дың аты-жөнi

Мекеменiң толық атауы, қаласы, мемлекетi (егер авторлар әртүрлi мекемеде жұмыс жасайтын болса, онда әр автор мен оның жұмыс мекемесi қасында бiрдей белгi қойылу керек)

Автор(лар)дың Е-mail-ы Мақала атауы

Аннотация (100-200 сөз; формуласыз, мақаланың атауын мейлiнше қайталамауы қажет; әдебиеттерге сiлтемелер болмауы қажет; мақаланың құрылысын (кiрiспе /мақаланың мақсаты/ мiндеттерi /қарастырылып отырған сұрақтың тарихы, зерттеу әдiстерi, нәтижелер/талқылау, қорытынды) сақтай отырып, мақаланың қысқаша мазмұны берiлуi қажет).

Түйiн сөздер (6-8 сөз не сөз тiркесi. Түйiн сөздер мақала мазмұнын көрсетiп, мейлiнше мақала атауы мен аннотациядағы сөздердi қайталамай, мақала мазмұнындағы сөздердi қолдану қажет. Сонымен қатар, ақпараттық-iздестiру жүйелерiнде мақаланы жеңiл табуға мүмкiндiк беретiн ғылым салаларының терминдерiн қолдану қажет).

Негiзгi мәтiн мақаланың мақсаты/ мiндеттерi/ қарастырылып отырған сұрақтың тарихы, зерттеу әдiстерi,нәтижелер/талқылау, қорытынды бөлiмдерiн қамтуы қажет.

Таблица, суреттер– аталғаннан кейiн орналастырылады. Әр таблица, сурет қасында оның аталуы болуы қажет. Сурет айқын, сканерден өтпеген болуы керек.

Мақаладағыформулалар тек мәтiнде оларға сiлтеме берiлсе ғана номерленедi.

Жалпы қолданыста бар аббревиатуралар мен қысқартулардан басқалары мiндеттi түрде алғаш қолданғанда түсiндiрiлуi берiлуi қажет. Қаржылай көмек туралы ақпарат бiрiншi бетте көрсетiледi.

Әдебиеттер тiзiмi

Мәтiнде әдiбиеттерге сiлтемелер тiкжақшаға алынады. Мәтiндегi әдебиеттер тiзiмiне сiлтемелердiң номерленуi мәтiнде қолданылуына қатысты жүргiзiлiде: мәтiнде кездескен әдебиетке алғашқы сiлтеме [1]

арқылы, екiншi сiлтеме [2] арқылы т.с.с. жүргiзiледi. Кiтапқа жасалатын сiлтемелерде қолданылған бетттерi де көрсетiлуi керек (мысалы, [1, 45 бет]). Жарияланбаған еңбектерге сiлтемелер жасалмайды. Сонымен қатар, рецензиядан өтпейтiн басылымдарға да сiлтемелер жасалмайды (әдебиеттер тiзiмiн, әдебиеттер тiзiмiнiң ағылшынша әзiрлеу үлгiлерiн төмендегi мақаланы рәсiмдеу үлгiсiнен қараңыз).

Мақала соңындағы әдебиеттер тiзiмiнен кейiн библиографиялық мәлiметтер орыс және ағылшын тiлiнде (егер мақала қазақ тiлiнде жазылса), қазақ және ағылшын тiлiнде (егер мақала орыс тiлiнде жазылса), орыс және қазақ тiлiнде (егер мақала ағылшын тiлiнде жазылған болса) берiледi.

Авторлар туралы мәлiмет: автордың аты-жөнi, ғылыми атағы, қызметi, жұмыс орны, жұмыс орнының мекен-жайы, теелфон, e-mail – қазақ, орыс және ағылшын тiлдерiнде толтырылады.

6. Қолжазба мұқият тексерiлген болуы қажет. Техникалық талаптарға сай келмеген қолжазбалар қайта өңдеуге қайтарылады. Қолжазбаның қайтарылуы оның журналда басылуына жiберiлуiн бiлдiрмейдi.

7. Редакцияға түскен мақала жабық (анонимдi) тексеруге жiберiледi. Барлық рецензиялар авторларға жiберiледi. Автор (рецензент мақаланы түзетуге ұсыныс берген жағдайда) үш күн аралығында қайта қарап, қолжазбаның түзетiлген нұсқасын редакцияға қайта жiберуi керек. Рецензент жарамсыз деп таныған мақала қайтара қарастырылмайды. Мақаланың түзетiлген нұсқасы мен автордың рецензентке жауабы редакцияға жiберiледi.

(14)

8. Төлемақы. Басылымға рұқсат етiлген мақала авторларына төлем жасау туралы ескертiледi. Төлем көлемi 4500 тенге – ЕҰУ қызметкерлерi үшiн және 5500 тенге басқа ұйым қызметкерлерiне.

Реквизиты:

1)РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "Банк ЦентрКредит"

БИК банка: KCJBKZKX ИИК: KZ978562203105747338 Кбе 16

Кпн 859- за статью

2)РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "Bank RBK"

Бик банка: KINCKZKA ИИК: KZ498210439858161073 Кбе 16

Кпн 859 - за статью

3)РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "ForteBank"

БИК Банка: IRTYKZKA ИИК: KZ599650000040502847 Кбе 16

Кпн 859 - за статью

4)РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "Народный Банк Казахстан"

БИК Банка: HSBKKZKX ИИК: KZ946010111000382181 Кбе 16

Кнп 859.

"За публикацию в Вестнике ЕНУ ФИО автора"

Provision on articles submitted to the journal "Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University. Chemistry. Geography. Ecology Series"

1. Purpose of the journal. Publication of carefully selected original scientific works in the fields of chemistry, geography, ecology.

2. An author who wishes to publish an article in a journal must submit the article in hard copy (printed version) in one copy, signed by the author to the scientific publication office (at the address: 010008, Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan, Satpayev St., 2. L.N. Gumilyov Eurasian National University, Main Building, room 408) and by e-mail [email protected] in Word, PDF and Tex format. At the same time, the correspondence between Tex-version, Word- version, PDF-version and the hard copy must be strictly maintained. And you also need to provide the cover letter of the author(s).

Language of publications: Kazakh, Russian, English.

3. Submission of articles to the scientific publication office means the authors’ consent to the right of the Publisher, L.N. Gumilyov Eurasian National University, to publish articles in the journal and the re-publication of it in any foreign language. Submitting the text of the work for publication in the journal, the author guarantees the correctness of all information about himself, the lack of plagiarism and other forms of improper borrowing in the article, the proper formulation of all borrowings of text, tables, diagrams, illustrations.

4. The volume of the article should not exceed 18 pages (from 6 pages).

5. Structureof the article GRNTI http://grnti.ru/

Initials and Surname of the author (s)

Full name of the organization, city, country (if the authors work in different organizations, you need to put the same icon next to the name of the author and the corresponding organization)

Author’s e-mail (s) Article title

Abstract (100-200 words, it should not contain a formula, the article title should not repeat in the content, it should not contain bibliographic references, it should reflect the summary of the article, preserving the structure of the article - introduction/ problem statement /goals/ history, research methods, results /discussion, conclusion).

Keywords(6-8 words/word combination. Keywords should reflect the main content of the article, use terms from the article, as well as terms that define the subject area and include other important concepts that make it easier and more convenient to find the article using the information retrieval system).

The main text of the article should contain an introduction/ problem statement/ goals/ history, research methods, results / discussion, conclusion. Tables, figures should be placed after the mention. Each illustration should be followed by an inscription. Figures should be clear, clean, not scanned.

In the article, only thoseformulas are numbered, to which the text has references.

108

(15)

E.H. Mendybaev, S.G. Chekalin, G.S. Kaysagalieva, K.M. Ahmedenov

Allabbreviations, with the exception of those known to be generally known, must be deciphered when first used in the text.

Information onthe financial support of the article is indicated on the first page in the form of a footnote.

References

In the text references are indicated in square brackets. References should be numbered strictly in the order of the mention in the text. The first reference in the text to the literature should have the number [1], the second - [2], etc.

The reference to the book in the main text of the article should be accompanied by an indication of the pages used (for example, [1, 45 p.]). References to unpublished works are not allowed. Unreasonable references to unreviewed publications (examples of the description of the list of literature, descriptions of the list of literature in English, see below in the sample of article design).

At the end of the article, after the list of references, it is necessary to indicate bibliographic data in Russian and English (if the article is in Kazakh), in Kazakh and English (if the article is in Russian) and in Russian and Kazakh languages (if the article is English language).

Information about authors: surname, name, patronymic, scientific degree, position, place of work, full work address, telephone, e-mail - in Kazakh, Russian and English.

6. The article must becarefully verified. Articles that do not meet technical requirements will be returned for revision. Returning for revision does not mean that the article has been accepted for publication.

7. Work with electronic proofreading. Articles received by the Department of Scientific Publications (editorial office) are sent to anonymous review. All reviews of the article are sent to the author. The authors must send the proof of the article within three days. Articles that receive a negative review for a second review are not accepted.

Corrected versions of articles and the author’s response to the reviewer are sent to the editorial office. Articles that have positive reviews are submitted to the editorial boards of the journal for discussion and approval for publication.

Periodicity of the journal: 4 times a year.

8. Payment. Authors who have received a positive conclusion for publication should make payment on the following requisites (for ENU employees - 4,500 tenge, for outside organizations - 5,500 tenge):

Реквизиты:

1(РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "Банк ЦентрКредит"

БИК банка: KCJBKZKX ИИК: KZ978562203105747338 Кбе 16

Кпн 859- за статью

2)РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "Bank RBK"

Бик банка: KINCKZKA ИИК: KZ498210439858161073 Кбе 16

Кпн 859 - за статью

3)РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "ForteBank"

БИК Банка: IRTYKZKA ИИК: KZ599650000040502847 Кбе 16

Кпн 859 - за статью

4)РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "Народный Банк Казахстан"

БИК Банка: HSBKKZKX ИИК: KZ946010111000382181 Кбе 16

Кнп 859.

"За публикацию в Вестнике ЕНУ ФИО автора"

(16)

Положение о рукописях, представляемых в журнал «Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н.Гумилева. Серия: Химия. География. Экология»

1. Цель журнала. Публикация тщательно отобранных оригинальных научных работ п в области химии, географии, экологии.

2. Автору, желающему опубликовать статью в журнале необходимо представить рукопись в твердой копии (распечатанном варианте) в одном экземпляре, подписанном автором в Отдел научных изданий (по адресу:

010008, Казахстан, г.Нур-Султан, ул. Сатпаева, 2, Евразийский национальный университет им. Л.Н.Гумилева, Учебно-административный корпус, каб. 408) и по e-mail [email protected] в формате Tex, PDF и Word. При этом должно быть строго выдержано соответствие между Тex-файлом, Word-файлом, PDF-файлом и твердой копией. Также автору(ам) необходимо предоставить сопроводительное письмо.

Язык публикаций: Казахский, русский, английский.

3. Отправление статей в редакцию означает согласие авторов на право Издателя, Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева, издания статей в журнале и переиздания их на любом иностранном языке. Представляя текст работы для публикации в журнале, автор гарантирует правильность всех сведений о себе, отсутствие плагиата и других форм неправомерного заимствования в рукописи, надлежащее оформление всех заимствований текста, таблиц, схем, иллюстраций.

4. Объем статьи не должен превышать 18 страниц (от 6 страниц).

5. Схема построения статьи ГРНТИ http://grnti.ru/

Инициалы и Фамилию автора(ов)

Полное наименование организации, город, страна (если авторы работают в разных организациях, необходимо поставить одинаковый значок около фамилии автора и соответствующей организации)

Е-mail автора(ов) Название статьи

Аннотация (100-200 слов; не должна содержать формулы, повторять по содержанию название статьи; не должна содержать библиографические ссылки; должна отражать краткое содержание статьи, сохраняя структуру статьи – введение/ постановка задачи/ цели/ история, методы исследования, результаты/обсуждения, заключение/выводы).

Ключевые слова (6-8 слов/словосочетаний. Ключевые слова должны отражать основное содержание статьи, использовать термины из текста статьи, а также термины, определяющие предметную область и включающие другие важные понятия, позволяющие облегчить и расширить возможности нахождения статьи средствами информационно-поисковой системы).

Основной текст статьи должен содержать введение/ постановку задачи/ цели/ историю, методы исследования, результаты/обсуждение, заключение/выводы.

Таблицы, рисунки необходимо располагать после упоминания. Каждой иллюстраци должна следовать надпись. Рисунки должны быть четкими, чистыми, несканированными.

В статье нумеруются лишь теформулы, на которые по тексту есть ссылки.

Все аббревиатуры и сокращения, за исключением заведомо общеизвестных, должны быть расшифрованы при первом употреблении в тексте.

Сведения офинансовой поддержкеработы указываются на первой странице в виде сноски.

Список литературы

В тексте ссылки обозначаются в квадратных скобках. Ссылки должны быть пронумерованы строго по порядку упоминания в тексте. Первая ссылка в тексте на литературу должна иметь номер [1], вторая - [2] и т.д. Ссылка на книгу в основном тексте статьи должна сопровождаться указанием использованных страниц (например, [1, 45 стр.]). Ссылки на неопубликованные работы не допускаются. Нежелательны ссылки на нерецензируемые издания (примеры описания списка литературы, описания списка литературы на английском языке см. ниже в образце оформления статьи).

В конце статьи, после списка литературы, необходимо указатьбиблиографические данные на русском и английском языках (если статья оформлена на казахском языке), на казахском и английском языках (если статья оформлена на русском языке) и на русском и казахском языках (если статья оформлена на английском языке).

Сведения об авторах: фамилия, имя, отчество, научная степень, должность, место работы, полный служебный адрес, телефон, e-mail – на казахском, русском и английском языках.

6. Рукопись должна быть тщательно выверена. Рукописи, не соответствующие техническим требованиям, будут возвращены на доработку. Возвращение на доработку не означает, что рукопись принята к опубликованию.

7. Работа с электронной корректурой. Статьи, поступившие в Отдел научных изданий (редакция), отправляются на анонимное рецензирование. Все рецензии по статье отправляются автору. Авторам в течение трех дней необходимо отправить корректуру статьи. Статьи, получившие отрицательную рецензию к повторному рассмотрению не принимаются. Исправленные варианты статей и ответ автора рецензенту присылаются в редакцию. Статьи, имеющие положительные рецензии, представляются редколлегии журнала для обсуждения и утверждения для публикации.

110

(17)

E.H. Mendybaev, S.G. Chekalin, G.S. Kaysagalieva, K.M. Ahmedenov

Периодичность журнала: 4 раза в год.

8.Оплата. Авторам, получившим положительное заключение к опубликованию необходимо произвести оплату по следующим реквизитам (для сотрудников ЕНУ – 4500 тенге, для сторонних организаций – 5500 тенге):

Реквизиты:

1) РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "Банк ЦентрКредит"

БИК Банка: KCJBKZKX

ИИК: KZ978562203105747338 (KZT) Кнп 861

Кбе 16

"За публикацию в Вестнике ЕНУ ФИО автора"

2) РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "Bank RBK"

БИК Банка: KINCKZKA

ИИК: KZ498210439858161073 (KZT)

"За публикацию в Вестнике ЕНУ ФИО автора"

3) РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "Forte"

БИК Банка: IRTYKZKA

ИИК: KZ599650000040502847 (KZT)

"За публикацию в Вестнике ЕНУ ФИО автора"

(18)

Мақаланы рәсiмдеу үлгiсi

IRSTI 27.25.19

G.S. Mukiyanova

1

, A.Zh. Akbassova

1

, J. Maria Pozo

2

, R.T. Omarov

1

1

L.N.Gumilyоv Eurasian National University, Astana, Kazakhstan

2

Estaciоn Experimental del Zaidоn (CSIC), Granada, Spain

(E-mail: [email protected], [email protected], [email protected], [email protected]) Tbsv encoded capcid protein p41 triggers resistance in solanum lycopersicum Abstract: Efficient infection of Nicotiana benthamiana plants with wild type Tomato bushy stunt virus (TBSV) is influenced by expression of protein P19, which is a potent RNAi suppressor.

The capsid protein (СР) P41 is required for virion formation and facilitates long distance movement of the virus. Along with RNAi suppression, P19 protein is involved in the development of severe disease symptoms in N. benthamiana and elicitation of Hypersensitive Response (HR) in tobacco.

Our results show that wild type TBSV infection of Solanum lycopersicum (cv. Money maker) triggers resistance to the virus. Despite detectable accumulation levels of P19 protein in leaf and root tissues, the infection was not accompanied with obvious disease symptoms. Contrastingly, inoculation with TBSV mutant, lacking capsid protein P41 demonstrated susceptibility to TBSV. Moreover, Chl-FI analysis of plants infected with virus exhibited significant changes in metabolism. Our data suggests that in response to CP expression tomato plants have evolved defense mechanisms to resist viral infection.

Key words: Tomato bushy stunt virus, capsid protein, virions, resistance, Solanum lycopersicum.

TEXT OF THE ARTICLE

- The main text of the article should be divided into clearly defined and numbered sections (subsections). Subsections must be numbered 1.1, 1.2, etc. Required sections of the article:

1.Introduction should supply the rational of the investigation and its relation to other works in the same scope.

2. Materials and methods should be detailed to enable the experiments to be repeated. Do not include extensive details, unless they present a substantially new modification.

3. Results section may be organized into subheadings. In this section, describe only the results of the experiments. Reserve extensive interpretation for the Discussion section. Avoid combining Results and Discussion sections.

4. Discussion should provide an interpretation of the results in relation to previously published works.

5. Conclusion The main conclusions of the study can be presented in a short section "Conclu- sions".

6.Author contributions should indicate the individual contribution of authors to the manu- script.

7.Acknowledgments should be brief and should precede the References.

8.Funding the source of any financial support received for the work being published must be indicated.

Ethics approval Manuscripts reporting animals and/or human studies must that relevant Ethics Committee or Institutional Review Board include provided or waived approval.

Tables

Tables must be placed next to the relevant text in the article. Number tables consecutively in accordance with their appearance in the text and place any table notes above the table body.

112

Ақпарат көздері

СӘЙКЕС КЕЛЕТІН ҚҰЖАТТАР

Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті Нұр-Сұлтан, Қазақстан Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/results/ authorNamesList.uri?st1=NEGIMOV&st2=Serik&origin=search