Х А Б А Р Ш Ы С Ы

(1)

ВЕСТНИК

НАЦИОНАЛЬНОЙ АКАДЕМИИ НАУК РЕСПУБЛИКИ

КАЗАХСТАН

Казахский национальный

педагогический университет имени Абая

THE BULLETIN

THE NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN Abai Kazakh National Pedagogical

University ISSN 2518-1467 (Online),

ISSN 1991-3494 (Print) ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

ҰЛТТЫҚ ҒЫЛЫМ АКАДЕМИЯСЫНЫҢ

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің

PUBLISHED SINCE 1944

1 (401)

JANUARY – FEBRUARY 2023

ALMATY, NAS RK

(2)

Bulletin the National academy of sciences of the Republic of Kazakhstan

БАС РЕДАКТОР:

ТҮЙМЕБАЕВ Жансейіт Қансейітұлы, филология ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА құрметті мүшесі, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ректоры (Алматы, Қазақстан)

БАС РЕДАКТОРДЫҢ ОРЫНБАСАРЫ:

БИЛЯЛОВ Дархан Нұрланұлы, PhD, ҚР ҰҒА құрметті мүшесі, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ректоры (Алматы, Қазақстан), Н = 2

ҒАЛЫМ ХАТШЫ:

ӘБІЛҚАСЫМОВА Алма Есімбекқызы, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі, Абай атындағы ҚазҰПУ Педагогикалық білімді дамыту орталығының директоры (Алматы, Қазақстан), Н = 2

РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ:

САТЫБАЛДЫ Әзімхан Әбілқайырұлы, экономика ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі, Экономика институтының директоры (Алматы, Қазақстан), H = 5

САПАРБАЕВ Әбдіжапар Жұманұлы, экономика ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА құрметті мүшесі, Халықаралық инновациялық технологиялар академиясының президенті (Алматы, Қазақстан), H = 6

ЛУКЬЯНЕНКО Ирина Григорьевна, экономика ғылымдарының докторы, профессор,

«Киево-Могилян академиясы» ұлттық университетінің кафедра меңгерушісі (Киев, Украина), H = 2 ШИШОВ Сергей Евгеньевич, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, К.

Разумовский атындағы Мәскеу мемлекеттік технологиялар және менеджмент университетінің кәсіптік білім берудің педагогикасы және психологиясы кафедрасының меңгерушісі (Мәскеу, Ресей), Н = 4

СЕМБИЕВА Ләззат Мыктыбекқызы, экономика ғылымдарының докторы, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің профессоры (Нұр-Сұлтан, Қазақстан), Н = 3

АБИЛЬДИНА Салтанат Қуатқызы, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті педагогика кафедрасының меңгерушісі (Қарағанды, Қазақстан), Н = 3

БУЛАТБАЕВА Күлжанат Нурымжанқызы, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының бас ғылыми қызметкері (Нұр-Сұлтан, Қазақстан), Н = 2

РЫЖАКОВ Михаил Викторович, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Ресей білім академиясының академигі, «Білім берудегі стандарттар және мониторинг» журналының бас редакторы (Мәскеу, Ресей), Н =2

ЕСІМЖАНОВА Сайра Рафихевна, экономика ғылымдарының докторы, Халықаралық бизнес университетінің профессоры, (Алматы, Қазақстан), H = 3

«Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының Хабаршысы».

ISSN 2518-1467 (Online), ISSN 1991-3494 (Print).

Меншіктенуші: «Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы» РҚБ (Алматы қ.).

Қазақстан Республикасының Ақпарат және коммуникациялар министрлігінің Ақпарат комитетінде 12.02.2018 ж. берілген

№ 16895-Ж мерзімдік басылым тіркеуіне қойылу туралы куәлік.

Тақырыптық бағыты: әлеуметтік ғылымдар саласындағы зерттеулерге арналған.

Мерзімділігі: жылына 6 рет.

Тиражы: 300 дана.

Редакцияның мекен-жайы: 050010, Алматы қ., Шевченко көш., 28, 219 бөл., тел.: 272-13-19 http://www.bulletin-science.kz/index.php/en/

(3)

ISSN 1991-3494 1. 2023

ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР:

ТУЙМЕБАЕВ Жансеит Кансеитович, доктор филологических наук, профессор, почетный член НАН РК, ректор Казахского национального университета им. аль-Фараби (Алматы, Казахстан)

ЗАМЕСТИТЕЛЬ ГЛАВНОГО РЕДАКТОРА:

БИЛЯЛОВ Дархан Нурланович, PhD, почетный член НАН РК, ректор Казахского национального педагогического университета им. Абая (Алматы, Казахстан), Н = 2

УЧЕНЫЙ СЕКРЕТАРЬ:

АБЫЛКАСЫМОВА Алма Есимбековна, доктор педагогических наук, профессор, академик НАН РК, директор Центра развития педагогического образования КазНПУ им. Абая (Алматы, Казахстан), Н = 2

РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ:

САТЫБАЛДИН Азимхан Абылкаирович, доктор экономических наук, профессор, академик НАН РК, директор института Экономики (Алматы, Казахстан), H = 5

САПАРБАЕВ Абдижапар Джуманович, доктор экономических наук, профессор, почетный член НАН РК, президент Международной академии инновационных технологий (Алматы, Казахстан), H = 6

ЛУКЬЯНЕНКО Ирина Григорьевна, доктор экономических наук, профессор, заведующая кафедрой Национального университета «Киево-Могилянская академия» (Киев, Украина), H = 2

ШИШОВ Сергей Евгеньевич, доктор педагогических наук, профессор, заведующий кафедрой педагогики и психологии профессионального образования Московского государственного университета технологий и управления имени К. Разумовского (Москва, Россия), Н = 4

СЕМБИЕВА Ляззат Мыктыбековна, доктор экономических наук, профессор Евразийского национального университета им. Л.Н. Гумилева (Нур-Султан, Казахстан), Н = 3

АБИЛЬДИНА Салтанат Куатовна, доктор педагогических наук, профессор, заведующая кафедрой педагогики Карагандинского университета имени Е.А.Букетова (Караганда, Казахстан), Н=3

БУЛАТБАЕВА Кулжанат Нурымжановна, доктор педагогических наук, профессор, главный научный сотрудник Национальной академии образования имени Ы. Алтынсарина (Нур- Султан, Казахстан), Н = 3

РЫЖАКОВ Михаил Викторович, доктор педагогических наук, профессор, академик Российской академии образования, главный редактор журнала «Стандарты и мониторинг в образовании» (Москва, Россия), Н=2

ЕСИМЖАНОВА Сайра Рафихевна, доктор экономических наук, профессор Университета международного бизнеса (Алматы, Казахстан), H = 3

«Вестник Национальной академии наук Республики Казахстан».

Собственник: РОО «Национальная академия наук Республики Казахстан» (г. Алматы).

Свидетельство о постановке на учет периодического печатного издания в Комитете информации Министерства информации и коммуникаций и Республики Казахстан № 16895-Ж, выданное 12.02.2018 г.

Тематическая направленность: посвящен исследованиям в области социальных наук.

Периодичность: 6 раз в год.

Тираж: 300 экземпляров.

Адрес редакции: 050010, г. Алматы, ул. Шевченко, 28, ком. 219, тел. 272-13-19 http://www.bulletin-science.kz/index.php/en/

(4)

EDITOR IN CHIEF:

TUIMEBAYEV Zhanseit Kanseitovich, Doctor of Philology, Professor, Honorary Member of NAS RK, Rector of Al-Farabi Kazakh National University (Almaty, Kazakhstan).

DEPUTY CHIEF DIRECTOR:

BILYALOV Darkhan Nurlanovich, Ph.D, Honorary Member of NAS RK, Rector of Abai Kazakh National Pedagogical University (Almaty, Kazakhstan), H = 2

SCIENTIFIC SECRETARY;

ABYLKASSYMOVA Alma Esimbekovna, Doctor of Pedagogical Sciences, Professor, Executive Secretary of NAS RK, President of the International Academy of Innovative Technology of Abai Kazakh National Pedagogical University (Almaty, Kazakhstan), Н = 2

EDITORIAL BOARD:

SATYBALDIN Azimkhan Abilkairovich, Doctor of Economics, Professor, Аcademician of NAS RK, Director of the Institute of Economics (Almaty, Kazakhstan), H = 5

SAPARBAYEV Abdizhapar Dzhumanovich, Doctor of Economics, Professor, Honorary Member of NAS RK, President of the International Academy of Innovative Technology (Almaty, Kazakhstan) H = 6

LUKYANENKO Irina Grigor’evna, Doctor of Economics, Professor, Head of the Department of the National University “Kyiv-Mohyla Academy” (Kiev, Ukraine) H = 2

SHISHOV Sergey Evgen’evich, Doctor of Pedagogical Sciences, Professor, Head of the Department of Pedagogy and Psychology of Professional Education of the Moscow State University of Technology and Management named after K. Razumovsky (Moscow, Russia), Н = 4

SEMBIEVA Lyazzat Maktybekova, Doctor of Economic Science, Professor of the L.N. Gumilyov Eurasian National University (Nur-Sultan, Kazakhstan), H = 3

ABILDINA Saltanat Kuatovna, Doctor of Pedagogical Sciences, Professor, Head of the Department of Pedagogy of Buketov Karaganda University (Karaganda, Kazakhstan), Н = 3

BULATBAYEVA Kulzhanat Nurymzhanova, Doctor of Pedagogical Sciences, Professor, Chief Researcher of the National Academу of Education named after Y. Altynsarin (Nur-Sultan, Kazakhstan), H = 2

RYZHAKOV Mikhail Viktorovich, Doctor of Pedagogical Sciences, Professor, academician of the Russian Academy of Education, Editor-in-chief of the journal «Standards and monitoring in education» (Moscow, Russia), Н = 2

YESSIMZHANOVA Saira Rafikhevna, Doctor of Economics, Professor at the University of International Business (Almaty, Kazakhstan), H = 3.

Bulletin of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan.

Owner: RPA «National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan» (Almaty). The certificate of registration of

a periodical printed publication in the Committee of information of the Ministry of Information and Communications

of the Republic of Kazakhstan No. 16895-Ж, issued on 12.02.2018.

Thematic focus: it is dedicated to research in the field of social sciences.

Periodicity: 6 times a year.

Circulation: 300 copies.

Editorial address: 28, Shevchenko str., of. 220, Almaty, 050010, tel. 272-13-19 http://www.bulletin-science.kz/index.php/en/

(5)

Bulletin the National academy of sciences of the Republic of Kazakhstan МАЗМҰНЫ

ПЕДАГОГИКА

Е.Б.Абдимомынов, Т.Р. Абдыкадырова

М. ӘУЕЗОВТІҢ ӘҢГІМЕЛЕРІН ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕР...14 Д. Айтенова, Хулия Касапоглу Ченгел, Ф. Турсуманова, М. Исакулова

ҚАРАХАН ДӘУІРІ ӘДЕБИЕТІН ОҚЫТУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР...29 Б. Акмагамбетова, Г. Сәрсеке

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУШІЛІК ДАҒДЫЛАРЫН ДАМЫТУДАҒЫ СҰХБАТТЫҢ

РӨЛ...40 С.С. Анапияева

ЦИФРЛЫҚ ДИЗАЙНДЫ ЖОБАЛАУ АРҚЫЛЫ БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӘДЕБИ МӘТІНДЕРДЕГІ КӨРКЕМДЕГІШ ҚҰРАЛДАРДЫ ТАНУ БІЛІГІН

ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ...55 Ж.Б. Ахметова, Ж.А. Орынханова, Г.А. Сейдуллаева, Э.И. Турсунбаева

ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫ ОҚЫТУШЫЛАРЫНЫҢ ЦИФРЛЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН

ҚАЛЫПТАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ...70 Ә.И. Әбілтаева, К.А. Жумагулова, Л.М. Мамбетова, К.Б. Тлегенова

ИНТЕГРАЦИЯ НЕГІЗІНДЕ БОЛАШАҚ БИОЛОГ ПЕДАГОГТЕРІН КӘСІБИ ДАЯРЛАУДЫҢ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ...88 Е. Бурибаев, Ж. Хамзина, Л. Сафронова, Т. Килыбаев, Т. Әпендиев

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІНДЕ ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ...104 Г.А. Ергалиева, Л.М. Маденова, Ж.Ж. Нәбиева

ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ ҚҰНДЫЛЫҚ БАҒДАРЫНЫҢ ӨЗГЕРУ СЕБЕПТЕРІ...122 С.Ж. Жанжигитов, Б. Әбдуәлиұлы

СТУДЕНТТЕРДІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ...140 Г.А. Кажигалиева, А. Еркебекова, Г.А. Орынханова

МЕКТЕПТЕГІ ОРЫС ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА МӘТІНМЕН ЖҰМЫС...160 Ж.Б. Кдыралиева, Г.С. Балтабаева, Р. Жəлиқызы

ЕЖЕЛГІ ДƏУІР ƏДЕБИЕТІНДЕГІ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ ОҚЫТУ

ƏДІСТЕМЕСІ...172 А.Б. Кудасбекова, А.П. Мынбаева, О.А. Стычева, Д. Байғұтова

ЖОО-ДАҒЫ ƏДЕБИЕТ ПƏНІНДЕ ЛИНГВОСТИЛИСТИКАЛЫҚ ТАЛДАУ...180 Ж.Г. Кулекенова, З.Б. Ешимбетова, Б.Н. Агабекова, Ш.А. Акимбекова

ЖОҒАРЫ КУРС СТУДЕНТТЕРІНІҢ КƏСІБИ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУДА ШЕТ ТІЛІНДЕ БІЛІМ БЕРУ...190

(6)

ISSN 1991-3494 1. 2023

К. Мухтарқызы, Г.М. Абильдинова

ТОЛЫҚТЫРЫЛҒАН ШЫНАЙЫЛЫҚ МОБИЛЬДІ ҚОСЫМШАЛАРЫНЫҢ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ МОТИВАЦИЯСЫНА ӘСЕРІ...201 М.М. Нуризинова, М.К. Скаков, Ш.Ж. Раманкулов

БОЛАШАҚ МАМАНДАРДЫҢ ТРИБОЛОГИЯ ТУРАЛЫ ТҮСІНІКТЕРІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫН ЗЕРТТЕУ...212 А.Б. Туркменбаев, Э.А. Абдыкеримова, Б.У. Куанбаева, М.Е. Рахметов

БІЛІМ БЕРУ ҮДЕРІСІНДЕ АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ ТӘЖІРИБЕСІ...223

ЭКОНОМИКА

А.Б. Әбілқасым, Ғ.М. Жұрынов, Т.Н. Маширова, А.А. Иманбаев, А.Т. Шитенова

КӘСІПОРЫНДА ЗАМАНАУИ САТУ ЛОГИСТИКАСЫН ЕНГІЗУ МЕХАНИЗМІ...238 М.Е. Абылкасымова, Ш.Ж. Шунеев, С.А. Джуатова

ЭКОНОМИКАНЫ НЕСИЕЛЕНДІРУДІҢ ТЕПЕ – ТЕҢДІК ЖӘНЕ ШАМАДАН ТЫС ӨСУ ҚАРҚЫНЫН БАҒАЛАУ...248 Б.А. Альпенова,Д.Б. Муратова, Л.Т. Сарыкулова, К.А. Абдыкулова, Н.Х. Маулина ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРЛЕРІН ҚАРЖЫЛАНДЫРУДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘСЕРІН БАҒАЛАУ...278 Ж.А. Бабажанова, Д.А. Бекешева, А.К. Оралбаева, С.Ч. Примбетова, М.С. Толысбаева ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРДІ ДАМЫТУДЫҢ МОДЕЛІН ӘЗІРЛЕУ...290 Ж. Байшукурова, Р. Якудина, С. Серикбаев, К. Камали, А. Нурманов

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАЗІРГІ ПАРАМЕТРЛЕРІН ЗЕРТТЕУ...304 А.Н. Бейсембина, С.К. Кунязова, А.Ж. Бұхарбаева, А.Т. Султанов, Р.К. Айтманбетова ЭКОНОМИКАНЫҢ ТРАНСФОРМАЦИЯСЫ ЖАҒДАЙЫНДА ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ КОНТЕКСТІНДЕГІ ЕҢБЕК НАРЫҒЫ

ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ МƏНІ МЕН РӨЛІ...316 С.Т. Дошманова, Б.Ж. Болатова, А.А. Курманалина, Б.М. Таскарина, А.М. Сапаргали ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІ ЫНТАЛАНДЫРУДАҒЫ ҒЫЛЫМНЫҢ РӨЛІ МЕН

МАҢЫЗЫ...325 З.О. Иманбаева, Г.С. Мукина, Ж.А. Бабажанова, Ж.К. Аймагамбетова, Г.Д. Кенжебаева ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ ЕЛДЕРІНІҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ КООПЕРАТИВТЕРІ

САЛАСЫНДАҒЫ ТƏЖІРИБЕСІ...336 Б.А. Мархаева, М.У. Бейсенова, А.К. Мурзалиева

МЕЙРАМХАНАЛАРДА ШЕШІМ ҚАБЫЛДАУ ҮШІН РЕЛЕВАНТТЫҚ ШЫҒЫНДАРДЫ ТАЛДАУ...347

(7)

С.Т. Мусина, M.К. Асанова, A.Б. Мыржыкбаева, Е.Т. Акбаев, А.И. Нагорная КӨШІ-ҚОН СЕБЕПТЕРІН ЗЕРТТЕУ: ПАНДЕМИЯ КЕЗІНДЕГІ COVID-19 ЖӘНЕ

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ РЕЙСТЕР АРАСЫНДАҒЫ БАЙЛАНЫСТЫ ТАЛДАУ...357 Қ.Т. Нұралина, С.А. Азылканова, Ж.А. Абылкасимова, Л.М. Шаяхметова, Д.М. Акишева АЙМАҚ ЭКОНОМИКАСЫН ДАМЫТУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕСІ...369 Б.К. Нурмаганбетова, Г.Ж. Рысмаханова, М.Ш. Кушенова, А.Ж. Машаева,

А.Ж. Оспанбаева

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ САЛАСЫНА ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯЛАРЫН ТАРТУ МӘСЕЛЕСІ...382 О. Рыскельдi, В. Шеломенцева, M. Миркович, А. Нургалиева

АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН ЦИФРЛАНДЫРУДЫҢ БОЛАШАҒЫ МЕН МӘСЕЛЕЛЕРІ...395 М.Х. Саидов, Н.А. Ашурметова, Б.Б. Қалықов, Г.М. Рахимжанова, Г.Т. Хамдамова ОРГАНИКАЛЫҚ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ...410 М.Р. Сихимбаев, Г.Н. Сраилова, З.К. Калиаскарова, Қ.Б. Жұманазаров, А.Ж. Асаинов ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ҰЛТТЫҚ СТАНДАРТТАР БАЗАСЫНДА

БАҒАЛАУДЫ ДАМЫТУ...422 А.Г. Утжанова, A.О. Жагыпарова

МҰНАЙ ФЮЧЕРСТЕРІ НАРЫҒЫНЫҢ ДАМУЫН ТАЛДАУ...439

(8)

Bulletin the National academy of sciences of the Republic of Kazakhstan СОДЕРЖАНИЕ

ПЕДАГОГИКА

Е.Б. Абдимомынов, Т.Р. Абдыкадырова

МЕТОДИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ОБУЧЕНИЯ РАССКАЗАМ М. АУЭЗОВА...14 Д. Айтенова, Хулия Касапоглу Ченгел, Ф. Турсуманова, М. Исакулова

ОСНОВЫ ПРОБЛЕМЫ ПРЕПОДАВАНИЯ ЛИТЕРАТУРЫ ЭПОХИ КАРАХАНА...29 Б. Акмагамбетова, Г. Сарсеке

РОЛЬ ИНТЕРВЬЮ В РАЗВИТИИ ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИХ НАВЫКОВ

ОБУЧАЮЩИХСЯ...40 С.С. Анапияева

МЕТОДИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ФОРМИРОВАНИЯ У МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ УМЕНИЙ ОПРЕДЕЛЯТЬ ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ СРЕДСТВА В ЛИТЕРАТУРНЫХ

ТЕКСТАХ ПОСРЕДСТВОМ ПРОЕКТИРОВАНИЯ ЦИФРОВОГО ДИЗАЙНА...55 Ж.Б. Ахметова, Ж.А. Орынханова, Г.А. Сейдуллаева, Э.И. Турсунбаева

ПРОБЛЕМЫ ФОРМИРОВАНИЯ ЦИФРОВОЙ ГРАМОТНОСТИ ПРЕПОДАВАТЕЛЕЙ ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЙ...70 Ә.И. Әбілтаева, К.А. Жумагулова, Л.М. Мамбетова, К.Б. Тлегенова

ТЕНДЕНЦИИ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ПОДГОТОВКИ БУДУЩИХ ПЕДАГОГОВ-

БИОЛОГОВ НА ОСНОВЕ ИНТЕГРАЦИИ...88 Е. Бурибаев, Ж. Хамзина, Л. Сафронова, Т. Килыбаев, Т. Апендиев

ОЦЕНКА ЭФФЕКТИВНОСТИ НАУЧНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ В ПЕДАГОГИЧЕСКОМ УНИВЕРСИТЕТЕ КАЗАХСТАНА...104 Г.А. Ергалиева, Л.М. Маденова, Ж.Ж. Набиева

ПРИЧИНЫ ИЗМЕНЕНИЯ ЦЕННОСТНЫХ ВЗГЛЯДОВ ПОДРОСТКОВ...122 С.Ж. Жанжигитов, Б. Абдуалиулы

МЕТОДИКА ФОРМИРОВАНИЯ ПРАВОВОЙ ГРАМОТНОСТИ СТУДЕНТОВ...140 Г.А. Кажигалиева, А. Еркебекова, Г.А. Орынханова

РАБОТА С ТЕКСТОМ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА В ШКОЛЕ...160 Ж.Б. Кдыралиева, Г.С. Балтабаева, Р. Жəлиқызы

МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ НАЦИОНАЛЬНЫХ ЦЕННОСТЕЙ В ДРЕВНЕЙ

ЛИТЕРАТУРЕ...172 А.Б. Кудасбекова, А.П. Мынбаева, О.А. Стычева, Д. Байғұтова

ЛИНГВОСТИЛИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ НА ЗАНЯТИЯХ ПО ЛИТЕРАТУРЕ

ВУЗЕ...180 Ж.Г. Кулекенова, З.Б. Ешимбетова, Б.Н. Агабекова, Ш.А. Акимбекова

ИНОЯЗЫЧНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ В РАЗВИТИИ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНЦИИ СТУДЕНТОВ СТАРШИХ КУРСОВ181

В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ...190

(9)

ISSN 1991-3494 1. 2023

К. Мухтарқызы, Г.М. Абильдинова

ВЛИЯНИЕ УЧЕБНЫХ МОБИЛЬНЫХ ПРИЛОЖЕНИЙ ДОПОЛНЕННОЙ РЕАЛЬНОСТИ НА МОТИВАЦИЮ УЧЕНИКОВ ВО ВРЕМЯ УРОКА...201 М.М. Нуризинова, М.К. Скаков, Ш.Ж. Раманкулов

ИССЛЕДОВАНИЕ СФОРМИРОВАННОСТИ ПРЕДСТАВЛЕНИЙ БУДУЩИХ

СПЕЦИАЛИСТОВ О ТРИБОЛОГИИ...212 А.Б. Туркменбаев, Э.А. Абдыкеримова, Б.У. Куанбаева, М. Рахметов

ОПЫТ ПРИМЕНЕНИЯ ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ...223

ЭКОНОМИКА

А.Б. Әбілқасым, Ғ.М. Жұрынов, Т.Н. Маширова, А.А. Иманбаев, А.Т. Шитенова МЕХАНИЗМ ВНЕДРЕНИЯ СОВРЕМЕННОЙ ЛОГИСТИКИ СБЫТА НА

ПРЕДПРИЯТИИ...238 М.Е. Абылкасымова, Ш.Ж. Шунеев, С.А. Джуатова,

ОЦЕНКА РАВНОВЕСНОГО И ЧРЕЗМЕРНОГО ТЕМПОВ РОСТА КРЕДИТОВАНИЯ

ЭКОНОМИКИ...248 Б.А. Альпенова,Д.Б. Муратова, Л.Т. Сарыкулова, К.А. Абдыкулова, Н.Х. Маулина ОЦЕНКА СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОГО ЭФФЕКТА ФИНАНСИРОВАНИЯ

РЕГИОНОВ КАЗАХСТАНА...278 Ж.А. Бабажанова, Д.А. Бекешева, А.К. Оралбаева, С.Ч. Примбетова, М.С. Толысбаева РАЗРАБОТКА МОДЕЛИ РАЗВИТИЯ ИННОВАЦИОННЫХ ПРОЦЕССОВ В СЕЛЬСКОМ ХОЗЯЙСТВЕ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН...290 Ж. Байшукурова, Р. Якудина, С. Серикбаев, К. Камали, А. Нурманов

ИССЛЕДОВАНИЕ СОВРЕМЕННЫХ ПАРАМЕТРОВ ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ

ЭКОНОМИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН...304 А.Н. Бейсембина, С.К. Кунязова, А.Ж. Бухарбаева, А.Т. Султанов, Р.К. Айтманбетова СУЩНОСТЬ И РОЛЬ ЭКОНОМИКИ РЫНКА ТРУДА В КОНТЕКСТЕ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ЗАНЯТОСТИ НАСЕЛЕНИЯ В УСЛОВИЯХ ТРАНСФОРМАЦИИ ЭКОНОМИКИ...316 С.Т. Дошманова, Б.Ж. Болатова, А.А. Курманалина, Б.М. Таскарина, А.М. Сапаргали РОЛЬ И ЗНАЧЕНИЕ НАУКИ В СТИМУЛИРОВАНИИ ЭКОНОМИЧЕСКОГО

РОСТА...325 З.О. Иманбаева, Г.С. Мукина, Ж.А. Бабажанова, Ж.К. Аймагамбетова,

Г.Д. Кенжебаева

ОПЫТ СТРАН ЕВРОПЕЙСКОГО СОЮЗА В ОБЛАСТИ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ КООПЕРАТИВОВ...336 Б.А. Мархаева, М.У. Бейсенова, А.К. Мурзалиева

АНАЛИЗ РЕЛЕВАНТНЫХ ЗАТРАТ ДЛЯ ПРИНЯТИЯ РЕШЕНИЙ В

РЕСТОРАНАХ...347

(10)

С.Т. Мусина, M.К. Асанова, A.Б. Мыржыкбаева, Е.Т. Акбаев, А.И. Нагорная ИЗУЧЕНИЕ ПРИЧИН МИГРАЦИИ: АНАЛИЗ ВЗАИМОСВЯЗИ МЕЖДУ COVID-19 И МЕЖДУНАРОДНЫМИ РЕЙСАМИ В ПЕРИОД ПАНДЕМИИ...357 К.Т. Нуралина, С.А. Азылканова, Ж.А. Абылкасимова, Л.М. Шаяхметова, Д.М. Акишева ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ ГОСУДАРСТВЕННОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ РАЗВИТИЯ

ЭКОНОМИКИ РЕГИОНА...369 Б.К. Нурмаганбетова, Г.Ж. Рысмаханова, М.Ш. Кушенова, А.Ж. Машаева,

А.Ж. Оспанбаева

ПРОБЛЕМА ПРИВЛЕЧЕНИЯ ИНОСТРАННЫХ ИНВЕСТИЦИЙ В ИННОВАЦИОННУЮ СФЕРУ ЭКОНОМИКИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН...382 О. Рыскельдi, В. Шеломенцева, M. Миркович, А. Нургалиева

ПЕРСПЕКТИВЫ И ПРОБЛЕМЫ ЦИФРОВИЗАЦИИ СЕЛЬСКОГО ХОЗЯЙСТВА...395 М.Х. Саидов, Н.А. Ашурметова, Б.Б. Калыкова, Г.М. Рахимжанова, Г.Т. Хамдамова ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ОРГАНИЧЕСКОГО СЕЛЬСКОГО ХОЗЯЙСТВА...410 М.Р. Сихимбаев, Г.Н. Сраилова, З.К. Калиаскарова, К.Б. Жуманазаров, А.Ж. Асаинов РАЗВИТИЕ ОЦЕНКИ НА БАЗЕ НАЦИОНАЛЬНЫХ СТАНДАРТОВ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН...422 А.Г. Утжанова, A.О. Жагыпарова

АНАЛИЗ РАЗВИТИЯ РЫНКА НЕФТЯНЫХ ФЬЮЧЕРСОВ...439

(11)

Bulletin the National academy of sciences of the Republic of Kazakhstan CONTENTS

PEDAGOGY

Y.B. Abdimomynov, T.R. Abdykadyrova

METHODOLOGICAL FOUNDATIONS OF TEACHING M. AUEZOV’S STORIES...14 D. Aitenova, Hulya Kasapoglu Cengel, F. Tursumanova, М. Isakulova

ACTUAL PROBLEMS OF TEACHING LITERATURE OF THE KARAKHAN ERA...29 B. Akmagambetova, G. Sarseke

THE ROLE OF INTERVIEWS IN THE DEVELOPMENT OF STUDENTS' RESEARCH

SKILLS...40 S.S. Anapiyayeva

METHODOLOGICAL FOUNDATIONS FOR THE FORMATION OF JUNIOR

SCHOOLCHILDREN'S SKILLS TO IDENTIFY ARTISTIC MEANS IN LITERARY TEXTS THROUGH DIGITAL DESIGN...55 Zh. Akhmetova, Zh. Orynkhanova, G. Seidullayeva, E. Tursunbayeva

PROBLEMS OF FORMATION OF DIGITAL LITERACY OF TEACHERS OF HIGHER

EDUCATIONAL INSTITUTION...70 A. Abiltayeva, К. Zhumagulova, L. Mambetova, К. Тлегенова

TRENDS IN THE PROFESSIONAL TRAINING OF FUTURE BIOLOGY TEACHERS BASED ON INTEGRATION...88 Ye. Buribayev, Zh. Khamzina, L. Safronova, T. Kilybayev, T. Apendiyev EVALUATION OF THE EFFECTIVENESS OF SCIENTIFIC RESEARCH AT THE PEDAGOGICAL UNIVERSITY OF KAZAKHSTAN...104 G. Yergaliyeva, L. Madenova, Zh. Nabieva

REASONS FOR CHANGING THE VALUE VIEWS OF ADOLESCENTS...122 S.Zh. Zhanzhigitov, B. Abdualiuly

METHODS OF FORMATION OF LEGAL LITERACY OF STUDENTS...140 G.A. Kazhigalieva, A. Yerkebekova, G. Orynkhanova

WORKING WITH TEXT IN RUSSIAN LANGUAGE LESSONS AT SCHOOL...160 Zh.B. Kadyralieva, G.S. Baltabayeva, R. ZHalikyzy

METHODOLGY OF TEACHING NATIONAL VALUES IN ANCIENT LITERATURE...172 A.B. Кudasbekova, A.P. Mynbayeva, O.A. Stycheva, D.N. Baigutova

LINGUISTIC AND STYLISTIC ANALYSIS AT THE LESSONS OF LITERATURE AT THE UNIVERSITY...180 Zh.G. Kulekenova, Z.B. Yeshimbetova, B.N. Agabekova, Sh.A. Akimbekova

FOREIGN LANGUAGE EDUCATION IN THE DEVELOPMENT OF UNDERGRADUATES’

PROFESSIONAL COMPETENCE ...190

(12)

ISSN 1991-3494 1. 2023

K. Mukhtarkyzy, G. Abildinova

IMPACT OF AUGMENTED REALITY LEARNING MOBILE APPLICATIONS ON STUDENTS' MOTIVATION DURING LESSONS...201 М. Nurizinova, M. Skakov, Sh. Ramankulov

THE STUDY OF THE FORMATION OF IDEAS OF FUTURE SPECIALISTS ABOUT

TRIBOLOGY...212 A. Turkmenbaev, E. Abdykerimova, В. Kuanbayeva, M. Rakhmetov

EXPERIENCE IN THE USE OF INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES IN THE EDUCATIONAL PROCESS...223

EKONOMICS

A.B. Abylkasym, G.M. Zhurynov, T.N. Mashirova, A.A. Imanbayev, A.T. Shitenova THE MECHANISM OF IMPLEMENTATION OF MODERN SALES LOGISTICS AT THE ENTERPRISE...238 M. Abylkassymova, Sh. Shuneyev, S. Juatova

ASSESSMENT OF THE EQUILIBRIUM AND EXCESSIVE GROWTH RATES OF LENDING TO THE ECONOMY...248 B. Alpenova, D. Muratova, L. Sarykulova, K. Abdykulova, N. Maulina

ASSESSMENT OF THE SOCIO-ECONOMIC EFFECT OF FINANCING THE REGIONS OF KAZAKHSTAN...278 Z. Babazhanova, D. Bekesheva, A. Oralbayeva, S. Primbetova, M. Tolysbayeva

MODEL FOR THE DEVELOPMENT OF INNOVATIVE PROCESSES IN AGRICULTURE OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN...290 ZH. Baishukurova, R. Yakudina, S. Serikbayev, K. Kamali, A. Nurmanov

STUDY OF MODERN PARAMETERS OF THE FUNCTIONING OF THE ECONOMIC SYSTEM OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN...304 А. Beisembina, S. Kunyazova, A. Bukharbayeva, A. Sultanov, R. Aitmanbetova

THE ESSENCE AND ROLE OF THE LABOR MARKET ECONOMY IN THE CONTEXT OF EMPLOYMENT PROVISION IN THE CONDITIONS OF ECONOMIC

TRANSFORMATION...316 S.T. Doshmanova, B.Zh. Bolatova, A.A. Kurmanalina, B.M. Taskarina, A.M. Sapargali THE ROLE AND IMPORTANCE OF SCIENCE IN STIMULATING ECONOMIC

GROWTH...325 Z.O. Imanbayeva, G. Mukina, Z. Babazhanova, Zh.K. Aimagambetova, G.D. Kenzhebayeva EXPERIENCE OF THE EUROPEAN UNION COUNTRIES IN THE FIELD OF

AGRICULTURAL COOPERATIVES...336 B. Markhayeva, M. Beisenova, A. Murzaliyeva

ANALYSIS OF RELEVANT COSTS FOR DECISION MAKING IN RESTAURANTS...347 S. Mussina, M. Assanova, A. Myrzhykbayeva, Y. Akbayev, A. Nagornaya

EXPLORING MIGRATION CAUSES: ANALYSIS OF THE RELATIONSHIPS BETWEEN COVID-19 AND INTERNATIONAL FLIGHTS DURING THE PANDEMIC PERIOD...357

(13)

K.T. Nuralina, S.A. Azylkanova, J.A. Abylkasimova, L.M. Shayakhmetova, D.M. Akisheva FOREIGN EXPERIENCE OF STATE REGULATION OF REGIONAL ECONOMIC

DEVELOPMENT...369 B. Nurmaganbetova, G. Rysmakhanova, M. Kushenova, А. Mashayeva, A. Ospanbayeva THE PROBLEM OF ATTRACTING FOREIGN INVESTMENT IN THE INNOVATIVE SPHERE OF THE ECONOMY OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN...382 O. Ryskeldi, V. Shelomentseva, M. Mirkovic, A. Nurgaliyeva

PROSPECTS AND CHALLENGES IN DIGITALIZATION OF AGRICULTURE...395 M.H. Saidov, N.A. Ashurmetova, B.B. Kalykova, G.M.Rakhimzhanova, G.T. Khamdamova THEORETICAL FOUNDATIONS OF ORGANIC AGRICULTURE...410 M.R. Sikhimbayev, G.N. Srailova, Z.K. Kaliaskarova, K.B. Zhumanazarov, A.Zh. Asainov DEVELOPMENT OF ASSESSMENT ON THE BASIS OF NATIONAL STANDARDS IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN...422 A. Utzhanova, A. Zhagyparova

ANALYSIS OF THE DEVELOPMENT OF THE OIL FUTURES MARKET...439

(14)

172

ISSN 1991-3494 1. 2023

BULLETIN OF NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

ISSN 1991-3494

Volume 1, Number 401 (2023), 172-179 https://doi.org/10.32014/2023.2518-1467.429 UDK 8.82. 82-1/9

© Zh.B. Kadyralieva^1* ^, G.S. Baltabayeva¹ , R. ZHalikyzy² , 2023

1Kazakh National Women’s teacher training University;

2National academy of sciences of the Republic of Kazakhstan.

E-mail: [email protected]

METHODOLGY OF TEACHING NATIONAL VALUES IN ANCIENT LITERATURE

Zhanday Baiganinovna Kdyralieva – Kazakh National Women’s teacher training University; The Institute of Kazakh language and world languages; On the educational program “8d01701-Kazakh language and literature”, 3rd year Doctoral student

E-mail: [email protected]. ORCID ID: https://orcid.org/0000-0001-9381-6516;

Gaukhar Sayilovna Baltabayeva – Doctor of philology, acting associate

professor, Kazakh National Women’s teacher training University; 2 The Institute of Kazakh language and world languages

E-mail: [email protected]. ORCID ID:https://orcid.org/0000-0002-7555-0766;

Raushan ZHalikyzy – National academy of sciences of the Republic of Kazakhstan, Shevchenko str., 28, Almaty, Kazahstan

E-mail: [email protected]. ORCID ID: https://orcid.org/0000-0003-2349-3162.

Abstract. This article discusses the problem of teaching students effective methods and techniques of national values in the literature of ancient times. Based on the deep immersion in the national culture of the Kazakh people through the literature of ancient times, the study of such important components of its history, language, traditions, identity, as well as a conscious perception of the national interests, national values and values of the Kazakh people, the features of the formation of a high-level national consciousness of future specialists and the national spirit as its core, support are analyzed. The influence of ancient philosophical thought on the formation of the system of spiritual culture characteristic of the Kazakh people — Al-Farabi, Joseph Balasagun, Mahmut Kashgari, the founders of Kazakh philosophical thought — Akhmet Yassawi, Life Orientation and their impact on the formation of the national consciousness of the Kazakh people are considered.

(15)

173

Keywords: integration, interdisciplinary communication, research conversation, critical thinking, dialogical learning, teamwork, morality, character, prototype.

©Ж.Б. Кдыралиева¹^* , Г.С. Балтабаева¹, Р. Жәлиқызы², 2023

1Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті;

2Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы.

ЕЖЕЛГІ ДӘУІР ӘДЕБИЕТІНДЕГІ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ

Аннотация. Бұл мақалада ежелгі дәуір әдебиетіндегі ұлттық құндылықтар- ды білім алушыларға тиімді әдіс-тәсілдермен оқыту мәселесі қарастырылады. Ежелгі дәуір әдебиеті арқылы қазақ халқының ұлттық мәдениетіне терең бойлау, оның тарих, тіл, салт-дәстүр, өзіндік болмыс сынды маңызды құрамдас бөліктерін зерделеу, сонымен бірге қазақ халқының ұлттық мүддесін, ұлттық құндылықтары мен құндылықтар бағдарын саналы түрде қабылдау негізінде болашақ мамандардың жоғары деңгейлі ұлттық сана-сезімі мен оның өзегі, тірегі ретіндегі ұлттық рухты қалыптастыру ерекшеліктері сараланады. Қазақ халқына тән рухани мәдениет жүйесінің қалыптасуына көне философиялық ойдың әсері — әл- Фараби, Жүсіп Баласағұн, Махмұт Қашқари, қазақ философиялық ойының негізін қалаушылар — Ахмет Йассауи, өмірлік мәндегі бағдарлары және олардың қазақ халқы ұлттық сана-сезімінің қалыптасуына әсері пайымдалады.

Түйін сөздер: Интеграциялану, пәнаралық байланыс, зерттеушілік әңгіме, сыни ойлау, диалогтік оқыту, топтық жұмыс, адамгершілік, мінез, прототип, т.б.

© Ж.Б. Кдыралиева^1*, Г.С. Балтабаева¹, Р. Жәлиқызы², 2023

1Казахский Национальный женский педагогический университет;

2Национальная академия наук Республики Казахстан.

МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ НАЦИОНАЛЬНЫХ ЦЕННОСТЕЙ В ДРЕВНЕЙ ЛИТЕРАТУРЕ

Аннотация. В данной статье рассматривается проблема эффективного обучения обучающихся национальным ценностям в литературе античности.

На основе глубокого погружения в национальную культуру казахского народа через литературу древности, изучения ее важнейших составляющих, таких как история, язык, традиции, самобытность, а также осознанного восприятия

(16)

174

ISSN 1991-3494 1. 2023

национальных интересов, национальных ценностей и ценностных ориентаций казахского народа, сформированность высокого уровня национального сознания будущих специалистов и национального духа как его ядра, опоры дифференцируются особенности формирования. Влияние древней философской мысли на формирование системы духовной культуры, присущей казахскому народу — аль-Фараби, Жусуп Баласагун, Махмут Кашгари, основатели казахской философской мысли — Ахмет Яссауи, рассматриваются жизненные ориентиры и их влияние на формирование национального самосознания казахского народа.

Ключевые слова: интеграция, междисциплинарность, исследовательская беседа, критическое мышление, диалогическое обучение, командная работа, мораль, характер, прототип и т.д.

ІNTRODUCTION

Knowing the native culture of own people, its past and present will strengthen the continuity of generations. In order to form the national consciousness of future specialists in higher education, it is necessary to study national values in the literature of antiquity — the founders of Kazakh philosophical thought, such as Zhusup Balsagun, Makhmut Kashkari, Akhmed Yassawi, Akhmed Iugineky, Saiyp Sarai.

This article is based on traditional methods of scientific analysis and generalization, comparative description, generalization as research methods. As the object of the study considers critical thinking, the importance of dialogic learning, we attach great importance to the effectiveness of these methods. Meaningful integration is the leading trend in the development of modern education. Integration (fusion) is an innovative technology that represents the transition of interdisciplinary connections to a new quality in the learning process. This is the basic essence of integration. In this regard, one of the important prerequisites for the effective teaching of students to national values in the literature of antiquity should be interdisciplinary. The topic

“national values in antique literature”, as a single (integrated) lesson, should give future specialists knowledge about many fields of science (history, philosophy, geography, ethnography, literature, ethnopedagogy, ethics and ethics, etc.), art, culture, painting, as well as real life. It is known that the result of integration is a system with integrity properties. Thus, the topic “National values in the literature of antiquity” should methodologically follow the following principles: the transition from monism to pluralism, from a one-sided approach to multilevel expertise and interdisciplinary judgment. Multilevel, interdisciplinary prerequisites:- transition from an abstract opinion about the country to a concrete understanding of its essence and prospects for development; - deepening the knowledge of future specialists about the national spirit, national identity and innovative initiatives;-replenishment of theoretical views on the basis of lively creative and active and productive activities.

The main task of the lesson for students “National values in the literature of antiquity”

is to maximize the level of knowledge of future specialists in the development of national consciousness and the education of new Kazakhstan patriotism, in particular, improving the level of professional self-awareness and study.

(17)

175

Bulletin the National academy of sciences of the Republic of Kazakhstan MATERIALS AND BASIC METHODS

Deep immersion in the national culture of the Kazakh people, the study of its most important components, such as history, language, traditions, identity, as well as the formation of a high level of national consciousness of future specialists and the national spirit as its core based on a conscious perception of national interests, national values and value orientations of the Kazakh people. Educating future specialists in a deep understanding of the roots of their nation, the history of the formation and development of their native people as the basis for the development of national consciousness, creative spirit, patriotic spirit, historical consciousness and social memory through teaching national values in the literature of antiquity. At the same time, weighing the history of the development of the nation in the past and present is carried out by teaching samples of the literature of antiquity.

We apply critical thinking in mastering the problem of effective teaching of students to national values in the literature of antiquity. One of the most effective ways to increase the level of knowledge, engage in creativity, free expression of thoughts is the use of a learning model and teaching this method. For example: after studying a Turkic monument written ten centuries ago, an analysis of the works of Zhusup Balsagun was conducted in order to immerse himself in the history of Kazakh literature, study the traditions of writing poems of ancient Turks, saturate the precious qualities of ancestral culture. Zhusup Balasagun about justice:

Know, righteous soul – a plane tree,

One can rise with the language, the mentality the same as the words.»

As turned from outside – inside, inside – outside, The truth don’t not leave the truthful.”

“Justice is luck. Luck – modesty, What is fair is sheer nobility.

National value, justice and truth are two concepts developed by Zhusup Balsagun.

Where there is no one, there cannot be another. Therefore, for many centuries poets have not tired of talking about these two concepts. Where there is no justice and truth, a person is a living dead (Balasagun, 1986:616). Where there are none, lies and injustice reign.

It is useful to use the “brainstorming” approach before mastering the educational material in order to arouse the interest of students, reveal the meaning of the text, and reflect. The first stage of the “brainstorming” approach is the “spark of interest”.

The goals of this stage are to ask various questions in order to update the knowledge and concepts that have already been formed, to arouse cognitive interest and activity in the topic being studied.

“Zhusup Balasagun equate Justice with well-being, humanity, and if every person is righteous, justice will prevail. One must see this quality in yourself before demanding it from another. Only if you tell the truth and follow the path of justice, you can achieve well-being, humanity, which Zh. Balasagun spoke about.”- based on such answers, emphasis is placed on the relationship of national and universal values. In his work:

(18)

176

ISSN 1991-3494 1. 2023

“Knowledge is handcuffs, the Knowledgeable is busy with thoughts,

The ignorant is running into trouble (Balasagun, 2006:621) — another national value in the work of Zhusup Balasagyn is being clarified. He said “the book is the source of knowledge, knowledge is the light of life.” The Kazakh people have attached great importance to education since ancient times. He put education above others. To do this, he wisely bequeathed that “the knower will fall by a thousand.”

Admiration for the knowledge gained and contempt for others is a sign of ignorance.

Wisdom comes from the people. Communication with people on equal terms adds mind−mind, mind — thought. Mind and knowledge, intelligence and skill will continue to develop without stopping. These qualities come to a person not only with training, but also with the sharpening of consciousness and the sharpening of intuition.

Zhusup Balasaguni also in his wise words about knowledge and ignorance:

“Man was created and accounted for,

He was given intelligence, knowledge, art, memory.

Knowledge is given - man has matured today,

Reason is given where the mind is, greatness is filled, Who knows, he will be great

The smart one knows, the knowledgeable one understands Smart and knowledgeable, one desire accepts”

Currently, one of the main problem is the correct assimilation of the acquired knowledge in consciousness, using them in their place in life.

The second stage is to reveal the meaning of the “national value” to lead to acquaintance with new information by asking questions such as “Who do you know besides Zhusup Balasagun?”

Through the answers of students “ found in the works of Iugineky.”- establish, define relationships with knowledge of new information.

Ahmed Iugneky’s thoughts, especially about art and education, are deep and meaningful,

The poet, contrasting the knowledgeable and the ignorant to each other, builds a moral philosophy and attaches importance to an ethically complex concept such as justice, happiness, reason, satisfaction.

Giving examples from Proverbs about the skilled and the unskilled A bird is beautiful with a feather, and a man with a skill.

Be able to say — be able to keep quiet.

You fly well, but you can’t land.

Skill and bravery bring joy.

They fight with skill, but without skill they grieve.

Patience gives skill.

The wisdom of our people says: “Bad weather goes away, but a bad person does not go away.” Ignorant everywhere ignorant, bad everywhere bad, both of these things are destroying the country.

Analyzing the above examples, the activity of an individual, using active methods

(19)

177

and techniques proposed by the teacher that can be used, students listen, read the material of a new topic;

in the process of understanding the essence of new information, he puts or writes a mark on the margins of the text; monitors his understanding in the process of working with the material under consideration, actively acts to achieve his goals.

To complement this topic , the teacher, for his part, presents the work of S. Sarai

“Gulstan BI-t-Turki”. He gives new information and analyzes.

“The wisdom of S. Sarai’s work “Gulstan BI-t-Turki” is mixed in the form of prose and poetry. The palace poet uses this genre in the eighth article of his work.

It should be noted that the Hikmet genre used by the Kipchak poet does not have a specific storyline. Only instructive words and sayings are written. To make our speech more specific, let’s give a few examples:

Everyone (some) even consider themselves a scientist if they argue with a scientist. But (his) ignorance becomes apparent.

PoemWhen a knowledgeable person from you says a word

As much as you know, don’t argue with him (Usmanov et al., 1980:75).

Imam asked Ghazali:”How did you reach this rank.”

He said,”I wouldn’t know that, I asked if I didn’t know.”

PoemA person who does not learn science until he asks.

If you get an education and everyone tries,

As we can see, Saif Sarai in the first wisdom warns not to argue with a scientist, if you argue against it, your ignorance will be visible. This is because it is better for an uneducated person not to speak, he would not be uneducated if he knew this intelligence.” A person who is not familiar with science and does not know a problem himself should only listen and ask if he did not understand it. The main purpose of S.

Sarai’s wisdom is to reflect on the reader, encourage good manners, and prevent bad behavior.”- the teacher emphasizes that he used the collective monographic scientific work “ The tradition of ancient literature in modern Kazakh poetry”. Ancient literary traditions in modern Kazakh poetry (Yasawi, 1993:33).

RESULTS AND DISCUSSION

The third stage in mastering the topic is “contemplation”. By revealing the relationship between accepted new and old concepts

analyze and summarize the material read.

To determine the direction of further study of the topic, analyze the work of Khoja Ahmed Yasawi “Diwani Hikmet”.

Khoja Ahmet Yassawi left an instructive world to the generation of “Divani hikmet”. Thanks to this book, the lama’s name has become bigger. It is clear that in this work generosity, satisfaction, friendship, love, science-education, honest work, peace, good and evil, injustice, pity, noble dreams of humanity, everyday life, gossip-all this is comprehensively covered. In this work there is good instruction,

(20)

178

ISSN 1991-3494 1. 2023

space and common sense, nobility, who think not only about themselves, but also about themselves. Indeed, on this single path, mentioned above, lies great humanity, humility, majesty, from whose mouth colostrum pours. (Yasawi, 2000:80). Using active learning methods, insert; there is a bilateral debate, the use of additional data, the active search for answers to the questions posed, etc.

At this stage, they get acquainted with new information, thoughts, watch a movie, lecture, talk, listen or experiment on the relevant topic, use multimedia tools.

In the lesson, work is carried out singly and in pairs.

As you were blessed

You shook your hand to greatness, understand the soul.

What is wealth, you enter the grave bare,

You’ll leave it all on this world (Yasawi, 2000:80)

“Contentment, contentment” how Khoja Ahmed “criticized” himself, left the world of light and sat” on the spot”.

Perhaps there is not a single person who did not speak of friendship, friends, we think that there are no poets who did not sing about this noble intimacy, Khoja Ahmed Yasawi deeply reflected in his wisdom that human life is not complete without friends:

The poet also praises friendship, says that life without a friend can be boring, warns that it is difficult to find out from the outside world who is a friend and who is not

To fully understand the essence of the topic under consideration and realize the goal set for it, analyzes a new topic, selects the right one and

appreciates those who have received meaningful answers to the questions asked to him.

Correlates the acquired knowledge with life, gives the final result, independently comes up with new ideas. Creation of various clusters,

tables describing the interaction of information for different periods are filled in.

Go back to the keywords, to the statement of right and wrong.

Students exchange opinions by asking each other reflexive questions.

Creative work differentiation, analysis, interpretation of the information read, work on the processing of the work is carried out in groups (Ancient literary traditions in modern Kazakh poetry, 2009:347).

Rational use of the strategies of the program “critical thinking through reading and writing “ is especially important for identifying, strengthening the creative qualities of children, improving the effectiveness and quality of learning. Experience has shown that in the process of perception, consolidation of new knowledge, education of deeds and skills, strategies of “critical thinking” can be applied at different stages of knowledge acquisition in the development of the work system, independent active activity of students, increasing the effectiveness of independent work.

CONCLUSION

In conclusion, the impact of using critical thinking technology on the quality of the lesson is very great. Effective use of elements of new technology in the classroom

(21)

179

develops cognitive activity, activity of students, leads them to creativity. The child develops logical thinking, improves the quality of classes. Increases demand and strengthens faith in your business. Increases interest in classes and becomes more active. Students attend classes with great enthusiasm, and classes are held efficiently.

If we can organize the elements of the new technology in our class, it will pay off. The main thing is the organization of the educational process in a new way, improving thinking skills, independent learning, actions, achieving goals.

National values as a system of reason, way of thinking, reasoning, attitude, group characteristics of people, a set of views and thoughts are the basis of mentality. To summarize at the end of the lesson “that the system of national values: language, history, customs, nature, morality, etc. of the people”. The goal and result of national education is the formation of national consciousness, patriotism, citizenship and social activity of future specialists. National upbringing and education are an integral part of the development of society. Therefore, it is envisaged not only the formation of national consciousness in accordance with the historical path of development of the Kazakh people through a well-founded, properly organized national education of future specialists, but also the study of the issue of effective teaching of students to national values in the literature of antiquity. In the modern socio-cultural conditions of Kazakhstan, the national education of future specialists should be based on maximizing the intellectual and spiritual and creative potential of the studying youth, including the modernization of national consciousness at the level of ethnic and civic adequacy. National education, aimed at the formation of the above qualities-the qualities of future specialists, should be studied within the framework of “national values in the literature of antiquity.”

ӘДЕБИЕТТЕР:

Баласағұн Ж. – Баласағұн Ж., 1986. – 616 б. Құтты білік. − Алматы Баласағұн Ж. – Баласағұн Ж., 2006. - 621-б. Құтты білік. Алматы

Баласағұн Ж. – Баласағұн Ж., 1986. − 616 б. Құтты білік. – Алматы, Жазушы Ахмед И. – Ахмед И. 1985 – 72-б. Ақиқат сыйы. Алматы

Хатиб Усманов и Зайнаб Максудова, 1980. 75-б. Сайф эс-Сараи. Гулистан бит-тюрки. ІІ часть, к изданию подготовили, Казань, Издательство Казанского университета

Қазіргі қазақ поэзиясындағы ежелгі әдебиет дәстүрі: ұжымдық монографиялық еңбек 2009 - 347 б. – Алматы

Қожа Ахмет Иасауи – Қожа Ахмет Иасауи, 1993 – 33-б. Диуани хикмет. «Мұраттас», Алматы Қожа Ахмет Иасауи – Қожа Ахмет Иасауи, 2000 – 80-б .Диуани хикмет. Тегеран. Әл-Худа

REFERENCES:

Zhusip Balasagun – Zhusip Balasagun, 1986. – 616 р. Kutty shaft. – Almaty Zhusip Balasagun – Zhusip Balasagun, 2006.– 621-р. Kutty shaft. Almaty

Zhusip Balasagun – Zhusip Balasagun, 1986. – 616 р. Kutty shaft. – Almaty: writer Ahmed Iugineki – Ahmed Iugineki, 1985–72-р. The Gift of truth. Almaty

Khatib Usmanov and Zainab Maksudova, 1980. p.75. Saif es-Sarai. Gulistan bit-tyurki. Part II, to the approval, Kazan, Kazansky University

Ancient literary traditions in modern Kazakh poetry: a collective monographic work-Almaty: 2009 –347 р.

Khawaja Ahmed Yasawi – Khawaja Ahmed Yasawi, 1993. – p.33. «Murattas», Almaty Khawaja Ahmed Yasawi – Khawaja Ahmed Yasawi, 2000 – 80 p. Tehran. Al-Huda