KERUEN
M.O. ÁÝEZOV ATYNDAǴY ÁDEBIET
JÁNE ÓNER INSTITÝTYNYŃ
M.O. AUEZOV INSTITUTE
OF LITERATURE AND ART ИНСТИТУТ ЛИТЕРАТУРЫ И ИСКУССТВА ИМЕНИ
М.О.АУЭЗОВА
HABARSHYSY НERALD ВЕСТНИК
№2, 75-том
2022
ISSN 2078-8134
КЕРУЕН
ҒЫЛЫМИ ЖУРНАЛЫ
№2, 75-том 2022
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ
ӘДЕБИЕТ ЖӘНЕ ӨНЕР ИНСТИТУТЫ
2005 жылы құрылған
ISSN 2078-8134
КЕРУЕН
НАУЧНЫЙ ЖУРНАЛ
№2, том 75 2022
ИНСТИТУТ ЛИТЕРАТУРЫ И ИСКУССТВА ИМ. М.О.АУЭЗОВА
основан в 2005 году
ISSN 2078-8134
KERUEN
SCIENTIFIC JOURNAL
№2, 75 vol 2022
M.O.AUEZOV INSTITUTE OF LITERATURE AND ART
founded in 2005
Ғылыми журнал Ғылыми журнал 2005 жылдан бері шығады.
Құрылтайшысы және баспагері:
М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты Редакция мен баспагер
мекен жайы:
Заңды мекен-жайы: Қазақстан, Алматы қ. Шевченко к-сі, 28,
050010,
Нақты мекен-жайы: Қазақстан, Алматы қ. Құрманғазы к-сі, 29,
2-қабат, 050010, Тел .: +7 (727) 272-74-11,
+7 (727) 300-32-45.
Электрондық пошта:
[email protected], [email protected] . ISSN 2078-8134 Жылына 4 рет жарық көреді.
Журнал 2005 жылғы 24 наурызда Қазақстан Республикасының Мәдениет,
ақпарат және спорт министрлігі, Ақпарат және мұрағат комитетінде тіркелген.
Тіркеу куәлігі: 2005 жылғы 24 наурыздағы №5844-Ж.
«КЕРУЕН»
№2, 75-том, 2022
Бас редактор:
МАТЫЖАНОВ Кенжехан Ісләмжанұлы, филология ғылымдарының докторы, ҚР ҰҒА корреспондент мүшесі, М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының бас директоры (Алматы, Қазақстан)
Бас редактордың орынбасарлары:
Ғылыми редактор:
ҚАЛИЕВА Альмира Қайыртайқызы, фило- логия ғылымдарының кандидаты, М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты бас директорының ғылым жөніндегі орынбасары (Алматы, Қазақстан)
Жауапты редактор:
СҰЛТАН Ертай, PhD, М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты бас директорының орынбасары (Алматы, Қазақстан)
Научный журнал Журнал издается с 2005
года.
Учредитель и издатель:
Институт литературы и искусства
им. М.О. Ауэзова.
Адрес редакции и издателя:
Юридический адрес:
Казахстан, г. Алматы, ул.
Шевченко 28, 050010, Фактический адрес: Казахстан, г. Алматы, ул. Курмангазы 29,
2 этаж. 050010, Тел.: +7 (727) 272-74-11,
+7 (727) 300-32-45.
Email: [email protected], [email protected].
ISSN 2078-8134 Выходит 4 раза в год Журнал зарегистрирован
24 марта 2005 года в Комитете информации и архивов Министерства культуры, информации и
спорта
Республики Казахстан.
Свидетельство о регистрации:
24 марта 2005 г. №5844-Ж.
«КЕРУЕН»
№2, том 75, 2022
Главный редактор:
МАТЫЖАНОВ Кенжехан Слямжанович, доктор филологических наук, член-корреспон- дент НАН РК, генеральный директор Института литературы и искусства им. М.О. Ауэзова (Алматы, Казахстан)
Заместители главного редактора:
Научный редактор:
КАЛИЕВА Альмира Кайыртаевна, кандидат филологических наук, заместитель по науке генерального директора Института литературы и искусства им. М.О. Ауэзова (Алматы, Казахстан).
Ответственный редактор:
СУЛТАН Ертай, PhD, заместитель генераль- ного директора Института литературы и искусства им. М.О. Ауэзова (Алматы, Казахстан).
Scientific journal The journal has been
published since 2005
Constitutor and publisher:
M.O. Auezov Institute of Literature and Art Address of the editorial and
publishing office:
28, Shevchenko str., Almaty, 050010, Kazakhstan Tel.: +7 (727) 272-74-11,
+7 (727) 300-32-45.
E-mail: [email protected], [email protected].
ISSN 2078-8134 Published 4 times a year The journal was registered on March 24, 2005 in the Committee of Information and
Archives of the Ministry of Culture, Information and Sports
of the Republic of Kazakhstan.
Registration certificate: March 24, 2005 No. 5844-Zh.
«KERUEN»
№2, 75 vol, 2022
Editor-in-Chief:
MATYZHANOV Kenzhekhan Islamzhanovich, Doctor of Philology, Corresponding Member of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan, Director General of the Institute of Literature and Art named after MO Auezov (Almaty, Kazakhstan)
Deputy Editors-in-Chiefs:
Scientific editor:
KALIEVA Almira Kairtayevna, Candidate of Philological Sciences, Deputy Director General for Science of the M.O. Auezov Institute of Literature and Art (Almaty, Kazakhstan)
Editor-in-Chief:
SULTAN Yertay, PhD, Deputy Director General of the M.O. Auezov Institute of Literature and Art (Almaty, Kazakhstan)
РЕДАКЦИЯЛЫҚ АЛҚА:
БАС РЕДАКТОР:
МАТЫЖАНОВ Кенжехан Ісләмжанұлы, филология ғылымдарының докторы, ҚР ҰҒА корреспондент мүшесі, М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының бас директоры (Алматы, Қазақстан)
Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57216628445
БАС РЕДАКТОРДЫҢ ОРЫНБАСАРЫ:
СҰЛТАН Ертай, PhD, М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты бас директорының орынбасары (Алматы, Қазақстан)
Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57216705450
РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫНЫҢ МҮШЕЛЕРІ:
ОМАРОВ Бауыржан Жұмаханұлы, филология ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі, Қазақстан Республикасы Президентінің кеңесшісі (Нұр-Сұлтан, Қазақстан)
Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57216859605
БАЗАРБАЕВА Зейнеп Мүслімқызы, филология ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі, Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының бас ғылыми қызметкері (Алматы, Қазақстан)
Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=56195378100
ЖОЛДАСБЕКОВА Баян Өмірбекқызы, филология ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ филология факультетінің деканы (Алматы, Қазақстан) Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57203201994
НЕГИМОВ Серік Нығметоллаұлы, филология
ғылымдарының докторы, профессор, Л. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті (Нұр-Сұлтан, Қазақстан) Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/results/
authorNamesList.uri?st1=NEGIMOV&st2=Serik&origin=search authorlookup
ТЕМІРБОЛАТ Алуа Берікбайқызы, филология ғылымдарының докторы, профессор, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ қазақ әдебиеті және әдебиет теориясы кафедрасының меңгерушісі (Алматы, Қазақстан) Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=56148996000
НҰРҒАЛИ Қадиша Рүстембековна, филология ғылымдарының докторы, профессор,
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің орыс филологиясы кафедрасы меңгерушісі
(Нұр-Сұлтан, Қазақстан)
Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=55915843100
ОРДА Гүлжахан Жұмабердіқызы, филология ғылымдарының докторы, доцент, М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының бас ғылыми қызметкері (Алматы, Қазақстан)
Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57192676955
ҚАЛИЕВА Алмира Қайыртайқызы, филология ғылымдарының кандидаты, М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты бас директорының ғылым жөніндегі орынбасары (Алматы, Қазақстан)
Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57213160949
АНАНЬЕВА Светлана Викторовна, филология
ғылымдарының кандидаты, доцент, М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының жетекші ғылыми қызметкері (Алматы, Қазақстан)
Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/results/
authorNamesList.uri?st1=ANANYEVA&st2=Svetlana&origin=se archauthorlookup
ҚЫДЫР Төрәлі Еділбайұы, филология ғылымдарының кандидаты, доцент, М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының жетекші ғылыми қызметкері
(Алматы, Қазақстан)
Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57216896393
ШӘРІПОВА Диляра Сафарғалиқызы, өнертану кандидаты, доцент, М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының жетекші ғылыми қызметкері (Алматы, Қазақстан)
Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57192097133
ОМАРОВА Ақлима Қайырденқызы, өнертану
кандидаты, доцент, Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы (Алматы, Қазақстан)
Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57210747041
ҚАЗТУҒАНОВА Айнұр Жасанбергенқызы, өнертану кандидаты, доцент, М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының жетекші ғылыми қызметкері
(Алматы, Қазақстан)
Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57210749637
ТҰРМАҒАМБЕТОВА Бақыт, өнертану кандидаты,
Х. Досмұхамедов атындағы Атырау университетінің доценті (Атырау, Қазақстан)
Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57212550200
ЖҮНДІБАЕВА Арай Қанапияқызы, PhD, қауымдастырылған профессор, Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық Білім Академиясының Қазақ тілі, Қазақ әдебиеті, Қазақстан тарихы зертханасының меңгерушісі (Нұр-Сұлтан, Қазақстан) Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=55912694100
ДАУТОВА Гульназ Рахымқызы, PhD, қазақ әдебиеті және әдебиет теориясы кафедрасының оқытушысы
(Алматы, Қазақстан)
Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57192094749
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ РЕДАКЦИЯЛЫҚ КЕҢЕС:
БАГНО Всеволод Евгеньевич, филология ғылымдарының докторы, профессор, Ресей Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі (Санкт-Петербург, Ресей) Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=55788979100
КЕНДІРБАЙ Гүлнар Турабекқызы, тарих ғылымдарының докторы, Колумбия университетінің профессоры (Нью-Йорк, АҚШ)
Профиль сілтемесі: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=25226509300
CHAMORRO Antonio Chicharro, ғылым докторы, философия жане қолжазба факультетінің профессоры (Гранада, Испания) H =2КРАСОВСКАЯ Аксиния, филология ғылымдарының докторы, профессор, Бухарест Университеті (Бухарест, Румыния) H =1
НИКОЛАС Мари, филология ғылымдарының докторы, профессор, Лихай Университеті (Пенсильвания, АҚШ) H = 1
РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ:
ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР:
МАТЫЖАНОВ Кенжехан Слямжанович, доктор филологических наук, член-корреспондент НАН РК, генеральный директор Института литературы и искусства им. М.О. Ауэзова (Алматы, Казахстан) Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57216628445
ЗАМЕСТИТЕЛЬ ГЛАВНОГО РЕДАКТОРА:
СУЛТАН Ертай, PhD, заместитель генерального директора Института литературы и искусства им. М.О. Ауэзова (Алматы, Казахстан)
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57216705450
ЧЛЕНЫ РЕДАКЦИОННОЙ КОЛЛЕГИИ:
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57213160949
ОМАРОВ Бауыржан Жумаханович, доктор филологических наук, профессор, академик НАН РК, советник Президента Республики Казахстан (Нур-Султан, Казахстан)
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57216859605
БАЗАРБАЕВА Зейнеп Муслимовна, доктор филологических наук, профессор, академик НАН РК, главный научный сотрудник Института языкознания имени Ахмета Байтурсынова (Алматы, Казахстан)
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=56195378100
ЖОЛДАСБЕКОВА Баян Омирбековна, доктор
филологических наук, профессор, член-корреспондент НАН РК, декан филологического факультета КазНУ им. Аль- Фараби (Алматы, Казахстан)
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57203201994
НЕГИМОВ Серик Ныгметоллаевич, доктор филологических наук, профессор кафедры
казахской литературы Евразийского Национального университета им. Л.Н. Гумилева (Нур-Султан, Казахстан) Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/results/
authorNamesList.uri?st1=NEGIMOV&st2=Serik&origin=search authorlookup
ТЕМИРБОЛАТ Алуа Берикбаевна, доктор филологических наук, профессор, заведующая кафедрой казахской литературы и теории литературы КазНУ им. Аль-Фараби (Алматы, Казахстан)
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=56148996000
НУРГАЛИ Кадиша Рустембековна, доктор
филологических наук, профессор, заведующая кафедрой русской филологии Евразийского Национального университета им. Л.Н.Гумилева (Нур-Султан, Казахстан) Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=55915843100
ОРДА Гульжахан Жумабердыевна, доктор
филологических наук, доцент, главный научный сотрудник Института литературы и искусства им. М.О. Ауэзова (Алматы, Казахстан)
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57192676955
КАЛИЕВА Альмира Кайыртаевна, кандидат филологических наук, заместитель по науке генерального директора Института литературы и искусства им. М.О. Ауэзова (Алматы, Казахстан)
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57213160949
АНАНЬЕВА Светлана Викторовна, кандидат филологических наук, доцент, ведующий научный сотрудник Института литературы и искусства им. М.О.
Ауэзова (Алматы, Казахстан)
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/results/
authorNamesList.uri?st1=ANANYEVA&st2=Svetlana&origin=se archauthorlookup
КЫДЫР Торали Едилбай, кандидат филологических наук, доцент, ведущий научный сотрудник Института литературы и искусства им. М.О. Ауэзова (Алматы, Казахстан)
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57216896393
ШАРИПОВА Диляра Сафаргалиевна, кандидат искусствоведения, доцент, ведущий научный сотрудник Института литературы и искусства им. М.О. Ауэзова (Алматы, Казахстан)
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57192097133
ОМАРОВА Аклима Каирденовна, кандидат искусствоведения, доцент Казахской национальной консерватории имени Курмангазы (Алматы, Казахстан) Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57210747041
КАЗТУГАНОВА Айнур Жасанбергеновна, кандидат искусствоведения, доцент, ведущий главный сотрудник Института литературы и искусства им. М.О. Ауэзова (Алматы, Казахстан)
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57210749637
ТУРМАГАМБЕТОВА Бахыт Жолдыбаевна, кандидат искусствоведения, музыковед, доцент кафедры музыки и искусства Атырау Университет им. Х.Досмухамедова (Атырау, Казахстан)
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57212550200
ЖУНДИБАЕВА Арай Канапиевна, PhD, ассоциированный профессор, заведующий лабораторией казахского языка, казахской литературы, истории Казахстана Национальной академии образования имени И. Алтынсарина
Нур-Султан, Казахстан)
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=55912694100
ДАУТОВА Гульназ Рахимовна, PhD, преподаватель кафедры казахской литературы и теории литературы (Алматы, Казахстан)
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57192094749
МЕЖДУНАРОДНЫЙ РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ:
БАГНО Всеволод Евгеньевич, доктор филологических наук, профессор, член-корреспондент Российской академии наук (Санкт-Петербург, Россия)
Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=55788979100
КЕНДИРБАЙ Гульнар Турабековна, доктор исторических наук, профессор Колумбийского университета (Нью-Йорк, США) Ссылка на профиль: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=25226509300
CHAMORRO Antonio Chicharro, доктор наук, профессор Гранадского университета, заведующий факультета философии и рукописи (Гранада, Испания) H =2 КРАСОВСКАЯ Аксиния, доктор филологических наук, профессор, Бухарестский университет (Бухарест, Румыния) H = 1
НИКОЛАС Мари, доктор филологических наук, профессор, Университет Лихай (Пенсильвания, США) H = 1
EDITORIAL BOARD
EDITOR-IN-CHIEF:
MATYZHANOV Kenzhekhan Slyamzhanovich, Doctor of Philology, Corresponding Member of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan, General director of the M.O.Auezov Institute of Literature and Art (Almaty, Kazakhstan) Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57216628445 DEPUTY EDITOR-IN-CHIEF:
SULTAN Yertay, Ph.D., Vice-general director of M.O.Auezov Institute of Literature and Art (Almaty, Kazakhstan) Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57216705450
MEMBERS OF THE EDITORIAL BOARD:
OMAROV Bauyrzhan Zhumakhanovich, Doctor of Philology, Professor, Academician of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan, President's advisor of the Republic of Kazakhstan (Nur-Sultan, Kazakhstan)
Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57216859605
BAZARBAYEVA Zeynep Muslimovna, Doctor of Philology, Professor, Academician of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan, Chief Researcher of the Akhmet Baitursynov Institute of Linguistics (Almaty, Kazakhstan) Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=56195378100
ZHOLDASBEKOVA Bayan Omirbekovna, Doctor of Philology, Professor, Corresponding Member of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan, Dean of the Philological Faculty of Al-Farabi Kazakh National University
(Almaty, Kazakhstan)
Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57203201994
NEGIMOV Serik Nygmetollayevich, Doctor of Philology, Professor of the Department of Kazakh Literature of L.Gumilev Eurasian National University (Nur-Sultan, Kazakhstan) Profile link: https://www.scopus.com/results/authorNamesList.
uri?st1=NEGIMOV&st2=Serik&origin=searchauthorlookup TEMIRBOLAT Alua Berikbayevna, Doctor of Philology, Professor, Head of the Department of Kazakh Literature and Literary Theory of Al-Farabi Kazakh National University (Almaty, Kazakhstan)
Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=56148996000
NURGALI Kadisha Rustembekovna, Doctor of Philological Sciences, Professor, Head of the Department of Russian Philology L.N. Gumilyov Eurasian National University
(Nur-Sultan, Kazakhstan)
Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=55915843100
ORDA Gulzhakhan Zhumaberdyevna, Doctor of Philology, Associate Professor, Chief Researcher of the M. O. Auezov Institute of Literature and Art (Almaty, Kazakhstan) Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57192676955
KALIYEVA Almira Kairtayevna, Candidate of Philological Sciences, Deputy Director General for Science of the M.O.
Auezov Institute of Literature and Art (Almaty, Kazakhstan) Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57213160949
ANANYEVA Svetlana Viktorovna, Candidate of Philological Sciences, Associate Professor, Leading Researcher of the M.O.Auezov Institute of Literature and Art (Almaty, Kazakhstan) Profile link: https://www.scopus.com/results/authorNamesList.
uri?st1=ANANYEVA&st2=Svetlana&origin=searchauthorlookup
KYDYR Torali Edilbay, Candidate of Philological Sciences, Associate Professor, Chief Researcher of the M. O. Auezov Institute of Literature and Art (Almaty, Kazakhstan) Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57216896393
SHARIPOVA Dilyara Safargalievna, Candidate of Art History, Associate Professor, Leading Researcher at the M. O. Auezov Institute of Literature and Art (Almaty, Kazakhstan) Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57192097133
OMAROVA Aklima Kairdenovna, Candidate of Art History, Associate Professor, Kurmangazy Kazakh National Conservatory (Almaty, Kazakhstan)
Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57210747041
KAZTUGANOVA Ainur Zhasanbergenovna, Candidate of Art History, Associate Professor, Leading Researcher of the M. O.
Auezov Institute of Literature and Art (Almaty, Kazakhstan) Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57210749637
TURMAGAMBETOVA Bakhyt Zholdybayevna, Candidate of Art History, Senior lecturer at the Department of Music and Art of H.Dosmukhamedov Atyrau University (Atyrau, Kazakhstan) Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57212550200
ZHUNDIBAYEVA Arai Kanapievna, PhD, Associate Professor, Head of the Laboratory of the Kazakh language, Kazakh Literature, History of Kazakhstan of the I. Altynsarin National Academy of Education (Nur-Sultan, Kazakhstan)
Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=55912694100
DAUTOVA Gulnaz Rakhimovna, PhD, Lecturer, Department of Kazakh Literature and Literary Theory (Almaty, Kazakhstan) Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=57192094749
INTERNATIONAL EDITORIAL COUNCIL:
BAGNO Vsevolod, Doctor of Philology, Professor, Corresponding Member of the Russian Academy of Sciences (Saint Petersburg, Russia)
Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=55788979100
KENDIRBAY Gulnar Turabekovna, Doctor of Historical Sciences, Professor of Columbia University (New York, USA) Profile link: https://www.scopus.com/authid/detail.
uri?authorId=25226509300
CHAMORRO Antonio Chicharro, Doctor of Sciences, Professor of Granada University, Head of the Faculty of Philosophy and Manuscript (Granada, Spain)
H =2KRASOVSKAYA Aksinia, Doctor of Philology, Professor, Bucharest University (Bucharest, Romania)
H = 1
NIKOLAS Mary, Doctor of Philology, Professor, Lehigh University (Pennsylvania, USA)
H = 1
МАЗМҰНЫ
Бас редактордың алғы сөзі...14
Әдебиеттану Әзібаева Б.У. «Қазақтың киіз үйі» заттық коды: генезисі мен семантикасы...17
Керим Ш., Жеменей И. Әбу Насыр Мүбашшир ат-Таразидің «Йадгар Зандан иа aйней жаһан» («Түрме естелігі немесе әлем айнасы») атты мәснәуиі...33
Орда Г.Ж. Қазіргі қазақ балалар поэзиясындағы дәстүр ұласуы......48
Хамраев Ә.Т., Шагимолдина М.О. Тәуелсіздік дәуіріндегі қазақ әдебиеті әзірбайжан тілінде...64
Кенбаева А.З., Пангереев А.Ш., Мамбетова Г.Ж. Қарақалпақтың «Ер Зийуар» эпосындағы топонимдерді зерттеу...72
Медеубек С. Ұлттық ойындардың әлеуметтік-психологиялық астары...82
Ханкей Е. «Абай жолы» роман-эпопеясының «Қайтқанда» тарауының текстологиясы (қолжазба мен жарияланымдары бойынша)...93
Абилхамитқызы Р., Бегалиева Л.Б. Түркі әлеміндегі періштенің көркем бейнесі: кеше және бүгін...104
Қоштаева Г.Қ., Челик Я. Сиди Ахмедтің «Ташұқнама» дастаны түркі тілінде жазылған жәдігер...117
Ахметова А.М., Ахметова Г.М. Әлихан Жақсылық шығармашылығындағы адам мен әлем интерпретациясы...129
Кенжебекова Г.Ж., Сманов Б.Ө., Сөйлемез О. М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясындағы Абайдың діни бейнесі...143
Искакова Г.Ж., Рыспаева Д.С., Ахметова Г.С. Фольклор мәтіндерін аударудағы теориялық және практикалық мәселелер...151
Болатова Г.Ж., Мұхаметқали А.А. Философиялық прозадағы интермәтіннің экспрессивтік қызметі (Б.Момышұлы «След птицы в небе» романының негізінде)...166
Татиев Е.Е., Саркулова М.Ұ., Мухамедиева А.Б., Татиева М.Е. Қазақтың «Ұмай» мифтік әңгімесіне психоталдау...176
Салтақοва Ж.Т., Қоспағарова Ә.К. Қазақ эпостарының шежірелік сипаты...184
Мұрсалимова Н.М., Сманова Е.А. Жетісу ақындар айтысының жиналу тарихы (қолжазбалар негізінде)...193
Оралбек А. Халық ақыны Әбдіғали Сариевтің әдеби мұрасы...201
Мұрсал А. Ахметолла Қалиұлының «Арда алтай» романындағы психологизм...209
Жолдыбай О. Ойын-сауық ойындары: эволюция және заманауи көрініс...220
Абилдаева Қ.Н., Абишева Н.М., Тәжібаева Ш.А. Эрнест Хемингуэйдің «Шал мен теңіз» повесін оқыту...231
Мәдениеттану Жангужинова М.Е., Ербол А.Е., Құмарғалиева Н.Р. Сахналық костюм-креативті индустрия жағдайында сценографияның тәрбиелік құралы ретінде...241
Жумасеитова Г.Т., Мосиенко Д.М., Поваляшко Г.Н., Саитова Г.Ю. Қазақстандық балет өзін-өзі ұлттық анықтау ізденісінің ретроспективасында...259
Бекмагамбетова Ж.А., Бегалинова Г.А. Шығармашылық индустрия жағдайындағы Қазақстанның қазіргі кезеңіндегі музыкалық өнер...272
Қамзабекұлы О., Ахманов С.М., Рахымжанов Е.Т. Актердің қалыптасу жолындағы сахна тілінің маңызы...283
Әбікенов Ж.О., Енсеева В.Т. Пандемия жағдайының азаматтардың мәдениетіне әсері...294
Құрманбай Ұ.П., Ескендиров Н.Р. Қазақ театрындағы бүгінгі басқару үлгісі...308
СОДЕРЖАНИЕ
Обращение главного редактора...15
Литератураведение Азибаева Б.У. Предметный код культуры «Казахская юрта»: генезис и семантика...17
Керим Ш., Жеменей И. Маснави ученого-богослова Абу Насир Мубашшира ат-Тарази «Ядгар Зандан иа айней джахан» (Память о тюрьме или зеркало мира)...33
Орда Г.Ж. Продолжение традиций в современной казахской детской поэзии...48
Хамраев А.Т., Шагимолдина М.О. Казахская литература эпохи независимости на азербайджанском языке...64
Кенбаева А.З. Пангереев А.Ш. Мамбетова Г.Ж. Изучение топонимов в каракалпакском героическом эпосе «Ер Зийуар»...72
Медеубек С.М. Социально-психологические основы национальных игр...82
Ханкей Е. Текстология главы «Возвращение» романа-эпоса «Абай жолы» (по рукописи и публикациям)...93
Абилхамитқызы Р., Бегалиева Л.Б. Художественный образ ангела в тюркском мире: вчера и сегодня...104
Коштаева Г., Челик Я. Эпос Сиди Ахмеда "Ташукнама", написанный на тюркском языке...117
Ахметова А.М., Ахметова Г.М. Интерпретация человека и мира в творчестве Алихана Жаксылыка..129
Кенжебекова Г.Ж., Сманов Б.У., Сойлемез О. Религиозный образ Абая в романе-эпопее М. Ауэзова “Путь Абая”...143
Искакова Г.Ж., Рыспаева Д.С., Ахметова Г.С. Теоретические и практические проблемы перевода фольклорных текстов...151
Болатова Г.Ж., Мұхаметқали А.А. Экпрессивная функция интертекста в философской прозе (по роману «След птицы в небе» Б. Момышулы)...166
Татиев Е.Е., Саркулова М.У., Мухамедиева А.Б., Татиева М.Е. Психоанализ казахского мифического рассказа «Умай»...176
Салтакова Ж.Т. , Коспагарова А.К. Генеологический характер казахского эпоса...184
Мурсалимова Н.М., Сманова Е.А. История сбора айтыс состязании акынов Жетысу (на основе материалов рукописей)...193
Оралбек А. Литературное наследие народного поэта Абдигали Сариева...201
Мурсал А., Танжарикова А.В. Психологизм в романе Ахметолла Калиулы «Арда Алтай»...209
Жолдыбаев О.М. Развлекательные игры: эволюция и современный взгляд...220
Абилдаева К.Н., Абишева Н.М., Тажибаева Ш.А. Изучение повести Эрнеста Хемингуэя «Старик и море»...231
Культурология Жангужинова М.Е., Ербол А.Е, Кумаргалиева Н.Р. Cценический костюм – как воспитательный инструмент сценографии в условиях креативной индустрии...241
Жумасеитова Г.Т., Мосиенко Д.М., Поваляшко Г.Н., Саитова Г.Ю. Казахстанский балет в ретроспективе поиска национальной самоидентификации...259
Бекмагамбетова Ж.А., Бегалинова Г.А. Музыкальное искусство на современном этапе Казахстана в условиях креативной индустрии...272
Камзабекович О., Ахманов С.М., Рахымжанов Е.Т. Значимость сценической речи в становлении актера...283
Абикенов Ж.О., Енсеева В.Т. Влияние пандемической ситуации на культуру граждан...294
Курманбай У.П., Ескендиров Н.Р. Нынешняя модель управления в казахском театре...308
CONTENT
Editor-in-chief's address...16
Literary studies Azibayeva B.Y. The subject code of the “Azakh yurt” culture: genesis and semantics...17
Kerim Sh., Zhemeneу I. Masnavi of scholar-theologian Abu Nasir Mubashir at-Tarazi "Yadgar Zandan ia Aynei Jahan" (Memory of the Prison or the Mirror of the World)...33
Оrda G.Zh. Continuation of traditions in modern Kazakh children's poetry...48
Khamraev A.Т., Shagimoldina M.O. Kazakh literature of the independence era in the azerbaijani language...64
Kenbayeva A.Z., Pangereyev A.Sh., Mambetova G.Zh. The study of place names in the karakalpak heroic epos “Yer ziyuar”...72
Меdеubеk S.М. Socio-psychological background of national games...82
Khankey Y. Textology of the chapter "Return" of the epic novel "Abai Joli" (according to my manuscript and publication)...93
Abilkhamitkyzy R., Begalieva L.B. The artistic image of an angel in the Turkic world: yesterday and today....104
Koshtayeva G., Çelik Y. Sidi ahmed's epic "tashuknama" written in turkic language...117
Akhmetova A.M., Akhmetova G.M. Interpretation of Man and the World in the Creativity of Alikhan Zhaksylyk...129
Kenzhebekova G.Zh., Smanov B.O., Soylemez O. The religious image of Аbai in the epic novel by М. Auezov “Тhe way of Аbai”...143
Iskakova G.Zh., Ryspaeva D.S., Akhmetova G.S. Тheoretical and practical problems of translation of folk texts...151
Bolatova G.Zh., Mukhametkali A.A. Expressive function of intertextuality in the philosophical prose (based on the novel «Sled ptici v nebe» by B.Momyshuly)...166
Tatiev E.E., Sarkulova M.U., Kenispaev Zh.K., Mukhamedieva A.B., Tatieva M.E. Рsychoanalysis of the kazakh mythical story «Umai»...176
Saltakova Zh.T., Kospagarova A.K. Geneological character of the kazakh epos...184
Mursаlіmovа N.M., Smanova Е.A. History of the aitys collection by Zhetysu akyns (based on the manuscript)...193
Oralbek A. The literary heritage of the folk poet Abdigali Sariyev...201
Мursal А., Таnzharykhova А.В. Psychologism in Akhmetoll Kaliula's novel "Arda Altai"...209
Zholdybaev O.M. Entertainment games: evolution and modern look...220
Abildayeva K., Abisheva N., Tazhibaeva Sh. Study of Ernest Hemingway’s novel “The Old Man and the Sea”...231
Cultural studies Zhanguzhinova M.Ye., Yerbol A.Ye., Kumargalieva N.R. Stage costume - as an educational tool of scenography in the conditions of the creative industry...241
Zhumaseitova G.Т., Mosienko D.M., Povalyashko G.N., Saitova G.Y. Kazakh ballet in the retrospective of the search for national identity...259
Bekmagambetova Zh.A., Begalinova G.A. Musical art at the present stage of Kazakhstan the conditions of the creative industry...272
Khamzabekuly O., Akhmanov S.M., Rakhymzhanov E.T. Тhe role of stage language in the development of an actor...283
Abikenov Zh.O., Yenseyeva V.T. Тhe impact of the pandemic on the culture of citizens...294
Kurmanbay U.P., Eskendirov N.R. The current management model in the kazakh theater...308
MPHTИ 17.81.31
УДК 821.512.122; 82-3. https://doi.org/10.53871/2078-8134.2022.2-07
Ханкей Е.
М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты, Алматы қ., Қазақстан.
E-mail: [email protected] ORCID: 0000-0002-8879-8461
«АБАЙ ЖОЛЫ» РОМАН-ЭПОПЕЯСЫНЫҢ
«ҚАЙТҚАНДА» ТАРАУЫНЫҢ ТЕКСТОЛОГИЯСЫ (қолжазба мен жарияланымдары бойынша)
Аңдатпа. Қазіргі қазақ әдебиетінде М.Әуезов шығармашылығына жан-жақты зерттеулер жасалған.
Әдебиеттану ғылымы жазушы мұрасын түрлі бағытта әлі де зерттеп жатыр. Оның әдеби мұрасына текстологиялық салыстырулар кешенді жүргізілген. Атап айтсақ, М.Әуезов шығармаларының елу томдық толық жинағында бұл мәселеге айрықша тоқталған. Текстологиялық салыстырулар кең қамтылып, кешенді түрде жүргізілген. Алайда, әуезовтану саласында әлі де бұл бағытта салыстыру- лар жүргізуді қажет ететін еңбектер бар. Соның бірі – «Абай жолы» роман-эпопеясының текстология- сы. Бұл көлемді романның бірінші, екінші кітабының қолжазбасы сақталған. Осы түпнұсқа мен «Абай жолының» кейінгі негізгі басылымдарына жан-жақты салыстыру жұмысын жүргізу – бүгінгі уақыттағы өзекті мәселелердің бірі. Осы ғылыми мәселеге орай бұл мақалада қолжазба мен «Абай» романның әр жылдарда жарияланған сегіз түрлі басылымына өзара текстологиялық салыстырулар жүргізілді. Роман- да кездескен ықшамдалған, өңделген, қысқартылған мәтіндер автордың 1942, 1955 алты томдық, он екі томдық, жиырма томдық және де «Жазушы» мен «Жеті жарғы» баспалары әр жылы шығарған өзара кітаптарымен салыстырылады. Бұл текстологиялық зерттеу мақалада елу томдық толық жинақтың 22- томы «Қайтқанда» тарауындағы жекелеген сөздер мен сөз тіркестері 1939-1941 жылғы қолжазбадағы нұсқасымен салыстырулар жасалады. Жазушы бұл шығармасына қандай жөндеулер жүргізгені анықталады. Олар нақты мәтіндік мысалдармен көрсетіледі.
Кілт сөздер: қолжазба, түпнұсқа, роман, мәтін, текстология, теория, әдебиеттану.
Кіріспе. Текстологиялық салыстырулардың ғылыми принциптері жазылған, алай- да нақты үлгі болатын еңбектер көп емес және күн тәртібіндегі мәселе екені айтылып жүр (Әдебиеттану. Терминдер сөздігі, 1998:322). Осы саланың маманы: «Текстолога, занимающегося русской литературой нового времени, в подавляющем большинстве случаев интересуют в первую очередь рукописи самого автора и только прижизнен- ные издания его сочинений; все остальные рукописи и издания изучаемого им про- изведения будут его интересовать постольку, поскольку он у отражают этот первопе- чатный авторский текст или один из его вариантов и поскольку в них можно угадать
«авторский волю» (Лихачев, 1983: 44-45) дейді. Мұндағы «автор еркіндігі» мәселесі автордың бастапқы шығармашылық кезеңіндегі жеке шабытын көрсетеді және оның тарихи жолы қазіргі оқырманға жан-жақты мағұлұматтар береді.
Материалдар мен әдістер. М.О.Әуезовтің «Абай жолы» романының бірінші кіта- бы 1942 жылы «Қазақтың Біріккен Мемлекеттік Баспасынан» «Абай» (Тархи роман) деген атпен 397 бет көлемінде жарыққа шыққан. Бұл кітап жазушының тікелей өзі қатысып, басы-қасында болған басылымы әрі қолжазбамен сәйкес келетін тұстары
бар. Бірақ, түбегейлі қолжазбамен бірдей емес. Сонымен қатар, 1942 жылғы (бірін- ші том) бұл кітап екінші басылымында (1955) қысқартуларға ұшырайды. Мұны осы мақалада текстологиялық салыстырулар бойынша мәтіндік мысалдармен көрсетеміз.
Екінші – 1955 жылы Мұхтар Әуезовтің таңдамалы шығармаларының алты томдығы «Қазақтың Мемлекеттік көркем әдебиет баспасынан» шықты. Мұның бірінші томы «Абай» (Бірінші кітап) деген атпен 397 бет көлемінде жарияланды.
«Тарихи роман» (Мұхтар Әуезов. Т.1., 1955) деген атауы жоқ. Осы алты томдық та жазушының өзі қатысып, қолынан өткен басылымы деп есептеуге болады. Мұндағы өзгертулер, қысқартулар, стильдік жөндеулер мен қосымшалардың, т.б. барлығы да автордың араласуымен болған. Және, де бұл екі басылымда редакциялық алқа, анно- тация, түсініктер жоқ. Романның мәтіні ғана берілген.
Үшінші – 1968 жылы «Жазушы» баспасы шығарған Мұхтар Әуезов шығармаларының он екі томдығының төртінші томына «Абай жолы» деген атпен енді. «Абай жолы» (Бірінші кітап). Мәтін – 385 бет. Редекциялық алқа бес адам.
Ғылыми түсініктерді жазып, томды баспаға әзірлегендер: М.Бөжеев., Б.Сахариев.
Түсініктері – 10 бет. Аннотация жоқ.
Төртінші – 1979 жылы «Жазушы» баспасы шығарған Мұхтар Әуезовтің жиырма томдық шығармаларының үшінші томына «Абай» роман-эпопея» (Әуезов, Т.3., 1979) деп берілген. «Абай» (Бірінші кітап). Мәтін – 408 бет. Редакциялық алқа сегіз адам.
Ғылыми түсініктерді жазып, томды баспаға әзірлегендер: М.Бөжеев., Б.Сахариев.
Түсініктері – 11 бет. Аннотация жоқ. Бұл екі басылымды «Қазақ ССР Ғылым Акаде- миясы М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты» дайындаған.
Бесінші – Екі томдық. Әуезов Мұхтар. Абай жолы. Роман-эпопея. – Алматы: Жа- зушы, 1989. – Бірінші кітап. – 608 бет. Бір кітапқа екі томы топтастырылып берілген.
Мұның бірінші бөлімі, яғни бірінші томының мәтіні – 284 бет. Түсініктерін жазып, кітапты баспаға әзірлеген – Әкімов Талатбек. Түсініктері –12 бет. Анотация жоқ (Әуезов, 1989).
Алтыншы – Төрт томдық. Әуезов Мұхтар. Абай жолы: Роман-эпопея. – Алматы:
«Жеті жарғы», 1997. 1-кітап: Абай. – 320 бет. Алғы сөзі – 7 бетке жуық. Мәтіні – 292 бет. Түсінігі – 10 бет.
Алғы сөзін және түсініктерін жазып, баспаға әзірлеген филология ғылымдары- ның кандидаты Талатбек Әкімов. Жауапты редакторы филология ғылымдарының кандидаты Тұрсын Жұртбаев.
«Ұлы суреткер Мұхтар Әуезовтің 100 жылдық мерейтойы қарсаңындағы бұл басылымы шығарманың о бастағы түпнұсқа мәтіні бойынша тұңғыш рет қалпына келтіріліп, өзгерту, қысқартуларсыз толық жарияланып отыр» (Әуезов Мұхтар. Т.1., 1997) деген аннотациясы бар.
1997 жылғы 1-ші кітаптың түсініктерінде қолжазбамен салыстырылғаны айты- лады. Бірақ, біз көрсеткен (төменде) мәтіндер бұнда жоқ. Жалпы, бұл басылым да негізінен жазушының 1955-тен бастап, 1989 жылға дейінгі кітаптарымен сәйкес келеді. Елу томдық толық жинақпен де бірдей. Ішінара кездескен өзгешеліктерді текстологиялық салыстыру барысында көрсетеміз: қолжазба және 1942 жылғы ба- сылыммен сәйкес тұстарын. (Онда да бір-екі мысал ғана кездесті.) Ал түсініктері
бәрінде бірдей деуге болады. Тек 1997-дегі түсініктерде 1989-ға қосылған тұстар та- раулар бойынша жеке-жеке берілген. Мысалы, «Қайтқанда» деп жеке. Бұның себебі 1989 жылғы «Жазушы» баспасы шығарған басылымға 1997 жылғы төрт томдықта қандай толықтырулар енгізілгенін шағын мысалдармен көрсеткен. Жалпы, түсінік дегеніміз – текстологиялық жұмысқа жатады. Бірақ, мұндағы аздаған мысалдар үлкен ауқымдағы салыстыруларды бере алмаған. Негізінен әуезовтанушы-ғалым Т.Әкімовтің осы бағыттағы істеген еңбектерін басшылыққа аламыз. Бір өкініштісі, ғалымның жүргізген кешенді текстологиялық жұмысының дерегі қолымызда жоқ.
Ғалым бұл бағытта түбегейлі салыстырулар жүргізген сияқты, бірақ баспа бетінде жарық көрмеген. Қолжазбасы бар ма, сақталған ба, бұны анықтау, ғылыми этикаға сай сілтеме жасау мүмкін болмады.
Жетінші – М.Әуазов шығармаларының елу томдық толық жинағының 22-томына
«Абай жолы» роман-эпопеясының бірінші кітабы енген. 2005 жылы «Жібек жолы»
баспа үйі шығарған бірінші томның мәтіні – 396 бет. Ғылыми түсініктемесін жазған – Т.Әкім. Көлемі – 23 бет.
Сегізінші – «Жазушы» баспасынан 2007 жылы «Абай жолы» роман-эпопеясының бірінші кітабы шыққан. Көлемі – 365 бет. Түсінік жоқ. Кітаптың аннотациясын- да: «Роман-эпопея түпнұсқа бойынша түзетіліп, қалпына келтірілген басылымы бойынша жарияланып отыр» деген анықтама бар. Жалпы, «Жазушы» баспасы он екі томдықтан бастап (1968 жылдан), «Абай жолын» кезең-кезеңімен шығарып келе жатыр. Өткен жылы да жарық көрді. Біз барлығын түгел тізіп, текстологиялық салы- стырулар жүргізбейміз. Негізгі дегендері жоғарыда көрсетілді. Мұндағы бір мәселе, текстологиялық жұмыстың принциптеріне сай, «Жазушы» баспасының: «түпнұсқа бойынша түзетіліп, қалпына келтірілген» (Әуезов М. Т.1., 2007:2) деген аңдатпасы тудыратын ғылыми сұрақ. Қайдан, қандай және кім? «Түпнұсқа бойынша» және
«қалпына келтірілген басылым» деген сөздің дерегі қайда? Қолжазба ма, егер қолжазба болса, оның нөмірі, қалпына келтірілген сөздер немесе сөйлемдер, бүтін мәтіндер және оны жүргізген адамның нақты аты-жөні болуы. Бұл бағытта ешбір дерек жоқ. Рас, «Жазушы» баспасы «Абай жолын» жалпы оқырман үшін жарыққа шығарып отыр. Текстологиясын жасау, көрсету баспаның міндеті емес. Демек, жоғарыдағыдай аңдатпа беру де оларға шарт болмауға тиіс еді. Мұндағы мәселе – қолжазба бойынша («түпнұсқа бойынша» дейді) «түзетулер» жасалмағанын ескер- теміз. Төменде қолжазба бойынша жүргізілген текстологиялық салыстырулар соны дәлелдейді. Ал «қалпына келтірілген басылымы бойынша жарияланып отыр» деген сөзді түсіну қиын. Ол қандай «қалпына келтірілген басылым?» Бір сөйлемде қайшы екі ұғым туындаған: «түпнұсқа бойынша» және «қалпына келтірілген басылымы бойынша» дейтін. Қайсысы? Қандай басылым? Нақты дерек жоқ.
Тоғызыншы – бұл түпнұсқа. М.Әуезовтің қолжазба мұрасы бойынша ғылыми си- паттамасы: ЛММА. Кпр-1, №1 папка. Мұхтар Әуезов. «Абай». Роман. Араб әрпінде жазылған автограф-қолжазба. Бірінші кітап. 1939-1941 жыл. 231 – бет. Күлгін си- ямен араб әрпінде жазылған автограф. Сөйлемдер автордың өз қолмен сызылған.
Кейбір беттерде көк сиямен қайта жазылған, қосылған жерлері кездеседі. Бірнеше парақта бұрын машинкада басылған басқа мәтіндер бар, қолжазба осының екінші