У. Шекспирдің «Отелло» пьесасындағы одағайлардың қазақ тіліне аударылуына талдау

(1)

№2 (123)/2018

BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series

ISSN 2616-678Х

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің

ХАБАРШЫСЫ ВЕСТНИК

Евразийского национального

университета имени Л.Н. Гумилева

BULLETIN of the L.N. Gumilyov

Eurasian National University

ФИЛОЛОГИЯ сериясы Серия ФИЛОЛОГИЯ

PHILOLOGY Series

№2 (123) / 2018

1995 жылдан бастап шығады Издается с 1995 года Founded in 1995 Жылына 4 рет шығады Выходит 4 раза в год Published 4 times a year

Астана, 2018

Astana, 2018

(2)

№2 (123)/2018

Бас редакторы Дихан Қамзабекұлы

филология ғылымдарының докторы, проф. (Қазақстан) Бас редактордың орынбасары Шолпан Жарқынбекова

филология ғылымдарының докторы, проф. (Қазақстан) Редакция алқасы

Аскер оғлы Рамиз ф.ғ.д., проф. (Әзербайжан) Ақматалиев Абдылдажан ф.ғ.д., проф. (Қырғызстан) Бахтикиреева Улданай ф.ғ.д., проф. (Ресей) Беженару Людмила ф.ғ.д. проф. (Румыния) Бейсембаева Жанаргүл ф.ғ.к., (Қазақстан) Біжкенова Айгүл ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Жақыпов Жантас ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Журавлева Евгения ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)

Жаң Динжиң PhD, проф. (Қытай)

Ескеева Мағрипа ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Ержласун Гүлжанат PhD, ассос. проф. (Түркия) Қасқабасов Сейіт ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Негимов Серік ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Нұрғали Қадиша ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Нуриева Фануза ф.ғ.д., проф. (РФ, Татарстан)

Райхл Карл ф.ғ.д., проф. (Германия)

Рахманов Носимхан ф.ғ.д., проф. (Өзбекстан) Риверс Уильям Патрик PhD, проф. (АҚШ) Сәтенова Серікгүл ф.ғ.д. проф. (Қазақстан) Султанов Казбек ф.ғ.д., проф. (Ресей) Тәжібаева Сәуле ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)

Хисамитдинова Фирдаус ф.ғ.д., проф. (РФ, Башқұртстан) Чернявская Валерия ф.ғ.д., проф. (Ресей)

Шәріп Амантай ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)

Шәріпова Гүлбану ф.ғ.к., қауымд. проф. (Қазақстан)

Экиджи Метин PhD, проф. (Түркия)

Янковский Генрих PhD, проф. (Польша)

Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Астана қ., Сатпаев к-сі, 2, 408 б.

Тел.: (7172) 709-500 (ішкі 31413) E-mail: vest_phil@enu.kz

Жауапты редактор, компьютерде беттеген Құрманғалиев Ілияс

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің хабаршысы. ФИЛОЛОГИЯ сериясы Меншіктенуші: ҚР БжҒМ «Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» ШЖҚ РМК

ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігінде 27.03.2018 ж. №16996-Ж тіркеу куәлігімен тіркелген.

Мерзімділігі: жылына 4 рет.

Тиражы: 35 дана

Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Астана қ., Қажымұқан к-сі ,12/1, тел.: (7172)709-500 (ішкі 31413) © Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

(3)

№2 (123)/2018

Editor-in-Chief Dihan Kamzabekuly Doctor of philology, Рrof. (Kazakhstan)

Deputy Editor-in-Chief Zharkynbekova Sholpan Doctor of philology, Рrof. (Kazakhstan)

Editorial board

Asker ogly Ramiz Doctor of philology, Рrof. (Azerbaidzhan) Akmataliyev Аbdildajan Doctor of philology, Рrof. (Kyrgyzstan) Bakhtikireeva Uldanai Doctor of philology, Рrof (Russia) Beisembayeva Zhanargul Can. of philology, (Кazakhstan) Bezhenaru Lyudmila Doctor of philology, Рrof (Romania) Bizhkenova Аigul Doctor of philology, Рrof. (Кazakhstan) Chernyavskaya Valeriya Doctor of philology, Рrof. (Russia) Еrzhiasun Güljanat PhD, assos. Prof (Turkey)

Yeskeyeva Мagripa Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Henryk Jankowski PhD, Prof. (Poland)

Kaskabassov Seit Doctor of philology, Prof (Кazakhstan) Khisamitdinova Firdaus Doctor of philology, Prof. (RF, Bashkortostan)

Metin Ekiji PhD, Prof. (Тurkey)

Negimov Serik Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Nurgali Kadisha Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Nurieva Fanuza Doctor of philology, Prof. (RF, Tatarstan) Reichl Karl Doctor of philology, Prof. (Germany) Rakhmanov Nasimhon Doctor of philology, Prof. (Uzbekistan) Rivers William Patrick PhD, Prof. (USA)

Satenova Serikkul Doctor of philology, Prof (Kazakhstan) Sultanov Кazbek Doctor of philology, Prof. (Russia) Sharip Аmantay Doctor of philology, Prof (Kazakhstan) Sharipova Gulbanu Can. of philology, assos. Prof. (Kazakhstan) Tazhybayeva Saule Doctor of philology, Prof. (Kazakhstan) Zhakypov Zhantas Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Zhang Dingjing PhD, Prof. (China)

Zhuravleva Yevgeniya Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Editorial address: 2, Satpayev str., of.408, Astana, Kazakhstan, 010008

Теl.: (7172) 709-500 (ext. 31413) E-mail: vest_phil@enu.kz

Executive editor, computer layout: Іlyas Kurmangalyev Bulletin of the L.N.Gumilyov Eurasian National University PHILOLOGY Series

Owner: Republican State Enterprise in the capacity of economic conduct «L.N.Gumilyov Eurasian National University» Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan

Registered by Ministry of Іnformation and Сommunication of the Republic of Kazakhstan. Registration certificate No 16996-Ж from 27.03.2018

Periodicity: 4 times a year Circulation: 35 copies

Address of printing house: 12/1 Kazhimukan str., Astana, Kazakhstan 010008; tel.: (7172) 709-500 (ext.31413) © L.N.Gumilyov Eurasian National University

(4)

№2 (123)/2018

Главный редактор Дихан Камзабекулы доктор филологических наук, проф. (Казахстан)

Зам. главного редактора Шолпан Жаркынбекова доктор филологических наук, проф. (Казахстан)

Редакционная коллегия

Аскероглы Рамиз д.ф.н., проф. (Азербайджан) Акматалиев Абдылдажан д.ф.н., проф. (Киргизстан) Бахтикиреева Улданай д.ф.н., проф. (Россия) Беженару Людмила д.ф.н., проф. (Румыния) Бейсембаева Жанаргуль к.ф.н., (Казахстан) Бижкенова Айгуль д.ф.н., проф. (Казахстан) Жакыпов Жантас д.ф.н., проф. (Казахстан) Жан Динжин PhD, проф. (Китай) Журавлева Евгения д.ф.н., проф. (Казахстан) Ескеева Магрипа д.ф.н., проф. (Казахстан) Ержласун Гульжанат PhD, ассос. проф. (Турция) Каскабасов Сейит д.ф.н., проф. (Казахстан) Негимов Серик д.ф.н., проф. (Казахстан) Нургали Кадиша д.ф.н., проф. (Казахстан) Нуриева Фануза д.ф.н., проф. (РФ, Татарстан) Райхл Карл д.ф.н., проф. (Германия) Рахманов Насимхон д.ф.н., проф. (Узбекистан) Риверс Уильям Патрик PhD, проф. (США)

Сатенова Серикгуль д.ф.н., проф. (Казахстан) Султанов Казбек д.ф.н., проф. (Россия) Тажибаева Сауле д.ф.н., проф. (Казахстан)

Хисамитдинова Фирдаус д.ф.н., проф. (РФ, Башкортостан) Чернявская Валерия д.ф.н., проф. (Россия)

Шарип Амантай д.ф.н., проф. (Казахстан) Шарипова Гульбану к.ф.н., ассос. проф. (Казахстан) Экиджи Метин PhD, проф. (Турция)

Янковский Хенрих PhD, проф. (Польша)

Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Астана, ул. Сатпаева, 2, каб. 408 Тел.: (7172) 709-500 (вн. 31413)

E-mail: vest_phil@enu.kz

Ответственный редактор, компьютерная верстка Ильяс Курмангалиев

Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия ФИЛОЛОГИЯ Собственник: РГП на ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций РК под номером №16996-Ж от 27.03.2018г.

Периодичность: 4 раза в год Тираж: 35 экземпляров

Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Астана, ул. Кажимукана, 12/1, тел.: (7172)709-500 (вн.31413)

© Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева

(5)

№2 (123)/2018

Мазмұны

Абасилов А.М. Жаңа қазақ әліпбиі: әлеуметтік лингвистикалық мәселелері,

оларды шешу жолдары ... 8

Абдуов М.И, Абдуова Н.М. «Қозы Көрпеш - Баян сұлу» жырының діни мотивтері .. 15

АбдразаковаА.А., Ахметова Б.Б. , Қасқатаева Ж.А. , Бакенова А.М. Cан компонентті кейбір киелі ұғымдардың қалыптасу тарихынан ... 21

Аймұхамбет Ж.Ә. Мифтік кеңістіктегі адамзат пен пері-зат байланысы және оның көркем әдебиетте бейнеленуі ... 30

Амангазиева М.К. Л.З. Будаговтың «Түрік-татар сөздерінің салыстырмалы сөздігінің» қазақ лексикографиясындағы орны ... 38

Аубакирова Г.T., Володина E.O., Калиева С.Н. Кәсіби-бағытталған шетел тілін үйренудің тұлғалық-бағытталған тәсілі ... 44

Байбек А.К. Үкілі Ыбырай – сан қырлы дарын иесі ... 51

Байбеков С.Н., Шормакова С.М., Аязбекова Э.М. Ұлы Дала көне есептері және оның Бөлтірік шешен шығармашылығындағы көрінісі ... 63

Гауриева Г.М., Жумабекова Ә.А. Студенттердің тілдік компетенциясын қалыптастыруда аутенттік мәтіндерді қолдану ... 74

Ерғалиева Райхан Қазіргі заманғы қоғамдағы ұлттық мәдени мұраның проблемалары ... ⁷⁶

Жұманбекова Н.З., Кабдушева А.Б. Студенттерде шетелдік құзыреттілікті қалыптастыру ... 81

Искакова Н.С., Ислам А. Заманауи лингвистикадағы бағалау теориясының дамуы ... 86

Кузбакова Г.Ж. Қазақ әдет-ғұрыптық ән ырғақтылығындағы сөз просодикасы ... 96

Қыдырмолдина М., Нуржанова Ж. Ағылшын тілін үйрену мен оқытудың маңыздылығы ... 105

Лазухина Л.В., Әбдіғалиева Т.А. У. Шекспирдің «Отелло» пьесасындағы одағайлардың қазақ тіліне аударылуына талдау ... 109

Нұрдәулетова Б.И. Жыраулар поэзиясы мәтінінің коммуникативтік ерекшелігі ... 116

Нұржанова Ж.Д., Дадехан Ж.Б. Интернет көмегімен ағылшын және қазақ тілінің сөздік қорын оқыту әдістемесі ... 123

Нұржаубек А. Қазіргі әлемдік және отандық лингвистикадағы фрейм туралы ізденістер ... 129

Оспанова А.К., Турдыгылова А.К., Бакенова А.М. Шетел тілі мұғалімдерінің ревлексивті қабілеттіліктерін даму ... 139

Тұрысбек Р. Ұлттық тіл табиғаты: әліпби мәні мен эволюциясы (Латын графикасына негізделген қазақ тілі әліпбиінің тарихы мен даму үрдістері туралы) ... 146

Рысбаева Г.Қ., Исаева Ж.Т., Тұңғышбаева Ғ.Ж. Ғаламның тілдік «культ» концептісі ... 155

Сәрсекенова Қ.Қ., Меліс А.М. Тойбекова С.Р. Филология мамандығы бойынша білім алушыларды компьютерлік технология бағытында оқыту ... 166

Шаймерденова Н.Ғ. Қазақстандағы татарлардың тарихы, тілі, мәдениеті ... 173

Жазбадерек. Гуманитарлық ғылымдарға саясимәдениет әлемінде заманауи зерттеу ... 185

Рәсімдеу үлгісі ... 188

(6)

№2 (123)/2018

Contents

Abasilov А.М. New Kazakh Alphabet: Sociolinguistic Problems and Their

Solutions ... 8

Abduov M.I. , Abduova N.M. Religious Motifs in “Kozy Korpesh – Bayan Sulu” Poem ... 15

Abdrazakova A.A., Akhmetova B.B., Kaskatayeva Zh.A., Bakenova A.M. From History of Development of Some Sacral Concepts with Numerical Component ... 21

Aimukhambet Zh.А. Тhe interdependence of humanity with the fairy in the mythical space and its reflection in the artistic literature ... ³⁰

Amangazyieva M.К. L.Z.Budagov’s «Comparative Dictionary of Turkish-Tatar Words» in Kazakh Lexicography ... 38

Aubakirova G.T., Volodina E.O., Kalieva S.N. Personally-Oriented Approach in Teaching Professionally-Oriented Foreign Language ... 44

Baibek A.K. Үkilі Ybray – Versatile Master of Transformations ... 51

Baybekov S.N., Shormakova S.M., Ayazbekova I.M. Ancient Tasks of the Great Steppe and Their Place in Boltirik Sheshen’s Work ... 63

Gauriyeva G.M., Zhumabekova A.A. Use of Authentic Texts for Formation of Students’ Linguistic Competence ... 74

Yergaliyeva Rakhan The Problem of National Cultural Heritage in Modern Society ... 76

Zhumanbekova N.Z., Kabdusheva A.B. Formation of Foreign Competencies in Students ... ⁸¹

Iskakova N.S., Islam A. Development of Evolution Theory in Modern Linguistics ... 86

Кuzbakova G.Zh. Prosody of the Word in Kazakh Ritual Song Rhythmics ... ⁹⁶

Kydyrmoldina M.S. , Nurzhanova Zh.D. The Importance of Learning and Teaching English Language ... 105

Lazukhina L.V., Abdygalieva T.A. Analysis of the translations of U. Shakespeare’s «Othello» plays in the Kazakh language ... 109

Nurdauletova B.I. Communicative Peculiarities of the Bard Texts ... 116

Nurzhanova Zh.D, Dadekhan Zh.B. Teaching English and Kazakh vocabulary by means of the Internet ... 123

Nurzhaubek А. Frame Research in the Modern World and Domestic Linguistics ... 129

Ospanova A.K., Turdygylova G.D., Bakenova A.M. Development of Reflexive Abilities of Foreign Languages Teacher ... 139

Turysbek R. Kazakh Inscription is Spirituality (About the history and trends of the Kazakh language based on Latin graphics) .... 146

Rysbayeva G.K., Issayeva Zh.T., Tungushbayeva G.Zh. Concept of “Cult” in Linguistic Picture of the World ... ¹⁵⁵

Sarekenova K.K., Melis A.M. Toybekova S.R. Training Graduates of Philology Specialty in the Field of Computer Technology ... 166

Shaymerdinova N.G. The History, Language and Culture of Tatars in Kazakhstan ... 173

Сhronicle. Мodern research on humanitarian sciences in the polycultural peace ... ¹⁸⁵

Template ... 188

(7)

№2 (123)/2018

Содержание

Абасилов А.М. Новый казахский алфавит: социолингвистические проблемы, пути их решений ... 8 Абдуов М.И, Абдуова Н.М. Религиозный мотивы в лиро-эпическом произведений «Козы Корпеш – Баян сулу» ... 15 Абдразакова А.А., Ахметова Б.Б., Каскатаева Ж.А., Бакенова А.М. Из история развития некоторых сакральных понятий с компонентами числительных ... 21 Аймухамбет Ж.А. Взаимосвязь человечества с феи в мифическом пространстве и его отражение в художественной литературе ... 30 Амангазиева М.К. Роль «Сравнительного словаря турецко-татарских наречий»

Л.З. Будагова в казахской лексикографии ... 38 Аубакирова Г.T., Володина E.O., Калиева С.Н. Личностно-ориентированный подход в обучении профессионально-ориентированному иностранному языку ... 44 Байбек А.К. Үкілі Ыбырай – многоликий мастер перевоплощений ... 51 Байбеков С.Н., Шормакова С.М., Аязбекова Э.М. Древние задачи Великой Степи и их место в творчестве Болтирик шешена ... 63 Гауриева Г.М., Жумабекова А.А. Использование аутентичных текстов при формировании языковой компетенции студентов ... 70 Ерғалиева Р.А. Проблемы национального культурного наследия в современном социуме ... 76 Жуманбекова Н.З., Кабдушева А.Б. Формирование иноязычных компетенций у студентов ... 81 Искакова Н.С., Ислам А. Развитие теории оценки в современной лингвистике ... 86 Кузбакова Г.Ж. Просодика слова в казахской обрядовой песенной ритмике ... 96 Кыдырмолдина М., Нуржанова Ж. Важность обучения и преподавания английского языка ... 105 Лазухина Л.В., Абдигалиева Т.А. Анализ перевода на казахский язык междометий пьесы У. Шекспира «Отелло» ... 109 Нурдаулетова Б.И. Коммуникативные особенности текстов жырау ... 116 Нуржанова Ж.Д., Дадехан Ж.Б. Приемы изучение английской и казахской лексики с помощью интернет ... 123 Нуржаубек А. Фреймовый подход в современной отечественной и мировой лингвистике ... 129 Оспанова А.К., Турдыгылова А.К., Бакенова А.М. Развитие рефлексивных умений учителей иностранных языков ... 139 Турысбек Р.. Природа национального языка: сущность и эволюция алфавита (Об истории и тенденциях казахского языка на основе латинской графики) ... 146 Рысбаева Г.К., Исаева Ж.Т., Тунгышбаева Г.Ж. Концепт «Культ» в языковой картине мира ... 155 Сарекенова К.К., Мелс А.М. Тойбекова С.Р. Обучение выпускников филологиче- ских специальностей в области компьютерных технологий ... 166 Шаймерденова Н.Г. История, язык, культура татар в Казахстане ... 173 Хроника. Современные исследования по гуманитарным наукам в поликультурном мире ... 185 Образец оформления статьи ... 188

(8)

№2 (123)/2018

МРНТИ 16.21.51

Л.В. Лазухина¹, Т.А. Әбдіғалиева²

1Б Н. Ельцин атындағы Орал федералдық университеті, Екатеринбург, Ресей

2Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ профессоры, Астана, Қазақстан (E-mail:¹luba_laz@mail.ru, ²kafedra_kyaz@enu.kz.)

У. Шекспирдің «Отелло» пьесасындағы одағайлардың қазақ тіліне аударылуына талдау

Аңдатпа. Сөйлемде сөздің әсерлілігін күшейтетін, субъективтілік мән ендіретін, контекс- те нақты бір мағынаға ие болатын одағайларды аудару – оңай мәселе емес. Мақалада түпнұсқа мен аударма мәтіндеріндегі одағайлар қызметі талданады. Талдау барысында екі тілдегі форма- лары мен айтылулары ұқсас одағайларды қолдану арқылы аудару, ағылшын одағайларының қазақ тіліндегі баламаларының көмегімен аудару, бір одағайды басқа одағаймен ауыстыру арқылы аудару, одағайдан тұратын лепті үнді одағай емес эмоционалды бояуы бар, көбінесе балағат, лепті одағай емес сөзбен ауыстыру арқылы аудару, одағайды орнын толтыру тәсілін қолданбай-ақ түсіріп тастау арқылы аудару, шығарманың түпнұсқасында жоқ одағайларды қолдану арқылы аудару сияқты ау- дарманың әртүрлі тәсілдері айқындалды. Қазіргі мәтіндерде одағайлардың не нөлдік деңгейдегі аудармасына, не контекстік бейімделуіне артықшылық берілетіндігі көрініс береді.

Түйін сөздер: сөз таптары, одағайлар, көркем аударма, әсерлілік, бастапқы және екінші қол- даныс, эмотивтілік

Әдеби шығармаларды аударушылардың алдында тұратын маңызды мәселелердің бірі

− түпнұсқаның ұлттық ерекшелігін жеткізудің баламалылығын табу. Аудармашының міндеті аудармада басқа елде тұратын және басқа мәдениетке жататын адамдарды қоршаған болмы- стың түпнұсқалық бейнесін лингвистикалық және стилистикалық ерекшелігін мейілінше сақтай отырып, барынша нақты көрсету болып табылады. Екінші жағынан, аударма оқыр- манға тиісінше эмоционалды ықпал ету үшін көркем шығарма аударылып отырған тілдің фонетикалық, грамматикалық, орфографиялық және стилистикалық ерекшеліктеріне сәйкес, яғни аударылатын тілдің ұлттық лингвистикалық ерекшеліктері ескеріле отырып ресімделуі керек. Аударма үдерісін өте нақты сипаттаған В.Г. Белинский былай деп мәлімдеді: «Әрбір тіл қасиеттерін бір өзіне тиесілі құралдарды, ерекшеліктерге және қасиеттерге ие басқа сурет- ті немесе сөз тіркесін дұрыс беру үшін кейде оларды толығымен өзгерту керек. Тиісті бейне тиісті фраза сияқты әрқашан сөздердің нақты сәйкестігінен тұрмайды: аударма сөздердің ішкі өмірі түпнұсқаның ішкі өмірімен әйкес болу керек» [1]

Я.И. Рецкердің әділетті ескертулері бойынша бұл сөздің аударма теоретиктерінің жұмысында өте жиі сілтеме жасалынғанына қарамастан, «аударма үдерісі механизмінің әлемдік әдебиетте барынша нақты және терең ашылуын табу қиын» [2]. Бұл міндеттер одағайлар қызметіне қатысты күрделене түседі. Тіл қолданушысына коммуникативтік ықпал ете алатын эмоциялы-экспрессивті бірліктердің көп бөлігі сөздердің тек нақты бір контекстте нақты мағынаға ие болатындықтан, бұдан басқа субъективтілігімен сипаттала- ды және эмоциялы бағалау лексикасын тән одағайлармен бұл міндет күрделірек.

Қазақ тіл біліміндегі одағайларды аудару мәселесі қазіргі таңда ғылыми еңбектер- де де, аударма теориясына қатысты жұмыстарда да тиісті теориялық негіздеме алмаған.

Қазақ және орыс тіліндегі одағайларды аударуда туындайтын қиындықтарды Ш.Ш. Са- рыбаев өзінің іргелі еңбегінде атап көрсеткеніне қарамастан, ол бұл фактіні осы екі тіл- дегі одағайлар арасында қандай да бір параллельдер мен сәйкестіктер жүргізу мүмкінді- гінің болмауымен түсіндіреді және бұл көп мағыналы одағайлардың көп мағыналылығын бұдан әрі күрделендіреді деген ой айтады [3]. Басқа зерттеушілердің А. Ыскаков [4],

(9)

№2 (123)/2018

К.Бейсенбаева [5], Ш.Бектұров [6], Н.Оралбай [7], Қ.Жұбанов [8] еңбектерінде негізгі назар одағайларды топтастыру мәселесіне арналады. Одағайларды топқа жатқызу крите- рийлерін жасауға назар аударылады.

Одағайлар өз шығу төркініне қарай екі топқа бөлінеді – алғашқы және екінші мәр- те немесе негізгі және туынды. Негізгіге (алғашқы) жай одағайлар жата ма? Бір буыннан тұратын (бір дауысты немесе дауысты мен дауыссыздың тіркесі) және туынды формаларға жатқызуға болмайтын екі буынды сирек кездеседі. Бұл мынадай одағайлар мен олардың нұсқалары: А! Ә! Ай! Әй! Е! О! Ой! Өй! Мә! Ту! Қап! Бәсе! және т.б. Бұл одағайлар атаулы сөз таптарымен байланысты емес. Бұл одағайлардың тізімі біршама жабық, ол өте сирек толығып отырады, негізінен басқа тілдерден енген сөздердің есебінен толыға- ды, мысалы: ағылшын тілінен келген қазіргі вау (wow). Екінші (туынды) одағайлар неме- се интерактивтер, керісінше, әр түрлі әдебиеттерден үнемі толығып отыратын сөздердің ашық тобы. Әдебиеттердің бірі одағай сөздердің басқа сөз таптарына, көбінесе зат есімге жататын тобына ауысу болып табылады: Алла! Құдай! Масқара! Сайтан! және т.б. Кей- де одағайдың негізі етістіктен тұрады. Мысалы, туынды одағай Әттеген-ай! деген фор- масындағы есімшеден тұратын деу етістігінен жасалған. Оның адыңғы позициясы Әйт!

одағайы, ал соңғы позициясы ай демеулік шылауы (Әйт+деген+ай). Әйт! одағайының соңғы қатаң дыбысы деген (теген) негізінің алғашқы әрпіне әсер етіп, ал соңғы дыбыстық өзгеру Әттең! формасының жасалуына әкеліп соғады. Кейбір туынды одағайлар бірнеше негіздердің бірігуі арқылы жасалған [3]. Мысалы періште, әруақ мағыналарын білдіретін пір сөзінің алдынан а, я, о, ой және соңынан ай, ау жалғанып, а-пiр(ым)-ай, а-пiр(ым)-ау, я-пiр(ым)-ай, я-пiр(ым)-ау, о-пiр(ым)-ай, о-пiр(ым)-ау, ой-пiр(ым)-ай, ой-пiр(ым)-ау туын- ды одағайлары жасалады. Интерактив тобының толығуының басқа жолы – кірме сөздер.

Бұрын кірігу орыс тілінен ену арқылы басты жолмен жүзеге асырылған. Соңғы уақытта қазақ тіліне орыс тілімен қатар ағылшын тілінің кейбір екінші мәрте одағайлары еніп жа- тыр. Одағайлардың көп бөлігі жастар арқылы енеді. Бұл үдеріс киноиндустрияның, ком- пьютердің және Интернеттің пайда болуымен және дамуымен байланысты.

Туынды одағайлармен қатар, негізгі одағайларды аударудағы қиындықтар олардың көп мағыналылығынан туындайды. Қазақ тілінде бір мағыналы одағайлар көп емес. Бұл, мысалы: Қап! Алақай! Әттеген-ай! сияқты одағайлар. Көп одағайлар, жағымды ғана емес жағымсыз, кейде екі жақты, яғни бір уақытта кереғар сезімді сезінетін көңіл-күйді білдіретін, бір буынды одағайлардың өзі де көп мағыналы, мысалы жеңілдік және түңілу.

Осылай Әй! одағайы мен оның Ай! нұсқасы ауыруды, наразылықты, кекесінді, күманды, таңданысты және т.б. білдіре алады. Ойпырмай (Япырмай)! одағайының он мыңға жуық мағынасы бар. Ол таңданысты, наразылықты, жаратпаушылықты, сөгісті, қорқынышты, ауруды, аяушылықты, мазасыздықты, қуанышты білдіре алады.

Қазіргі уақытта «Қазіргі заманғы аударма прагматикалық ерекшеліктермен ерекше- ленеді, екінші жоспардағы баламалығы болғанда, кез келген жоспардың тенденциясы кү- шейтіледі» [9]. Автордың пікірінше, бұл тенденция, әсіресе, одағайлардың ауысуы арқылы өтеді. Оның ойынша, бірнеше жыл аралығы айырмашылығында орындалған түпнұсқа мен аударманы, яғни екі параллель мәтінді салыстырсақ, одағайлардың қазіргі мәтіндерде мағынасы атаушы сөз таптарын аудару арқылы беріліп, не нөлдік аудармаға ие екендігі, не аударма кезінде одағайлардың контекстік бейімделуіне артықшылық берілетіндігі көрінеді.

Зерттеуші әр дәуірде орындалған аудармаларды диахрондық салыстыру қазіргі жағдайлар- да эмоционалды реңкі аз және кейінгі атаушы сөздермен қайталанатын аудармалар ауда- ру кезінде түсіп қалатындығы, бұның қызықты жайт екендігі және кейінгі зерттеуді қажет ететіндігі жайында тұжырымға келген. Зерттеушінің бұл ойы бізді бірнеше жүз жылдық айырмашылығы бар түпнұсқа мен аударма одағайларды талдау туралы ойға әкеліп соқты.

Зерттеу материалы ретінде белгілі қазақ жазушысы, драматургі, академик, филология

(10)

№2 (123)/2018

ғылымдарыныңдокторы және У.Шекспирдің классикалық шығармаларын аударушы М.О.

Әуезовтің қазақ тіліне аудармасы қызығушылық танытты. М. Әуезов орыс тіліне ұлы ағыл- шын драматургінің «Отелло» және «Асауға тұсау» сияқты пьесаларын аударған. Атақты ағылшын драматургінің шығармашылығы Мұхтар Әуезовтің шығармашылығына да ықпал еткен. Оның халық ауыз әдебиетіндегі екі жас ғашықтың қайғылы тағдырын суреттеген

«Еңлік-Кебек» пьесасы Шекспирдің «Ромео мен Джульетта» пьесасындағы Монтекки мен Капулетти отбасыларының арасындағы араздық туралы оқиғаны еске түсіреді.

Біздің мақаламызда 1604 жылы жазылған «Отелло» пьесасындағы және оның 1936 жылғы қазақ тіліндегі аудармасындағы одағайларға салыстырмалы талдау жүргізілді.

Одағайлардың жалпы санын талдау нәтижесінде мәтінде де, оның қазақ тіліндегі ау- дармасында одағайлар санында айырмашылықтар бар екендігі анықталды. Мысалы, траге- дия мәтінінен 72 бастапқы одағайлардың қолданысын, 37 екінші қолданыстағы одағайлар- дың қызметін анықтадық. Ал аударма мәтінінен тек қана 63 бастапқы одағайларды және 20 екінші одағайларды кездестірдік. Осылайша, шығарма аудармасында түпнұсқаға (109:83) қарағанда одағайлар саны аз. Бұл жайт кейбір ағылшын одағайларының қазақ тіліндегі эк- виваленттерін таңдауда қиындықтың туындауымен, кейбір жағдайларда эмоцияны жеткізу- де тәсілдердің сәйкес келмеуімен байланысты болу мүмкін.

Одағайларды аударма тәсілдеріне байланысты талдау барысында келесі түрлері анықталды:

1) Екі тілде де формасы мен айтылуы ұқсас одағайларды пайдаланып аудару:

- Brabantio: O, my daughter! – Брабанцио: О, қызым менің! (1 акт);

- Cassio: О, behold… – Кассио: О, қөріңдер мінеки… (2 акт);

- Othello: О, blood, Jago, blood! – Отелло: О, қан ішем, қан, қан!;

- Othello: О, hardness to dissemble! – Отелло: О, мекерлік қалай қиын еді! (3 акт);

- Jago: О, ‘tis the spite of hell… – Яго: О, дозақшы жауыздық…;

- Othello: О, I see that nose of yours… – Отелло: О, тұмсығыңызды көріп тұрмын... (4 акт);

Desdemona: O, my fear interprets! – Десдемона: О, қорқыныш бәрін де ашты!

Desdemona: О, falsely, falsely murder’d… – Десдемона: О, жазықсыз өлдім ғой. (5 акт) . - Jago: She gives it out that you shall marry her: do you intend it? – Яго: Соның өзі сізге тием дейді ғой.

– Cassio: Ha- ha-ha! – Кассио: Ха-ха-ха! (4 акт).

Аудармашының осы тәсілді таңдауына екі тілде де барлығына түсінікті сезімді жет- кізетін әмбебап одағайлардың болуы себепші. Бұл − шет тілдік ақпаратты барынша нақты және сәйкес жеткізе алатын ең жеңіл, бірақ қолайлы тәсіл.

Алайда аудармада формасы бойынша ұқсас одағайлар сан жағынан ажыратылатын жағдайлар да кездеседі және біздің пікірімізше, қайталаулар санының әр түрлілігі әр түрлі эмоционалдық дәрежені жеткізетіндігі негізсіз:

- Emilia (to Jago): And your reports have set the murder on. – Othello: O! O! O!

– Эмилия (Яго): Сіздың жалған жалаңызбен өлтірген. – Отелло: О! О!;

Ohello: O Desdemon! dead, Desdemon! Dead! О!

– Отелло: О Дездемона! Өлген. О,о! О,о! (5 акт)

(11)

№2 (123)/2018

2) Ағылшын тіліндегі одағайларды қазақ тіліндегі эквиваленттерінің көмегімен аудару:

- Roderigo: ‘Sblood, but you will not hear me…

– Родриго: Япырай, тындамаған өзің ғой… (2 акт);

- Jago: Foh! One may smell in such a will most rank, foul disproportion,

thoughts unnatural… – Яго: Түу! бұл – тандаудың ісі, бұзылған ой, нас қиялға ұқсайды... ; - Othello: Ha! Wherefore? – Оттело: А! Неге? (3 акт);

- Cassio: Alas, poor caitiff! – Кассио: Ах, сорлы-ай, десеңші!;

- Emilia: Alas, Jago, my lord hath so bewhor’d her… – Эмилия: Япыр-ау, ол сайқал дедi.

- Desdemona: Alas, what ignorant sin have I committed?

– Десдемона: Япырмау, менің күнәм не?

- Jago: Fie, there is no such man… – Яго: Түу, жоқ, ондай адам болмас-ак. (4 акт);

- Desdemona: If you say so, I hope you will not kill me. – Othello: Hum!

- Десдемона: Өлтірмейсыз, мұндай сөздің артынан! – Отелло: Мм… (5 акт).

Аудармашы таңдаған тәсіл пьеса түпнұсқасының кейіпкерлерінен алатын тиісті эмоциялар мен сезімдерді айтарлықтай нақты жеткізуге мүмкіндік беретін ең көп тараған және орынды тәсіл болып табылады.

3) Бір одағайды басқа одағаймен ауыстыру жолымен аудару:

- Desdemona: O, but I fear!

- Десдемона: Әй, қорқамын… (2 акт);

- Desdemona: Alas, why gnaw you so your nether lip?

- Десдемона: О, неге ерiндi тiстейсiз?; (5 акт)

- Desdemona: Alas, he is betray’d, and I undone!

- Десдемона: O, ол алданған, мен де бiттiм!; (5 акт) - Othello: O, here it is. – Отелло: А, әне келдi. (5 акт).

Көп жағдайларда В.С. Джабраилова «контекстік бейімделу» деп атаған пайдала- нылып отырған тәсіл қазақ тіліндегі одағайлардың пайдалану ерекшеліктерін ескеріп, түп- нұсқадағы эмоционалды атмосфераны сақтайтындықтан, тиімді болып табылады.

Біздің ойымызша, аудармашының 3-актіде А одағайын Отелло: А, менi алдау ма?

фразасында қолдану Отеллоның Ha, ha! false to me? фразасындағы күлкіге еліктеу, қайғы мен сенімсіздікті білдіруде сәйкес келмейді.

4) Одағайлардан тұратын, бірақ эмоционалды реңкі бар лепті үнмен ауыстыру арқылы аудару (тіпті балағат сөздермен де):

- Othello: Damn her! O, damn her! – Отелло: Қарғыс тисiн нас қаншықка! (3 акт). Егер аударма теориясында аталған тәсіл қарымақы ретінде танылғанын назарға алсақ, онда ау- дармашы қолданған тәсіл – бұл сезімдер мен таргедиядағы кейіпкерлердің эмоционалды жағдайларын жеткізудегі әбден негізделген тәсіл. Мысалы, түпнұсқадағы Cassio: O, I have lost my reputation! Қолданысы аудармада сөйлемдердің қайталау арқылы орны толтырыла- ды: Кассио: Абыройым, абыройым, абыройым! (2 акт).

Талдау аударма мәтінінде қарымақы тәсілі қолданылмайтын жағдайлардың кезде- сетіндігін көрсетті: - Brabantio: Why, wherefore ask you this? – Брабанцио: Бұл не деген тергеулер?;

- Brabantio: O heaven! How got she out?

– Брабанцио: Үйден қайтып шықты екен? (1 акт);

- Jago: O, you are well tun’d now! – Яго: Бірлігін бүгін жаксы екен (2 акт);

- Jago: Ha, I like not this! – Яго: Мынау маған жақпайды!;

- Emilia: O, is that all? – Эмилия: Барық сол ма? (3 акт).

(12)

№2 (123)/2018

Біздің пікірімізше, мұндай жағдайларда одағайлардың эмоцияны жеткізу деңгейі төмендейді. Аударма мәтінінде кейде түпнұсқада жоқ одағайлар қолданылады, мысалы:

- Duke and senators: We are very sorry for it.

– Дож бен сенатор: Қап, бәрекелді-ай.

- Montano: And ’tis great pity that the noble Moor should hazard such a place as his own second with one of an ingraft infirmity:…

– Монтано: Қап, бекзада маврдын орынбасар қызметін өкініш екен, беруi сондай мінді адамға.;

- Othello: Cassio did tup her…

– Отелло: Е, Кассиомен бiрге жатқан сұра өзіңнің байыңнан (5 акт).

Біздің көзқарамыз бойынша жеткізудің эмоционалды мәні біршама бұрмаланады және түпнұсқа мәтінінің ұсынылған үзіндісінде жоқ ақпараттан тұруы мүмкін болған- дықтан, аударманың бұл тәсілін қолданбауға тырысу керек, алайда кейде (көрсетілген мы- салдардағыдай) одағайларды қолдану сөзге үлкен эмоционалды реңк береді, реципиент- терге үлкен әсер етуге септігін тигізеді.

Одағайларды аудару жағдайларын талдай отыра, 45 одағайлардың түсіп қалуы, көбі- несе, одағайлардың О екендігін, 27 одағайларды қосу және 17 түпнұсқадағы одағайлардың контекстік бейімделуін анықтадық. Бұл жағдайда фактілер одағайларды аудару контекст жағдайларына бағынып, айтқан сөздердің эмоционалды контентін дәлме-дәл жеткізу пози- циясынан жүзеге асырылып, барынша прагматикалық сипатқа ие екендігін көрсетеді.

Біз одағайлардың түпнұсқа мәтіні мен аудармадағы жиынтық санының айыр- машылықтары жекелеген жағдайларда екі тілдегі одағайлардың ұқсас формаларының жоқтығына, кейбір одағайлардың әр тілдегі эквиваленттерін табудың қиындығына, қазақ тіліндегі одағайларды қолдану ерекшеліктеріне, шет тіліндегі сөздердің эмоционалды аспектілерін жеткізудегі олардың ролін бағаламауға байланысты деп болжадық.

Біздің көзқарасымыз бойынша, одағайларды аударудағы барынша нақты тәсіл екі тілдегі формалары бойынша ұқсас одағайларды қолданып аудару және мәтіннің эмо- ционалды атмосферасын тиісінше жеткізуді қамтамасыз ету мақсатында, эквиваленттердің көмегімен аудару болып табылады. Түпнұсқадағы одағайларды эквивалент емес одағай- лармен ауыстыру олардың лингвистикалық ерекшеліктерін сақтау мақсатындағы қолданыс екені ескерілсе, негізді деп танылады.

Әр тілде ұқсас формалар мен сәйкес келетін эквиваленттер болмаған жағдайда одағайлардың орнын толтырудың түрлі тәсілдеріне жүгінген жөн. Олай болмаған жағдайда мәтіндердің аудармалары автордың өз туындысын жазуда күткен тиісті эмоционалды әсерін бере алмайды. Алайда ерекше қажеттілік болмаған жағдайда түпнұсқаның өз деңгейіндегі эмоционалдық дәрежесін сақтау мақсатында аударма мәтінінде одағайларды түсіру немесе қосу орынсыз болып табылады.

Әдебиеттер тізімі

1 Белинский В.Г. Гамлет, принц Датский. Сочинения В. Шекспира. / В.Г. Белинский – Москва: АН СССР, 1953. – С. 424

2 Рецкер Я.И. Теория перевода и переводческая практика // Очерки лингвистической теории перевода. / Я.И. Рецкер – Москва: Р. Валент, 2007. – С. 139-140

3 Сарыбаев Ш. Қазақ тіл білімінің мәселелері. Междометие в казахском языке. / Ш. Сары- баев – Алматы: Абзал-Ай баспасы, 2014. – 640 б.

4 Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Морфология. – 2-е бас. / А. Ысқақов – Алматы: Ана тілі, 1991. – 482 б.

5 Бейсенбаева К.А. Сопоставительная грамматика русского и казахского языков. / К.А. Бей- сенбаева – Алматы: Ана тiлi, 1994. – 240 с.

(13)

№2 (123)/2018

6 Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: лексика, фонетика, морфология, синтаксис: Оқуға түсушi та- лапкерлерге, студенттерге және оқытушы-мұғалiмдерге арналған. / Ш.К. Бектұров – Алма- ты: Атамұра, 2006. – 336 б.

7 Оралбай Н. Қазіргі қазақ тілінiң морфологиясы. / Н. Оралбай - Алматы: ЖШС «Iнжу-Мар- жан», 2007. – 377 б.

8 Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – 3-басылым. / Қ. Жұбанов – Алматы: Мем- лекеттік тілді дамыту институты, 2010. – 608 б.

9 Джабраилова В.С. К вопросу о переводе междометий с английского языка на русский. //

Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. № 5. / В.С. Джабраилова – Москва, 2016. – С. 313.

Л.В. Лазухина¹, Т.А. Абдыгалиева²

1Уральский федеральный университет имени первого Президента России Б. Н. Ельцина, Екатеринбург, Россия

2Евразийского национального университета имени Л.Н.Гумилева, Астана, Казахстан

Анализ перевода на казахский язык междометий пьесы У. Шекспира «Отелло»

Аннотация. Перевод междометий, приобретающих определенное значение в контексте, привносящих субъективность и усиливающих эмоциональность высказывания – задача непростая.

В данной статье, анализируются междометия в тексте оригинала и перевода. В ходе анализа выяв- лены различные способы перевода, такие как перевод с использованием междометий, схожих по форме и произношению в обоих языках, перевод при помощи эквивалентов английских междоме- тий в казахском языке, перевод путем замещения одного междометия другим, перевод с заменой восклицания, содержащего междометие, немеждометным, но эмоционально окрашенным, часто бранным, восклицанием, перевод с опущением междометия без применения приемов его компен- сации, перевод с использованием междометий, отсутствующих в оригинальном произведении. Об- наруживается, что междометия в современных текстах часто либо имеют нулевой перевод, либо отдается предпочтение контекстуальной адаптации междометия.

Ключевые слова: междометия, эмоциональность, первичные и вторичные междометия, эмотивность.

L.V. Lazukhina¹, T.A. Abdygalieva²

1 B.N.Yeltsin Ural Federal University, Yekaterinburg, Russia

2 L.N. Gumilyov Eurasian National University, Astana, Kazakhstan

Analysis of the translations of U. Shakespeare’s «Othello» plays in the Kazakh language Abstract. The translation of interjections acquiring some meaning in the context, introducing subjectivity and heightening the emotionality of the statements is a rather difficult task. This article analyses interjections in the original text and translation. The analysis revealed different ways of translation, such as the translation with the use of interjections, similar in form and pronunciation in both languages, translation using the English equivalents of the interjections in the Kazakh language, using other interjections, translation by the replacement of exclamations containing the interjection with non-interjectional, but emotionally charged, often abusive exclamation, translation by the omission of interjections without using compensation, translation by using interjections missing in the original work. It is found that often interjections in modern texts either have zero interpretation or the contextual adaptation

(14)

№2 (123)/2018

BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series of interjections is used.

Key words: interjections, emotionality, primary and secondary interjections, emotiveness

References

1 Belinskij V. G. Gamlet, princ Datskij. Sochineniya V. SHekspira. [Hamlet, Prince of Denmark.

W. Shakespeare’s works]. (AN SSSR, Moscow, 1953. Р. 424) [in Russian]

2 Recker Y.A. Teoriya perevoda i perevodcheskaya praktika [Theory of Translation and Translation Practice] // Ocherki lingvisticheskoj teorii perevoda [Essays on the linguistic theory of translation].

(R.Valent, Moscow, 2007. Р. 139) [in Russian]

3 Sarybaev SH. Kazak tіl bіlіmіnіn mәselelerі. Mezhdometie v kazahskom yazyke. [Interjection in the Kazakh language]. (Abzal-Aj baspasy, Almaty, 2014. p. 640). [in Kazakh]

4 Yskakov A. Kazіrge kazak tіlі. Morfologiya. 2-e bas. [The current Kazakh language. Morphology.

2 edition]. (Ana tіlі, Almaty, 1991. Р. 482) [in Kazakh]

5 Bejsenbaeva K. A. Sopostavitel’naya grammatika russkogo i kazahskogo yazykov [Comparative grammar of Russian and Kazakh languages]. (Ana tili, Almaty, 1994. p. 240). [in Russian]

6 Bekturov SH. K. Kazak tіlі: leksika, fonetika, morfologiya, sintaksis: Okuga tүsushi talapkerlerge, studentterge zhehne oқytushy-mugalimderge arnalgan [Kazakh language: vocabulary, phonetics, morphology, syntax: Designed for applicants, students and teachers]. (Atamura, Almaty, 2006.

Р. 336). [in Kazakh]

7 Oralbaj N. Kazіrgі kazak tіlіnin morfologiyasy [The current Kazakh morphology]. (ZHSHS

«Inzhu-Marzhan», Almaty, 2007. p. 377). [in Kazakh]

8 Zhubanov K. Kazak tіlі zhonіndegі zertteuler. ond. 3-basylym [Research of the Kazakh language. 3 edition]. (Memlekettіk tіldі damytu instituty [Institute for the development of the state language], Almaty, 2010. Р. 608). [in Kazakh]

9 Dzhabrailova V. S. K voprosu o perevode mezhdometij s anglijskogo yazyka na russkij [Revisiting the translation of interjections from English into Russian] // Aktual’nye problemy gumanitarnyh i estestvennyh nauk [Hot topics of Humanities and Natural sciences], № 5. (Moskva, 2016. Р. 313).

[in Russian]

Сведения об авторах:

Лазухина Л.В. – Б.Н. Ельцин атындағы Орал федералдық университетінің аспиранты, Ле- нин көшесі 51, Екатеринбург, Ресей.

Әбдіғалиева Т.А. – ф.ғ.д., Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті профессо- ры, Қажымұқан көш. 11, Астана, Қазақстан.

Lazukhina L.V. – Post-graduate student of Ural Federal University named after B.N.Yeltsin, Lenin st. 51, Ekaterinburg, Russia.

Abdygalieva T.A. – Doctor of letters, professor of L.N. Gumilyov Eurasian National University, Kajyimukan st. 11, Astana, Kazakhstan.

(15)

№2 (123)/2018

«Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы.

Филология сериясы» журналында мақала жариялау ережесі

1. Журналдың мақсаты. Әдебиеттану және тілтану саласындағы ғылыми зерттеу нәтижелерін, филология ғылымының өзекті мәселелерін, тіл және әдебиет саласындағы оқыту әдістемесін, ғылыми конференцияның мағыналы материалдарын, библиографиялық шолу мен сыни тақырыптағы ғылыми құндылығы бар, мұқият тексеруден өткен материал- дарды жариялау.

2. Журналда мақала жариялаушы автор мақаланың қол қойылған 1 дана қағаз нұсқасын Ғылыми басылымдар бөліміне (редакцияға, мекенжайы: 010008, Қазақстан Республикасы, Астана қаласы, Қ. Сәтпаев көшесі, 2, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлт- тық университеті, Бас ғимарат, 408 кабинет) және vest_phil@enu.kz электрондық пошта- сына Word форматындағы нұсқаларын жіберу қажет. Мақала мәтінінің қағаз нұсқасы мен электронды нұсқалары бірдей болулары қажет.

Мақалалар қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде қабылданады.

3. Автордың қолжазбаны редакцияға жіберуі мақаланың Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің хабаршысында басуға келісімін, шетел тіліне аударылып қайта басылуына келісімін білдіреді. Автор мақаланы редакцияға жіберу арқылы автор ту- ралы мәліметтің дұрыстығына, мақала көшірілмегендігіне (плагиаттың жоқтығына) және басқа да заңсыз көшірмелердің жоқтығына кепілдеме береді.

4. Мақаланың көлемі 8 беттен кем болмауы және 16 беттен аспауға тиіс.

5. Мақаланың құрылымы: (қағаз беті - А4, кітап сұлбасында, беттеу жолы бар жағынан – 20 мм. Шрифт: Times New Roman - нұсқасында, әріптің көлемі (кегль) - 14);

6. ХҒТАР http://grnti.ru/ - бірінші жолдың сол жақтауында;

Автор(лар)дың аты-жөні – жолдың ортасында, қою кіші әріппен жазылады;

Мекеменің толық атауы, қаласы, мемлекеті (егер авторлар әртүрлі мекемеде жұ- мыс істейтін болса, онда әр автордың жұмыс орны қасында курсивпен жазылуы керек) – жолдың ортасында;

Автор(лар)дың Е-mail-ы – жақша ішінде, курсивпен, жолдың ортасында;

Мақала атауы – жолдың ортасында, жартылай қою кіші әріппен жазылады;

Аңдатпа - 100-200 сөз; формуласыз, мақаланың атауын мейлінше қайталамауы қажет; әдебиеттерге сілтемелер болмауы қажет; мақаланың құрылысын (кіріспесі, мақа- ланың мақсаты мен міндеттері, қарастырылып отырған сұрақтың зерттеу әдістері, нәтижелері мен талқылаулары, қорытындысы) сақтай отырып, мақаланың қысқаша мазмұны берілуі қажет.

Түйін сөздер (6-8 сөз немесе сөз тіркесі) - Түйін сөздер мақала мазмұнын ашатын, мейлінше мақала атауы мен аннотациядағы сөздерді қайталамай, мақала мазмұнындағы көп кездесетін сөздерді қолдану қажет. Сонымен қатар, ақпараттық-іздестіру жүйелерінде мақаланы жеңіл табуға мүмкіндік беретін ғылым салаларының терминдерін қолдану қажет.

Негізгі мәтін мақаланың мақсаты, міндеттері, қарастырылып отырған сұрақтың та- рихы, зерттеу әдістері, нәтижелер/талқылау, қорытынды бөлімдерін қамтуы қажет – жола- ралық интервал - 1, азат жол «қызыл жолдан» - 1,25см, беттеу жолағы – еніне сай жасалады.

Таблица, суреттер – аталғаннан кейін орналастырылады. Әр таблица, сурет қасында оның аталуы болу қажет. Сурет айқын әрі сканерден өтпеген болуы керек.

Мақаладағы формулалар тек мәтінде оларға сілтеме берілсе ғана нөмірленеді.

Жалпы қолданыста бар аббревиатуралар мен қысқартулардан басқалары міндетті түрде алғаш қолданғанда түсініктеме берілуі қажет.

Қаржылай көмек туралы ақпарат бірінші бетте көрсетіледі.