ISSN 2616-6771 ISSN 2617-9962
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң
ХАБАРШЫСЫ BULLETIN
of L.N. Gumilyov Eurasian National University
ВЕСТНИК
Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева
ХИМИЯ. ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ сериясы
CHEMISTRY. GEOGRAPHY. ECOLOGY Series
Серия ХИМИЯ. ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ
№2(127)/2019
1995 жылдан бастап шығады Founded in 1995
Издается с 1995 года
Жылына 4 рет шығады Published 4 times a year Выходит 4 раза в год
Нұр-Сұлтан, 2019
Nur-Sultan, 2019
Нур-Султан, 2019
Бас редакторы:
г.ғ.д., проф.
Джаналеева К.М. (Қазақстан)
Бас редактордың орынбасары Тәшенов Ә.К., х.ғ.д., проф. (Қазақстан) Бас редактордың орынбасары Сапаров Қ.Т., г.ғ.д ., проф. (Қазақстан) Бас редактордың орынбасары Бейсенова Р.Р., б.ғ.д проф. (Қазақстан)
Редакция алқасы Айдарханова Г.С. б.ғ.д., проф. (Қазақстан) Амерханова Ш.К. х.ғ.д., проф.(Қазақстан) Байсалова Г.Ж. PhD, доцент (Қазақстан) Бакибаев А.А. х.ғ.д., проф. (Ресей) Барышников Г.Я. г.ғ.д., проф. (Ресей) Берденов Ж.Г. PhD (Қазақстан)
Ян А. Вент Хабилит. докторы, проф. (Польша) Жакупова Ж.Е. х.ғ.к, доцент (Қазақстан)
Досмагамбетова С.С. х.ғ.д., проф. (Қазақстан) Еркасов Р.Ш. х.ғ.д., проф. (Қазақстан) Жамангара А.К. б.ғ.к., доцент (Қазақстан) Иргебаева И.С. х.ғ.д., проф. (Қазақстан) Хуторянский В.В. PhD, проф. (Ұлыбритания) Копишев Э.Е. х.ғ.к., доцент м.а. (Қазақстан) Уәли А.С. х.ғ.к, доцент (Қазақстан) Масенов Қ.Б. т.ғ.к., доцент (Қазақстан) Мустафин Р.И. PhD, доцент (Ресей) Озгелдинова Ж. PhD (Қазақстан)
Рахмадиева С.Б. х.ғ.д., проф. (Қазақстан) Саипов А.А. п.ғ.д., проф. (Қазақстан) Саспугаева Г.Е. PhD (Қазақстан)
Шапекова Н.Л. м.ғ.д., проф. (Қазақстан) Шатрук М. PhD, проф. (АҚШ) Эмин А. PhD, проф. (Түркия)
Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан,қ., Сәтбаев к-сi, 2, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi, 349 б.
Тел: +7 (7172) 709-500 (iшкi 31-428). E-mail: [email protected] Жауапты хатшы, компьютерде беттеген А. Нұрболат
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң Хабаршысы. Химия. География.
Экология сериясы
Меншiктенушi: ҚР БҒМ "Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi" ШЖҚ РМК Мерзiмдiлiгi: жылына 4 рет.
Қазақстан Республикасыңың Ақпарат және коммуникациялар министрлiгiнде 27.03.2018ж. №16997- ж тiркеу куәлiгiмен тiркелген. Тиражы: 25 дана
Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан, қ., Қажымұқан к-сi, 12/1, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi
Tел: +7 (7172)709-500 (iшкi 31-428). Сайт: http://bulchmed.enu.kz
c
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi
Editor-in-Chief
Doctor of Geographic Sciences, Prof.
Dzhanaleyeva K.M. (Kazakhstan)
Deputy Editor-in-Chief Tashenov A.K., Doctor of Chemical Sciences, Prof. (Kazakhstan)
Deputy Editor-in-Chief Saparov K.T., Doctor of Geographic Sciences, Prof.
(Kazakhstan)
Deputy Editor-in-Chief Beysenova R.R., Doctor of Biological Sciences, prof. (Kazakhstan)
Editorial board
Aydarkhanova G.S. Doctor of Biological Sciences, Assoc. Prof. (Kazakhstan) Amerkhanova Sh. K. Doctor Chemical Sciences, Prof.(Kazakhstan)
Baysalova G.Zh. PhD, Assoc.Prof. (Kazakhstan)
Bakibayev А.А. Doctor of Chemical Sciences, Prof. (Russia) Baryshnikov G.Ya. Doctor of Geographic Sciences, Prof. (Russia) Berdenov Zh.G. PhD (Kazakhstan)
Jan A. Wendt Dr.habil., Prof.(Poland)
Dzhakupova Zh.E. Can. of Chemical Sciences, Assoc. Prof. (Kazakhstan) Dosmagambetova S.S. Doctor of Chemical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Erkassov R.Sh. Doctor of Chemical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Zhamangara A.K. Can. of Biological Sciences, Assoc. Prof. (Kazakhstan) Irgibayeva I.S. Doctor Chemical Sciences, Prof.(Kazakhstan)
Khutoryanskiy V.V. PhD, Prof. (Great Britain)
Kopishev E.E. Can. of Chemical Sciences, acting ass.prof.(Kazakhstan) Uali A.S. Can. of Chemical Sciences, Assoc. Prof.(Kazakhstan) Massenov K.B. Can. of Technical Sciences, Assoc. Prof. (Kazakhstan) Mustafin R.I. PhD, Assoc.Prof.(Russia)
Ozgeldinova Zh. PhD (Kazakhstan)
Rakhmadiyeva S.B. Doctor. of Chemical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Saipov A.A. Doctor of Pedagogical Sciences, Prof.(Kazakhstan) Saspugayeva G. E. PhD, Assoc. Prof. (Kazakhstan)
Shapekova N.L. Doctor of Medical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Shatruk M. PhD, Prof. (USA)
Emin A. PhD, Prof. (Turkey)
Editorial address: 2, Satpayev str., of. 349, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan, 010008
Теl.: +7 (7172) 709-500 (ext. 31-428), E-mail: [email protected] Responsible secretary, computer layout: A. Nurbolat
Bulletin of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. Chemistry. Geography. Ecol- ogy Series
Owner: Republican State Enterprise in the capacity of economic conduct "L.N. Gumilyov Eurasian Na- tional University" Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan
Periodicity: 4 times a year
Registered by the Ministry of Information and Communication of the Republic of Kazakhstan. Registration certificate №16997-ж from 27.03.2018. Circulation: 25 copies Address of Printing Office: 13/1 Kazhimukan str., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan 010008
Tel: +7 (7172) 709-500 (ext.31-428). Website: http://bulchmed.enu.kz
c L.N.Gumilyov Eurasian National University
Главный редактор д.г.н., проф.
Джаналеева К.М. (Казахстан)
Зам. главного редактора Ташенов А.К., д.х.н, проф.(Казахстан) Зам. главного редактора Сапаров Қ.Т., д.г.н., проф. (Казахстан) Зам. главного редактора Бейсенова Р.Р., д.б.н.,проф. (Казахстан)
Редакционная коллегия Айдарханова Г.С. д.б.н., доцент (Казахстан) Амерханова Ш.К. д.х.н., проф (Қазақстан) Байсалова Г.Ж. PhD, доцент (Казахстан) Бакибаев А.А. д.х.н., проф. (Россия) Барышников Г.Я. д.г.н., проф. (Россия) Берденов Ж.Г. PhD (Казахстан)
Ян А.Вент Хабилит. доктор (Польша) Джакупова Ж.Е. к.х.н., доцент (Казахстан) Досмагамбетова С.С. д.х.н., проф. (Казахстан) Еркасов Р.Ш. д.х.н., проф. (Казахстан) Жамангара А.К. к.б.н., доцент (Казахстан)
Иргибаева И.С. д.х.н., проф., доцент (Казахстан) Хуторянский В.В. PhD, проф. (Великобритания) Копишев Э.Е. к.х.н., и.о. доцент (Казахстан) Уали А.С. к.х.н., доцент (Казахстан) Масенов K.Б. к.т.н., доцент (Казахстан) Мустафин Р.И. PhD, доцент (Ресей) Озгелдинова Ж. PhD (Казахстан)
Рахмадиева С.Б. д.х.н., проф. (Казахстан) Саипов А.А. д.п.н., проф. (Казахстан) Саспугаева Г.Е. PhD, доцент (Казахстан) Шапекова Н.Л. д.м.н., проф. (Казахстан) Шатрук М. PhD, проф. (США) Эмин А. PhD, проф.(Түркия)
Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Сатпаева, 2, Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, каб. 349
Тел: +7(7172) 709-500 (вн. 31-428). E-mail: [email protected] Ответственный секретарь, компьютерная верстка: А. Нурболат
Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия:
Химия. География. Экология.
Собственник: РГП на ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева" МОН РК Периодичность: 4 раза в год. Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций Республики Казахстан.
Регистрационное свидетельство №16997-ж от 27.03.2018г. Тираж: 25 экземпляров Адрес типографии:
010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Кажимукана, 13/1.
Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева. Tел.: +7(7172)709-500 (вн.31-428).
Сайт: http://bulchmed.enu.kz
c Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева
Л.Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТIНIҢ ХАБАРШЫСЫ. ХИМИЯ. ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ СЕРИЯСЫ
№2(127)/2019
ХИМИЯ ХИМИЯ
Бажыкова К.Б., Тажкенова Г.К. 1,3-диоксан негiзiнде жаңа гетероциклдi қосылыстар синтезi
8
Тажкенова Г.К., Шайыхова Г.М. Сұйытылған мұнай газдарынан наноөлшемдi цеолитқұрамды катализаторлар жасау
13
Джакупова Ж.E., Жатканбаева Ж.K., Бегалиева Р.С., Салимова Д.K. Полимерлермен мұнай қайтаруды жоғарлату үшiн Көкжиде кенорны мұнайын зерттеу
19
Джакупова Ж.Е., Нурушев А.М. Химиялық зерттеуде экологиялық құзыреттiлiктi қалыптастыру
26
Капарова Б.Т., Ташенов А.К., Омарова Н.М., Абдрахманова А.Б. Литий-ионды аккумуляторлар жұмысына катодты қаптау қалыңдығының әсерi
31
Кадралиева Н.С., Машан Т.Т. Орта мектеп пен колледждерде химияны оқытуда «химия- ағылшын тiлi» пәнаралық интеграциясы туралы
36
ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ
Өнерхан Г., Жумай Е., Арыстанова Ш.Е. Зерендi көлiнiң экологиялық жағдайын микробалдырлармен биоиндикациялау
39
Мырзаханова Ә.С., Кожина Ж.М. Қар жабындысының ауыр металдармен ластануын бағалау
44
Галай Е., Эмин А. Парниктiк газдардың беларусь ашық ауасына енуiнiң антропогендiк көздерi
49
BULLETIN OF L.N. GUMILYOV EURASIAN NATIONAL UNIVERSITY. CHEMISTRY.
GEOGRAPHY. ECOLOGY SERIES
№2(127)/2019
CONTENTS
CHEMISTRY CHEMISTRY
Bazhykova K.B., Tazhkenova G.K. Synthesis of 1,3-dioxane-based heterocyclic compounds 8 Tazhkenova G.K., Shayikhova G.M.Production of nanoscale zeolite composite catalysts from liq- uefied petroleum gases
13
Dzhakupova Zh.E., Zhatkanbayeva Zh.K., Begaliyeva R.S., Salimova D.K. Research of Kokzhide oil deposits for increasing oil recovery by polymers
19
Jakupova Zh.E., Nurushev A.M.Formation of environmental competency in chemical research 26 Kaparova B.T., Tashenov A.K., Omarova N.M., Abdrakhmanova А.B. Effect of cathode coating
thickness on the operation of lithium-ion batteries
31
Kadraliyeva N.S., Mashan T.T.On interdisciplinary integration of "Cemistry - English" in teaching chemistry in high school and College
36
GEOGRAPHY. ECOLOGY GEOGRAPHY. ECOLOGY
Onerkhan G., Zhumai E., Arystanova Sh.E.Bioindication of the ecological status of Lake Zerenda using microalgae
39 Myrzakhanova A.S., Коzhinа Zh.М.Evaluation of water pollution with heavy metals 44 Galai E., Emin A.Anthropogenic sources of greenhouse gas entry in the open air of belarus 49
ВЕСТНИК ЕВРАЗИЙСКОГО НАЦИОНАЛЬНОГО УНИВЕРСИТЕТА ИМЕНИ Л.Н.ГУМИЛЕВА. СЕРИЯ ХИМИЯ. ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ
№2(127)/2019
ХИМИЯ ХИМИЯ
Бажыкова К.Б., Тажкенова Г.К. Синтез новых гетероциклических соединений на основе 1,3-диоксана
8
Тажкенова Г.К., Шайыхова Г.М. Производство наноразмерных цеолитных композитных катализаторов из сжиженных нефтяных газов
13
Джакупова Ж.E., Жатканбаева Ж.K., Бегалиева Р.С., Салимова Д.K.Исследование нефти месторождения Кокжиде для увеличения нефтеотдачи полимерами
19
Джакупова Ж.Е., Нурушев А.М. Формирование экологической компетентности в химическом исследовании
26
Капарова Б.Т., Ташенов А.К., Омарова Н.М., Абдрахманова А.Б. Влияние толщины катодного покрытия на работу литий-ионных аккумуляторов
31
Кадралиева Н.С., Машан Т.Т.О межпредметной интеграции «химия – английский язык» при обучении химии в средней школе и колледже
36
ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ
Онерхан Г., Жумай Е., Арыстанова Ш.Е. Биоиндикация экологического состояния озера Зеренда с помощью микроводорослей
39
Мырзаханова А.С., Кожина Ж.М.Оценка загрязнения талых вод тяжелыми металлами 44 Галай Е., Эмин А. Aнтропогенные источники входа парниковых газов в открытый воздух
беларуси
49
ХГТАР 31.15.27
Г.К. Тажкенова, Г.М. Шайыхова
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (E-mail: [email protected])
Сұйытылған мұнай газдарынан наноөлшемдi цеолитқұрамды катализаторлар жасау
Аңдатпа: Cұйытылған мұнай газдарын (СМГ) жоғары талғамдылықпен ароматты көмiрсутектерге айналдыру үшiн цеолиттер мөлшерiн және модулiн өзгерту, әртүрлi промоторларды енгiзу әдiстерiн таңдау жолымен дайындау тәсiлдерiн өзгерте отырып, наноөлшемдi цеолитқұрамды катализаторлар жасалды. Сұйытылған мұнай газдарын ароматты көмiрсутектер концентратына бiрсатыда айналдыру технологиясы көмегiмен қоспалармен промоторланған, жаңа цеолитқұрамды белсендi және талғампаз нанокатализатор алынды. Ең қолайлысы құрамында 0,5%Zn бар катализатор болып табылды. 650
◦С және көлемдiк жылдамдығы 600 сағ
−1болғандағы АрК-тердiң максималды шығымы 24,2% құрады. Мақсатты реакция дегидраторлы және қышқылдық қасиеттермен жақсы бiрiгiп жүзеге асады. Көмiрсутектердi өңдеуде әртүрлi элементтермен модификациялау арқылы цеолиттердiң каталитикалық әсерiнiң тиiмдiлiгiн арттыруға болады. Осылайша, төмен молекулалы алкандарды ароматтау процесiнде цеолит катализаторлары шешушi рөл атқарады.
Түйiн сөздер: сұйытылған мұнай газдары, промоторлар, наноөлшемдi цеолитқұрамды катализаторлар.
DOI: https://doi.org/10.32523/2616-6771-2019-127-4-13-18 Қазiргi уақытта жеңiл көмiрсутектердiң баламалы көздерiн пайдалану моноциклдi ароматты көмiрсутектердi шығаратын шикiзат ретiнде үлкен шешiм мен практикалық маңызға ие.
Қарқынды дамудың қазiргi кезеңiнде табиғи, iлеспе газ, газ конденсатын, газды, мұнай мен мұнай өнiмдерiн қайта өңдеу көлемiн ұлғайту халық тұтынатын қажеттiлiктердi қанағаттандыру мен осы табиғи көмiрсутектердi ұтымды пайдалану газ және мұнай өнеркәсiбiнiң басты мiндеттерiнiң бiрi болып отыр. Көмiрсутек шикiзатын пайдалану деңгейiн жоғарылату, қоршаған ортаны қорғау мәселесiн арттырады, ластану және адам денсаулығына зиянды әсердi азайтады, сондай-ақ қайта өңдеу өнеркәсiбiнiң техникалық және экономикалық көрсеткiштерiн жақсартуға мүмкiндiк бередi. Жалпы алғанда, сұйытылған мұнай газы коммуналдық-тұрмыстық қажеттiлiктерде (пропан, н-бутан, пропан-пропилен фракциясы) және автокөлiк жанармайы ретiнде пайдаланылады [1].
Тәжирбиелiк бөлiм. Наноөлшемдi цеолит құрамды катализаторлар жасау үшiн әртүрлi типтi цеолиттердi есептелген бiр мөлшерде алюминий гидроксидi және мырыш тұздарымен араластырып, фосфор қышқылын сiңдiрдiк. Алынған массаны қатты тас ыдыста қажеттi тұтқырлықты алу үшiн үгiттiк. Кейiн алынған масса шприц арқылы сығылып, түйiршiктер күйiнде 2-3 мм формалап, бөлме температурасында кептiрiлдi. Дайын катализатор үлгiлерiн қолдану алдында муфель пешiнде температураны үнемi 500
0қойып, 3 сағат ұстадық.
Нәтежилер мен талқылаулар. Кестеде сұйытылған мұнай газының цеолиттi 50% HZSM – 5 (М = 288) / 50% Al
2O
3катализаторға айналуының нәтижелерi көрсетiлген. Кестеде көрiп отырғанымыздай С
3алкан бойынша конверсия 600 және 650
0C температурада 35,1 және 32,3% құрайды, бұл катализатордың орташа белсендiлiгiн көрсетедi.
Кесте 1 –50% HZSM - 5 (М=288) 50% Al2O3 (t=550-6500С ,W=600 сағ−1, Р = 0,1 МПа ) катализаторда СМГ айналымы
Температура,0С
550 600 650
С3–алкан бойынша СМГ конверсиясы, % 35,1 32,3
С4 және н-С4–алкандар бойынша СМГ конверсиясы, %
80,0 96,8 95,1
Газды катализат құрамы, % масс
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Bulletin of L.N. Gumilyov ENU, 2019, 2(127)
сутек 0,9 1,2 2,9
метан 14,9 17,8 22,7
этан 11,1 19,6
этилен 10,4 18,2
пропан 32,6 20,7
пропилен 12,8 13,7
изобутан 7,4 iздер iздер
бутан 5,6 2,1 3,2
изобутилен 4,3 2,4 2,0
бензол 4,3
PС2-С3олефиндерi 23,2 31,9 36,0
Сұйық катализат құрамы, % масс
PАрК, % масс 5,0 11,7 3,9
бензол 23,4 37,6 37
толуол 43,4 45,0 43,7
этилбензол 22,7 14,0 15,5
орто-ксилолдар 5,4 3,4 2,6
С8+ 5,1 1,2
С
4-алкандарда айналу дәрежесi процестiң температурасына байланысты. Температураны 550-650
0С жоғарылатсақ конверсия и-бутаннан/н-бутанға артады. 5500С кезiнде конверсия дәрежесi 80% құрайды. Бұл шарттарда этиленнiң шығымы 10,4%, ал пропиленнiң 12,8%
құрайды. С
2–С
3олефиндердiң толық мөлшерi 23,2% -ды құрайды. Газ тәрiздi өнiмдерде сонымен қатар сутек, метан, әрекеттеспей қалған алкандар да анықталған. Температураны 600оС–қа дейiн көтергенде С4-алкандардың конверсиясы 96,8%-ға дейiн жоғарылайды, этилен мен пропиленнiң шығымы 18,2%-ке және 13,7%-ке дейiн жетедi. Олефиндердiң толық шығымы 23,2–ден 31,9%-ға өседi. 650оС–та да олефиндердiң шығымы жоғарылайды: этилен- 19,6%, пропилен-16,4%. Соған сәйкес газтектi өнiмдерде С
2–С
3олефиндердiң толық мөлшерi максимумға жетедi - 36%. Осыдан, берiлген катализаторда дегидрлеу процесi процесс температурасының өсуiне байланысты монотонды өсiп отырады деп айтуға болады.
СМГ крекингi нәтижесiнде > С – С < байланысы бойынша метан түзiледi, оның құрамы газтектi өнiмдерде этилен мен пропиленнен көп болады, ол температура өскен сайын процесс тереңдiгi 14,9%-дан (550
0С) 17,8%-ға (600
0С) және 22,7%-ға (650
0С) дейiн өседi.
Процесс температурасының жоғарылауы сонымен қатар, ароматты көмiрсутектердiң қоспасы, сұйық өнiмдердiң шығымына да әсер етедi. 550 ден 600
0С-қа өткен кезде ароматты көмiрсутектердiң шығымы 5-тен 11,7%-ға өсiп, содан соң 650
0С-та 3 есеге (3,9%) төмендейдi.
Ароматты көмiрсутектердiң концентраты бензол, толуол, этилбензол, орто-ксилол және басқа алкилароматты қосылыстармен С
δ+берiледi. Сұйық өнiмдерде бензол мен толуол басым, құрамы 600
0С-та максимумға жетедi және сәйкес 37,6% және 45%-ды құрайды.
Алкилароматты қосылыстардың түзiлуi температураның өсуiмен төмендейдi: этилбензол 22,7%-дан 15,5%-ға, о-ксилол 5,4%-дан 2,6%-ға және С δ + 5,1%-дан 1,2%-ға дейiн. Бастапқы катализатор 50% HZSM-5 / 50% Al
2O
3СМГ ароматтау процесiнде төмен активтiлiк пен селективтiлiк көрсеттi, бiрақ жоғары дегидрлеушi қабiлетi болды.
СМГ айналымында С
4крекингi пропан түзедi және катализатор бетiнiң көмiртектенуi өтедi, ол оның белсендiлiгiн төмендетедi. Төмен температуралар аймағында диспропорциялау реакциясы нәтижесiнде пропан концентрациясының жоғарылауы байқалады. Бұл газтектi өнiмдерде бастапқы СМГ –ге қарағанда пропан құрамының өсуiне алып келедi. Берiлген жағдайда, пропан конверсиясы есептелмедi. Сондықтан СМГ конверсия дәрежесiн толық сипаттау үшiн, катализатор активтiлiгi пропан бойынша және С
4–алкан (айналу тереңдiгi и-бутан және н-бутанның қосынды мөлшерi бойынша) бойынша жеке-жеке есептелдi. Зерттеу коксты шөгiндiлердi өртеуге қажеттi катализатор активациясының аралық стадиясынсыз өткiзiлдi, ал тәжiрибеден кейiн 600
0С-та активация жүргiзiлдi. Содан кейiн қайтадан температурасы 600
0С-та СМГ ароматизация реакциясы жүргiзiлдi, АрК шығымы 14,5%-тi құрады, алдыңғы тәжiрибеден 2,8%-ға артқан. Алынған нәтиже катализатордың коксталу дәрежесiнiң аз екендiгiн көрсеттi.
14
Г.К. Тажкенова, Г.М. Шайыхова
Төменгi алкандардың хош иiстi көмiрсутектерге айналуы үшiн мүмкiн болатын аралық заттар ретiндегi циклоалкандар не газ тәрiздес не сұйық өнiмдерде анықталмағанын атап өткен жөн. Әлбетте, бұл процесс төменгi олефиндердiң қалыптасу кезеңiнен өтедi.
Каталитикалық және физика-химиялық зерттеулердiң нәтижелерiне негiзделген, C
3-C
4алкандарынан алынған құрамында цеолит бар катализаторларда хош иiстi көмiрсутектердi қалыптастыру механизмi [2, б.1018; 3, б.44; 4, 206 б] келесi түрде берiледi: пропанның пропиленге дегидрленуi және оның димеризациясы, С - С < және С-Н – байланыстары бойынша метан, этан және этилендi түзу арқылы жүретiн бутан крекингiсi, этилендi тримерлеу (олигомерлеу) → бензолға дейiн дегидроциклденуi және толуол түзу арқылы олефиндермен алкилдеу және т.б. Процесс параллельдi-тiзбектi реакциялардан тұрады, хош иiстi көмiрсутектердi өндiру аралық қосылыстардың дегидроциклоолигомеризациясы есебiнен жүредi.
Осылайша, алынған қоспадағы бензол мен толуолдың басым бөлiгi C
3- C
4құрамындағы көмiрсутектердi дегидроциклдi - олигомерлеу процесiнiң ерекшелiгi болып табылады.
Төменгi алкандардың дегидроциклдi-олигомеризациясы мен катализаттың хош иiстi құрамының тереңдiгiне әсер ететiн маңызды фактор катализатордың қышқылдығы болып табылады. Соңғысы көптеген факторларға, соның iшiнде тасымалдаушыны дайындаудың табиғаты мен әдiсiне, модификаторларды қолдану әдiсiне, қышқылдық қоспалардың болуына және т.б. байланысты [5, б.244; 6, б.83].
Осы негiзде әртүрлi Si
2O/Al
2O
3коэффициенттерiмен (модульдер) әртүрлi элементтермен көтерiлген ZSM-5 цеолиттерiнiң ауқымды зерттеулерi жүргiзiлдi. Байланыстырушы ретiнде Al
2O
3қолданылады. Моддификаторларды енгiзу әдiстерi, цеолиттердiң мөлшерi, олардың түрлерi, сондай-ақ процестердiң параметрлерi (температура мен көлемдiк жылдамдық) өзгертiлдi.
Цеолиттi катализаторларды ауыспалы металдармен промоторлау көмiрсутектердi қайта өңдеу процесiнде қасиеттердi едәуiр жақсартады. Бұл, негiзiнен, тотығу-тотықсыздану реакциялары есебiнен, оның iшiнде, гидрлеу және дегидрлеу процестерi бойынша реакциялардың белсендiлiгi мен талғағыштығын арттырады.
Промотор ретiнде табиғатта кең тараған және қол жетiмдi ауыспалы металл - Zn зерттелдi.
Катализатордың құрамына әр түрлi концентрацияларда цеолит хлоридiн сiңдiру әдiсiмен мырыш (0,5 - 1,0%) енгiзiлдi. СМГ құрамы мынадай шектерде өзгердi: этан 0 - 3%, пропан 31,9 - 33%, изобутан 20 - 25,5%, бутан 39,5 - 40%, и-бутилен 0 - 2% және бутилен 0 - 3,6%. Тәжiрибе 50% ZSM – 5 / 50% Al
2O
3катализаторды зерттеген кездегi температуралы шектерде және көлемдiк жылдамдықта жүргiзiлдi (2-кесте).
Кесте 2 – Zn +50% HZSM (М=36)/Al2O3 (t=550-6500С ,W=600 сағ−1) катализаторда мырыш концентрациясының әсерi
С3– С4 және н-С4– Енгiзiлген мырыш концентрациясы, %
алкандар бойынша 0,3 0,5 1,0
СМГ конверсиясы, Температура,0С
% 550 600 650 550 600 650 550 600 650
С3 бойынша 6,0 21,6 34,2 25,7 14,3 25,7
С4 бойынша 39,1 43,1 82,0 17,5 54 93,3 28,6 47,6 93,7
Газды катализат құрамы, % масс.
сутек 2,2 2,0 1,3 1,0 3,0 4,0 1,0 1,0 2,0
метан 12,8 16,3 19,8 3,0 7,0 15,0 4,0 6,0 24,6
этан 3,9 5,9 7,0 4,0 9,0 11,0 7,0 9,0 14,0
этилен 2,9 4,9 14,0 4,0 5,0 12,0 2,0 4,0 17,0
пропан 30,0 25,3 21,9 26 36 36 30,0 37,0 26,0
пропилен 6,1 6,1 21,0 6,0 7,0 16,0 6,0 6,0 11,0
изобутан 10,1 8,0 5,2 14 6 1 13,0 5,0 2,0
бутан 29,5 29,0 6,5 38 24 3 32,0 28,0 2,0
изобутилен 2,5 2,5 3,3 4,0 3,0 2,0 5,0 4,0 2,0
PС2—С3 олефиндер 9,0 11,0 35,0 10,0 12,0 28,0 8,0 10,0 28,0 Сұйық катализат құрамы, % масс.
PАрКөмiрсутектер 1,1 4,6 1,8 14,4 19,3 24,2 12,5 16,3 18,6
бензол 21,6 34,0 27,1 10,0 20,0 33,0 11,0 19,0 31,0
15
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Bulletin of L.N. Gumilyov ENU, 2019, 2(127)
толуол 50,7 48,0 44,1 38,0 38,0 39,0 37,0 41,0 43,0
этилбензол 22,5 15,0 19,5 31,0 28,0 17,0 30,0 27,0 19,0
орто-ксилол 5,2 3,0 4,3 9,0 8,0 4,0 9,0 5,0 3,0
С8+ - - 5,0 12,0 6,0 7,0 13,0 8,0 4,0
Катализатор құрамындағы Zn концентрациясына тәуелдi АрК-тер шығымына жасалған салыстырмалы талдау белсендiлiктiң 0,5% Zn/цеолитте максимумға жететiндiгiн көрсеттi.
1-шi суретте мырыш цеолиттi катализатордағы мырыш концентрациясының С4 – алкандар конверсиясына әсерi және АрК-тер шығымы бойынша нәтижелерi келтiрiлген.
Сурет 1– t = 600 0С, W=600 сағ−1 кезiнде конверсия және ароматты көмiрсутектер шығымының катализатордағы мырыш концентрациясына тәуелдiлiгi. Қисықтардың белгiленуi: (Ш)-АрК-тер шығымы, (С)-конверсия P
С4.
Zn қосып катализаторды модифицирлеу н-алкандардың крекингiсiнiң төмендеуiне әкелдi.
Крекинг деңгейiн көрсететiн түзiлген метан мөлшерi Zn концентрациясы 0,3%-дан жоғары үлгiлерде 3% дан 8% (550-600
0С) көрсеттi. Ал промоторланбаған цеолиттi катализаторларда 550–600
◦С кезiнде оның мөлшерi (14,9 және 17,8%) құраған. Бiрақ, 650
0С кезiнде мырышцеолиттi үлгiлердiң крекингiсi артады, СН4 шығымы 19,8% (0,3% Zn), 25% (0,5%), 20% (0,7%) және 17,6 % (1%) құрайды.
[7] әдебиетте ИҚ – спектроскопия әдiсiмен, алкандар өзгерiстерiнiң инициирлеушi процесi болатын, карбкатионға дейiн цеолиттер активтi орталықтарына адсорбирленген көмiрсутектi молекулалардың поляризациялау қабiлетi Н
+< Na
+< Zn
2+катиондар қатарында артатындығы келтiрiлген. Сонымен қатар, термиялық және элементтiк талдау нәтижелерi [8, б.104], Zn-ты цеолит құрамды катализаторларға енгiзгенде, көп мөлшерде кокстық жиналудың жеңiл өнiмдерi түзiлетiндiгiн көрсеттi, ал промоторланбаған цеолиттерде аз мөлшерде ауыр өнiмдер түзiледi. Бұл конверсияның бiртiндеп түсуiне және С
1– С
2көмiрсутектер шығымының азайуына әкелiп соғады. Одан әрi, жиналған жеңiл өнiмдер ауыр өнiмдерге айналады да, АрК-тер шығымы күрт төмендейдi.
Қорытынды.
а) ZSM–5-тi мырышпен промоторлау катализатордың ароматты қабiлетiн арттырады және промоторланбаған үлгiмен салыстырғанда крекирлеушi бағытын төмендетедi, ол С
3- С
4төмен олефиндердiң, метанның шығымдарының төмен болуынан және алынған АрК-тер мөлшерiнiң жоғарылығынан көрiнедi.
ә) Ең қолайлысы құрамында 0,5%Zn бар катализатор. 650
0С және көлемдiк жылдамдығы 600 сағ
−1болғандағы АрК-тердiң максималды шығымы 24,2% құрады.
16
Г.К. Тажкенова, Г.М. Шайыхова
Список литературы
1 Харламов В.В. Гидрирование и изомеризация углеводородов на цеолитных катализаторах //Нефтехимия. - 2008.- Т. 38, №6.- С. 439-457.
2 Шоманова Ж.К. Исследование модифицированных полимерметаллических катализаторов железа спектральными методами. Сообщение 2 //Известия АН РК. Серия химическая. - 2010. - № 3. – С.151- 157.
3 Миначев Х.М., Дергачев А.А. Каталитические и физико-химические свойства кристаллических петасилов в превращениях низкомолекулярных олефинов и парафинов // Изв. АН. Сер. хим. - 1993. - №6. – С.1018-1028.
4 Фалькевич Г.С., Ростанин Н.Н., Виленский Л.М., Иняева Г.В., Немира К.Б., Нефедов Б.К. Новые технологии ООО “Сапр-нефтехим” переработки углеводородного сырья с использованием цеолитсодержащих катализатороров // Катализ в промышленности. - 2002. - №2. – С.44-50.
5 Омаралиев Т.О. Катализ в переработке нефти и газа. – Астана: Фолиант, 2005. –206 с.
6 Рапопорт И.Б., Флид Р.М., Лис. К. О реакции полимеризации и циклизации изобутилена // Докл. АН СССР.
- 1957. – Т.116. – С.244-247.
7 Лапидус А.Л., Дергачев А.А., Костина В.А., Силакова А.А. Ароматизация этана на галлийплатиновых цеолитах семейства пентасила // Нефтехимия. - 2008. – Т.48, №2. - С.83-86
8 Субботина И.Р., Шелимов Б.Н., Казанский В.Б. ИК- спектроскопическое изучение взаимодействия алканов с бренстедовскими кислготными центами Н-форм цеолитов // Кинетика и катализ. - 2002. – Т. 43.- №3. – С.445-452.
Г.К.Тажкенова, Г.М.Шайыхова
Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилев, Нур-Султан, Казахстан
Производство наноразмерных цеолитных композитных катализаторов из сжиженных нефтяных газов Аннотация: Наноразмерные цеолитные композитные катализаторы были разработаны путем изменения методов производства сжиженных нефтяных газов (СНГ) в высокоселективные ароматические углеводороды и путем изменения размера и модулей цеолитов и выбора различных методов ввода промотора. Новый цеолит - активный и сложный нанокатализатор был получен с помощью одноступенчатой технологии превращения сжиженных нефтяных газов в ароматический углеводородный концентрат при котором использовался промотор примесей. Наиболее удобным является катализатор, содержащий 0,5% Zn. Максимальный выход ароматических углеводородов при 6500С и при объемной скорости 600 ч-1 составляла 24,2%. Целевая реакция прошла скоординирована с дегидрогенными и кислотными свойствами. Модифицируя углеводороды различными элементами, можно повысить эффективность каталитических цеолитов. Таким образом, цеолитные катализаторы играют решающую роль в ароматизации низкомолекулярных гидридов.
Ключевые слова: сжиженные нефтяные газы, промоторы, наноразмерные цеолитные катализаторы.
G.K.Tazhkenova, G.M.Shayikhova
L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan
Production of nanoscale zeolite composite catalysts from liquefied petroleum gases
Abstract: Nanoscale zeolitic composite catalysts have been developed by changing the methods of producing liquefied petroleum gases (LPG) into highly selective aromatic hydrocarbons by changing the size and modules of zeolites and choosing different methods for introducing the promoter. A new zeolite - an active and complex nanocatalyst was obtained using a single- stage technology for converting liquefied petroleum gases into an aromatic hydrocarbon concentrate that used the impurity promoter. The most convenient catalyst is a catalyst containing 0.5% Zn. The maximum yield of aromatic hydrocarbons was 24.2% at 650 ◦ C and at a flow rate of 600 h-1. The targetted reaction is well coordinated with dehydrogenic and acidic properties. It is possible to increase the efficiency of catalytic zeolites by modifying hydrocarbons with various elements. Thus, zeolite catalysts play a crucial role in the aromatization of low molecular weight hydrides.
Keywords: liquefied petroleum gases, promoters, nanoscale zeolite catalysts.
References
1 Kharlamov V.V. Gidrirovanie i izomerizaciya uglevodorodov na ceolitnyx katalizatorah [Hydrogenation and isomer- ization of hydrocarbons on zeolite catalysts], Neftehimia [Petrochemistry], 38, (6),439-457.(2008).
2 Shomanova Zh.K. Issledovanie modificirovannyx polymermetalicheskih katalizatorov zheleza spectralnymi meto- dami. Soobshenie 2 [The study of modified metal catalysts for iron by spectral methods. Report 2], Izv. AN RK Seria himicheskaya [News of the Academy of Sciences of Kazakhstan. Chemical series], (3), 151-157.(2010).
3 Minachev Kh.M., Dergachev A.A. Kataliticheskie b fiziko-himicheskie svoistva crystalicheskih petasilov v pre- vracheniyah nizkomolekularnyh olefinov b parafinov [Catalytic and physicochemical properties of crystalline petasils in the transformations of low molecular weight olefins and paraffins], Izv. An. Ser. Him. [Izv. An. Ser. Chemical],(6), 1018-1028.(1993).
4 Falkevich G.S., Rostanin N.N., Vilensky L.M., Inyaeva G.V., Nemira K. B., Nefedov B.K.Novie technologii OOO Sapr-Neftekhim pererabotki uglevodorodovnogo syrya s ispolzovaniem ceolitsoderzhashih katalizatorov [New tech- nologists of Sapr-Neftekhim Ltd. of hydrocarbon processing using zeolite-containing catalysts], Kataliz v promysh- lennosti [Catalysis in industry],(2), 44-50.(2002).
17
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Bulletin of L.N. Gumilyov ENU, 2019, 2(127)
5 Omaraliev T.O. Kataliz v pererabotke nefti i gaza [Catalysis in the processing of oil and gas](Foliant, Astana, 2005, 206 p).
6 Rapoport IB, Flid RM, Fox. K. O reakcii polimerizacii i cyclizacii isobutylena [On the polymerization and cyclization reaction of isobutylene], Dokl. AN SSSR [Dokl. Academy of Sciences of the USSR], 116, 244-247(1957).
7 Lapidus A.L., Dergachev A.A., Kostina V.A., Silakova A.A. Aromatizacia ethana na galliplatinovyh ceolitah se- meistva pentasila [Ethane aromatization on gallium-platinum zeolites of the pentasil family], Neftehimia [Petro- chemistry], 48, (2), 83-86 (2008).
8 Subbotina I.R., Shelimov B.N., Kazansky V.B. IK-spectroskopicheskoe izucheniye vzaimodeistviya alkanov s bren- stedovskimi kislotnymi centami N-form ceolitov [IR spectroscopic study of the interaction of alkanes with Brцnsted acid cents of H-forms of zeolites], Kinetika i kataliz [Kinetics and Catalysis], 43, (3), 445-452.(2002).
Сведения об авторах:
Тажкенова Г. К.- кандидат химических наук, доцент, Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан.
Шайыхова Г. М.- магистрант 2 курса специальности 6М060600-Химия, Евразийский национальный университет им.
Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан.
Tazhenova G.K.- Can.of Chemical Sciences, Assos. Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kaza- khstan.
Shayikova G.M.- Master degree student, speciality-L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan Редакцияға 04.04.2019 қабылданды
18
«Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң Хабаршысы. Химия. География.
Экология сериясы» журналына мақала жариялау ережесi
1. Журнал мақсаты. Химия, география, экология салалары бойынша мұқият тексеруден өткен ғылыми құндылығы бар мақалалар жариялау.
2. Журналда мақала жариялаушы автор мақаланың қол қойылған 1 дана қағаз нұсқасын Ғылыми басылымдар бөлiмiне (редакцияға, мекенжайы: 010008, Қазақстан республикасы, Нұр-Сұлтан, қаласы, Қ.
Сәтпаев көшесi, 2, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi, Бас ғимарат, 408 кабинет) және e- mail [email protected] электрондық поштасына Word, Tex, PDF форматтарындағы нұсқаларын жiберу қажет.
Мақала мәтiнiнiң қағаз нұсқасы мен электронды нұсқалары бiрдей болулары қажет. Мақалалар қазақ, орыс, ағылшын тiлдерiнде қабылданады. Сонымен қатар, автор(лар) iлеспе хат ұсынуы керек.
3. Автордың қолжазбаны редакцияға жiберуi мақаланың Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң хабаршысында басуға келiсiмiн, шетел тiлiне аударылып қайта басылуына келiсiмiн бiлдiредi. Автор мақаланы редакцияға жiберу арқылы автор туралы мәлiметтiң дұрыстығына, мақала көшiрiлмегендiгiне (плагиаттың жоқтығына) және басқа да заңсыз көшiрмелердiң жоқтығына кепiлдеме бередi.
4. Мақаланың көлемi 18 беттен аспауға тиiс (6 беттен бастап).
5. Мақаланың құрылымы ҒТАМРК http://grnti.ru/
Автор(лар)дың аты-жөнi
Мекеменiң толық атауы, қаласы, мемлекетi (егер авторлар әртүрлi мекемеде жұмыс жасайтын болса, онда әр автор мен оның жұмыс мекемесi қасында бiрдей белгi қойылу керек)
Автор(лар)дың Е-mail-ы Мақала атауы
Аннотация (100-200 сөз; формуласыз, мақаланың атауын мейлiнше қайталамауы қажет; әдебиеттерге сiлтемелер болмауы қажет; мақаланың құрылысын (кiрiспе /мақаланың мақсаты/ мiндеттерi /қарастырылып отырған сұрақтың тарихы, зерттеу әдiстерi, нәтижелер/талқылау, қорытынды) сақтай отырып, мақаланың қысқаша мазмұны берiлуi қажет).
Түйiн сөздер (6-8 сөз не сөз тiркесi. Түйiн сөздер мақала мазмұнын көрсетiп, мейлiнше мақала атауы мен аннотациядағы сөздердi қайталамай, мақала мазмұнындағы сөздердi қолдану қажет. Сонымен қатар, ақпараттық-iздестiру жүйелерiнде мақаланы жеңiл табуға мүмкiндiк беретiн ғылым салаларының терминдерiн қолдану қажет).
Негiзгi мәтiн мақаланың мақсаты/ мiндеттерi/ қарастырылып отырған сұрақтың тарихы, зерттеу әдiстерi,нәтижелер/талқылау, қорытынды бөлiмдерiн қамтуы қажет.
Таблица, суреттер– аталғаннан кейiн орналастырылады. Әр таблица, сурет қасында оның аталуы болуы қажет. Сурет айқын, сканерден өтпеген болуы керек.
Мақаладағыформулалартек мәтiнде оларға сiлтеме берiлсе ғана номерленедi.
Жалпы қолданыста бар аббревиатуралар мен қысқартулардан басқалары мiндеттi түрде алғаш қолданғанда түсiндiрiлуi берiлуi қажет. Қаржылай көмек туралы ақпарат бiрiншi бетте көрсетiледi.
Әдебиеттер тiзiмi
Мәтiнде әдiбиеттерге сiлтемелер тiкжақшаға алынады. Мәтiндегi әдебиеттер тiзiмiне сiлтемелердiң номерленуi мәтiнде қолданылуына қатысты жүргiзiлiде: мәтiнде кездескен әдебиетке алғашқы сiлтеме [1]
арқылы, екiншi сiлтеме [2] арқылы т.с.с. жүргiзiледi. Кiтапқа жасалатын сiлтемелерде қолданылған бетттерi де көрсетiлуi керек (мысалы, [1, 45 бет]). Жарияланбаған еңбектерге сiлтемелер жасалмайды. Сонымен қатар, рецензиядан өтпейтiн басылымдарға да сiлтемелер жасалмайды (әдебиеттер тiзiмiн, әдебиеттер тiзiмiнiң ағылшынша әзiрлеу үлгiлерiн төмендегi мақаланы рәсiмдеу үлгiсiнен қараңыз).
Мақала соңындағы әдебиеттер тiзiмiнен кейiн библиографиялық мәлiметтер орыс және ағылшын тiлiнде (егер мақала қазақ тiлiнде жазылса), қазақ және ағылшын тiлiнде (егер мақала орыс тiлiнде жазылса), орыс және қазақ тiлiнде (егер мақала ағылшын тiлiнде жазылған болса) берiледi.
Авторлар туралы мәлiмет: автордың аты-жөнi, ғылыми атағы, қызметi, жұмыс орны, жұмыс орнының мекен-жайы, теелфон, e-mail – қазақ, орыс және ағылшын тiлдерiнде толтырылады.
6. Қолжазба мұқият тексерiлген болуы қажет. Техникалық талаптарға сай келмеген қолжазбалар қайта өңдеуге қайтарылады. Қолжазбаның қайтарылуы оның журналда басылуына жiберiлуiн бiлдiрмейдi.
7. Редакцияға түскен мақала жабық (анонимдi) тексеруге жiберiледi. Барлық рецензиялар авторларға жiберiледi. Автор (рецензент мақаланы түзетуге ұсыныс берген жағдайда) үш күн аралығында қайта қарап, қолжазбаның түзетiлген нұсқасын редакцияға қайта жiберуi керек. Рецензент жарамсыз деп таныған мақала қайтара қарастырылмайды. Мақаланың түзетiлген нұсқасы мен автордың рецензентке жауабы редакцияға жiберiледi.
8. Төлемақы. Басылымға рұқсат етiлген мақала авторларына төлем жасау туралы ескертiледi. Төлем көлемi 2018 жылы 4500 тенге – ЕҰУ қызметкерлерi үшiн және 5500 тенге басқа ұйым қызметкерлерiне.
Реквизиты:
1)РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "Банк ЦентрКредит"
БИК банка: KCJBKZKX ИИК: KZ978562203105747338 Кбе 16
Кпн 859- за статью
2)РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "Bank RBK"
Бик банка: KINCKZKA ИИК: KZ498210439858161073 Кбе 16
Кпн 859 - за статью
3)РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "ForteBank"
БИК Банка: IRTYKZKA ИИК: KZ599650000040502847 Кбе 16
Кпн 859 - за статью
4)РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "Народный Банк Казахстан"
БИК Банка: HSBKKZKX ИИК: KZ946010111000382181 Кбе 16
Кнп 859.
"За публикацию в Вестнике ЕНУ ФИО автора"
Provision on articles submitted to the journal "Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University. Chemistry. Geography. Ecology Series"
1. Purpose of the journal. Publication of carefully selected original scientific works in the fields of chemistry, geography, ecology.
2. An author who wishes to publish an article in a journal must submit the article in hard copy (printed version) in one copy, signed by the author to the scientific publication office (at the address: 010008, Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan, Satpayev St., 2. L.N. Gumilyov Eurasian National University, Main Building, room 408) and by e-mail [email protected] in Word, PDF and Tex format. At the same time, the correspondence between Tex-version, Word- version, PDF-version and the hard copy must be strictly maintained. And you also need to provide the cover letter of the author(s).
Language of publications: Kazakh, Russian, English.
3. Submission of articles to the scientific publication office means the authors’ consent to the right of the Publisher, L.N. Gumilyov Eurasian National University, to publish articles in the journal and the re-publication of it in any foreign language. Submitting the text of the work for publication in the journal, the author guarantees the correctness of all information about himself, the lack of plagiarism and other forms of improper borrowing in the article, the proper formulation of all borrowings of text, tables, diagrams, illustrations.
4. The volume of the article should not exceed 18 pages (from 6 pages).
5. Structureof the article GRNTI http://grnti.ru/
Initials and Surname of the author (s)
Full name of the organization, city, country (if the authors work in different organizations, you need to put the same icon next to the name of the author and the corresponding organization)
Author’s e-mail (s) Article title
Abstract (100-200 words, it should not contain a formula, the article title should not repeat in the content, it should not contain bibliographic references, it should reflect the summary of the article, preserving the structure of the article - introduction/ problem statement /goals/ history, research methods, results /discussion, conclusion).
Keywords (6-8 words/word combination. Keywords should reflect the main content of the article, use terms from the article, as well as terms that define the subject area and include other important concepts that make it easier and more convenient to find the article using the information retrieval system).
The main text of the article should contain an introduction/ problem statement/ goals/ history, research methods, results / discussion, conclusion. Tables, figures should be placed after the mention. Each illustration should be followed by an inscription. Figures should be clear, clean, not scanned.
In the article, only thoseformulas are numbered, to which the text has references.
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Bulletin of L.N. Gumilyov ENU, 2019, 2(127)
Allabbreviations, with the exception of those known to be generally known, must be deciphered when first used in the text.
Information onthe financial support of the article is indicated on the first page in the form of a footnote.
References
In the text references are indicated in square brackets. References should be numbered strictly in the order of the mention in the text. The first reference in the text to the literature should have the number [1], the second - [2], etc.
The reference to the book in the main text of the article should be accompanied by an indication of the pages used (for example, [1, 45 p.]). References to unpublished works are not allowed. Unreasonable references to unreviewed publications (examples of the description of the list of literature, descriptions of the list of literature in English, see below in the sample of article design).
At the end of the article, after the list of references, it is necessary to indicate bibliographic data in Russian and English (if the article is in Kazakh), in Kazakh and English (if the article is in Russian) and in Russian and Kazakh languages (if the article is English language).
Information about authors: surname, name, patronymic, scientific degree, position, place of work, full work address, telephone, e-mail - in Kazakh, Russian and English.
6. The article must becarefully verified. Articles that do not meet technical requirements will be returned for revision. Returning for revision does not mean that the article has been accepted for publication.
7. Work with electronic proofreading. Articles received by the Department of Scientific Publications (editorial office) are sent to anonymous review. All reviews of the article are sent to the author. The authors must send the proof of the article within three days. Articles that receive a negative review for a second review are not accepted.
Corrected versions of articles and the author’s response to the reviewer are sent to the editorial office. Articles that have positive reviews are submitted to the editorial boards of the journal for discussion and approval for publication.
Periodicity of the journal: 4 times a year.
8. Payment. Authors who have received a positive conclusion for publication should make payment on the following requisites (for ENU employees - 4,500 tenge, for outside organizations - 5,500 tenge):
Реквизиты:
1(РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "Банк ЦентрКредит"
БИК банка: KCJBKZKX ИИК: KZ978562203105747338 Кбе 16
Кпн 859- за статью
2)РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "Bank RBK"
Бик банка: KINCKZKA ИИК: KZ498210439858161073 Кбе 16
Кпн 859 - за статью
3)РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "ForteBank"
БИК Банка: IRTYKZKA ИИК: KZ599650000040502847 Кбе 16
Кпн 859 - за статью
4)РГП ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО "Народный Банк Казахстан"
БИК Банка: HSBKKZKX ИИК: KZ946010111000382181 Кбе 16
Кнп 859.
"За публикацию в Вестнике ЕНУ ФИО автора"
58
