№ 1 (122)/ 2018
ISSN 2616-678Х
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің
ХАБАРШЫСЫ ВЕСТНИК
Евразийского национального
университета имени Л.Н. Гумилева
BULLETIN of the L.N. Gumilyov
Eurasian National University
ФИЛОЛОГИЯ сериясы Серия ФИЛОЛОГИЯ
PHILOLOGY Series
№1 (122) / 2018
1995 жылдан бастап шығады Издается с 1995 года Founded in 1995 Жылына 4 рет шығады Выходит 4 раза в год Published 4 times a year
Астана, 2018
Astana, 2018
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы
Бас редакторы Дихан Қамзабекұлы
филология ғылымдарының докторы, проф. (Қазақстан)
Бас редактордың орынбасары Шолпан Жарқынбекова
филология ғылымдарының докторы, проф. (Қазақстан)
Редакция алқасы
Аскер оғлы Рамиз ф.ғ.д., проф. (Әзербайжан) Ақматалиев Абдылдажан ф.ғ.д., проф. (Қырғызстан) Бахтикиреева Улданай ф.ғ.д., проф. (Ресей) Беженару Людмила ф.ғ.д. проф. (Румыния)
Бейсенбаева Жанаргүл ф.ғ.к., қауымд. проф. (Қазақстан) Біжкенова Айгүл ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Жақыпов Жантас ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Журавлева Евгения ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Жаң Динжиң PhD, проф. (Қытай)
Ескеева Мағрипа ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Ержласун Гүлжанат PhD, ассос. проф. (Түркия) Қасқабасов Сейіт ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Негимов Серік ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Нұрғали Қадиша ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Нуриева Фануза ф.ғ.д., проф. (РФ, Татарстан)
Райхл Карл ф.ғ.д., проф. (Германия)
Рахманов Носимхан ф.ғ.д., проф. (Өзбекстан) Риверс Уильям Патрик PhD, проф. (АҚШ) Сәтенова Серікгүл ф.ғ.д. проф. (Қазақстан) Султанов Казбек ф.ғ.д., проф. (Ресей) Тәжібаева Сәуле ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Хисамитдинова Фирдаус ф.ғ.д., проф. (РФ, Башқұртстан) Чернявская Валерия ф.ғ.д., проф. (Ресей)
Шәріп Амантай ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Шәріпова Гүлбану ф.ғ.к., қауымд. проф. (Қазақстан)
Экиджи Метин PhD, проф. (Түркия)
Янковский Генрих PhD, проф. (Польша)
Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Астана қ., Сатпаев к-сі, 2, 408 б.
Тел.: (7172) 709-500 (ішкі 31413) E-mail: [email protected]
Жауапты редактор, компьютерде беттеген І.Р. Құрманғалиев
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің хабаршысы. ФИЛОЛОГИЯ сериясы Меншіктенуші: ҚР БжҒМ «Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» ШЖҚ РМК
ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігінде 27.03.2018 ж. №16996-Ж тіркеу куәлігімен тіркелген.
Мерзімділігі: жылына 4 рет.
Тиражы: 40 дана
Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Астана қ., Қажымұқан к-сі ,12/1, тел.: (7172)709-500 (ішкі 31413) © Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
№ 1 (122)/ 2018
Главный редактор Дихан Камзабекулы доктор филологических наук, проф. (Казахстан)
Зам. главного редактора Шолпан Жаркынбекова доктор филологических наук, проф. (Казахстан)
Редакционная коллегия
Аскероглы Рамиз д.ф.н., проф. (Әзербайжан) Акматалиев Абдылдажан д.ф.н., проф. (Киргизстан) Бахтикиреева Улданай д.ф.н., проф. (Россия) Беженару Людмила д.ф.н., проф. (Румыния)
Бейсенбаева Жанаргуль к.ф.н., ассос. проф. (Казахстан) Бижкенова Айгуль д.ф.н., проф. (Казахстан) Жакыпов Жантас д.ф.н., проф. (Казахстан) Жан Динжин PhD, проф. (Китай) Журавлева Евгения д.ф.н., проф. (Казахстан) Ескеева Магрипа д.ф.н., проф. (Казахстан) Ержласун Гульжанат PhD, ассос. проф. (Турция) Каскабасов Сейит д.ф.н., проф. (Казахстан) Негимов Серик д.ф.н., проф. (Казахстан) Нургали Кадиша д.ф.н., проф. (Казахстан) Нуриева Фануза д.ф.н., проф. (РФ, Татарстан) Райхл Карл д.ф.н., проф. (Германия) Рахманов Насимхон д.ф.н., проф. (Узбекистан) Риверс Уильям Патрик PhD, проф. (США)
Сатенова Серикгуль д.ф.н., проф. (Казахстан) Султанов Казбек д.ф.н., проф. (Россия) Тажибаева Сауле д.ф.н., проф. (Казахстан)
Хисамитдинова Фирдаус д.ф.н., проф. (РФ, Башкортостан) Чернявская Валерия д.ф.н., проф. (Россия)
Шарип Амантай д.ф.н., проф. (Казахстан) Шарипова Гульбану к.ф.н., ассос. проф. (Казахстан) Экиджи Метин PhD, проф. (Турция)
Янковский Хенрих PhD, проф. (Польша)
Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Астана, ул. Сатпаева, 2, каб. 408 Тел.: (7172) 709-500 (вн. 31413)
E-mail: [email protected]
Ответственный редактор, компьютерная верстка И.Р. Курмангалиев
Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия ФИЛОЛОГИЯ Собственник: РГП на ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций РК под номером №16996-Ж от 27.03.2018г.
Периодичность: 4 раза в год Тираж: 40 экземпляров
Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Астана, ул. Кажимукана, 12/1, тел.: (7172)709-500 (вн.31413)
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы
Editor-in-Chief Dihan Kamzabekuly Doctor of philology, Рrof. (Kazakhstan)
Deputy Editor-in-Chief Zharkynbekova Sholpan Doctor of philology, Рrof. (Kazakhstan)
Editorial board
Asker ogly Ramiz Doctor of philology, Рrof. (Azerbaidzhan) Akmataliyev Аbdildajan Doctor of philology, Рrof. (Kyrgyzstan) Bakhtikireeva Uldanai Doctor of philology, Рrof (Russia)
Beisenbayeva Zhanargul Can. of philology, assos. Рrof (Кazakhstan) Bezhenaru Lyudmila Doctor of philology, Рrof (Romania)
Bizhkenova Аigul Doctor of philology, Рrof. (Кazakhstan) Chernyavskaya Valeriya Doctor of philology, Рrof. (Russia) Еrzhiasun Güljanat PhD, assos. Prof (Turkey)
Yeskeyeva Мagripa Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan Henryk Jankowski PhD, Prof. (Poland)
Kaskabassov Seit Doctor of philology, Prof (Кazakhstan) Khisamitdinova Firdaus Doctor of philology, Prof. (RF, Bashkortostan)
Metin Ekiji PhD, Prof. (Тurkey)
Negimov Serik Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Nurgali Kadisha Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Nurieva Fanuza Doctor of philology, Prof. (RF, Tatarstan) Reichl Karl Doctor of philology, Prof. (Germany) Rakhmanov Nasimhon Doctor of philology, Prof. (Uzbekistan) Rivers William Patrick PhD, Prof. (USA)
Satenova Serikkul Doctor of philology, Prof (Kazakhstan) Sultanov Кazbek Doctor of philology, Prof. (Russia) Sharip Аmantaj Doctor of philology, Prof (Kazakhstan) Sharipova Gulbanu Can. of philology, assos. Prof. (Kazakhstan) Tazhybayeva Saule Doctor of philology, Prof. (Kazakhstan) Zhakypov Zhantas Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Zhang Dingjing PhD, Prof. (China)
Zhuravleva Yevgeniya Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Editorial address: 2, Satpayev str., of.408, Astana, Kazakhstan, 010008
Теl.: (7172) 709-500 (ext. 31413) E-mail: [email protected]
Executive editor, computer layout: І.R. Kurmangalyev Bulletin of the L.N.Gumilyov Eurasian National University PHILOLOGY Series
Owner: Republican State Enterprise in the capacity of economic conduct «L.N.Gumilyov Eurasian National University» Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan
Registered by Ministry of information and communication of Republic of Kazakhstan. Registration certificate No 16996-Ж from 27.03.2018
Periodicity: 4 times a year Circulation: 40 copies
Address of printing house: 12/1 Kazhimukan str., Astana, Kazakhstan 010008; tel.: (7172) 709-500 (ext.31413) © L.N.Gumilyov Eurasian National University
№ 1 (122)/ 2018
Мазмұны
Абдыханова Б.А., Нергиз Бирай Интертекстуалдылық теориясы мен прецедентті құбылыс арасындағы байланыс ... 8 Аймолдина Ә.А. Іскерлік дискурс зерттеудің әлеуметтік және когнитивтік
аспектіліктерінің қатынастары ... 14 Алефиренко Н.Ф., Нұртазина М.Б. Тіл ғылымындағы қазіргі заманғы
үрдістер: ғылыми зерттеулердің векторлары ... 20 Гауриева Г.М., Кадырова Е.Б. Лексикалық құзыреттілікті қалыптастыруда ағыл- шын тілі сабағында ой-талқыларды қолдану ... 32 Жапанова М.Е. Әбдіжәміл Нұрпейісовтың «Қан мен тер» романындағы иіс-жа- ды ұстанымдарының көркемдік ерекшелігі ... 37 Жұмсақбаев А.Т. Джон Толкиеннің «Сақиналардың патшасы» трилогиясының
жанрлық құбылысы ... 46 Жұматаев Е. Әдеби тіл мен әлеуметтік желі: тіл бәсекелестігі мен әдеби тілдің қазіргі сипаты ... 50 Зилинька М.Н. Шыңғыс Айтматовтың шығармаларындағы фразеологизмдерді аударудың ерекшеліктері ... 58 Қадысқызы А., Хасенова Р.Т., Құлахметова Ж.Т. Қазақстандағы оралмандар
және олардың әлеуметтік-мәдени бейімделуі ... 64 Қасымова Ә.Ә. Қазақ және түрік тілдеріндегі қоштасу этикетіне қатысты қалып сөздердің лингво-мәдени сипаты ... 71 Латанова Р.У., Заркешева A.E., Хамитова А.Ғ. Қазақстандық жоғары оқу орын- дары студенттеріне ағылшын тілін үйретуде Action Research әдісін енгізу жолы ... 76 Мейрамбекова Л.К., Сейтова Ш.Б., Есенгалиева А.М. Бір буынды түбір етістік- тің «қыпшақтық» корпусындағы вокализм жүйеcінде салыстырмалы сипаттамасы.. 81 Матбек Н.Қ., Садықова Р.К. Ноғай әдеби тілінің қалыптасуы ... 88 Мырзағалиева Т.Е., Шәріпова Г.А. Құран поэтологиясындағы орыс универсумы .. 95 Нұртазина М.Б., Амрина З.Ж. Білім берудегі «Рolycultural World» жүйесін
қамтамасыз етуге арналған кәсіби лингвистика ... 105 Оразбаева Э.С. Онкологиялық терминдерді талдау және аудару ... 112 Өтелбай Г. Т. «Кемпірқосақ» баламасының туыс және шет тілдердегі ұқсастығы мен ерекшелігі ... 119 Садықова А. Т., Қабдырашева Б. Н. І. Есенберлин шығармаларындағы тарихи
тұлғалар бейнесі ... 125 Сейітова Ш.Б. Кейбір этноатаулардың ақпараттық уәжі (Шығыс Қазақстан ай-
мағы материалдары негізінде) ... 132 Сәдуақасұлы Ж., Махамбетова А. Қазақ тіл білімінде лепті сөйлемдердің зерт-
телу жайы ... 138 Симбаева С.О., Қайыпбаева М. М. Тілді аудармасыз оқыту және тілдің фонетика- лық интерпритациясы ... 143 Шәріпова Г.А. Исламдық мәдени универсиумы ... 147 Шәріп А.Ж. Хүсейін Жавид және ХХ ғасыр басындағы қазақ поэзиясы: рухани із- деністер мен көркемдік ерекшеліктер ... 151 Шоқабаева С.С. Cөзжасамның фонетикамен байланысы туралы ... 162
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы
Содержание
Абдыханова Б.А., Нергиз Бирай Взаимосвязь прецедентных текстов и интертекс- туальности ... 8 Аймолдина А.А. Взаимосвязь социальных и когнитивных аспектов изучения
делового дискурса ... 14 Алефиренко Н.Ф., Нуртазина М.Б. Современные тенденции в науке о языке:
векторы научного поиска ... 20 Гауриева Г.М., Кадырова Е.Б. Использование мозгового штурма для формирования лексической компетентности на уроках английского языка ... 32 Жапанова М.Е. Художественные особенности памяти запаха в романе Абдижамиля Нурпеисова «Кровь и пот» ... 37 Жумсакбаев А.Т. Жанровая феноменальность трилогии Джона Толкиена
«Властелин колец» ... 46 Жуматаев Е. Литературный язык и социальные сети: конкурентоспособность и
современность казахского языка ... 50 Зилинька М.Н. Особенности перевода фразеологизмов в произведениях Чингиза
Айтматова ... 58 Кадыскызы А., Хасенова Р.Т., Кулахметова Ж.Т. Оралманы в Казахстане и их
социально-культурная адаптация ... 64 Касымова А.А. Лингво-культурологический анализ лингвистических единиц, свя- занных с этикой прощания казахского и турецкого языков ... 71 Латанова Р.У., Заркешева A., Хамитова А.Г. Пути внедрения Action Research в обу- чении английскому языку студентов высших учебных заведений в Казахстане... 76 Мейрамбекова Л.К., Сейтова Ш.Б., Есенгалиева А.М. Cравнительно-сопостави-
тельная характеристика односложных глаголов в системе вокализма языков кипчак- ской группы ... 81 Матбек Н.К., Садыкова Р.К. Формирование ногайского литературного языка... 88 Мурзагалиева Т.Е., Шарипова Г.А. Русский универсум коранической поэтологии... 95 Нуртазина М.Б., Амрина З.Ж. Polycultural World: Компетентный подход в профес- сиональной лингвистике для образования ... 105 Оразбаева Э.С. Анализ и перевод онкологических терминов ... 112 Отелбай Г. Т. Аналогия и особенность эквивалента «Кемпірқосақ» у родственных и иностранных языков ... 119 Садыкова А.Т., Кабдырашева Б.Н. Образ исторических личностей в творчесвте
И.Есенберлина ... 125 Сейтова Ш.Б. Информационное содержание некоторых этнонаименований ... 132 Садуакасулы Ж., Махамбетова А. Обстоятельства исследования восклицательных предложений казахского языка ... 138 Симбаева С., Кайыпбаева М.М. Обучение языка без перевода и фонетическая ин-
терпретация языка ... 143 Шарипова Г.А. Исламский универсум культуры ... 147 Шарип А.Ж. Гусейн Джавид и казахская поэзия начала ХХ века: духовные искания и художественные особенности ... 151 Шокабаева С.С. О связи словообразования с фонетикой ... 162
№ 1 (122)/ 2018
Contents
Abdyhanova B.A., Nergiz Biraj Іnterrelation of precedent texts and
intertexuality ... 8 Aimoldina A.A. Interconnection of Social and Cognitive Aspects in Business
Discourse Studying ... 14 Alefirenko N.F., Nurtazina M.B. Modern trends in the science of language:
vectors of scientific research ... 20 Gauriyeva G.M., Kadyrova Ye.B. Use of brainstorming for the formation of lexical
competence in English class ... 32 Japanova M.E. Artistic features of the memory of the smell in the novel «Blood and Sweat» by Abdizhamil Nurpeisov ... 37 Zhumsakbayev A.T. Genre’s phenomenon of John Tolkien’s trilogy «The Lord of the
Rings» ... 46 Zhumataev E. Analysis of the translation into the Kazakh language interjections in the piece ... 50 Zilinka M.N. The peculiarities of phraseological units translation in book’s of
Chingiz Aitmatov ... 58 Kadyskyzy A., Khassenova R. T., Kulakhmetova Zh.T. Oralmans in Kazakhstan and their Socio-Cultural Adaptation ... 64 Kasymova A.A. Linguistic and Cultural Analysis of Linguistic Units Associated with Ethics of Farewell to Kazakh and Turkish Languages ... 71 Latanova R.U., Zarkesheva A.E., Khamitova A.G. The ways of planning action
research in teaching english for students in higher schools of Kazakhstan ... 76 Меirambekova L.К., Seiitova Sh. B., Еsеngаlieva А.М. Comparative characteristic of monosyllabic verbs in the vocalism system of the languages of the Kipchak group ... 81 Matbek N.K., Sadykova R.K. Formation of Nogai literary language ... 88 Murzagaliyeva Т.Е. , Sharipova G.A. Russian Universum of Quranic Poetology... 95 Nurtazina M.B., Amrina Z.Zh. Polycultural World: a competent approach
in professional Linguistic for education ... 105 Orazbayeva E.S. Analysis and translation of cancer terms ... 112 Оtelbay G. Т. The analogy and peculiarity of the «Kемпірқосақ» alternative in relatives and foreign languages ... 119 Sadykova A.T., Kabdyrasheva B.N. The image of historical personalities in the creative work of I.Esenberlin ... 125 Seiitova Sh. B. Informational motives of some etnonyms ... 132 Saduakasuly Zh., Makhambetova A. The study of exclamatory sentences of the kazakh language ... 138 Simbaeva S.O. Kaiypbayeba M. M. Phonetic interpretation of the language without
translation ... 143 Sharipova G.A. Islamic Universum of Culture ... 147 Sharip A.Zh. Hussain Jawid and Kazakh poetry of early 20th century: spiritual quest
and artistic features ... 151 Shokabayeva S. Connection of word-formation with phones ... 162
№ 1 (122)/ 2018 3 Қазақстандағы оралмандардың жағдайы / шолу Алматы, - 2006.-П 8. [Электронды ресурс]. http://
www.undp.kz
4 «Халықтың көші-қоны туралы» Қазақстан Республикасының Заңы, [Электронды ресурс]. 13 жел- тоқсан, 1997 жыл. Http://www.zakon.kz
5 Бокаев Б., тіл, этникалық сәйкестік және посткеңестік Қазақстандағы этникалық көшіп-қонушы- лардың бейімделуі. 1-ші жылдық халықаралық пәнаралық конференция, 24-26 сәуір, Азорес, - 2013.
6 Қазақстандағы оралмандардың жағдайы - Алматы, // http://www.undp.kz - 2006.-П 8.
7 «Халықтың көші-қоны туралы» Қазақстан Республикасының Заңы, [Электронды ресурс]. 13 жел- тоқсан, Астана, - 1997 жыл. Http://www.zakon.kz
Авторлар туралы мәлімет:
Қадысқызы А. - Педагогика ғылымдарының магистрі , Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті. Сатпаев көш. 2, Астана, Қазақстан. E-mail: [email protected]
Хасенова Р. Т. - Итальян тілін оқытудың дидактика магистрі, Л.Н. Гумилев атындағы Еура- зия ұлттық университеті. Астана, Қазақстан. E-mail: [email protected]
Кулахметова Ж. Т.- Өнер ғылымдарының магистрі , Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлт- тық университеті. Астана, Қазақстан. E-mail: [email protected]
Kadyskyzy A.- Master of pedagogical sciences, senior lecturer of the Department of Foreign Languages, L. N. Gumilyov Eurasian National University, Astana, Kazakhstan. [email protected] Khassenova R. T. - Master of didactics of Italian language teaching, senior lecturer of Department of Foreign Languages, L. N. Gumilyov Eurasian National University, [email protected] Kulakhmetova Zh. T. - Master of arts, senior lecturer, Department of Foreign Languages, ENU, L.
N. Gumilyov Eurasian National University, E-mail: [email protected]
ҒТАМР 31. 15. 25
Ә.Ә. Қасымова
Памуккале университеті, Денизли, Түркия
Қазақ және түрік тілдеріндегі қоштасу этикетіне қатысты қалып сөздердің лингво-мәдени сипаты
Аңдатпа. Мақалада қазақ және түрік тілдерінде қоштасу этикетін білдіретін лингвисти- калық бірліктер, яғни қалып сөздер қарастырылады. Сондай-ақ, қоштасу қалып сөздері әртүрлі ерекшеліктеріне қарай топтастырылды. Салыстырмалы талдау көрсеткен жалпы мәдени сананы білдіретін қалып сөздер әлемдік суреттің ұлттық бейнесін анықтайды.
Сөз этикетінің өз алдына дербес бір саласы – қоштасу. Оны дербес сала болуы – оның өзіндік мақсаты, арнайы жұмсалатын тілдік таңбалары, қолданылатын тұрақты орны болуы. Бұл мақалада лингво-мәдениеттанудағы қоштасу қалып сөздерінің орнын айқындау болып табылады.
Қоштасу актісінде қалып сөз не әртүрлі ым ишарамен (қол бұлғау, қол қысысып құшақтасу) қошта- сады. Тіл білімінде бейвербалды этикет формалары деп аталады.
Түйін сөздер: қоштасу, этикет, қалып сөз, ұлттық мәдениет, тілдік бірлік, салыстырмалы зерттеу, салыстырмалы грамматика.
Кіріспе. Қазіргі тілдік зерттеулер әлемдік жаһандану үрдісіне орай жаңа бағыттарға, жаңа үрдістерге, жаңа тілдік зерттеу тәсілдеріне, сондай-ақ жаңа зерттеу нысаналарына ой- ысуда. Бүгінгі тіл білімінің өзекті мәселесі – адам және оның тілі, мәдениеті. Сондықтан да тілді адами факторлармен, адами құндылықтармен бірлікте қарастыру қазіргі тіл білімінің
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы
алға тартып отырған басты бағыттарының біріне айналды. Адам туралы сөз еткенде, әл- бетте оның тілі, ділі, ұлты мен мәдениеті де нысанадан тыс қалмайды. Олай болса, бү- гінгі таңдағы тілші ғалымдар адам баласының тілі жайлы сөз еткенде, ең алдымен оның ұлттық болмысын, өзара қарым-қатынас ерекшеліктерінің тілде көрініс табуын зерттеуді негізге алып отыр. Соңғы жылдары зерттеушілер бұндай зерттеулерден құнды нәтижелер- ге қол жеткізді. Тілтаным шеңберінен шығып, үлкен ғылыми зерттеу нысанына айналған лингво-мәдениеттану саласы – бұның айқын дәлелі. Бір ұлттың мәдениеті ол ұлттың тілі, тілдік таңбалары арқылы танылады. Өйткені тіл – мәдениеттің қайнар көзі, тіл арқылы екінші ұлттың мәдениетінен хабардар боламыз. Тіл ұлттық мәдениетіндегі негізгі ақпарат- ты сақтап, жинақтайды және оны таратады.
Зерттелу нысаны. Ұлт мәдениетінің қай түрінде болмасын, онда сол ұлттың бүкіл таным болмысы мен тұрмыс-тіршілік суреті сақталған. Белгілі бір ұлттың тарихынан, мә- дениетінен, таным болмысынан, тұрмыс-тіршілігінен хабардар ететін тілдік бірліктерге тұрақты тіркестер, мақал-мәтелдер, нақыл сөздер мен бірге қалып сөздер де жатады. Себебі бұл тілдік бірліктер белгілі бір ұлттың өзге ұлттардан менталдық айырмашылығын көр- сететін, салт-дәстүр ерекшеліктерін білдіретін ұлттық өмір көріністерінің айнасы болып табылады. Осымен байланысты бүгінгі таңда мәдениетаралық қарым-қатынас мәселесі де алға шыға бастады. Бір халықпен екінші халықтың сәлемдесу, қоштасу, ризашылық біл- діру, алғыс айту, жұбату, кешірім сұрау, құттықтау тәрізді қарым-қатынас жағдаяттарынан туындап, қолданысына қарай бір қалыпқа еніп кеткен сөздерді зерттеу арқылы әр халықтың танымы, мәдениеті, тарихы, салт-дәстүрінен мәлімет алып қана қоймай, өз халқымыздың ерекшеліктерін де тани аламыз.
Зерттелу мақсаты. Ертеден бері адамдар арасындағы мәдени тілдік қарым-қаты- нас негізінде қоштасу жағдайларында пайда болған қалып сөздер бұл зерттеу мақаламызға арқау болып отыр. Адам баласы белгілі бір қоғамда өмір сүріп, сол қоғамның әлеумет- тік-мәдени ерекшеліктерін ұстануға мәжбүр. Ол қоғамнан тыс өмір сүре алмайды. Сол се- бепті де күнделікті өмірде біреумен сәлемдесіп, қал сұрасып, біреуге ризашылық білдіріп, енді біреумен қоштасып жатамыз. Бұл жағдайлардың барлығында белгіленген тілдік ком- муникацияға түсіміз. Тілдік коммуникацияларда белгі, санамызда жатталып қалған сөздер мен сөздер тізбегін сол күйінде қолдана береміз. Бұл сөздер мен сөздер тізбегін тіл тілде сөз этикеті, этикет тілдік бірліктер, көңіл-күй лебіздері, клишелер және т.б. деп аталып келеді.
Біз оларды қалып сөздер деп атауды жөн көрдік.
Негізгі бөлім. Тілдік коммуникацияның маңызды бірлігі болып табылатын қошта- су қалып сөздерінің қалыптасу кезеңі өте тереңде жатыр. Адамдар арасында сәлемдесу болған жерде міндетті түрде қоштасу да болады. Қоштасу – әдеп ережелерінің маңызды бөлшегі. Қазақ сөз этикетін арнайы зерттеген ғалым А.Қобыланова: «Сөз этикетінің өз алдына дербес бір саласы – қоштасу. Оны дербес сала дейтініміз – оның өзіндік мақсаты, арнайы жұмсалатын тілдік таңбалары, қолданылатын тұрақты орны болады», [1,75 б.]
- деп лингво-мәдениеттанудағы қоштасу қалып сөздерінің орнын айқындап береді. Салы- стырмалы мәдени аралық қарым-қатынас негіздерін зерттеуші ғалым З.Шадқам қазақ және түрік тілдеріндегі қалып сөздерді тілдегі коммуникациялық қызметіне қарай жан-жақты талдап, салыстырмалы тіл ғылымына орасан зор үлесін қосты. Тілші қалып сөздерді эти- кет тілдік бірліктер деп атап, қоштасу қалып сөздерін сөз этикетінің фатикалық қызметіне жатқызады. Нақтылап айтқанда, қоштасу қалып сөздері адамдар арасында байланыс орна- ту, байланысты аяқтау қызметін атқарады [2]. Жалпы тіл білімінде қалып сөздерді тілдік коммуникацияда атқаратын қызметіне қарай топтастыру орыс ғалымы Н.И.Формановска- ядан басталады. Н.И.Формановская сөйлеу этикеттері немесе қалып сөздердің тілдегі қыз- метін қарым-қатынас орнатушы не фатикалық; реттеуші не регулятивті; әсер етуші не им-
№ 1 (122)/ 2018
бөледі [3,64 б.]. Сондай-ақ Н.И.Формановская қалып сөздердің тілдегі атқаратын қызметін қарастырғанда мысалдар келтіре отырып, оның жалпы қарым-қатынастағы орны қандай, қандай жағдайда қарым-қатынасқа түсушілердің тілінде қалай қолданысқа түсетіндігіне де назар аударған жөн деп санайды [4,85 б.].
Қоштасу сөздері басқа қалып сөздерімен бірге түрік тілінде Д.Аксан, Хүрриет Гөкдайы, Емине Гюрсой Наскалы сынды зерттеушілер тарапынан қарастырылды [5;6;7;].
«Адамдар арасындағы қарым-қатынаста қоштасу адамдардың бір-бірінен айрылуын және үміттің кесілуін білдіреді» [7,18 б.] – дейді зерттеуші Емине Гюрсой Наскалы. Расымен де, тілдік коммуникацияда сұхбаттың соңына келгенін, сөйлеуші мен тыңдаушының ендігі әрекеті бір-бірінен ажырап екі жаққа кету екенін біз қоштасу қалып сөздерінен аңғарамыз.
Сондай-ақ, қоштасу актісінде адамдар қалып сөздерден кейін немесе оларды қолданбастан, әртүлрі ым ишарамен, яғни қол бұлғау, қол қысысып құшақтасу арқылы да қоштасып жата- ды. Тілші ғалым Зүбайда Шадқам бейвербалды этикет формалары деп атайды [2,114 б.].
Қоштасу қалып сөздері адамдардың бір-бірінен ажырау, айырылу мағынасын береді.
Кей жағдайларда қоштасу қайта оралмайтын ұзын жолдың басы іспетті көрінеді. Мәдени- етімізде қоштасу қалып сөздері салт дәстүріміз, ұлттық ерекшеліктерімізді сақтай отырып, бүгінгі күнге жетті. Алайда әр ұлттың, әр халықтың өзіндік қоштасу қалыбы болады. Қазақ тілі мен түрік тілі түркі тектес халықтар болғандықтан, қоштасу қалып сөздеріміздің жаса- лу формасы мен қолданыс аясы көп жағдайда ұқсас келеді. Тек бейвераблды, яғни қоштасу кезіндегі ым ишараларда кейбір айырмашылықтар жоқ емес. Мәселен, қазақ салт-дәстүрін- де қоштасарда адамдар қол алысып, бір рет құшақтасып, тиісті қалып сөздердің бірін тіл- ге келтірсе, түрік салтында орта жастағы адамдар қол алысып, үш рет құшақтасып, үш рет сүйіседі. Ер адамдар, маңдайларының бұрыштарын үш рет түйістіреді. Бұл сәтте де жағдайға қарай қоштасу қалып сөздерінің бірі қолданысқа түседі. Сондай-ақ, жасы кіші адамдар жасы үлкен адамдармен қоштасқанда олардың оң қолын алып ерніне апарып сүй- еді де, жоғары көтеріп маңдайына тигізеді. Мұндай жағдайда «Hakkınız helal olsun» (Сіз үшін жасағанымды адал деп біліңіз) мағынасындағы қалып сөздің қолданылуы орынды болып табылады.
Қазақ және түрік тілдерінде кездесетін қоштасу қалып сөздері сан алуан болып ке- леді. Тілші А.Қобланова қазақ тілінде кездесетін қоштасу қалып сөздерін қолданылу орны, типі, стильдік қызметі мен жолдың алыс-жақындығына қарай төрт топқа бөліп қарастыра- ды [1,76 б.]. Түрік тіліндегі қалып сөздерді жан-жақты зерттеп, монографиялық еңбек жа- рыққа шығарған Хюриет Гөкдайы қалып сөздердің ішіндегі қоштасу үлгілерін мағынасына қарай қайта кездесуді меңзейтін және ешқашан кездеспеуді білдіретін қалып сөздер деген екі үлкен топқа бөледі [6]. Біз өз зерттеуімізде екі тілде де кеңінен орын алатын қоштасу қалып сөздерін мағынасы мен қолданылу орнына қарай: а) көп кешікпей кездесуді мақсат ететін қалып сөздер, ә) адамдардың бір-бірімен ендігәрі кездеспейтін жағдайда айтыла- тын қоштасу түрлері, б) сапарға шығарып салуда қолданылатын қалып сөздер, в) түннің тыныштығын тілеу үшін қолданылатын қалып сөздер және г) қоштасуға дайындық қалып сөздері деген бес топта қарастыруға тырыстық.
Көп кешікпей кездесуді мақсат ететін қалып сөздерге қазақ тілінде Ал жақсы! Ал жақсы, әзірге! Аман бол / +ыңыз! Сау бол /+ыңыз! Сау тұр /+ыңыз! Сау саламатта бол / +ыңыз! Кездескенше! Келесі кездескенше! Көріскенше! Көріскенше күн жақсы!
тәрізді қалып сөздерді жатқызуға болады. Бұл топтағы қалып сөздер қолданылу орнына қарай ресми және бейресми жағдаяттарда әр түрлі қолданыс табады. Мәселен, Ал жақ- сы! Ал жақсы, әзірге! Аман бол / +ыңыз! Сау бол /+ыңыз! Кездескенше! Көріскенше!
қалып сөздерін ресми емес, күнделікті өмірде кездесіп қоштасып жататын адамдар қол- данысқа түсіреді. Ал Сау бол /+ыңыз! Сау тұр /+ыңыз! Сау саламатта бол / +ыңыз!
Келесі кездескенше! Көріскенше күн жақсы! тәрізді қалып сөздер ресми ортада және
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы
радио, теледидар жүргізушілерінің тілінде жиі кездеседі. Түрік тілінде бұл топқа Hoşça kal / +ın! (Қош бол) мағынасындағы бұл қалып сөз көп мағыналы, күнделікті қоштасу үшін де, енді ешқашан кездеспеу жағдайында да айтыла береді, Esen kal / + ın! (Аман бол) мағы- насын береді, Görüşürüz! (Кездесерміз) мағынасында, Görüşmek üzere! (Кездескенше) мағынасында, Kendine iyi bak! (Өзіңді күт) мағынасында, İyi günler! (Күніңіз қайырлы өтсін) мәніндегі көп мағыналы қалып сөз, сәлемдесуде де қолданылады, İyi akşamlar!
(Кешіңіз қайырлы өтсін) мағынасында, көп мағыналы сөз, сәлемдесуде де қолданылады, İyi geceler! (Түнің қайырын тілеу) мәніндегі көп мағыналы сөз, жалпы кешкі мезгілде қоштасуда да қолданылатын қалып сөздерді жатқызуға болады.
Адамдардың бір-бірімен енді кездеспейтін жағдайларында айтылатын қоштасу қа- лып сөздеріне Қош сау бол / +ыңыз! Қош! Қош аман бол / +ыңыз! Қайда жүрсең де аман бол! Қарызыңды кеш! тәрізді қоштасуларды жатқызамыз. Түрік тілінде бұл топқа Hoşça kal / +ın, Elveda (екеуі де қош бол мәнінде) қалып сөздері орынды болып табылады.
Қазақ тілінде сапарға шығарып салуда Ақ жол! Ақ жол болсын! Жолың /+ыңыз болсын! Сәт сапар! Жайлы жүріп, жақсы жет /+іңіз! Жолың болсын, жеңіл барып, ауыр қайт! Қайырлы сапар! Әлей болсын! Амандық болсын! Оралымың тез бол- сын! Жортқанда жолың болсын! Жолыңнан жарылқасын! Жолдасың қыдыр болсын!
Ораздының жолын берсін! Қырық шілтен шылауыңда жүрсін! Алдыңнан ақ күн ту- сын, артыңнан ай тусын! тәрізді қалып сөздер кеңінен қолданысқа түседі. Бұл қоштасу үлгілері көп жағдайда жаратушыдан жолаушының жолын ашық, діттеген жеріне аман-сау, бақытты жетуін тілеу мағынасын береді. Қазақ халқының ұғымында ұзақ жол, алыс сапар- дың иесі болған, олар жолаушыны үнемі қорғап жүреді. Сол себепті бұл қасиетті тұлғаларға сиынып жүру керек деген түсінік болған. Осындай наным-сенім нәтижесінде Ғайып ерен, Қырық шілтен, Баба түкті шашты Әзиз, Оразды тәрізді қиял ғажайып пірлерге сиынып, жолаушыға жәрдемші болуын тілеу ежелден қалыптасқан дәстүр. Бауырлас түрік тілінде Sağlıcakla kal /+ın! (Мен оралғанша сау тұр мағынасында), İyi yolculuklar! (Жолың болсын мағынасында), Hayırlı yolculuklar! (Жолыңның қайырын берсін мағынасында), Eyvallah!
(Тәуекел), Haydi eyvallah! (Нар тәуекел мағынасында), Her şey gönlünce olsun! (Сапарың ойдағыдай өтсін мағынасында), Selametle git / kal! (Саулықта жолығайық мағынасында), Sağ salim git / dön! (Саулықта жолығайық мағынасында), Allaha ısmarladık! (Бір Аллаға тапсырдық мағынасында), Allaha emanet ol! (Аллаға аманат еттім мағынасында) сынды қалып сөздер қоштасу сәтінде қолданысқа түседі.
Адам баласы бір-бірімен алыс жолға шығарда, екі жаққа айрыларда, бір-бірінен алыстағанда қоштасады. Түн ұйқыға жатарда да адамдар бір-бірінен алыстайды. Сол се- бепті түннен аман-есен ояну үшін бір-бірінен тілек тілейді. Түннің тыныштығын тілеу үшін қолданылатын қалып сөздерге Жайлы жатып, жақсы тұр /+ыңыз! Түн бейқұтты бол- сын! Ақ күн тусын! Қайырлы түн! Құдай түннің тыныштығын берсін! қатарындағы қоштасу түрлерін жатқызамыз. Түрік тілінде әдетте ұйқыға жатарда адамдар бір-біріне İyi geceler! (Түнің жақсы болсын мағынасында), Hayırlı geceler! (қайырлы түн мағынасында), Tatlı rüyalar! (Түсің жақсы болсын деген мағынада), Güzel uykular! (Тыныш ұйқы тілей- мін деген мағынада) деп тілек тілейді. Түрік мәдениетінде ұйқыға жатар алдында отбасы мүшелерінің бәрі бір-біріне түннің тыныштығын тілеп шығады. Ол түрік ұлтының дәстүрі- не айналған. Яғни, «Таңға дейін аман-есен болайық» деген қоштасу іспеттес.
Қоштасу қалып сөздері қалыпты қарым-қатынасқа, уақыт ыңғайына, тыңдаушы пен сөйлеушінің жасына, олардың қалалық немесе ауылдық жерде тұруына т.б. тікелей байла- нысты болады. Адамдар арасындағы тілдік қарым-қатынаста қоштасу қалып сөздері бірден айтыла салмайды. Олай болатын болса, адамдар арасындағы екі жақты байланыс мағына- сыз жерінде үзілер еді. Сондықтан да адамдар қоштасу сәтіне таяғанда алдымен, «Уақыт
№ 1 (122)/ 2018
қалды», «Осымен болайық», «Дәм бұйырса тағы келемін / +міз», «Сәтін салса, тағы кездесерміз» тәрізді қалып сөздерін қолданады. Бұларды қоштасуға дайын қалып сөздері деп атаймыз. Түрік тілінде болса, қоштасудың бұл сәтінде, «Haydi kalkalım» (Қане тұрай- ық), «Saat geç oldu» (Сағат кеш болды), «Kalkalım artık» (Қайтайық енді) қалып сөздер де тілде көрініс табады.
Қорытынды. Қазақ және түрік тілдеріндегі қоштасу қалып сөздері әмбебап сипа- тымен ерекшеленеді. Қоштасу сөздері әлеуметтік қоғамның барлық қабаттарында қолда- ныла отырып, адамдар арасындағы қатынастың алыс-жақындығы қандай деңгейде екенді- гін білдіруде маңызды роль атқарады. Қатынастың алыс-жақындығы дегенімізде, адамдар бір-бірімен ертесі күнге дейін, түннен таңға дейін, бірнеше күн, не бірнеше айдан соң кездесуге дейін немесе мүлдем кездеспес үшін қоштасады. Әр түрлі коммуникативтік мә- дениет өкілдері болғанымен, қазақ және түрік халықтарының қоштасу этикетінде ортақ жайттар аз емес деуге болады. Қоштасуда қолданылатын ортақ қалып сөздермен бірге ай- ырмашылықтардың да болуы дүниенің тілдік бейнесінің этнос танымындағы специфика- лық ерекшеліктерін көрсетеді, әрі бұл қалып сөздер тұлғааралық коммуникациядағы до- минант ретінде танылады. Яғни бір ұлтты екінші ұлттан ажырату белгісі деуге болады.
Қазақ және түрік тілінде де орын алып, жазылуы, мағынасы ұқсас қалып сөздер екі тілдің туыстастығын білдіреді. Ал бір-біріне мүлде ұқсамайтын, тек сәтті аударма арқылы ғана ұғынылатын қалып сөздер екі тілдің бір-бірінен қаншалықты алыстағанының белгісі.
Әдебиеттер тізімі
1 Қобыланова А. Қазақ сөз этикеті. – Алматы: ЖАК-тың баспа орталығы, 2001. - 120 б.
2 Шадқам З. Мәдениет аралық қарым-қатынас: (Сөйлеу этикеті). – Алматы: Қазақ универ- ситеті, 2011. - 155 б.
3 Формановская Н.И. Русский речевой этикет: лингвистические и методичекий аспекты.
– Москва: 2-ое издание, 1987. - 126 с.
4 Формановская Н.И. Обращение // РЯШ. 1994, №3. - С. 84-88.
5 Аксан Д. Түрікшенің күші, Кеңейтілген 6. – Анкара: Басым, Билги баспасы, 1999. - 482 б.
6 Гөкдайы Х. Түрік тіліндегі қалып сөздер. – Ыстамбұл: Критер баспасы, 2011. - 304 б.
7 Гюрсой Наскалы Е. Веда. – Ыстамбұл: Тарихшы баспасы, 2011. – 297 б.
А.А. Касымова
Памуккале университеті, Денизли, Түркия
Лингвистико-культурный характер слов в казахском и турецком языковом этикете Аннотация. В статье рассматриваются лингвистические единицы, то есть слова, выражающие этикет прощания на казахском и турецком языках. Кроме того, лингвистиче- ские единицы были сгруппированы в соответствии с различными особенностями. Сравни- тельный анализ показывает, что лингвистические единицы, которые представляют собой общий культурный смысл, определяют национальную картину мировой картины.
Ключевые слова: прощания, этикет, национальная культура, лингвистическая еди- ница, сравнительное исследование
А.А. Kasymova
University of Pamukkale, Denizli, Turkey
Linguistic and cultural character of words in Kazakh and Turkish linguistic etiquette Abstract. The article deals with linguistic units, that is, words expressing the etiquette of farewells in Kazakh and Turkish. In addition, linguistic units have been grouped according
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы
GRNTI 16. 31. 51
R.U. Latanova, A.E. Zarkesheva, A.G. Khamitova L.N. Gumilyov Eurasian National University, Astana, Kazakhstan
The ways of planning action research in teaching english for students in higher schools of Kazakhstan
Abstract. Action Research is a new approach to improve teaching process in collaboration with colleagues and students in education. This article reports on the experience of implementing this technique in practice in Kazakhstan after the internship in the Netherlands where it is widely used at universities. The practical use of this approach in a particular context is described in the given work.
Key words: Action Research, effectiveness, observation, approach, to implement, data collection, research process, stakeholders
Introduction. Action research is a new influence on Kazakhstan education that is why this paper presents the advantages of action research in teaching. Our daily life connects with action research in order to investigate, make analysis and evaluate our work. Nowadays, the term action research has become particularly popular in education, specifically in teaching foreign languages.
In this paper, my colleagues and me are going together to investigate our work in teaching English for students of non-languages specialties and research our own practice.
The purpose of this paper is to study basic concept of action research, develop a model of action research process in teaching English, and determine the effectiveness and advantages of action to various characteristics. Comparative analysis shows that linguistic units, which represent a common cultural meaning, determine the national picture of the world picture.
Key words: farewells, etiquette, national culture, linguistic unit, comparative study References
1 Qobylanova A. Qazaq so’z eti’keti. [The Kazakh word etiquette] (JAK-tın’ baspa ortalyg’y, Almaty, 2001. 120 b). [in Kazakh]
2 S’adqam Z. Ma’deni’et aralyq qarym-qatynas: (Soz eti’keti). [Intercultural Communication:
(Speech Etiquette)] (Qazaq Universiteti, Almaty, 2011. 155 b.) [in Kazakh]
3 Formanovskai’a N.İ. Russki rec’evoi’ etiket: li’ngvi’stic’eski’e i’ Metodic’eski’e aspekty.
[Russian speech etiquette: linguistic and methodical aspects.] 2-oe izdani’e, (Moskva, 1987. 126 b.) [in Russian]
4 Formanovskai’a N.İ. Obras’eni’e // RYAS’. [Appeal] 1994, №3.- 84-88 b.
5 Aksan D. Türkçenin Gücü, Genişletilmiş 6. [Turkish Power, Advanced 6.] (Basım, Bilgi Yayınları, Ankara, 1999. - 482 b). [in Turkey]
6 Gökdayı H. Türkçede Kalıp Sözler. [Turkish phrases] (Kriter Yayınları, İstanbul, 2011. 304 b).
[in Turkey]
7 Gürsoy Naskalı E. Veda. [Veda] (Tarihçi Basın Evi, İstanbul, 2011. 297 b.) [in Turkey]
Автор туралы мәлімет:
Касымова А.А. - Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің оқытушысы, Семей қ.
Памуккале университетінің докторанты, Денизли, Турция
Kasymova A.A. - Teacher of Shakarim State University of Semey city, PhD student at Pamukkale University, Denizli, Turkey
№ 1 (122)/ 2018
«Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы.
Филология сериясы» журналында мақала жариялау ережесі
1. Журналдың мақсаты. Әдебиеттану және тілтану саласындағы ғылыми зерттеу нәтижелерін, филология ғылымының өзекті мәселелерін, тіл және әдебиет саласындағы оқыту әдістемесін, ғылыми конференцияның мағыналы материалдарын, библиографиялық шолу мен сыни тақырыптағы ғылыми құндылығы бар, мұқият тексеруден өткен материал- дарды жариялау.
2. Журналда мақала жариялаушы автор мақаланың қол қойылған 1 дана қағаз нұсқасын Ғылыми басылымдар бөліміне (редакцияға, мекенжайы: 010008, Қазақстан Республикасы, Астана қаласы, Қ. Сәтпаев көшесі, 2, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлт- тық университеті, Бас ғимарат, 408 кабинет) және [email protected] электрондық пошта- сына Word форматындағы нұсқаларын жіберу қажет. Мақала мәтінінің қағаз нұсқасы мен электронды нұсқалары бірдей болулары қажет.
Мақалалар қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде қабылданады.
3. Автордың қолжазбаны редакцияға жіберуі мақаланың Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің хабаршысында басуға келісімін, шетел тіліне аударылып қайта басылуына келісімін білдіреді. Автор мақаланы редакцияға жіберу арқылы автор ту- ралы мәліметтің дұрыстығына, мақала көшірілмегендігіне (плагиаттың жоқтығына) және басқа да заңсыз көшірмелердің жоқтығына кепілдеме береді.
4. Мақаланың көлемі 8 беттен кем болмауы және 16 беттен аспауға тиіс.
5. Мақаланың құрылымы: (қағаз беті - А4, кітап сұлбасында, беттеу жолы бар жағынан – 20 мм. Шрифт: Times New Roman - нұсқасында, әріптің көлемі (кегль) - 14);
6. ҒТАMР http://grnti.ru/ - бірінші жолдың сол жақтауында;
Автор(лар)дың аты-жөні – жолдың ортасында, қою кіші әріппен жазылады;
Мекеменің толық атауы, қаласы, мемлекеті (егер авторлар әртүрлі мекемеде жұ- мыс істейтін болса, онда әр автордың жұмыс орны қасында курсивпен жазылуы керек) – жолдың ортасында;
Автор(лар)дың Е-mail-ы – жақша ішінде, курсивпен, жолдың ортасында;
Мақала атауы – жолдың ортасында, жартылай қою кіші әріппен жазылады;
Аңдатпа - 100-200 сөз; формуласыз, мақаланың атауын мейлінше қайталамауы қажет; әдебиеттерге сілтемелер болмауы қажет; мақаланың құрылысын (кіріспесі, мақа- ланың мақсаты мен міндеттері, қарастырылып отырған сұрақтың зерттеу әдістері, нәтижелері мен талқылаулары, қорытындысы) сақтай отырып, мақаланың қысқаша мазмұны берілуі қажет.
Түйін сөздер (6-8 сөз немесе сөз тіркесі) - Түйін сөздер мақала мазмұнын ашатын, мейлінше мақала атауы мен аннотациядағы сөздерді қайталамай, мақала мазмұнындағы көп кездесетін сөздерді қолдану қажет. Сонымен қатар, ақпараттық-іздестіру жүйелерінде мақаланы жеңіл табуға мүмкіндік беретін ғылым салаларының терминдерін қолдану қажет.
Негізгі мәтін мақаланың мақсаты, міндеттері, қарастырылып отырған сұрақтың та- рихы, зерттеу әдістері, нәтижелер/талқылау, қорытынды бөлімдерін қамтуы қажет – жола- ралық интервал - 1, азат жол «қызыл жолдан» - 1,25см, беттеу жолағы – еніне сай жасалады.
Таблица, суреттер – аталғаннан кейін орналастырылады. Әр таблица, сурет қасында оның аталуы болу қажет. Сурет айқын әрі сканерден өтпеген болуы керек.
Мақаладағы формулалар тек мәтінде оларға сілтеме берілсе ғана нөмірленеді.
Жалпы қолданыста бар аббревиатуралар мен қысқартулардан басқалары міндетті түрде алғаш қолданғанда түсініктеме берілуі қажет.
Қаржылай көмек туралы ақпарат бірінші бетте көрсетіледі.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы
Әдебиеттер тізімі
Мәтінде әдебиеттерге сілтеме тікжақшаға алынады. Мәтіндегі әдебиеттер тізіміне сілте- мелердің нөмірленуі мәтінде қолданылуына қатысты жүргізіледі: мәтінде кездескен әдебиетке алғашқы сілтеме [1, 253 б.] арқылы, екінші сілтеме [2, 182 б.] арқылы т.с.с. жүргізіледі.
Әдебиеттер тізімінде кітаптың жалпы бет көлемі көрсетіледі.
Жарияланбаған еңбектерге сілтемелер жасалмайды. Сонымен қатар, рецензи- ядан өтпеген басылымдарға да сілтемелер жасалмайды (әдебиеттер тізімін, әдебиеттер тізімінің ағылшынша әзірлеу үлгісін төмендегі мақаланы рәсімдеу үлгісінен қараңыз).
Мақала соңындағы әдебиеттер тізімінен кейін библиографиялық мәліметтер орыс және ағылшын тілінде (егер мақала қазақ тілінде жазылса), қазақ және ағылшын тілінде (егер мақала орыс тілінде жазылса), орыс және қазақ тілінде (егер мақала ағылшын тілінде жазылған болса) беріледі.
Авторлар туралы мәлімет: автордың аты-жөні, ғылыми атағы, қызметі, жұмыс орны, жұмыс орнының мекен-жайы, телефон, e-mail – қазақ, орыс және ағылшын тілдерін- де толтырылады.
7. Қолжазба мұқият тексерілген болуы қажет. Техникалық талаптарға сай кел- меген қолжазбалар қайта өңдеуге қайтарылады. Қолжазбаның кейін қайтарылуы, оның журналда басылуына жіберілуін білдірмейді. Редакцияға түскен мақала жабық (анонимді) тексеруге жіберіледі. Барлық рецензиялар авторларға жіберіледі. Автор (рецензент мақа- ланы түзетуге ұсыныс берген жағдайда) үш күн аралығында қайта қарап, қолжазбаның тү- зетілген нұсқасын редакцияға қайта жіберуі керек. Рецензент жарамсыз деп таныған мақа- ла қайтара қарастырылмайды. Мақаланың түзетілген нұсқасы мен автордың рецензентке жауабы редакцияға жіберіледі.
8. Төлемақы. Басылымға рұқсат етілген мақала авторларына төлем жасау туралы ескертіледі. Төлем көлемі 2018 жылға ЕҰУ қызметкерлері үшін 4500 тенге және басқа ұйым қызметкерлеріне 5500 тенге болып белгіленді.
Рекзивизиттер:
Цеснабанк: КБЕ16 БИН 010140003594 РНН 031400075610 ИИК KZ 91998 ВТВ 0000003104 TSES KZ KA
