ISSN (Print) 2616-678Х ISSN (Online) 2663-1288
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің
ХАБАРШЫСЫ
BULLETIN
of L.N. Gumilyov
Eurasian National University
ВЕСТНИК
Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева
ФИЛОЛОГИЯ сериясы Серия ФИЛОЛОГИЯ
PHILOLOGY Series
№3(128)/2019
1995 жылдан бастап шығады Издается с 1995 года
Founded in 1995
Жылына 4 рет шығады Выходит 4 раза в год Published 4 times a year
Нұр-Сұлтан, 2019 Nur-Sultan, 2019 Нур-Султан, 2019
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. ФИЛОЛОГИЯ сериясы - BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
Бас редакторы Дихан Қамзабекұлы
филология ғылымдарының докторы, ҚР ҰҒА академигі (Қазақстан) Бас редактордың орынбасары Шолпан Жарқынбекова
филология ғылымдарының докторы, проф. (Қазақстан) Редакция алқасы
Аскер оғлы Рамиз Ф.ғ.д., проф. (Әзербайжан) Ақматалиев Абдылдажан Ф.ғ.д., проф. (Қырғызстан) Бахтикиреева Улданай Ф.ғ.д., проф. (Ресей) Беженару Людмила Ф.ғ.д., проф. (Румыния) Бейсембаева Жанаргүл Ф.ғ.к. (Қазақстан) Біжкенова Айгүл Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Жақыпов Жантас Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Журавлева Евгения Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Жаң Динжиң PhD, проф. (Қытай)
Ескеева Мағрипа Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Ержласун Гүлжанат PhD, ассоц. проф. (Түркия) Қасқабасов Сейіт Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Негимов Серік Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Нұрғали Қадиша Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Нуриева Фануза Ф.ғ.д., проф. (РФ, Татарстан)
Райхл Карл Ф.ғ.д., проф. (Германия)
Рахманов Носимхан Ф.ғ.д., проф. (Өзбекстан) Риверс Уильям Патрик PhD, проф. (АҚШ) Сәтенова Серікгүл Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Султанов Казбек Ф.ғ.д., проф. (Ресей) Тәжібаева Сәуле Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Хисамитдинова Фирдаус Ф.ғ.д., проф. (РФ, Башқұртстан) Чернявская Валерия Ф.ғ.д., проф. (Ресей)
Шәріп Амантай Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Шәріпова Гүлбану Ф.ғ.к., доцент м.а. (Қазақстан)
Экиджи Метин PhD, проф. (Түркия)
Янковский Генрих PhD, проф. (Польша)
Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Қ.Сәтбаев к-сі, 2, 402 каб.
Тел.: +7(7172) 709-500 (ішкі 31-413) E-mail: vest_phil@enu.kz
Жауапты редактор, компьютерде беттеген: Ілияс Құрманғалиев
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы. ФИЛОЛОГИЯ сериясы Меншіктенуші: ҚР БжҒМ «Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» ШЖҚ РМК
ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігінде 27.03.2018 ж. №16996-Ж тіркеу куәлігімен тіркелген.
Мерзімділігі: жылына 4 рет. Тиражы: 35 дана
Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Қажымұқан к-сі, 12/1, тел.: +7(7172)709-500 (ішкі 31413)
© Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Editor-in-Chief Dikhan Kamzabekuly
Doctor of philology, аcademician of NAS RK (Kazakhstan) Deputy Editor-in-Chief Zharkynbekova Sholpan
Doctor of philology, Рrof. (Kazakhstan) Editorial board
Asker ogly Ramiz Doctor of philology, Рrof. (Azerbaidzhan) Akmataliyev Аbdildajan Doctor of philology, Рrof. (Kyrgyzstan) Bakhtikireeva Uldanai Doctor of philology, Рrof . (Russia) Beisembayeva Zhanargul Can. of philology (Кazakhstan) Bezhenaru Lyudmila Doctor of philology, Рrof . (Romania) Bizhkenova Аigul Doctor of philology, Рrof. (Кazakhstan) Chernyavskaya Valeriya Doctor of philology, Рrof. (Russia) Еrzhiasun Güljanat PhD, assos. Prof. (Turkey)
Yeskeyeva Мagripa Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Henryk Jankowski PhD, Prof. (Poland)
Kaskabassov Seit Doctor of philology, Prof . (Кazakhstan) Khisamitdinova Firdaus Doctor of philology, Prof. (RF, Bashkortostan)
Metin Ekiji PhD, Prof. (Тurkey)
Negimov Serik Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Nurgali Kadisha Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Nurieva Fanuza Doctor of philology, Prof. (RF, Tatarstan) Reichl Karl Doctor of philology, Prof. (Germany) Rakhmanov Nasimhon Doctor of philology, Prof. (Uzbekistan) Rivers William Patrick PhD, Prof. (USA)
Satenova Serikkul Doctor of philology, Prof . (Kazakhstan) Sultanov Кazbek Doctor of philology, Prof. (Russia) Sharip Аmantay Doctor of philology, Prof. (Kazakhstan) Sharipova Gulbanu Can. of philology, assos. Prof. (Kazakhstan) Tazhybayeva Saule Doctor of philology, Prof. (Kazakhstan) Zhakypov Zhantas Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Zhang Dingjing PhD, Prof. (China)
Zhuravleva Yevgeniya Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Editorial address: 2, Satвayev str., of. 402, Nur-Sultan, Kazakhstan, 010008
Теl.: +7(7172) 709-500 (ext. 31-413) E-mail: vest_phil@enu.kz
Executive editor, computer layout: Іlyas Kurmangalyev Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University PHILOLOGY Series
Owner: Republican State Enterprise in the capacity of economic conduct «L.N.Gumilyov Eurasian National University» Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan
Registered by Ministry of Іnformation and Сommunication of the Republic of Kazakhstan. Registration certificate No 16996-Ж from 27.03.2018
Periodicity: 4 times a year Circulation: 35 copies
Address of printing house: 12/1 Kazhimukan str., Nur-Sultan, Kazakhstan 010008; tel.: +7(7172) 709-500
(ext. 31413) © L.N. Gumilyov Eurasian National University
Главный редактор Дихан Камзабекулы
доктор филологических наук, академик НАН РК (Казахстан) Зам. главного редактора Шолпан Жаркынбекова
доктор филологических наук, проф. (Казахстан) Редакционная коллегия
Аскероглы Рамиз Д.ф.н., проф. (Азербайджан) Акматалиев Абдылдажан Д.ф.н., проф. (Киргизстан) Бахтикиреева Улданай Д.ф.н., проф. (Россия) Беженару Людмила Д.ф.н., проф. (Румыния) Бейсембаева Жанаргуль К.ф.н. (Казахстан)
Бижкенова Айгуль Д.ф.н., проф. (Казахстан) Жакыпов Жантас Д.ф.н., проф. (Казахстан) Жан Динжин PhD, проф. (Китай) Журавлева Евгения Д.ф.н., проф. (Казахстан) Ескеева Магрипа Д.ф.н., проф. (Казахстан) Ержласун Гульжанат PhD, ассоц. проф. (Турция) Каскабасов Сейит Д.ф.н., проф. (Казахстан) Негимов Серик Д.ф.н., проф. (Казахстан) Нургали Кадиша Д.ф.н., проф. (Казахстан) Нуриева Фануза Д.ф.н., проф. (РФ, Татарстан) Райхл Карл Д.ф.н., проф. (Германия) Рахманов Насимхон Д.ф.н., проф. (Узбекистан) Риверс Уильям Патрик PhD, проф. (США)
Сатенова Серикгуль Д.ф.н., проф. (Казахстан) Султанов Казбек Д.ф.н., проф. (Россия) Тажибаева Сауле Д.ф.н., проф. (Казахстан)
Хисамитдинова Фирдаус Д.ф.н., проф. (РФ, Башкортостан) Чернявская Валерия Д.ф.н., проф. (Россия)
Шарип Амантай Д.ф.н., проф. (Казахстан) Шарипова Гульбану К.ф.н., и.о. доцент (Казахстан) Экиджи Метин PhD, проф. (Турция)
Янковский Хенрих PhD, проф. (Польша)
Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. К.Сатпаева, 2, каб. 402 Тел.:+7(7172) 709-500 (вн. 31-413)
E-mail: vest_phil@enu.kz
Ответственный редактор, компьютерная верстка: Ильяс Курмангалиев
Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия ФИЛОЛОГИЯ Собственник: РГП на ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций РК под номером №16996-Ж от 27.03.2018г.
Периодичность: 4 раза в год Тираж: 35 экземпляров
Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Кажимукана, 12/1, тел.: +7(7172)709-500 (вн. 31413)
© Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева
Мазмұны
Фольклор және әдебиеттану
Арыққарақызы Е. Түрік ақыны Гүлай Сормагештің поэзиясы (Балалар туындыларының ерекшелігі) ... 8-14 Баекенова А., Тұрысбек Р. Эпистолярлық мұра: хаттар мен хаттасулар (Сәбит Мұқанов жазбалары негізінде) ... 15-22 Қожашев М. Жамбылдың айтыс өнері: синкреттілік пен шеберлік ... 23-29 Мусайева И. Әзербайжан классикалық әдебиетіндегі роман жанрының генезисі ... 30-43 Назарова А., Мансұров Н. «Мифологем» терминінің этимологиялық сипаты ... 44-50 Рысқұлбекова С., Дүйсенғазы С. Тәуелсіздік толғаулары: негізі мен қазіргі үрдісі ... 51-58 Сыдықбаева А., Аймұхамбет Ж. Қазіргі қазақ әңгімесіндегі антропомор-
физм көрінісі (Асқар Алтайдың «Кентавр» әңгімесі бойынша) ... 59-67 Тебегенов Т., Қожашев М. Жамбыл - Ұлы дала жыршысы ... 68-73
Лингвистика және әдістеме
Абдуова Б. Маманның кәсіби тілдік құзыреттілігі: дерек пен бағдар ... 74-82 Ержуманова А., Елубай А. Ағылшын тіліндегі Іndefinite аспектісі:
диахрония мен синхронияда дамуы ... 83-91 Жұмағұлова В., Кәрімова Б. Қоғамдық санаға ықпал етудегі БАҚ-тың лингвокогнитивтік мүмкіндіктері ... 92-99 Исенова Ф. Студенттердің жазбаша құзыреттілігін қалыптастырудағы
академиялық эссе және оның рөлі ... 100-106 Құсайынова Ж. Синтаксистік құрылымдағы актуалдану, деактуалдану
құбылыстарының грамматикалық заңдылықтарға ықпалы ... 107-114 Логинова М., Жарқынбекова Ш. Гуманитарлық білім парадигмасындағы
«нарратив» түсінігі ... 115-128 Мамаева Г. Түбі бір түркі терминдері ... 129-136 Осокина Д., Мұрзалина Б. Ретроним – жаңа ағылшын терминдерін
жасаудың амалы ... 137-145 Сарекенова Қ., Тұрарханова Қ. Қазақ және түрік тілдеріндегі тыныс алу
жүйесіне қатысты тұрақты тіркестердің ерекшеліктері ... 146-152 Шахпутова З., Нуртазина М. Лингвистиканың бинарлық қарама-қар-
сылықтары – әлемнің тілдік бейнесіндегі концептуализация тәсілі ... 153-164
Contents
Folklore and Literary Studies
Arikkarakyzy E. Poetry of the Turkish poet Gulay Sormagech (Features of children’s works) ... 8-14 Bayekenova А., Turysbek R. Epistolary Heritage: Letters and Correspondence (based on correspondence of Sabit Mukanov) ... 15-22 Kozhashev М. Zhambul’s Improvisational Art: Syncretism and Word Mastery .... 23-29 Musaeva І. Genesis of the Novel in Classical Azerbaijani Literature ... 30-43 Nazarova A., Mansyrov N. Etymological Characteristics of the Term
«Mythologeme» ... 44-50 Ryskulbekova S., Duysengazy S. Independence of Tolgau: Fundamentals and Current Trends ... 51-58 Sydykbaeva А., Aimukhambet Zh. Manifestation of Anthropomorphism in Modern Kazakh Story (based on Askar Altai’s story «Centauri») ... 59-67 Tebegenov Т., Kozhashev M. Zhambyl - Poet of the Great Steppe ... 68-73
Linguistics and methodics
Abduova B. Professional Language competence: Facts and Direction ... 74-82 Erzhumanova А., Elubai А. English Indefinite Aspect: Development in Diachrony and Synchrony ... 83-91 Zhumagulova V., Karimova B. Linguo-Cognitive Opportunities of Mass Media in Manipulating Public Consciousness ... 92-99 Issenova F. Academic Essay and Its Role in the Formation of Students’ Written
Competence ... 100-106 Kussaiynova Zh. Influence of Actualization and Deactualization Phenomena on
Syntactic Laws ... 107-114 Loginova М., Zharkynbekova Sh. The concept of «narrative» in the paradigm of
humanitarian knowledge ... 115-128 Mamayeva G. Single-rooted Turkic terms ... 129-136 Ossokina D., Murzalina B. Retronym as a Mean of Formation of New English
Terms ... 137-145 Sarekenova K., Turarkhanova K. Features of Phraseological Units Related to
Human Respiratory System in Kazakh and Turkish ... 146-152 Shakhputova Z., Nurtazina M. Linguistic Binary Oppositions As a Way of
Conceptualization of Linguistic World View ... 153-164
Содержание
Фольклор и литературоведение
Арыккаракызы Е. Поэзия турецкого поэта Гулая Сормагеча (Особенности детских произведений) ... 8-14 Баекенова А., Турысбек Р. Эпистолярное наследие: письма и переписки (по материалам переписки Сабита Муканова) ... 15-22 Кожашев М. Импровизаторское искусство Жамбыла: синкретизм и мастерство слова ... 23-29 Мусайева И. Генезис романа в классической азербайджанской литературе ... 30-43 Назарова А., Мансуров Н. Этимологическая характеристика термина
«мифологема» ... 44-50 Рыскулбекова С., Дуйсенгазы С. Толгау независимости: основы и современные тенденции ... 51-58 Сыдыкбаева А., Аймухамбет Ж. Проявление антропоморфизма в современ-
ном казахском рассказе (По рассказу «Кентавр» Аскара Алтая) ... 59-67 Тебегенов Т., Кожашев М. Жамбыл – поэт Великой степи ... 68-73
Лингвистика и методика
Абдуова Б. Профессиональная языковая компетентность: факты и направление ... 74-82 Ержуманова А., Елубай А. Indefinite аспект английского языка: развитие в диахронии и синхронии ... 83-91 Жумагулова В., Каримова Г. Лингвокогнитивные возможности СМИ в воздействии на общественное сознание ... 92-99 Исенова Ф. Академическое эссе и его роль в формировании письменной
компетенции студентов ... 100-106 Кусаинова Ж. Влияние явлений актуализации, деактуализации на
синтаксические закономерности ... 107-114 Логинова М., Жаркынбекова Ш. Понятие «нарратив» в парадигме
гуманитарного знания ... 115-128 Мамаева Г. Однокорневые тюркские термины ... 129-136 Осокина Д., Мурзалина Б. Ретроним как средство образования новых
английских терминов ... 137-145 Сарекенова К., Турарханова К. Особенности фразеологических единиц,
связанных с системой дыхания человека на казахском и турецком языках ... 146-152 Шахпутова З., Нуртазина М. Лингвистические бинарные оппозиции как
способ концептуализации языковой картины мира ... 153-164
8
Фольклор және әдебиеттану Folklore and Literary Studies Фольклор и литературоведение
ХҒТАР 19.02.09
Еркегүл Арыққарақызы
Л.Н. Гумилев ат. Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (E-mail: shaymardan.gul@mail.ru)
Түрік ақыны Гүлай Сормагештің поэзиясы (Балалар туындыларының ерекшелігі)
Аңдатпа. Мақалада кеңестік қазақ әдебиеттануында зерттеліп-зерделенбеген түрік бала- лар әдебиетінің ірі өкілі Гүлай Сормагештің өлеңдері талқыланған. Ақынның туындыларын қазақ балалар әдебиетіндегі ой-танымдармен ұштастырып, әдеби туындыларды өзара салыстыру мақса- ты көзделіп, талданған.
Ақын Гүлай Сормагештің балалар мен жеткіншектерге арналған «Сен жараттың, Ал- ла(һ)-ым» («Sen yarattın Allah’ım»), «Сәлем болсын» («Selam olsun»), «Шүкір етермін Раббы- ма» («Şükür ederim Rabbime»), «Құрбан мейрамы» («Kurban bayrami»), «Алладан сыйлық, бізге»
(«Allah’tan hediye bize») т.б туындыларынан – жаратқанды тануға, имандылыққа уағыздаған, иман арқылы Жаратушы иеге шүкір ету, сабырға келу ұлағаттарын ұлықтаған, адамзат бойындағы асыл қасиеттер – қанағат, ізгілік, адамгершілік ұғымын танытуға арналған – имандылықтың нұрына бөленген поэзияны танытады.
Түйін сөздер: Гүлай Сормагештің поэзиясы, балалар әдебиеті, Алланы тану қағидалары, қанағат пен ізгілік, жаратушы және сәбилік тазалық.
DOI: https://doi.org/10.32523/2616-678X-2019-128-3-8-14 Дүниежүзіндегі қай халықтың болсын балалар әдебиетіне арналған алғашқы туын- дылары – халық ауыз әдебиетінің алтын нұсқалары, тұрмыс-салт жырларынан, ертегілер, батырлар жырлары т.б. басталары анық.
Дүниеге шыр етіп келген перзентінің әзиз үніне жанымен, жүрегімен мейірленген ана ең әуелі ана әлдиі – бесік жырын арнайды.
Түбі бір – түркі тектес халықтардың, қала берді әлем халықтарының барлығында дерлік кездесетін бесік жырынан басталатын өлеңмен өрнектелген жыр – өмір, поэзияның адам өмірінің әр кезеңінде атқаратын мұрат-мақсаты мен адам жанына сәуле түсірер руха- ни қуаты орасан.
Қазақ халқының ұлы ақыны, хакім Абай: «Туғанда дүние есігін ашады өлең, өлеңмен жер қойнына кірер денең» [1] дейді. Ал, өзіміз бала кезімізде естіп, жаттап өскен балаларға арналған өлең-жырлар мен бізді қоршап тұрған айналамыздағы табиғаттың таңғажайып сырларын тани білуге баулитын, сол арқылы әдемілікті, әсемдікті сүюге, бағалауға үйре- тетін тілі жеңіл, ойға қонымды, көңілге әсемдік ұялататын өлеңдердің орны бала таны- мының дамуына берер әсері зор. Сол кездегі жаттаған өлеңдеріміздің күні-бүгінге дейін көңіліміздің көкжиегінде жылы шуақтай жақсы әсерімен қалғандығын айта кету орынды.
9
№3 (128)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
Сонымен қатар бала жүрегіне Отан деген ыстық ұғымды сіңіретін, туған жер тура- лы жырлардың, туған ұлтына деген сүйіспеншілігін оятатын ана тіл туралы өлеңдердің де балалардың азаматтық болмысының қалыптасуына беретін әсер-ықпалының орасан зор екен- дігін айтпай өтуге болмайды.
Балаларға арналған алғашқы әдеби туындылар, аңыз-әфсаналар, «Таза бұлақтай»
саф туындылар – қысқа әңгімелер т.б арқылы – жерден бауырын жаңа көтерген жас тал- шын тамырдай тап-таза, нәзік сезімтал бала танымының, ой-санасының дүниені тануға ар- налған ең алғашқы баспалдағы басталады. Әдемілік әлеміне, эстетикалық болмысқа деген тұңғыш танымы, сезімталдық санасының қалыптасуына негіз қаланады.
Балалар әдебиеті, балаларға арналған туындылар – балғын сана-сезім иесі – бала та- нымы үшін «ақ параққа жазылған қалам ізі» секілді мәңгілікке жазылып қалатын, ешқашан ұмытылмайтын уақыт өткен сайын жаңғырыға түсетін эстетикалық өнер қуаты, көркем сөз арқылы жас жеткіншек бойына сіңірілген ұлағат, тәлім-тәрбие тағылымына, әдемілік әлеміне жол ашқан сиқырлы да құдіретті даңғыл!
ХІХ ғасырдың екінші жартысында қазақ руханиятының көгжиегінде шоқ жұлдыздай жарқыраған – ұлт тарихында аты мәңгі өшпейтін кемел тұлғалар – хакім Абай, ғалым Шоқан, ұстаз Ыбырайлар қоғамдық ой-пікірдің көшін бастаушы үш шыңы биігіне көтерілді.
Бұл заман – қазақ халқының отаршылдық бұғауына әбден шырмалып, ұлт зиялыла- ры осы қапастан құтылу жолы оқу-білім игеру деген көзқарасқа келген кезең еді. Халқы- мыздың ұлы перзенті, қазақ жерінде оқу ісін жаңғырта отырып жүзеге асырған ұстаз Ыбы- рай Алтынсарин «Қазақ хрестоматиясы» (1879, Орынбор) оқулығын жазды. Қолына қалам алып қазақ балаларының ұғым-танымына лайықтап өлеңдер мен әңгімелер жазғанда, су- реткердің сәуегей танымы аумалы да төкпелі аласапыран заманның алдағы күйін аңдап, әу- елде, туған тілдің тазалығы мұраты мен жас қазақ жеткіншектерінің балаң санасын ұлттық уызбен ұйыта білу, иманды да мұсылманшыл арда буынның асыл қасиеттерін ұлағат етуді мақсұт тұтты.
Ұлт ұстазы Ыбырай Алтынсарин: «Заман осылай болған соң, амалын тауып, мүмкіндігі бар жерде қазақ халқының елдігін бұзып, болашағын бүлдіріп жатқан жауыз- дыққа қарсы күресе білу керек» [2], - деп айтқанындай, қазақ даласына дендеп еніп келе жатқан рухани отарлау, миссионерлік саясатқа қарсы күресе отырып, осыларға қарсы тұруда халықтық салт-дәстүрлерді, ауыз әдебиетін бала санасына сіңіруді, тіл тазалығы үшін күресуді мұрат етті.
Бір оқығанда оқу мен өнерге, талаптануға, еңбекке шақырған өлеңдер мен әң- гімелердің сан алуан астарлы терең мағынасына бойласаңыз көкірегіңіз саф, тұма «Таза бұлақпен» сусындағандай дегдар бір күй кешеді. Ол - бір тылсым әлем. Жұмбақ күй.
Бір Құдайға сиынып, Bir Allah’a sıgınıp
Кел, балалар, оқылық. Gelin çocuklar okuyalım [2].
“Gelin çocuklar okuyalım”
Оқығанды көңілге Ықыласпен тоқылық.
Біз болмасақ, сіз барсыз Үміт еткен достарым
Сіздерге бердім батамды [2, 3 б.], – деп басталатын өлеңі де Алланы еске алу- мен басталады. Бала жанының бағбаны ұлы ұстаз жеткіншектерді ең әуелі имандылыққа шақырады. Иман арқылы келетін ахлақ (ұждан) білімін алуға, өнер үйренуге шақырады.
Хакім Абайда да «Әуелі аят, хадис - сөздің басы» («Evvela ayet, hadis – sözün en başı») [1],
«Алланың өзі де рас, сөзі де рас» («Allah’ın varlığı ve onun sözü (Kuran-ı Kerim) gerçektir»
[1] деп келетінін ескерсек, Абай үшін де Ыбырай үшін де алдымен Алла, Құдай сөзі елді жақсылыққа, ізгілікке, адамдыққа жетелеудің басты құралы болды.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
10
№3 (128)/2019
Ал, түрік балалар әдебиетінің өкілі ақын, жазушы Гүлай Сормагеш алғашқы өлең- дерін бала кезінен бастап жаза бастаған. Кейінірек қалам қуаты артып, өзін білімдік тұрғы- дан шыңдай келе қысқа әңгімелер, повесттер мен хикаяттар жазды.
Гүлай Сормагеш 1965 жылы 20 қазанда Түркияның Ыспарта кентінде дүниеге кел- ген. Бастауыш мектепті Ыспартадағы Ататүрік орта мектебінде бітірді. Одан кейін орта мектеп пен лицейді Ыспартадағы Хатиф лицейінде оқыды. 1986 жылы Діни Істер Басқар- масында Құран Үйретушісі (ұстаз) болып еңбек жолын бастайды. Ұзақ жылдар бойы шәкірттерін діни іліммен сусындатқан ұстаз. Текирдаг Шорлу елді-мекендерінде ұстаздық жасаған Гүлай Сормагеш үлгілі де білімді мұғалім, жазушы әрі ақын. Халықаралық және жергілікті басылымдарда туындылары мен мақалалары үздіксіз басылып тұрады. Балалар мен жасөспірімдер әдебиеті Қорының мүшесі. Діни істер жөніндегі балалар журналы жаз- балары, басқа да әртүрлі балаларға арналған журналдарда әңгімелері, ертегілері үздіксіз жарияланып тұрады. Білім беру мен Театр тақырыбында да мақалалар жазады. Ақынның сценарийі бойынша әзірленген туындылар Түркияда және шетелдерде сахналанды. Алыс- жақын шетелдерде де қысқа мерзімді қызметтерде болды. Германия, Франция мемлекет- терінде білім беру саласында қызмет атқарған. Ақынның біршама туындыларына әндер (сазгер Шенел Өналды) жазылған.
Мен Гүлай Сормагеш ақынның жырларын оқи отырып қаламгердің туған ұлт бола- шағы болатын балалар мен жеткіншектерге арналған «Сен жараттың Алла(һ)-ым» («Sen yarattın Allah’ım»), «Сәлем болсын» («Selam olsun»), «Шүкір етермін Раббыма» («Şükür ederim Rabbime»), «Дауа» («Dua»), «Құрбан мейрамы» («Kurban bayrami»), «Алладан сыйлық бізге» («Allah’tan hediye bize») т.б туындыларынан – Алланы тануға, иманға бет бұруға уағыздаған, иман арқылы Жаратушы құдіретке шүкір ету, сабырға келу ұлағатта- рын ұлықтаған, адамзат бойындағы асыл қасиеттер – қанағат, ізгілік, адамгершілік ұғымын танытуға арналған – имандылықтың нұрына шыланған поэзияны таныдым.
Ақын туындыларының мені қызықтырған тұсы да осы – Иман тақырыбы, Ислам ұлағаты. Адал еңбек, адамгершілікті дін жолы имандылықты дәріптеуі, иманмен бірге келетін ар-ұждан ұғымы, қанағат, қайырым, мейірім, шүкір ету тағылымдарын өлеңіне өзек еткен поэзиясының құндылығы, туған ұлт келешегі болып табылатын балалар мен жасөспірімдер әдебиетіндегі көтерілген мәселенің өзектілігі. Бұл мәселе – қоғамға нәр бе- ретін, рухқа дем беретін қуатты дәрумен! Балалар мен жеткіншектерді имани салауатқа жетелейтін, адамгершілік ізгі қасиеттерге үйрететін саф «таза бұлақтай» – асыл миссия!
ХХІ ғасыр ақпараттар ағыны ғасыры, бұл жаңа заман – жаһандану ғасыры. Әлемді жаулап келе жатқан жаһандану атты алпауыт үрдістің соңы араға санаулы жылдарды салып,
«ұлтсыздану» қаупіне әкелмесіне кім кепіл?! Осы тұрғыдан келгенде мен қазіргі қаламгер- лер туындыларынан үш негізгі тірек – Ислам құндылықтары – Иман тақырыбы, Туған тіл, Отан, ел жер жырларына баса зейін қойып, зер салып жүрмін. Ақын Гүлай Сормагештің
«Шүкір етермін Раббыма» («Şükrederim Rab’bime») жырында: Шүкір етермін Раббыма;
Şükrederim Rabbime;
Жақын болғаны үшін, Yakın olduğu için, Шүкір етермін Раббыма; Şükrederim Rabbime;
Жаратқан-ы (құлы) болу үшін. Kulu olduğum için, ...Шүкір етермін Раббыма; Şükrederim Rabbime;
Ата-аналарым үшін, İhsan ettiği için, Шүкір етермін Раббыма, Şükrederim Rabbime;
Туысқандарымның бары үшін, İkram ettiği için, Шүкір етермін Раббыма; Şükrederim Rabbime;
Жаннәт Отаным үшін.; Cennet vatanım için;
11
№3 (128)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
Шүкір етермін Раббыма; Şükrederim Rabbime;
Шынайы Азаным үшін! Yanık Ezanım için. [3, 12 б.]
- Бұл мағыналы өлең. Рухани кәусар бұлақ.
Бұл жырлардың тілі жеңіл, ойға қонымды. Бала жанын баурап алады. Осы шумақтар бала зейінінде, зердесінде тарыдай кезінен бастап жатталса таудай азамат болған кездерде де «жазған хаттай» сақталып, сайрап жатарына сенімім мол. Жаратқанға шүкір ету, тәубеге келу деген рухани ілімді балаң шағынан зейініне тоқыған адам, есейе келе дүниеқоңыздық, ашкөздік, тойымсыздық, қайырымсыздық секілді жаман қасиеттерден ада болып өсері хақ!
Ақынның «Сәлем болсын» («Selam olsun») өлеңі:
Сәлем болсын, сәлем болсын! Selam olsun selam olsun Пайғамбарға сәлем болсын! Peygambere selam olsun Балаларды жақсы көрген, Çocukları çok çok seven Пайғамбарға сәлем болсын! Peygambere selam olsun Пайғамбарым Мұхаммед Peygamberim Muhammed’dir Өлерміз олар деместен. Övülmüş olan demektir Қөңіліңе тумас оғаш ой, Gönlüme doğan güneştir Дүниелік сәлем болсын! Diyenlere selam olsun Оқушыларды шақырсаң Çocuklarla şaklaşan Илтипатыңа неше бөлесең. Etrafına neşe saçan Бірге болсын көңілдеріңіз, Burcu burcu güller kokan
Пайғамбарымызға сәлем болсын! Peygambere selam olsun [3, 24 б.].
Бұл шумақтардан өлең болып өрілген дін – Ислам ұлағатынан сыр мен сымбатқа тамызық маздақ ойдың ғана емес, тереңнен тербеген телегей теңіз имани білім мен көркем кестелі тіл, шұрайлы да құнарлы рухани әуен есіп, жас оқырмандарына Ислам құндылықта- рын уағыздайды, иман арқылы жан тазалығы мен таным тұнықтығын насихаттайды.
«Сен жараттың Алла(һ)-ым!» Sen Yarattin Allah’im Қолдарым мен көздерімді, Ellerimi, gözlerimi Інжу тектес тістерімді, İnci gibi dişlerimi Дұға жасар тілімді де, Dua eden dillerimi
Сен жараттың Аллаһ-ым! Sen yarattın Allah’ım! [3, 31 б.].
Адам баласына бәрінен де иман қымбат. Иман адам баласын ізгілікке, тура жолға жетелейді, қанағатшылдыққа, рақымшылдыққа, мейірімді, қайырымды болуға тәрбиелей- ді, тәубесіне келтіреді. Иман – бұ дүниелік мақсұт болмақ керек. Себебі, «дүние – ахирет- тің егіндігі». Бұл бала жанына нәр беретін, рухани сәулелі әлем. Тұмса тұнықтық. Қасиет пен кие тұнған, адамзатқа тура жол нұсқаушы Ислам ұлағаты. Иман мен ар өлшемі. Дәл осы жерде ғана «байлық, дүние» деген материалдық өлшемнің құны түкке тұрғысыз. Ойлы жанға. Демек, «Байлық – мал-мүлік көптігімен емес, көңіл тоқтығымен болады» («Gerçek zenginlik, mal çokluğu değil, gönül tokluğudur» ) (Бұхари, Риқақ, 15). «Әр діннің (өзіне тән) мінез-құлқы бар. Ал ислам дінінің мінез-құлқы болса ол – ұят» («Her dinin kendine özgü davranışı vardır. İslam dininin de davranışı, ahlaktır»). (Муатта, Хуснул-Хулуқ, 2) [4].
«Ұят пен ар иманның негіздері. ...Дін адамның ұят-арында, яғни оның иманында.
...Ұяты, ары бар жан Жаратушысын танып иман келтірмек» – дейді, философ ғалым Ғ.Есім.
Ақын Гүлай Сормагештің балаларға арналған туындыларының әрі өзі сүйіп жырлаған тақы- рыптарының қызықты да қымбатты бір алуаны – табиғат лирикасы. Ақынның «Аппақ қар»
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
12
№3 (128)/2019
(«Kar beyaz»), «Қыбыр-қыбыр көктем» («Kipir kipir bahar»), «Қыр гүлдері» («Kir çiçekleri»),
«Мен бір бал арасымын» («Ben bir bal arısıyım») т.б. жырлары балаларды туған өлке табиға- тын сүйіп, қастерлеуге, туған жер топырағының қадір-қасиетін білуге дәріптейді.
Қыбыр-қыбыр көктем, Kıpır kıpır bahar Талдар гүлдер ашар. Dallar çiçek açar Гүлдері бүршік-бүршік, Gülleri tomurcuk
Қыбыр-қыбыр көктем. Kıpır kıpır bahar. [3, 36 б.].
Өлең жолдары түсінікті болсын әрі түпнұсқадан алшақтамасын деген оймен тікелей аударма жасалды, кез келген аударма секілді аз да болсын өзінің түпнұсқадағы көркемдік бояуы әлсірегенімен мазмұнын толық бере алады.
Қаламгердің азаматтық лирикасы «Мұсылман түрік баласы» («Müslüman türk çocuğu»),
«Байрағыма сәлем» («Bayrağima selam dur»), «Отан дегенің» («Vatan dediğin»), «Ана тілім»
(«Ana dilim»), «Түріктің еркіндік маршы» («Türk’ün istiklal marşi»), «Отанға сүйіспеншілік»
(«Vatan sevgisi») жырларының тақырыптық-идеялық ерекшелігімен өлшенеді.
Ақынның «Мұсылман түрік баласы» («Müslüman Türk Çocuğu») жырында:
Көзжанарым, бөбегім! Gözbebeğim, emeğim Тәңіріден тілегім. Mevla’dan dileğim Ертеңім келешегім Yarınım, geleceğim Мұсылман түрік баласы. Müslüman Türk çocuğu Сүйемін, ұл-қызымды, Severim oğul, kızını Сыйлы Ай-жұлдызымды. Onurlu Ay-Yıldızını Құраннан алар қуатты Kur’an’dan alır hızını Мұсылман түрік баласы. Müslüman Türk çocuğu Тұран деген далаларда, Turan denen diyarlara Әдемі, асыл армандарға. Güzel tatlı rüyalara СозылатынАлтайларға Uzanacak Altay’lara
Мұсылман түрік баласы! Müslüman Türk çocuğu! [3, 37 б.].
Бұл шумақтарда иман ілімімен қатар келетін, бала жанын баурай алатын ұлттық рух, түркілік рух бар! Қаламгердің азаматтық көзқарасы мен мақсат-мұра- тының бір тірегі де осы мұсылман түрік балаларына имани ақиқат арқылы сіңетін адамдық, азаматтық, ұлтжандылық қасиеттерді дәріптеу мен түркілік рухты асқақ ұстау, береке-бірлікке шақыру идеясы!
Саяси-әлеуметтік лирикасына жататын «Түрікпін мен, көк бөрі ұрпағымын!»
(«Türk’üm ben bozkurt’um hey!»), («Мұңлы көкбайрақ бақыты қаралы» («Mahzundur gökbayrak bahti karali») т.б. жырлары ақынның азаматтық көзқарасының айқындығын, қоғамдағы қайшылықтарға тайсамай өзінің ақындық үнін, азаматтық көзқарасын ашық білдіре білетін турашыл қайсарлығын, ешқашан екіжүзділікке бармайтын, айналасындағы жайттарға немқұрайдылық танытпай, әрдайым халық жүрегінің лүпілін сезіп, тамырын дөп басып, бұқара халық сөзін сөйлей білетін ақындық эрудициясының кеңдігін, қоғамға, Адамзат баласына адалдығын, шыншылдығын танытады.
Мәселен, ақынның «Түркімін мен, көк бөрі ұрпағымын!» («Türk’üm ben bozkurt’um hey!») жыры:
Қате демес, қош көрер, Kusur demez, hoş görür;
Әділетке жол жүрер. Adaletle yol yürür,
Залым менің қасым – дүр, Zalim bana hasımdır;
Түрік Дүниесі жасым – дүр, Türk Dünyası yasımdır,
13
№3 (128)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
Бұл өркен мирасым-дүр, Bu kültür mirasımdır
Түркімін мен, көк бөрі ұрпағымын! Türk’üm ben Bozkurt’um hey! [3, 42 б.].
Ақын Гүлай Сормагеш шығармаларының өзіндік ерекшелігіне тоқталғанда, ақын- ның туындыларының айтары ойы бар, қаламгерлік қарымы ерекше, өзіндік қолтаңбасы қалыптасқан оның түрік дүниесі әдебиетіне, мұсылман түрік балалары әдебиетіне қосар үлкен үлесі бар қаламгер екенін таныдық.
«Тұран еліміздің жарқын болашағының кепілі – балалар мен жасөспірімдерді иман ілімімен, сусындатып, адамзаттың бойындағы жақсы қасиеттерін – адамгершілікті, мей- ірім-қайырымды, ізгілікті өлең-жырлары арқылы дәріптеп, сол арқылы діни де ұлттық тәр- бие берген» шынайы ақын. Әсілі, тума талант, шын дарын ең әуелі Адамдыққа, ақындыққа – «сөз патшасы – поэзияға» адалдығын әрдайым сақтауы шарт. «Сөз сарасы – өлең» – өмірде шындықтан алыстап, ақиқаттан айнып, жалған сөйлеуге хақысы жоқ!
Мен ақын Гүлай Сормагеш поэзиясынан, ақынның азаматтық әуенінен баяу ескен самалдай жанға жайлы жылылық пен шындыққа суарылған саф тазалықты сезіндім.
Қоғамның қандай жарасына да қалыс қалмай үн қата білетін және адам баласының, адамзат тағдырының басынан кешіріп отырған әр қилы ауыртпашылыққа немқұрайды қара- май асқан қайсарлықпен үн қата білетін турашылдықты, өжеттікті таныдым. Қандай жағдай болса да ақиқаттан жазып, жалған сөйлеп көрмеген – Азаматтық адалдықты таныдым.
Сыбдыр еткен сыбыстан сыр аулаған сезімталдықты, әйел затына тән нәзіктік, анаға тән мейірбандық қасиеттер өлең болып өріліп жатқан Аналық, ақындықты таныдым.
«Саусақтарының ұшында тірі пендеге көрінбейтін күміс нұрдан жаралған қауырсын – қаламы» бар, Ақындық киеге адал, Адамдыққа адал Азамат ақын Гүлай Сормагеш имани ілімді, адамгершілік мінезді өлең-жырға арқау ете отырып поэтикалық өрісте тәлім-тәрби- елік ұстанымын ұрпақ бойына сіңіруге күш салды десек артық айтқандық болмайды..
Әл Фараби бабамыз: «Тәрбиесіз білім адамға қасірет алып келеді... (Eğitimsiz verilmiş bilim, insana hasret getirir...). Адамға ең бірінші тәрбие беру керек, тәрбиесіз берілетін білім адамзаттың қас жауы. Ол келешекте оның өміріне және қоғамға үлкен апат әкеледі.» («İnsana ilk önce terbiye vermek gerek. Terbiyesiz verilmiş bilim, insanların ana düşmanıdır. Gelecekte bu, insanın ömrüne ve topluma hüsran olacaktır.») - деген. [4, 7 б.].
Әдебиеттер тізімі
1 Абай. Қалың елім, қазағым... / А.Құнанбаев - Алматы: Атамұра, 2002. – 224 б.
2 Ыбырай Алтынсарин. Шығармалары. / Ы.Алтынсарин - Алматы: Атамұра, 2002. – 300 б.
3 Sormageş G. Asrın kahramanları. / G. Sormageş - Istanbul: Kayalıpark yayınları, 1987. – 120 s.
4 Aлланың көркем есімі. / Құраст.: М. Қадыров – Алматы: Фолиант, 2008. – 88 б.
Еркегуль Арыккаракызы
Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан
Поэзия турецкого поэта Гулая Сормагеча (Особенности детских произведений) Аннотация. Целью статьи является сравнение литературных произведений со стихами вели- кого представителя турецкой детской литературы - Гулая Соргешеча и идеями казахской детской лите- ратуры, которые находятся в процессе изучения и изучения казахской литературоведением.
«Благодарю Тебя, Господь» («Sen yarattın Allah’ım»), «Благодарение» («Selam olsun»), «Спа- сибо, Рабби» («Şükür ederim Rabbime»), «Празднование праздника Наурыза» («Kurban bayrami»),
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
14
№3 (128)/2019
«Божий дар нам» («Allah’tan hediye bize») и другие - поклоняться Аллаху и возвращаться к вере, прославлять Создателя через веру, прославлять величие человечества, - выражает поэзию духовно- сти - своего рода довольство, доброту и гуманное выражение.
Ключевые слова: поэзия Гулая Сормагеча, детская литература, принципы Божьего призна- ния, удовлетворения и добра, творчества и детской чистоты.
Erkegul Arikkarakyzy
L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan
Poetry of the Turkish poet Gulay Sormagech (Features of children’s works)
Annotation. The article aims to compare literary works with the poems of the great representative of Turkish children’s literature - Gulay Sorgecesh and the ideas of Kazakh children’s literature, which are in the process of studying and studying in the Kazakh literary criticism.
«Thank You Lord» («Sen yarattın Allah’ım»), «Thanksgiving» («Selam olsun»), «Thank You Rabbime» («Şükür ederim Rabbime»), «Celebration of Nauryz holiday» («Kurban bayrami»), «God’s gift to us» («Allah’tan hediye bize») - to worship Allah and to return to faith, to glorify the Creator through faith, to glorify the greatness of humanity, - expresses the poetry of spirituality - a kind of contentment, kindness, and humane expression.
Keywords: Gulay Sormagеsh poetry, children’s literature, principles of God’s recognition, satisfaction and goodness, creativity and childish purity.
References
1 Abai. Qalyn elim, qazagym... [My dear country, Kazakh...], (Atamura, Almaty, 2002, 224 p.).
[in Kazakh]
2 Ybyrai Altуnsarin. Shygarmalary [Works], (Atamura, Almaty, 2002, 300 p.). [in Kazakh]
3 Sormageş G. Asrın kahramanları [Heroes of the century], (Kayalıpark yayınları, Istanbul, 1967, 120 p.). [in Turk]
4 Allanyn korkem esimi [Beautiful name of Allan], Compiled by: Kadyrov (Foliant, Almaty, 2008, 88 p.). [in Kazakh]
Автор туралы мәлімет:
Арыққарақызы Еркегүл – филология ғылымдарының кандидаты, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті жанындағы «Отырар кітапханасы» ғылыми орталығы, «Де- ректану және қолжазба мұралар» бөлімінің бас ғылыми қызметкері, Нұр-Сұлтан, Қазақстан.
Aikkarkarzyzy Erkegul - Candidate of Philology, «Otyrar Library» Research Center at the L.N.
Gumilyov Eurasian National University, Chief Research Officer of the Department «Source and Manuscripts», Nur-Sultan, Kazakhstan.
165
№3 (128)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
«Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы.
Филология сериясы» журналында мақала жариялау ережесі
1. Журналдың мақсаты. Филология ғылымдарының өзекті мәселелерін, тіл және әдебиетті оқыту әдістемелерін және де ғылыми конференциялардың ең маңызды материал- дарын, библиографиялық шолу мен сын пікірлерді көрсететін әдебиеттану және тілтану саласындағы мұқият тексеруден өткен ғылыми жұмыстарды жариялау.
2. Журналда мақаланы жариялаушы автор Ғылыми басылымдар бөліміне (мекен- жайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қаласы, Қ.Сәтпаев көшесі, 2, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Бас ғимарат, 402 кабинет) қолжазбаның қол қойылған бір дана қағаз нұсқасын тапсыру және Word форматындағы электронды нұсқасын vest_phil@enu.kz электрондық поштасына жіберу қажет. Қағазға басылған мақала мәтіні мен электронды нұсқасы бірдей болулары қажет. Мақаламен бірге автордың жұмыс орнынан алынған Ілеспе хат та тапсырылуы қажет. Мақалалар қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде қабылданады.
3. Авторлардың редакцияға мақалаларды жіберуі «Л.Н. Гумилев атындағы Еура- зия ұлттық университетінің Хабаршысында» басуға және шет тіліне аударып, қайта басуға келісімін білдіреді. Автор мақаланы редакцияға жіберу арқылы өз туралы мәлімет- тің дұрыстығына, мақала көшірілмегендігіне (плагиаттың жоқтығына) және басқа да заң- сыз көшірмелердің жоқтығына, барлық көшірмелердің, кестелердің, сұлбалардың, иллю- страциялардың тиісті түрде рәсімделгеніне кепілдеме береді.
4. Ұсынылатын мақала көлемі (жекедеректер мен әдебиеттер тізімін қоса):
- мақалалар үшін - 8 беттен 16 бетке дейін;
- сын пікірлер (монографияға, кітапқа) және конференция туралы пікір - 6 дан 12 бетке дейін.
5. Мақалаға қойылатын талаптар:
– Microsoft Word (docx) форматындағы файлда;
– Times New Roman шрифінде;
– жақтау жолағы 2х2х2х2;
– 1,5 жоларалық интервалы;
– 14 кегл;
– мәтінді жақтау көлеміне сәйкестендіру керек;
– Әрбір азатжол қызыл сызықтан басталуы қажет (1 см шегініс);
– транслитерация Library of Congress (LC) жүйесінде жасалуы керек.
Мақаланың құрылымы:
ХҒТАР http://grnti.ru/ - бірінші жолдың сол жақтауында;
Автор(лар)дың аты-жөні – жолдың ортасында қою әріппен жазылады;
Мекеменің толық атауы, қаласы, мемлекеті (егер авторлар әртүрлі мекемелерде жұмыс істесе, онда автордың тегі мен тиісті мекеменің қасында бірдей белгіше қойылады) Автор(лар)дың Е-mail-ы – жақша ішінде (курсивпен);
Мақала атауы – жолдың ортасында (жартылай қою кіші әріппен жазылады)
Аңдатпа – (100-200 сөз) формуласыз, мақаланың атауын мейлінше қайталамауы қажет; әдебиеттерге сілтемелер болмауы қажет; мақаланың құрылысын (кіріспе, зерттеу әдіснамасы мен әдістемесі, зерттеу нәтижелері, қорытынды) сақтай отырып, мақаланың қысқаша мазмұны берілуі қажет.
Түйін сөздер («Түйін сөздер» сөз тіркесі жартылай қоюмен белгіленеді) (5-8 сөз немесе сөз тіркестері) - Түйін сөздер зерттеу тақырыбын өте дәл бейнелеу керек, сонымен қатар, ақпараттық-іздестіру жүйелерінде мақаланы жеңіл табуға мүмкіндік беретін мақала мәтінің терминдерін және де басқа маңызды ұғымдарды қамтуы қажет.
Мақаланың негізгі мәтіні кіріспені, мақсат пен міндеттерді қоюылуын, зерттеу тақырыбы бойынша жұмыстардың шолуын, зерттеу әдістерін, нәтижелері/талқылауы,
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
166
№3 (128)/2019
қорытынды қамтуы қажет (жоларалық интервал - 1, азат жол «қызыл жолдан» - 1 см, беттеу жолағы – еніне сай жасалады).
Кестелер, суреттер – аталғаннан кейін орналастырылады. Әр иллюстрация қасын- да оның аталуы болу қажет. Сурет айқын әрі сканерден өтпеген болуы керек.
Мақаладағы формулалар тек мәтінде оларға сілтеме берілсе ғана нөмірленеді.
Жалпы қолданыста бар аббревиатуралар мен қысқартулардан басқаларына міндетті түрде алғаш қолданғанда түсініктеме берілуі қажет.
Қаржылай көмек туралы ақпарат бірінші бетте көрсетіледі.
Әдебиеттер тізімі. Мәтінде әдебиеттерге сілтеме тікжақшаға алынады. Мәтіндегі әдебиеттер тізіміне сілтемелердің нөмірленуі мәтінде қолданылуына қатысты жүргізіледі:
мәтінде кездескен әдебиетке алғашқы сілтеме [1, 153 б.] арқылы, екінші сілтеме [2, 185 б.]
арқылы т.с.с. жүргізіледі. Мақаланың негізгі мәтініндегі кітапқа сілтеме колданылған бет- терді көрсету керек (мысалы, [1, 45 б.].)
Жарияланбаған еңбектерге сілтемелер жасалмайды. Сонымен қатар, рецензиядан өтпеген басылымдарға да сілтемелер жасалмайды (әдебиеттер тізімін, әдебиеттер тізімінің ағылшынша әзірлеу үлгісін төмендегі мақаланы рәсімдеу үлгісінен қараңыз).
Мақала соңындағы әдебиеттер тізімінен кейін библиографиялық мәліметтер орыс және ағылшын тілінде (егер мақала қазақ тілінде жазылса), қазақ және ағылшын тілінде (егер мақала орыс тілінде жазылса), орыс және қазақ тілінде (егер мақала ағылшын тілінде жазылған болса) беріледі.
Авторлар туралы мәлімет: аты-жөні, ғылыми атағы, қызметі, жұмыс орны, жұмыс орнының мекенжайы, телефон, e-mail – қазақ, орыс және ағылшын тілінде толтырылады.
6. Қолжазба мұқият тексерілген болуы қажет. Техникалық талаптарға сай келме- ген қолжазбалар қайта өңдеуге қайтарылады. Қолжазбаның кейін қайтарылуы, оның жур- налда басылуына жіберілуін білдірмейді.
7. Электронды корректурамен жұмыс істеу. Ғылыми басылымдар бөліміне түскен мақалалар жабық (анонимді) тексеруге жіберіледі. Эксперттер ұсынылған мақалаға онын жариялау мүмкіндігі, жақсарту қажеттілігі немесе қабылданбауы туралы дәлелді қорытын- дысын қамтитын жазбаша сын пікір береді. Жарамсыз деп таныған мақала қайтара қарас- тырылмайды. Мақаланы түзетуге ұсыныс берген жағдайда авторлар үш күн аралығында мақаланың корректурасын жіберу керек. Мақаланың түзетілген нұсқасы мен автордың ре- цензентке жауабы редакцияға жіберіледі. Оң сын пікірлер алған мақалалар оларды талқы- лау және басылымға бекіту үшін журналдын редакциялық алқасына ұсынылады.
Журналдың басылым жиілігі: жылына 4 рет.
8. Төлемақы. Басылымға рұқсат етілген мақала авторларына келесі реквизиттер бойынша төлем жасау қажет (ЕҰУ қызметкерлері үшін - 4500 теңге; басқа ұйым қызмет- керлеріне - 5500 теңге).
167
№3 (128)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
Реквизиттер:
1) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК АО «Банк ЦентрКредит»
БИК банка: KCJBKZKX
ИИК: KZ978562203105747338 Кбе 16
Кпн 859- за статью
2) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК АО «Bank RBK»
Бик банка: KINCKZKA
ИИК: KZ498210439858161073 Кбе 16
Кнп 859 – за статью
3) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК АО «ForteBank»
БИК Банка: IRTYKZKA ИИК: KZ599650000040502847 Кбе 16
Кнп 859 – за статью
4) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК АО «НародныйБанкКазахстан»
БИК Банка: HSBKKZKX ИИК: KZ946010111000382181 Кбе 16
Кнп 859. - за статью
«Мақала үшін, автордың АТЫ-ЖӨНІ»
