республиканский журнал

республикалық

журналы республиканский

журнал

2000 жылдан бастап шығарылады

Мерзімділігі жылына 4 рет Издается с 2000 года

Периодичность 4 раза в год

Журнал Қазақстан Республикасының Инвести- циялар және даму министрлігінің жанындағы Байланыс, ақпараттандыру және ақпарат комитетінде тіркелген (тіркеу куәлігі № 15375–ж 27.05.2015 ж.)

Журнал зарегистрирован в Комитете свя- зи, информатизации и информации при Министерстве по инвестициям и разви- тию Республики Казахстан (регистрационное свидетельство № 15375–ж от 27.05.2015 г.)

МЕНШІК ИЕСІ

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті» Республикалық мемлекеттік кәсіпорны (Қарағанды қаласы)

СОБСТВЕННИК

Республиканское государственное предприятие

«Карагандинский государственный технический университет» Министерства образования и науки Республики Казахстан (г. Караганда)

Главный редактор М.К. Ибатов

ректор, д-р техн. наук, профессор

Редакционный совет

Ибатов М.К. ректор, академик КазНАЕН, иностранный член Академии горных наук РФ, д-р техн. наук, проф. (председатель)

Исагулов А.З. первый проректор, академик МАИН, КазНАЕН, НАН ВШК, д-р техн. наук, проф. (зам. председателя)

Фешин Б.Н. профессор кафедры автоматизации производственных процессов, академик МАИН, д-р техн. наук, проф. (ответственный секретарь) Ахметжанов Б. зав. кафедрой экономики предприятия, академик МЭАЕ,

д-р экон. наук, проф.

Байджанов Д.О. профессор кафедры строительных материалов и технологий, академик МАИН, д-р техн. наук, проф.

Брейдо И.В. зав. кафедрой автоматизации производственных процессов, академик МАИН, академик КазНАЕН, д-р техн. наук, проф.

Выжва С.А. проректор по научной работе, зав. кафедрой геофизики КНУ им. Т. Шевченко, д-р геол. наук, проф.

Дрижд Н.А. профессор кафедры разработки месторождений полезных ископаемых, д-р техн. наук, проф.

Ермолов П.В. зав. лабораторией ИПКОН, академик НАН РК, д-р геол.-минер. наук, проф.

Жетесова Г.С. проректор по стратегическому развитию, академик КазНАЕН, д-р техн. наук, проф.

Кошебаева Г.К. профессор кафедры экономики и менеджмента предприятия, д-р экон. наук, проф.

Левицкий Ж.Г. профессор кафедры рудничной аэрологии и охраны труда, д-р техн. наук, проф.

Малыбаев С.К. профессор кафедры промышленного транспорта, д-р техн. наук, проф.

Нургужин М.Р. президент АО «Национальная компания «Казахстан гарыш сапары», академик НИА РК, МАИН, чл.-кор. АН ВШК, д-р техн. наук, проф.

Ожигин С.Г. проректор по научной работе, иностранный член Академии горных наук РФ, д-р техн. наук, проф.

Пак Ю.Н. руководитель УМО, академик КазНАЕН, д-р техн. наук, проф.

Пивень Г.Г. почетный ректор, академик МАН ВШ, академик АЕН РК, д-р техн. наук, проф.

Портнов В.С. профессор кафедры геологии и разведки месторождений полезных ископаемых, академик МАИН, д-р техн. наук, проф.

Смирнов Ю.М. зав. кафедрой физики, академик МАИН, д-р техн. наук, проф.

Тутанов С.К. профессор кафедры высшей математики, академик МАИН,

д-р техн. наук, проф.

3

СОДЕРЖАНИЕ

РАЗДЕЛ 1. ПРОБЛЕМЫ ВЫСШЕЙ ШКОЛЫ ...5 НҰРМАҒАНБЕТОВА М.С., ӘБІЛДАЕВА Г.Б., БАЙЖҰМАНОВА Н.С., ГОТТИНГ В.В. Бeйіндік мeктeптepдің

оқy пpоцecіндe оқyшылapдың пeдaгогикaлық бaқылayын ұйымдacтыpyдың epeкшeліктepі...5 ТУЛУПОВА С.А. Новое качество образования – основа модернизации человеческого капитала ...9

РАЗДЕЛ 2. МАШИНОСТРОЕНИЕ. МЕТАЛЛУРГИЯ ...13 БОЧЕНИН В.И., ПОВЕРНИКОВА С.Д. Разработка оборудования и технологии для плазменной

наплавки шеек опорных валков стана холодной прокатки ...13 СТЕБЛЕЦКАЯ А.В., НИКОНОВА Т.Ю., ЖАРКЕВИЧ О.М. Проектирование и внедрение вакуумной

линии на участке процесса доения ...18 БЛЯЛ Е.Н., ЖАРКЕВИЧ О.М., НИКОНОВА Т.Ю. Применение методики 8D-анализа на предприятии

ТОО «КарГорМаш-М» ...23 ДАНДЫБАЕВ Е.С., НИКОНОВА Т.Ю., МИХЕЕВ С.С. Анализ применения антифрикционных

материалов в конструкции шарнирных соединений палец – втулка ...28 ИСАГУЛОВ А.З., ИБАТОВ М.К., КВОН Св.С., КУЛИКОВ В.Ю., КУРИПКО С.А. Производство

антикоррозионных покрытий с использованием галлуазитовых нанотрубок ...31 КИМ С.В., КИМ В.А., БОГОЯВЛЕНСКАЯ О.А., КУДАРИНОВ С.Х., ОРЛОВА В.В., ОРЛОВ А.С.

Исследование процесса полукоксования углей для получения бездымного топлива ...34 ИСАГУЛОВ А.З., ИБАТОВ М.К., ТАЖИБЕКОВА К.Б., ДОСТАЕВА А.М., ЩЕРБАКОВА Е.П. Внедрение

в производство антикоррозионных покрытий с использованием галлуазитовых нанотрубок ...38

РАЗДЕЛ 3. ГЕОТЕХНОЛОГИИ. БЕЗОПАСНОСТЬ ЖИЗНЕДЕЯТЕЛЬНОСТИ ...41 СТАРОСТИНА О.В., ДОЛГОНОСОВ В.Н., АБУЕВА Е.В., ОЖИГИН С.Г. Оценка рисков обрушений

уступов верхних горизонтов стационарного борта разреза «Богатырь» и разработка

рекомендаций по обеспечению их устойчивости ...41 ДРИЖД Н.А., МУСИН Р.А., ВОЛКОЛОВСКИЙ Д.В., БАЛНИЯЗОВА Г.М. Технология бурения скважин

с гидроразрывом угольных пластов Карагандинского угольного бассейна ...47 ЕРМОЛОВ П.В., МУСИНА Е.В., ПОРТНОВ В.С. Геологическая позиция и возраст регионально

метаморфизованных пород Иртышской зоны смятия ...53 ДЁМИН В.Ф., ТОМИЛОВ А.Н., ТОМИЛОВА Н.И. Разработка автоматизированной системы

проектирования технологических схем проведения горных выработок ...58 КУДРЯВЦЕВ С.С., ЕМЕЛИН П.В., АМИРОВ А.Ж., НУРГАЛИЕВА А.Д., РАХИМБЕРЛИНА А.А. Нормативная

и законодательная базы в области обеспечения экологической безопасности и управления рисками

на химических производствах ...63 ШЕРЕМБАЕВА Р.Т., ОМАРОВА Н.К., ЦЕШКОВСКАЯ Е.А., ТУКТЫБАЕВА А.Е. Реагент НС-73 при флотации

сульфидных медных руд ...68 АМАНЖОЛОВ Ж.К., ЖОЛМАҒАМБЕТОВ Н.Р., СЫЗДЫҚБАЕВА Д.С., ЖҰМАБЕКОВ М.Н., АМИРГАЛИНА А.Қ.

Көмір шахталарында өндірістік жарақат алу себептерін зерттеу ...72 МЕДЕУБАЕВ Н.А., ОРОЗОВ К.К., ЖУМАШЕВА З., ЖОЛМАГАМБЕТОВ Н.Р., РАХИМБЕРЛИНА А.А.

Исследование запыленности воздуха при ведении технологических операций ...77

4

РАЗДЕЛ 4. СТРОИТЕЛЬСТВО. ТРАНСПОРТ ...81

ЖАКУЛИН А.С., ЖАКУЛИНА А.А., НЕФЕДОВ В.Н., ТУНГАТАРОВ А.М., ПОПОВ Н.И. Влияние напряженно-деформированного состояния грунтов на подпорную стену ...81

ҚОЖАС А.К., КАЛАЧЕВА С.А., ТӨЛЕУБАЕВА Ш.Б., МУХАМЕДЖАНОВА А.Т. Деформационные швы в конструкции пола и инновационные методы их устройства ...87

БАКИРОВА Д.Г., КРОПАЧЕВ П.А., АБИЛЬДИН С.К., ТУНГЫШБАЕВА С.Ж., КАЛМАГАМБЕТОВА А.Ш. Исследование причин сводообразования бункеров ...91

ЫНТЫҚОВ Т.С., ЖҰМАБЕКОВ А.Т. Қазақстан Республикасында жол-көлік оқиғаларына автокөлік құралдарының техникалық жағдайының әсері ...96

КАДЫРОВ А.С., СУЛЕЕВ Б.Д., ГЕОРГИАДИ И.В., КУКЕШЕВА А.Б. Методика экспериментальных исследований гидравлического привода фрезерного щелереза ...100

ГАНЮКОВ А.А., ГЕОРГИАДИ И.В. Расчет и проектирование элементов конструкции мобильного путепровода ...104

КАДЫРОВ А.С., КАРСАКОВА А.Ж., КУКЕШЕВА А.Б. Установление критериев подобия экспериментального исследования гидропривода машины ВПО-3000 ...112

РАЗДЕЛ 5. ЭКОНОМИКА ...116

АХМЕТЖАНОВ Б., ТАЖИБЕКОВА К.Б., ШАМЕТОВА А.А. Методические основы расчета экономической эффективности использования углей в промышленности ...116

ПОПОВА Л.А. IFRS 16 «Аренда»: новые требования к арендатору ...119

РАЗДЕЛ 6. АВТОМАТИКА. ЭНЕРГЕТИКА. УПРАВЛЕНИЕ ...124

BREIDO I.V., DANIYAROV N.A., KELISBEKOV A.K., AKHMETBEKOVA A.M. Using Soft Start Method in Multi-Drive Apron Conveyor Operation ...124

БРЕЙДО И.В., НУРМАГАНБЕТОВА Г.С. Разработка наблюдателя температурной защиты частотно-регулируемых асинхронных электродвигателей переменного тока ...128

АТАНОВ С.К., ТАЙЛАК Б.Е. Симметричные методы шифрования информации в телекоммуникационных каналах ...133

СМИРНОВ Ю.М., КЕНЖИН Б.М., СЫЗДЫКОВ А.К. Адаптивный метод экспресс-контроля теплопроводности строительных изделий ...136

РАЗДЕЛ 7. НАУЧНЫЕ СООБЩЕНИЯ ...139

АТАНОВ С.К., БИГАЛИЕВА А.З. Применение компьютерных технологий для расчёта степени помола сырья на примере планетарной мельницы ...139

ШИЛОВ И.А., КУЖАХМЕТОВ С.Б., САДЕНОВ Р.М. Организация учебно-тренировочных занятий по жиму штанги лёжа для лиц с нарушением опорно-двигательного аппарата ...145

ИМАНБАЕВА Л.Х., БАКИРОВ М.Ж., КУАНОВ И.С. Введение элементов робототехники в курс теоретической механики ...152

АБДИКАРИМОВА А.М. Мемлекеттік әлеуметтік саясат және әлеуметтік қорғаудың принциптері ...155

САГЫНГАНОВА И.К. Потоковая обработка данных теплопунктов в реальном времени...159

РЕЗЮМЕ...163

ИНФОРМАЦИОННОЕ СООБЩЕНИЕ ...174

ПРАВИЛА ОФОРМЛЕНИЯ И ПРЕДСТАВЛЕНИЯ СТАТЕЙ ...175

5

Раздел 1 Проблемы

высшей школы

Бeйіндік мeктeптepдің оқy пpоцecіндe оқyшылapдың пeдaгогикaлық бaқылayын ұйымдacтыpyдың epeкшeліктepі

М.С. НҰРМАҒАНБЕТОВА, х.ғ.к., доцент, КББжП кафедрасы, Г.Б. ӘБІЛДАЕВА, аға оқытушы, АЕЖ кафедрасы,

Н.С. БАЙЖҰМАНОВА, аға оқытушы, КББжП кафедрасы, В.В. ГОТТИНГ, п.ғ.к., доцент, КББжП кафедрасы,

Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті ӘОЖ 378.1

Кілт сөздер: 12 жылдық білім беру, жүйe, бейіндік мeктeптер, үздікcіз білім, білім caлacы, білім беру моделі, мұғалім, оқушы, оқыту, жиынтық бағалау.

XXI ғacыpдa Қaзaқcтaнның білім бepy жүй- ecіндeгі жaлпы жәнe оpтa 12 жылдық білім бepy жүйecінің eнгізілyі yaқыт тaлaбы болып отыp.

Қоғaмымыздың әлeyмeттік-экономикaлық жәнe caяcи құpылымының түпкілікті жaңapyынa бaй- лaныcты біpінші міндeт xaлықтық білім жүйecін жaңaшa тұжыpымдaмa жacaп, жaңaшa тaлaп қоюды қaжeт eтeді. Мeктeптepдeгі нaқты міндeт- тepдің біpі – білім бepy кeзeңіндe бaлaлapдың фи- зиологиялық, пcиxологиялық дeңгeйінің дaмyын, олapдың әpі қapaй білім aлy, қүpдeлі білімді жeт- кілікті қaбылдayы, әp caлaдa болcын біліктepін жeтілдіpy нeгізіндe, eліміздeгі үздікcіз білім бepy caлacының 12 жылдық білім бepy жүйecінe өтyі ғылым, білім caлacындa үлкeн жaңaлық болып тaбылaды.

12 жылдық білім бepyдің көздeйтін мaқcaты – eліміздeгі білім бepyді xaлықapaлық білім кeңіcті- гінe eнгізy, xaлықapaлық білім бepy тaлaбымeн

cәйкecтіктe болy, cоның нәтижecіндe eypопa eл- дepі қaбылдaғaн оpтa білім бepyдің xaлықapaлық cтaндapтынa cәйкecтeндіpy, білім caпacын көтepy жәнe жоғapы динaмикaлы, жahaндaнy дәyіpіндe өміp cүpy үpдіcін, ойлay мeн қapым-қaтынacты түбeгeйлі өзгepтeтін бaйлaныc құpaлымының қapқынды дaмyы, cондaй-aқ aдaмның интeллeк- тіcінe, әл-ayқaттылығынa, cоның икeмділігінe қол жeткізeтін тәcілдepді колдaнy apқылы қоғaмның нeгізгі кaпитaлын құpy [1].

Қaзіpгі тaңдa білім бepyдің Қaзaқcтaндaғы дaмyы мeн пeдaгогикaлық құбылыcтapдың бapлығы мeмлeкeттің жәнe pecпyбликaның дaмyы мeн өміpі, жaлпы тapиxи дaмyынa тaл- дay жacay нeгізіндe, әлeyмeттік-экономикaлық, тapиxи-мәдeни дaмy epeкшeліктepінe cәйкec жүзeгe acыpылaды. Оcы ceбeпті қaзіpгі тaңдaғы білім бepy мeн тәpбиeдeгі бacты өзгepіc Қaзaқcтaн Pecпyбликacындaғы 12 жылдық білім бepyгe

6

көшyгe бaйлaныcты пeдaгогикaлық-пcиxологи- ялық нeгіздepін қapacтыpy болып тaбылaды.

12 жылдық мектептегі білім беру процесінің моделі түрлі деңгейлі вариативті білім беру мазмұны негізінде және оқытудың репродук- тивтілігі мен шығармашылық технологиялары үйлесімді қабысқан мұғалім мен оқушының ын- тымақтастығы негізінде қалыптастырылуы тиіс.

12 жылдық мектепте оқытуды ұйымдастыруда жалпы дидактикалық ұстанымдармен бірге ше- шуші мәні бар мынадай принциптерге ие болады:

жеке тұлғаның жас және психофизиологиялық даму ерекшелігінің ескерілуі; күтілген нәтиже- ге жетуге бағдарлығы; ашықтығы; интерактивті- гі. Нәтижеге бағдарланған білім беру моделінде оқыту оқушы (үйрену) мен мұғалімнің (оқыту) өзара байланыс әрекетіне әр оқу процесі компо- ненттерінің мақсаттарын шектеуді талап етуді мақсатты ұйымдастырылған болып табылады.

Мұғалім қызметінің мақсаты (оқыту): білім беру саласының пәндік және негізгі мақсаттарын ескере отырып, оқу процесінің нақты мақсаттарын жобалау; оқу процесін оқу материалдарын игеру- ді ұйымдастыру бойынша міндеттер кешенін ше- шуге бағдарланған білім беру стандарттарының талаптарына сәйкес конструкциялау; оқу матери- алдарын даярлау және оқу мақсаттарына сәйкес оқытуды ұйымдастыру; оқу процесін жобалауға және іс жүзінде іске асыруда ақпараттық ортаның әлеуетін пайдалану; оқушының оқу материалын игеруінің тұлғалық-әрекеттік бағыттылығын рет- теу;оқушының озық дамуын ұйымдастыру үшін толыққанды жағдай жасау (дамудың жақын зо- насына жетуі);құзыреттілік түрінде жеке қол жет- кізген нәтижелеріне жағымды эмоция туғызу, қолдау көрсету және психологиялық жағымды орта құру; оқушының өзінің алған білімін қолда- на білудегі жеке тәжірибесі мен өзін-өзі анықтау, өзін таныту, өзіндік білімін көтеруге дайындығы бойынша білім алу кеңістігін кеңейту мүмкіндік- терін қарастыру; ағымдағы нәтижелерді бағалау, қойылған мақсаттарға жетуге бағытталған оқыту- ды уақытында түзету.

Оқушы қызметінің мақсаты (үйрену): жеке білім беру траекториясын қоя білуге берілген мүмкіндікті қолдану (оқу материалын игеру дең- гейі, қарқыны); әрекет ету әдістерін, тәсілдерін, біліктілігін оқу мен әлеуметтік құзыреттіліктің құрамдық бөлігі ретінде игеру; оқу жағдайларын шешуге немесе құзыреттіліктің пайда болуына арналған жұмыстардың әдістері мен тәсілдерін, біліктері мен дағдыларын кіріктіру; жалпы орта білім беретін мектептегі білім беру мазмұнын игеруге және оны өзінің жеке білімдік капиталы- на енгізуге арналған ақпараттық ортадағы беріл- ген мүмкіндікті қолдану [2].

12 жылдық мектептегі оқыту мен тәрбиелеуде жеке тұлғаның қабілеттерін толық көрсетіп, да- мытатын негізгі тәсілдердің бірі – әрекеттік тәсіл.

Әрекеттік тәсілге сәйкес адамның дамуы кезінде осы жас кезеңіндегі жетекші әрекетке зор үлес

қосады. Әрекеттік қатынас оқушының әлеуеттік мүмкіндігін дамытуға және есепке алуға көздел- ген, әрекетті сабақтан тыс ұйымдастыру нысан- дарымен, саралау тапсырмаларымен, вариативті бағдарламалармен жететін, жеке білім алу мін- деттерін толығымен шешуге мүмкіндік беретін тұлғалық-бағдарлық тәсілмен тығыз байланысты.

Құзыреттілік тәсіл 12 жылдық мектепте жаңа тәсіл болып табылады және мектеп түлегінің өзгермелі жағдайда әлеуметтік икемділігі мен әрекетін жүзеге асыру қабілетінде пайда бола- тын оқушылардың сапалық кешенін дамытуды көздейді. Оқытудағы тұлғаның психологиялық және физиологиялық денсаулығын дамытудың міндеттерін білім беру процесін ұйымдастыруда біртұтас қарастырылатын денсаулық сақтаудың пәндік-кеңістік ортасын құрудың маңызы зор.

Дәстүрлі қатынастармен қатар білім беру про- цесін ұйымдастыруда оқыту процесінің жалғасу циклдарының түрлі нұсқаларының мүмкіндігін қарастыратын оқу-тәрбие процесінің топтама блокты жүйесі қолданылады: апталық, екі апта- лық, айлық, тоқсандық, жартыжылдық.

Осы ретте білім беру процесінде күтілетін нәтижеге сәйкес бақылау жасау және түзету ен- гізуге мүмкіндігі болатын педагогтардың қызметі жеткізіледі.

Жаңа педагогикалық технологияларда пе- дагогтың ақпарат беруші қызметімен бірге үй- лестіруші, кеңесші, оқушының шығармашылық белсенділігі мен өзіндік танымдық қызметін ұй- ымдастырушы қызметіне көшіріледі. Нәтижеге бағдарланған білім беру моделінде негізгі қызмет- ті оқушының оқыту кезеңдерінде тұлғалық ішкі ресурстарын дамытуды қадағалау болып табыла- тын психологиялық қызметтің рөлі артады.

Тұлғалық-бағдарлық оқытудың міндеттерін табысты іске асыру үшін ұйымдар жұмыс апта- сының бес күндік ұйымдастыру тәртібін тиімді қолдануды қарастырады. Сенбі – оқушының жеке бағдарлы білімін қамтамасыз ететін сабақтарды ұйымдастыруға бағытталған дамыту күні болып табылады [3].

Қaзіpгі тeз дaмып, тeз өзгepіп отыpғaн тaлғa- мы мол yaқыт тaлaбы. Оcығaн оpaй жaңa білім жүйecінe көшудегі өзекті мәceлeлepдің біpі – 12 жылдық мeктeптe жұмыc іcтeyгe тиіc мүғaлім. 12 жылдық білім бepy жaғдaйындa мұғaлім тeк білім бepyші ғaнa болып қaлмayы тиіc. Жaңa мeктeп мұғaлімі іздeнyші, зepттеyші, бacқapyшы, ұй- ымдacтыpyшы, қeңecші, үйлecтіpyші тұлғaғa aй- нaлyы керек.

Білім берудегі бағалау критериалды жүйе- ге негізделген, білім мен дағдыларды қолдануды бағалауға мүмкіндік береді және әр түрлі елдер- де кеңінен қолданылады. «Критериалды бағалау»

анықтамасы ең алғаш 1963 жылы Роберт Глейзер- мен енгізілген болатын. Бұл оқушының іс-әрекеті алдын-ала белгілі критерийлер арқылы бағалана- ды дегенді білдіреді.

Кіріктірілген критериалды бағалау моделі

7

оқыту, оқу және бағалаудың өзара тығыз байла- нысы және оқу процесін ұйымдастыруда бірізді амал-тәсілдердің қолдануы негізіне құрылған.

Кіріктірілген білім беру бағдарламасындағы бел- гілі оқу мақсаттары дағдылардың даму деңгейі мен алған білімдерін бағалау үшін Кіріктірілген критериалды бағалау моделінің (ККБМ) әр түр- лі бағалау түрлерін (қалыптастырушы, ішкі, сы- ртқы) біріктіреді.

Кіріктірілген критериалды бағалау моделі Пиаженің конструктивистік теориясына сүйенеді, онда оқушының білгені, үйренгені және қандай дағдыларды меңгергені негізінде өз түсінігін қа- лыптастыратын адам ретінде қарастырылады.

Оның ойынша, оқыту мен оқуды жаңа материал- да біріктіріп, оқушының түсінігі мен тәжірибесі- не енгізілуі қажет. Бұл оқушыларға дағдыларын дамытуға және рефлексия арқылы негізгі ұста- нымдарын болашақта қолдануға мүмкіндік бе- реді. Әрбір білім беру бағдарламасында сынып- тар бойынша пәнді меңгеруге қажетті дағдылар тұрғысынан оқу мақсаттарында күтілетін нәтиже- лер сипатталады [3].

Оқыту мақсаттары оқушының даму деңгейін тиімді анықтау үшін түсінуге жеңіл және анық түрде қолданылуы мүмкін. ККБМ-да оқу мақ- саттары маңызды, себебі олар оқушылардың оқу жетістігіне бағытталады, мұғалімдерге жоспарла- уға қолдау болады, мониторинг пен сабақты жо- балауға көмектеседі, оқушының даму деңгейі мен жетістігі бойынша кері байланысты қамтамасыз етіп, нақты күтілетін нәтижелерді анықтайды.

Сондықтан ККБМ: оқыту мен бағалаудың бір- лік принципіне негізделген;оқушының үлгерімі және оның дамуын қамтамасыз етуде біртұтас жолдарды қалыптастыруға бағытталған;оқыту мақсатын жүзеге асыру және кіріктірілген білім беру бағдарламаларына сәйкес білім алуды және дағдыларды дамытудың дәлелдерін жинақтау қамтамасыз етілген;әр сынып үшін оқу бағдарла- масының мазмұны негізінде бағалаудың әр түрлі тәсілдері және үлгілері енгізілген [4].

ККБМ оқу бағдарламаларының мазмұнына негізделген. Оқу бағдарламасы пәндер бойынша оқытудың әр кезеңінде (бастауыш, негізгі және жоғары мектеп) басты ақпарат береді. Әр оқу бағдарламасының 10 бөлімі оқушының алдыңғы жылмен салыстырғандағы керекті білімі, түсінуі және пәндер бойынша дағдылары туралы оқу мақсатына жету және дамуын қамтамасыз ететін ақпараттардан тұрады. Әр оқу бағдарламасы бір оқу жылын қамтуға, сыныптар және пәндер бой- ынша бағдарлама мазмұнын анықтауға, барлық оқу мақсатының және байланысты тақырыптар- ды блок бойынша біріктіруге және де талаптарды қанағаттандыруға мүмкіндік беретін тәсілдерді көрсетеді.

Оқу жоспарының орта мерзімді жоспарлау бөлімі оқу мақсатына жету үшін ұсынылған жұ- мыс түрлерінен тұрады.

Мысал ретінде Назарбаев Зияткерлік мектепті

қарастырсақ, Назарбаев Зияткерлік мектептерін- де оқушылардың білім алудағы прогресі және үлгерімі туралы деректерін жинау үшін жыл бой- ында бағалаудың үш түрі қолданылады:қалыпта- стырушы бағалау; ішкі жиынтық бағалау;сыртқы жиынтық бағалау.

Қалыптастырушы бағалау әр тоқсан бары- сында өткізіліп, келесі үшін пайдаланылады:оқу бағдарламасының пәндері бойынша білім мен дағдыны игеру деңгейі туралы деректерді алу;- сабақ беру мен оқыту туралы ақпаратты және қалыптастырушы бағалау негізінде мұғалімдер, оқушылар және ата-аналармен тұрақты кері бай- ланысты көрсету [4].

Қалыптастырушы бағалау жыл бойы жү- зеге асырылып, белгілі жетістік критерийлері оқушының оқу мақсаттарына қалай жеткендігін сипаттайды.

Пән бойынша іріктелген оқу мақсаттарына жетістік критерийлері әзірленген. Жетістік кри- терийлері ККБМ-ді қолданатын сыныптарда әр пән және сыныптар бойынша Бағалауға арналған әдістемелік ұсыныстарда іс-әрекеттермен бірге беріледі.

Қалыптастырушы бағалауда тоқсанға іріктел- ген оқу мақсаттарының саны жыл бойында өзгері- стерді енгізуге мүмкіндік береді.

1 тоқсанда оқу мақсаттары көбіне білу мен түсінуге, ал соңғы тоқсандарда алған білімдері- не байланысты басқа дағдылардың дамуына бағытталады.

Оқу мақсатының жетістіктерін бағалау үл- гісі мен мүмкіндігі оқу жоспарына негізделеді және олар Зияткерлік мектептері мұғалім- дерінің кәсіби қауымдастығының мұғалімдерімен анықталынады.

Оқушылардың оқыту мақсатына жетуі туралы шешім мұғалімнің кәсіби пікіріне сүйеніп, келесі екі тұжырымдамамен көрсетіледі:

- жетті (оқыту мақсатына жеткен жағдайда);

- талпынады (оқушы талпынса және оқыту мақсатына жетпесе) [4].

Жетістік критерийлері мұғалімдерге оқушы- лардың оқу мақсаттарына «жетті» немесе «тал- пынады» шешімін шығаруға және бекітуге көмек- теседі. Әрбір оқыту мақсаттарына жазылған жетістік критерийлері бағалауда дәлелдерді кел- тіруге үлесін тигізеді.

Қалыптастырушы бағалау бойынша мұғалімнің шешімі келесі тәсілдерге негізделін- ген:пән бойынша білімі;сабақ беру және бағалау тәжірибесі;оқу бағдарламасы және оқу жоспа- рынан әдістемелік нұсқаулықтарды пайдалануы;

- мұғалімдердің кәсіби қауымдастығындағы әріптестердің шешімі, халықаралық мұғалім- дердің пікірі [4].

Оқушырлардың оқу жетістіктері бойынша шешім шығаруда бірдей стандартты қамтамасыз ету мақсатында модерация процесі жүргізіледі, оның көмегімен мұғалімдердің кәсіби қауымда- стығы жиналған деректермен өзара бөлісіп, стан-

8

дартталған бағаға жетеді. Назарбаев Зияткерлік мектептеріндегі әр пәндегі және сыныптағы стан- дартты белгілеу және анықтау үшін қалыптасты- рушы бағалау өткізу процесіндегі модерацияға арналған оқушылар жұмыстарының үлгісі маңы- зды деректер базасын құрайды. Модерацияның электронды жүйесі жасалынады, ол мектепара- лық коммуникацияны қамтамасыз етеді.

Ішкі жиынтық бағалау әр тоқсан аяғында, тоқсан мақсатының жетістіктерін бағалауға те- стілеу немесе прогресс тапсырмалары үлгісінде өткізіледі. 5, 10, 11, және 12-сыныптарда, сыртқы жиынтық бағалау жүргізілетін пәндерде ішкі жиынтық бағалау алғашқы үш тоқсанда жүр- гізіледі, бұл сыртқы жиынтық бағалауға дайында- лу мен оны жүргізуге мүмкіндік береді [4].

Ішкі жиынтық бағалау қалыптастырушы баға- лаудағы тапсырмалары оқыту мақсаттарына сәй- кес келеді, бірақ балама контексте және басқа да оқыту мақсатымен байланыста қолданылады.

Ішкі жиынтық бағалау тест спецификациясын- да балл қою, бағалау түрлері және тапсырмалар форматы берілген. Тест спецификациялары пе- дагогикалық өлшеулер орталығы мен Зияткерлік мектептердің мұғалімдерімен бірлесіп құрылады.

Ішкі жиынтық бағалау тапсырмалары тест специ- фикацияларына сәйкес құрылады.

Ішкі жиынтық бағалау нәтижелері әр оқушы үшін қорытынды аттестаттаудың бөлігін құрайды және тоқсан барысында оқушының прогресі ту- ралы мұғалімге кері байланысты көрсетеді. Ішкі жиынтық бағалау жұмыстарын бағалау балл қою критерийлерінен тұратын балл қою кестесіне сәй- кес жүргізіледі. Сыртқы жиынтық бағалау 5, 10, 11 және 12-сыныптардан кейін оқушылардың оқу жетістіктерін сыртқы жиынтық бағалау моделіне сәйкес емтихан түрінде өткізіледі. Ішкі жиынтық бағалау туралы нақты ақпарат сыртқы жиынтық бағалау моделінде сипатталады [4].

Критериалды бағалау процесінде бағала- натын оқу мақсаттары, ішкі жиынтық бағалау бағаланатын дағдылар Сыртқы жиынтық баға- лау бағаланатын бағалау міндеттерінде қарасты- рылады. ККБМ негізіндегі аталған элементтерді

«конструктивтік теңестіру» білім беруді жоспар- лаудың тиімді жолы болып саналады. Ең басты-

сы оқыту мен бағалаудың конструктивті теңесуін қамтамасыз ету. Олар өзара байланысты, көпқы- рлы және біркелкі кіріктірілген формада әрекет- теседі. Критериалды бағалау оқыту мақсаттары жетістік критерийлері арқылы бағаланады. Ішкі жиынтық бағалау және сыртқы жиынтық баға- лауда бағалау балл қою критерийлері арқылы жүргізіледі. Бағалау білім беру бағдарламасы бойынша қажетті деңгейлерінде оқушының оқу жетістіктерін анықтау және оның дамуын көрсету мақсатында жүргізіледі. Конструктивті теңестіру анықтамасын қажетті оқыту мақсаттарына жету- ді қамтамасыз ету үшін білім беру бағдарламасы мен бағалау түрлерінің бірігіп жұмыс жасаудың дәрежесімен толықтырады.

Оқу мақсаттары бойынша кері байланыстың берілуі оқытудағы, жоспарлаудағы жетістік кри- терийлерінің маңыздылығына байланысты.

Конструктивтік теңестіру дағдыға бағытталған оқыту түсінігінің біркелкілігі мен мақсатқа бағыт- талған бағдарламаның білімге сәйкестігін біл- діреді. Бұл модель оқушыларды ынталандыруға ғана емес, сонымен қатар оқу қарқынын да жоға- рылату үшін қолданылады.

Мектеп және мұғалімдер оқушылардың да- муын ғана анықтамайды, сонымен бірге оқудағы қажеттіліктерін өтеуге, ақпараттық оқыту негізін- де алған мәліметтерді қолдана отырып, білім- дерін жетілдіруге мүмкіндік береді.

Сонымен, бейіндік оқыту Қазақстанда білім беру кеңістігін жаңғыртудың басым бағыты бо- лып табылады. Заманауи oрта мектеп тұлға- лық-бағдарлы oқытуды іске асыру, oқушылардың білім алуға деген сұранысын қанағаттандыру, oлардың келешек мамандықты саналы түрде таңдауы мен дара қабілеттерін дамытуға дайын болу қажет. Бейіндік оқытуға көшкендегі білім сапасын бағалау жүйесі білім берудің жоғарғы сатыдағы құралы ретінде дұрыс жолға қойылуы керек. Бағалау жүйесі оқушының жан-жақты ой- лау қабілетінің дамуын шығармашылық ізденісін, білімінің жүйелілігінің, өмірлік қажеттілікке жа- рамдығын кәсіптік және ой еңбегін атқаруға туын- даған проблемаларды шешуге бейімділігін көрсе- те білетін деңгейде болуы тиіс.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Қaзaқcтaн Pecпyбликacындa 12 жылдық жaлпы оpтa білім бepy тұжыpымдaмacы // Жобa. – Acтaнa, 2007. – 9 б.

2. Карагулова A.Ж. Білім берудің әлeyмeттaнy нeгіздеpі жәнe 12 жылдық білім бepy жүйecі // Нayчноe обecпeчeниe фyнқ- циониpовaния 12-лeтнeго cpeднeго обpaзовaния. Cбоpник Мeждyнapодной нayчно-пpaктичecкой конфepeнции Aлмaты.

– 2007. – C. 205-208.

3. «Назарбаев Зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымы оқушыларының оқу жетістіктерін критериалды бағалаудың ережесі. – Астана, 2015. – 25 б.

4. Критериалды бағалаудың кіріктірілген моделі // Әдістемелік нұсқаулық. – Астана, 2014. – 32 б.

9

Новое качество образования – основа модернизации человеческого капитала

С.А. ТУЛУПОВА, ст. преподаватель,

Карагандинский государственный технический университет, кафедра ЭМП УДК 331.108.2

Ключевые слова: высшее образование, человеческий капитал, качество, профессиональный стандарт, профессиональные компетенции, программа обучения, подготовка кадров, грантовое финансирование, стартапы, предпринимательство.

В социальной политике Казахстана ключе- выми задачами являются – качественный рост человеческого капитала, обеспечение занятости, забота о здоровье граждан. Как отметил в своем Послании народу Казахстана Президент РК Нур- султан Назарбаев, «одним из векторов развития нашей страны является инвестирование в челове- ческий капитал».

Система образования, несомненно, являет- ся одним из главных факторов формирования и развития человеческого капитала Республики Казахстан.

Для повышения уровня интеллектуализации казахстанского общества в соответствии с новыми вызовами XXI в. необходимо активизировать уже идущий в республике процесс развития универ- ситетского образования, имея в виду повышение его качества согласно требованиям XXI в., а так- же требованиям интеграции с фундаментальной наукой на приоритетных направлениях развития науки.

Международный опыт подтверждает, что ин- вестиции в человеческий капитал и, в частности, в образование, начиная с раннего детства до зре- лого возраста, способствуют существенным отда- чам для экономики и общества, экономическо- му росту страны. Согласно данным Глобального индекса конкурентоспособности, в 2017 году по охвату начальным образованием Казахстан занял 4-е место среди 137 стран мира, повысив свою по- зицию со 118 места. В рейтинге «Индекс человече- ского развития» Казахстан занимает 56-е место из 188 государств, расположившись в списке стран с высоким уровнем человеческого развития. Выс- шее и послевузовское образование в Казахстане идет стремительно вверх, так, в рейтинге лучших университетов мира Quacquarelli Symonds World University Rankings в 2017 году было отмечено 8 казахстанских вузов. Совместно с 51 зарубежным вузом в 50 вузах ведется обучение по двудиплом- ным образовательным программам.

На данный момент в Казахстане активным образом проводится реформа образования, при- званная сделать выпускников учебных заведений более конкурентоспособными и развитыми.

Реализация проекта «Бесплатное профессио-

нально-техническое образование для всех» начата с 2017 года. Всего функционируют 817 колледжей, из них 473 колледжа являются государственными, 344 – частными. В учебный процесс 125 учебных заведений ТиПО внедрены 45 модульных обра- зовательных программ, разработанных на основе лучших мировых практик. В 2017 году с учетом предложений работодателей был пересмотрен Классификатор профессий и специальностей технического и профессионального образования.

В целом до 2021 года бесплатную квалификацию ТиПО получат более 720 тыс. граждан.

В настоящее время в школах и вузах Казах- стана активно внедряется трехъязычное образо- вание. Как известно, в республике была утвер- ждена Дорожная карта развития трехъязычного образования на 2015-2020 годы, где английский язык позиционируется как инструмент успешной интеграции в мировом сообществе. В 42 высших учебных заведениях страны открыты специаль- ные отделения с обучением на английском язы- ке. Полный переход на трехъязычную систему образования ожидается в Казахстане к 2022-2023 учебному году. Английский язык должен прочно войти в нашу повседневную жизнь. Об этом очень часто говорит в своих выступлениях и Президент страны, призывая молодежь развивать свои спо- собности. Поддерживая данную инициативу, в Министерстве образования и науки Казахстана планируют начать работу по реформированию Единого национального тестирования (ЕНТ) – и английский язык станет обязательным при сдаче теста.

«В статье «План нации – Путь к казахстанской мечте» Президент Казахстана Нурсултан Назар- баев особый акцент делает на подготовке профес- сиональных кадров для всех отраслей экономики.

В Казахстане особое внимание уделяется по- ощрению лучших отечественных преподавате- лей. Их труд высоко оценивается Главой государ- ства. Так, в Астане наградили обладателей звания Министерства образования и науки РК «Лучший преподаватель вуза». В этом конкурсе звания

«Лучший преподаватель» удостоились 200 препо- давателей вузов страны из 61-го учебного заведе- ния. Из них 42% – это доктора наук, 53% – профес-

10

сора и 4% – доктора PhD.

Грант дает возможность преподавателям пройти зарубежную стажировку в ведущих уни- верситетах мира: Великобритании, Германии, Франции, Италии, Испании, Бельгии, Польши, Чехии, Венгрии, Швеции, Австрии, Болгарии, Литвы, Латвии. Кроме того, каждому номинанту выдается свидетельство и выплачивается государ- ственный грант в размере 2000-кратного месяч- ного расчетного показателя (МРП). В республи- канском бюджете для этих целей предусмотрено 848 млн 400 тыс. тенге. Кроме того, обладатели гранта в течение года смогут участвовать в работе международных, республиканских научных кон- ференций, симпозиумов, конгрессов, семинаров по теме научных исследований, по вопросам ор- ганизации учебного процесса и т.д.

Способности, знания и навыки выпускников казахстанских вузов должны соответствовать все повышающимся требованиям к их личностным и профессиональным компетенциям. Анализ прак- тики показывает, что во многих секторах экономи- ки уже имеется и ожидается в будущем нехватка определенных профессиональных навыков, в том числе навыков работы с клиентами, инициатив- ности, администрирования, навыков управления качеством, коммуникации и языковых навыков.

Одновременно с этим к современной казах- станской модели образования предъявляются требования адекватных реакций на меняющиеся условия рынка. Реализация современных про- грамм обучения требует новой стратегии образо- вания, основанной на нововведениях в его органи- зационной структуре, инновационных методах, формах обучения с учетом личностных характе- ристик студентов. Современные условия требуют перехода образовательной парадигмы от репро- дуктивного к продуктивному типу обучения, про- ведению большой работы по внедрению личност- но-ориентированного подхода к образованию.

Совместно с зарубежными партнерами и ра- ботодателями разрабатываются образовательные программы по приоритетным отраслям ГПИИР в соответствии с отраслевыми квалификационны- ми рамками и профессиональными стандартами.

Профессорско-преподавательский состав одиннадцати базовых вузов проходит повышение квалификации и стажировки по приоритетным направлениям индустриально-инновационного развития страны, в том числе на предприятиях ГПИИР. В дальнейшем опыт базовых вузов, осу- ществляющих подготовку кадров для предприя- тий ГПИИР, будет распространен на все осталь- ные вузы страны.

Базовые вузы ГПИИР участвуют в реализации финансируемых научных проектов путем заклю- чения трехсторонних соглашений между вузом, научной организацией и бизнесом, что повышает качество программ обучения и обеспечивает бо- лее тесное взаимодействие с производством.

Уполномоченные государственные органы и

объединения работодателей соответствующих сфер деятельности продолжают работу по разра- ботке и пересмотру отраслевых рамок квалифика- ций. На их основе объединениями работодателей разрабатываются профессиональные стандарты.

В соответствии с этим в 2018 году вузы будут раз- рабатывать образовательные программы на осно- ве профессиональных стандартов. К 2019 году 45%

образовательных программ высшего и послеву- зовского образования будут основаны на квали- фикационных компетенциях профессиональных стандартов.

Необходимым условием востребованности выпускников вузов являются их компетенции, удовлетворяющие ожидания работодателей. По- этому в образовательные программы бакалавриа- та будут включены новые дисциплины, отражаю- щие инновационные технологии производства и дающие квалификации, пользующиеся спросом на рынке труда. Образовательные программы бу- дут иметь практико-ориентированный характер с привитием управленческих навыков.

В целях подготовки кадров для инновацион- ной экономики в содержание образовательных программ бакалавриата будет имплементировано предпринимательское образование, что подразу- мевает включение дисциплин (модулей), дающих предпринимательские компетенции студентам вузов. В вузах организованы курсы повышения квалификации профессорско-преподавательско- го состава по развитию навыков предпринима- тельства и предпринимательского мышления.

К 2019 году 90% научных проектов, админи- стрируемых МОН РК, будут реализовываться только на условиях софинансирования.

В 2018 году будет предусмотрена консоли- дация цикла коммерциализации технологий с целью содействия развитию стартап-компаний путем выделения грантов для научных групп, соз- дания консорциумов производственного сектора и социальных инноваций, формирования венчур- ных фондов, развития брокерской деятельности, создания офисов технологического ускорения за рубежом и повышения потенциала офисов транс- ферта технологий. Будут проводиться конкурсы в рамках грантового финансирования на коммер- циализацию и поддержку развития стартапов с участием бизнеса, в том числе с привлечением Фонда науки.

В целях повышения результативности науч- ных проектов и научно-технических программ будут установлены требования по обязательно- му получению патентов в ходе реализации науч- но-исследовательских работ. Будут созданы офи- сы коммерциализации при одиннадцати базовых вузах, осуществляющих подготовку кадров с уче- том потребностей приоритетных направлений и предприятий ГПИИР.

С целью выхода казахстанской науки на ми- ровой уровень исследований и разработок бу- дут развиваться международные партнерские

11

научно-технические связи с иностранными госу- дарствами на основе соглашений о научно-тех- ническом сотрудничестве, в том числе через меха- низмы государственно-частного партнерства.

В 2018 году в техническом и профессиональ- ном образовании будет продолжена работа по внедрению проекта «Профессионально-техни- ческое образование для всех», разработка обра- зовательных программ по кредитно-модульной технологии, продолжение работы по внедрению дуального обучения, повышение квалификации ИПР и экспертов предприятий, создание 20 цен- тров компетенций, внедрение в учебный процесс образовательных программ с учетом стандартов WorldSkills, улучшение позиций обучающихся ТиПО в международном чемпионате WorldSkills и продолжение перевода зарубежных учебников.

Для высшего и послевузовского образования в 2018 году будет продолжена работа:

- по расширению академической и управлен- ческой самостоятельности вузов;

- проведение независимого рейтинга образо- вательных программ вузов и составление реестра лучших образовательных программ;

- организация и проведение образовательных выставок в зарубежных странах;

- проработка вопроса по открытию предста- вительств Центра международных программ в Китае, Индии, Узбекистане и Туркменистане;

- продолжение работы по привлечению ино- странных студентов за счет реализации двуди- пломного образования, реализация образова- тельных программ на английском языке;

- проработка вопроса по открытию новых университетов по ИТ, педагогическому, медицин- скому, техническому направлениям.

Сегодня вузы, особенно экономические, долж- ны четко реагировать на запросы рынка, ориен- тироваться на потребности экономики и предо- ставлять обществу широкий комплекс именно тех образовательных услуг, которые востребованы сегодня и будут нужны завтра. Необходимо по- стоянно нарабатывать новые формы и тем самым улучшать свою деятельность. В частности, актив- но приглашаются к сотрудничеству отечествен- ные и зарубежные экономисты, как ученые, так и практики. В целом само обучение начинает осно- вываться на процессе создания новых знаний – за счет интеграции фундаментальной науки, непо- средственно учебного процесса и производства.

На данный момент в бизнес-среде и стране в целом нужен принципиально другой специалист – динамичный, компетентный профессионал, способный анализировать сложные, многовари- антные задачи в кратчайшие сроки и принимать оптимальные решения. Для дальнейшего обе- спечения высоких темпов роста экономически устойчивого развития Казахстана и перехода на

новые стандарты качества жизни необходим вы- сокий образовательный уровень трудоспособного населения.

Главной целью стратегии развития казахстан- ского образования является создание и обеспече- ние эффективной, новой национальной модели образования. Эта модель должна удовлетворять образовательно-культурные запросы населения, потребности экономики республики и соответ- ствующие требования международного рынка труда. Ее создание требует безотлагательного ре- шения задач, связанных с реализацией комплекса мер по образовательной политике государства, таких как сохранение всеобщей грамотности, обеспечение непрерывности в образовательном процессе, устранение экономического и террито- риального неравенства в доступе к образованию, повышение качества образования, четкое раз- граничение функций и ответственности между республиканским и региональными уровнями в сфере образования, обеспечение достаточного и стабильного бюджетного финансирования; повы- шение эффективности в управлении образовани- ем. В целом для достижения совершенствования системы образования в Казахстане необходимо создать условия, соответствующие высшим ми- ровым достижениям и отечественному опыту, а именно:

- целенаправленное расширение равного до- ступа к качественному образованию, обеспече- ние равных возможностей для всех желающих учиться;

- значительное увеличение доли государствен- ных расходов на образование (до 10% в 2020 г.);

- совершенствование и развитие системы до- школьного образования;

- усиление адаптации общего среднего обра- зования к изменившимся социально-экономиче- ским условиям и укрепление материальной базы, особенно в сельской местности;

- становление и всемерное развитие системы многоуровневого непрерывного образования;

- повышение социального статуса преподава- теля на основе разработки нормативно-правовой базы и д.р.

Таким образом, система высшего образова- ния является одновременно основным источни- ком и ресурсом формирования человеческого ка- питала в любом государстве, в том числе и в РК.

Актуальные вопросы развития системы высшего образования в Казахстане постоянно находятся в центре внимания Президента и Правительства РК, которые ставят целью создание передовой по мировым стандартам системы подготовки кадров высшей квалификации в стране, по дальнейшему преобразованию и реализации стоящих перед Казахстаном задач по вхождению в число конку- рентоспособных и развитых стран мира.

12

1. Послание Президента Республики Казахстан Нурсултана Назарбаева народу Казахстана «Новы