МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ АКАДЕМИЯСЫ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІНІҢ ҚАМЫНДА
Басқару институты қолжазба ретінде
Тұрғанбек Ерасыл Берікболұлы
Ішкі істер органдары жүйесіндегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті жетілдіру жолдары
«7M04105 – Мемлекеттік саясат» білім беру бағдарламасы оқыту бағыты бойынша «7M04105 Бизнес және менеджмент»
Магистратура жобасы Бизнес және менеджмент магистрі
Ғылыми кеңесшісі ____________ Таскужин Т.Ж.
(қолы) (аты-жөні, ғылыми дәрежесі, ғылыми атағы) Жоба қорғауға бекітілді: «_______» _____________________ 2023 ж
Басқару институтының директоры _____________________ Гаипов З.С., с.ғ.д.
(қолы) (аты-жөні, ғылыми дәрежесі, ғылыми атағы)
Астана, 2023 жыл
Мазмұны
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР……….………... 3
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕР…….………... 4
КІРІСПЕ………... 5
НЕГІЗГІ БӨЛІМ…..………... 9
ҚОРЫТЫНДЫ………... 36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕККӨЗДЕР ТІЗІМІ………... 38
Нормативтік сілтемелер
Осы магистрлік жобада келесі нормативтік құқықтық актілерге сілтемелер пайдаланылады:
«Қазақстан Республикасының 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 26 желтоқсандағы № 986 Жарлығы.
«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 18 қарашадағы № 410-V ҚР Заңы.
Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 3 шілдедегі № 226-V ҚР ҚК.
«Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне сыртқы талдау жүргізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 4 желтоқсандағы № 806 қаулысы.
«Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне сыртқы талдау жүргізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 29 желтоқсандағы № 155 Жарлығы.
«Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатының 2022-2026 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіту және Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 2 ақпандағы № 802 Жарлығы . Қазақстанның».
«Құқық қорғау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 6 қаңтардағы № 380-IV Заңы.
2014 жылғы 5 шілдедегі №235-V ЗРК «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодексі.
«Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.
«Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің әдептілік нормалары мен мінез-құлық қағидаларын одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 29 желтоқсандағы
№ 153 Жарлығы.
Қысқартулар мен белгілер ҚР – Қазақстан Республикасы ПД – Полиция департаменті ІІО – Ішкі істер органдары ІІМ – Ішкі істер министрлігі БҰҰ – Біріккен Ұлттар Ұйымы
ТМД – Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы ҚПК – Қылмыстық процестік кодексі
ҚК – қылмыстық кодекс
БАҚ – бұқаралық ақпарат құралдары ӨҚД – Өзіндік қауіпсіздік департаменті ҚҚО – Құқық қорғау органдары
ӨҚБ – Өзіндік қауіпсіздік басқарма
ӘҚБтК – Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс
Кіріспе
2015 жылғы 15 қарашадағы «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы»
Заңының 1-бабының 1-1-тармағына сәйкес сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимыл мыналар негізінде жүзеге асырылады: заң алдында барлығының теңдігі;
мемлекеттік органдардың қызметін нақты құқықтық реттеуді, мұндай қызметтің заңдылығы мен жариялылығын, оларға мемлекеттік және қоғамдық бақылауды қамтамасыз ету; мемлекеттік аппарат құрылымын, кадр жұмысын және жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын мәселелерді шешу тәртібін жетілдіру; жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін, сондай-ақ мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық, саяси- құқықтық, ұйымдық және басқару жүйелерін қорғаудың басымдылығы;
лауазымды адамдардың және мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілетті өзге де адамдардың, сондай-ақ адамдардың құқықтары мен бостандықтарын шектеуге жол берілуін тану
Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасына сәйкес (Мемлекет басшысының 2021 жылғы 1 қыркүйектегі «Халық бірлігі және жүйелі реформалар» атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі Ұлттық іс-шаралар жоспарының 88-тармағы еліміздің өркендеуінің берік іргетасы болып табылады» деп, сыбайлас жемқорлықпен тиімді күресті жалғастырып, тұрмыстық жемқорлықты жою қажет [2].
Ішкі істер органдарындағы сыбайлас жемқорлық қоғамдық құбылыс ретінде бүгінде саяси дамуға қарамастан әлемнің барлық дерлік елдерінде, оның ішінде Қазақстанда да сақталуда.
Зерттеу тақырыбының өзектілігіішкі істер органдарындағы заңсыз құбылыс – сыбайлас жемқорлықты жан-жақты талдау және оған қарсы тұру тетіктерін әзірлеу мәселелерінің теориялық және практикалық маңыздылығына байланысты, өйткені ішкі мемлекетте қоғам мүддесі үшін дұрыс жұмыс істеуде.
Заң үстемдігі мен азаматтық қоғамды көздейтін сыбайлас жемқорлық қылмыстарымен күресудің тиімді механизмі аса маңызды қауіп болып табылады.
Қазақстандағы экономиканы жаңғырту және ауқымды әлеуметтік қайта құрулар жағдайында мемлекеттің қазіргі заманғы әлеуметтік-экономикалық саясатымен тығыз байланысты сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың дәйекті стратегиясының қажеттілігі барған сайын айқын бола бастады.
Осыған орай, Қазақстан Республикасының 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясы қоғамның және Мемлекеттік басқарудың түрлі салаларындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мақсатында әзірленді. Онда Қазақстандағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат пен қағидаттарды нығайтуға бағытталған мақсаттар, міндеттер мен шаралар айқындалған.
Стратегияның негізгі принциптері мен мақсаттарына мыналарды айтсақ болады:
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың тиімді жүйесін қалыптастыру:
сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға және онымен күресуге ықпал ететін институттарды, тетіктер мен рәсімдерді құру және дамыту.
Ашықтық және жауапкершілік: мемлекеттік басқаруда, бизнесте және басқа да салаларда қамтамасыз ету, сондай-ақ лауазымды адамдардың сыбайлас жемқорлық қылмыстары үшін жауапкершілігін арттыру.
Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу: экономика, білім беру, денсаулық сақтау, Сот төрелігі және т. б. салалардағы сыбайлас жемқорлық факторларын жою жөніндегі шараларды әзірлеу және іске асыру.
Азаматтардың құқықтары мен мүдделерін қорғау: заң алдында теңдікті қамтамасыз ету, азаматтардың құқықтарын қорғау және сыбайлас жемқорлық қылмыстарға шағым беру тетіктерін ұсыну.
Халықаралық ынтымақтастық: сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте халықаралық ұйымдармен және мемлекеттермен ынтымақтастықты нығайту, тәжірибе алмасу және озық тәжірибелерді беру.
Қазақстан Республикасының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясын іске асыру заңнамалық және нормативтік-құқықтық актілерді қабылдау мен имплементациялауды, мамандандырылған органдар мен құрылымдарды құруды, ағартушылық науқандарды және сыбайлас жемқорлық проблемасы туралы жұртшылықтың хабардарлығын арттыруды қамтиды.
Бұдан басқа, стратегия шеңберінде құқық қорғау органдарын нығайту, олардың ішкі шстер органдарынын жұмысын қадағалау яғни кәсібилігі мен жауапкершілігін арттыру, сондай-ақ адами факторды төмендету және сыбайлас жемқорлық схемаларының мүмкіндіктерін барынша азайту үшін электрондық жүйелер мен технологияларды енгізу жөнінде шаралар қабылданып жатыр.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияны іске асыру-бұл ұзақ мерзімді процесс және оның табысы мемлекеттің, жұртшылықтың және Қазақстанның әрбір азаматының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте белсенді қолдауына байланысты.
Стратегияда айқындалған сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің негізгі бағыттары: мемлекеттік қызметтегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл;
қоғамдық бақылау институтын енгізу; сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет деңгейін қалыптастыру; сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша халықаралық ынтымақтастықты дамыту [3].
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес түрлі жолдармен жүзеге асырылады:
1. Заңнаманы нығайту, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске бағытталған заңдарды қабылдау және жетілдіру, сондай-ақ сыбайлас жемқорлық қылмыстары үшін жазаларды қатаңдату. Заңдардың тиімді орындалуы маңызды.
2. Мамандандырылған органдар құру: Қазақстан Республикасының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі және ІІМ Өзіндік қауыпсіздік департамент органдар сыбайлас жемқорлық жағдайларын тергеумен және кінәлілерді жауапқа тартумен
айналысады.
3. Жұртшылықты тарту: азаматтардың, үкіметтік емес ұйымдар мен бұқаралық ақпарат құралдарының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске белсенді қатысуы. Қоғамдық мониторинг және сыбайлас жемқорлық туралы ақпаратты ашу істерді анықтауға және есеп беруді арттыруға көмектеседі.
4. Этикалық нормалар және білім беру: мемлекеттік мекемелерде, іскерлік секторда және жалпы қоғамда этикалық нормалар мен стандарттарды енгізу. Білім беру бағдарламалары мен ақпараттық кампаниялар сыбайлас жемқорлыққа жол бермеуді және этикалық мінез-құлықты дамыту.
5. Халықаралық ынтымақтастық: халықаралық ұйымдармен және мемлекеттермен тәжірибе алмасу және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте озық тәжірибелерді беру саласындағы ынтымақтастық.
Бұған ақпарат алмасу, оқыту, техникалық көмек және бірлескен тергеу кіруі мүмкін.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес алдын алу шараларын, кінәлілерді жазалауды, қоғам өмірінің барлық салаларында ашықтық пен есептілікті қамтамасыз етуді қоса алғанда, заң мен сот алдында барлығының теңдігі, мемлекеттік органдардың қызметін нақты құқықтық реттеуді, мұндай қызметтің заңдылығы мен ашықтығын қамтамасыз ету, оған мемлекеттік және қоғамдық бақылау, жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін, сондай-ақ мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық, саяси-құқықтық, ұйымдық- әкімшілік жүйелерін қорғаудың басымдығы; жеке және заңды тұлғалардың бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерін қалпына келтіру, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың зиянды зардаптарын жою және алдын алу;
сондай-ақ оларды бақылау мен қадағалауға жол бермеу.
Зерттеу мақсаты– ҚР Ішкі істер органдарында сыбайлас жемқорлықтың туындауына және таралуына ықпал ететін факторларды талдау және анализ жасау, сондай-ақ осы органдарда сыбайлас жемқорлыққа жол бермеу үшін нақты стратегиялар мен ұсынымдарды әзірлеу және ұсыну.
Зерттеудің келесі негізгі мақсаттары мен мінддеттері:
ҚР ІІО сыбайлас жемқорлықтың туындауына және таралуына ықпал ететін негізгі себептер мен факторларды анықтау. Бұған ішкі істер
органдарының құрылымы мен ұйымдарын, кадрларды іріктеу және жылжыту жүйесін, бақылау және қадағалау жүйесін және сыбайлас жемқорлыққа ықпал етуі, елдегі құқық қорғау жүйесінің тиімділігі мен сенімін арттыру және
мәдени және әлеуметтік аспектілерді қарастыру.
Алдын алу шараларының (превенция) тиімділігін бағалау. Ішкі істер органдарында алдын алу шараларының ұйымдастыру сонымен қоса
жемқорлыққа қарсы күрес үшін нақты ұсынымдар мен стратегияларды әзірлеу және этикалық кодекстерді, қызметкерлерді оқыту және оқыту жүйелерін, бақылау және бақылау процедураларын, сыйақы мен ынталандыру жүзеге
асыру.
Зерттеу объектісі ІІО жүйесінде сыбайлас жемқорлықтың болуымен және таралуымен байланысты әлеуметтік қарым- қатынастар болып табылады.
Зерттеу пәні Сыбайлас жемқорлықтың қасиеттері мен оның түрлері, олардың құқық қорғау органдарындағы қазіргі жағдайы мен қалыптасу бағыты, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық істеген қызметкердің жеке басы, мемлекет пен ұйымдардың жағдайлары, нормативтік-құқықтық актілеріне сәйкес функциялары болып табылады. ішкі істер органдарындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес.
Зерттеу гипотезасы– Сыбайлас жемқорлықпен күресу әдістері мен тәсілдерін жетілдіру ішкі істер органдарындағы сыбайлас жемқорлықтың төмендеуіне әкеледі.
Күтілетін нәтижелер.Ұсынылған тетіктерді қолданусыбайлас жемқорлыққа қарсы күресіс жүзінде ішкі істер органдары жүйесіндегі сыбайлас жемқорлықты азайтуға көмектеседі.
Зерттеу әдістері.Магистрлік жобаны жазу кезінде эмпирикалық- теориялық, салыстырмалы, талдау және синтез, статистикалық талдау сияқты әдістер қолданылды.
- теориялық талдау әдісі, оның көмегімен ішкі істер органдарындағы сыбайлас жемқорлықты қызметкерлердің кәсіби қызметінің тиімділігін төмендететін қоғамға жат құбылыс ретінде анықтайтын теориялық дереккөздер талданады;
– салыстырмалы құқықтық талдау әдісі Қазақстанда және шетелде құқық қорғау қызметін реттейтін және сыбайлас жемқорлықпен күресетін қолданыстағы заңнаманы зерделеуге мүмкіндік берді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығыішкі істер органдарындағы сыбайлас жемқорлықты криминологиялық талдауға арналған және оның алдын алу жөніндегі қызметті жетілдіруге бағытталған алғашқы кешенді зерттеулердің бірі болып табылатындығында.
Практикалық маңызы.Зерттеудің практикалық маңыздылығы ҚР ІІО сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл тәжірибесін жетілдіру үшін магистрлік жобаның материалдарын пайдаланамз.
Әдебиетке шолу
1988 жылы зерттеуші Роберт Клитгаард сыбайлас жемқорлықтың қайдан пайда болатынын түсінуге мүмкіндік беретін белгілі бір формуланы шығарды, атап айтқанда «сыбайлас жемқорлық монополия плюс дискрециялық билік пен минус жауапкершілікке тең», бұл формула монополия арқылы «дискрециялық билікке» ие лауазымды тұлғаны білдіреді, яғни , өкілеттіктері және минус оның қызметіне бақылаудың болмауы.
Бұл сыбайлас жемқорлықтың туындауына байланысты, бұл сыбайлас жемқорлықтың негізгі агенттік үлгісіне қатысты болды, онда біз, қоғам, осы елде біздің мүдделерімізді білдіру үшін шенеунікті агент ретінде жалдаймыз, сонымен бірге оны қалай жұмыс істейтіні туралы ақпараты бар адамды жұмысқа аламыз. мемлекеттің ішкі жүйесінің процесі, содан кейін агент (лауазымды тұлға) ақпараттық ассиметрия жағдайында шешім қабылдайды.
Сыбайлас жемқорлық ұғымы туралы әртүрлі пікірлер бар, мысалы, қазақстандық ғалым, профессор Сқақов А.Б. «Сыбайлас жемқорлық мемлекеттік функцияларды жүзеге асыратын адамдардың, оларға теңестірілген адамдардың мемлекеттік билікті теріс пайдалануы, сондай-ақ кәсіпкерліктің мемлекеттік емес секторында жұмыс істейтін адамдардың, сондай-ақ қызметтің басқа түріне жататын өзге де адамдардың өз міндеттерін бұзуы болып табылады.
Бұл, біздің ойымызша, сыбайлас жемқорлық субъектілерінің емес, сыбайлас жемқорлық субъектілерінің (заңға сәйкес), оның ішінде заңды айналып өтуге және заңсыз баюға бағытталған айла-амалдарының қазіргі күрделілігі мен көрінісі тұрғысынан өте қажет. қаралып жатқан қылмыстық істердің үлкен пайызы бастапқыда пара алу бойынша қозғалып, кейін алаяқтық санатына ауыстырылды.
Сыбайлас жемқорлыққа итальяндық жазушы, дипломат, философ Н.Макиавелли берген анықтамасы – қоғамдық мүмкіндіктерді жеке мүдде үшін пайдалану, мүмкін болатындардың ішіндегі ең қысқасы, бірақ ол сыбайлас жемқорлықтың мәнін береді, ал «жеке мүдделер» мыналардан туындауы мүмкін.
әртүрлі пәндер, сондай-ақ «қоғамдық мүмкіндіктер.
Заң шығарушының да, қоғамның да сыбайлас жемқорлық ұғымы мен түсінігі бүкіл заңнамалық базаны және азаматтардың сыбайлас жемқорлықты анықтау түсінігін қайтаратын бастапқы нүкте болып табылады, осыған байланысты ең маңызды міндет дәл дұрыс, жан-жақты анықтама болып табылады. сыбайлас жемқорлық түсінігін, сондай-ақ сыбайлас жемқорлықтың мәнін және оның табиғатын жан-жақты ашу.
Ең алдымен, сыбайлас жемқорлық ұғымында сыбайлас жемқорлықтың негізгі қағидалары ретінде пара беру және алу сияқты әрекеттер болуы керек.
Оған біздің жеке анықтамамыз бар, мысалы: «Сыбайлас жемқорлық – бұл жеке және заңды тұлғаның, оның ішінде мемлекеттік қызметті жүзеге асыратын тұлғаның қызметтік, қызметтік, тәуелді жағдай арқылы немесе мемлекетті асыра пайдалану және шектен шығу арқылы жүзеге асыратын кез келген әрекеті.
құқыққа және мемлекеттің мүдделеріне қайшы, пара алу немесе беру, жеке
немесе делдалдық пайда, басқа да мүліктік және мүліктік емес игіліктерді алу, мүліктік және мүліктік емес сипаттағы қызметтерді, жеңілдіктер мен артықшылықтарды алу немесе үшінші тұлғалардың, оның ішінде жақын туыстарының, жекжаттарының, жұбайларының, балаларының және басқалардың мүдделеріне қызмет етеді.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске арнайы 15 тарау арналған: «Сыбайлас жемқорлық және мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару мүдделеріне қарсы басқа да қылмыстық құқық бұзушылықтар»[5].
Ішкі істер органдары қызметкерлерінің, оның ішінде сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстардың проблемасын зерттеу бірқатар зерттеулер мен нормативтік актілерге, заңдар мен стратегиялық құжаттарға, сондай-ақ отандық және басқа да ғалымдардың еңбектеріне арналды:
Ынтықбаев М.К., Долгова, Гладких, А.И. Долгова, В.Н.Николайчик В.М. және т.б.
Алайда, бұл авторлардың ғылыми қызығушылық тудыратын, ғылымға қосқан үлесі зор ғылыми еңбектері жарыққа шыққаннан бері ішкі істер органдары жүйесіндегі осы келеңсіз құбылыспен күресудің заңнамасы мен тәжірибесіне елеулі өзгерістер енгізілді. , олар әлі кең ғылыми зерттеулерді таба алмады.
М.Қ.Ынтықбаев өз еңбегінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-әрекетті талдау сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте оң үрдістердің сақталғанын көрсетеді. Бұған қабылданған ұйымдастырушылық-тәжірибелік шаралар, сондай-ақ құқық тәртібін, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және алдын ала тергеу мен тергеудің тиімділігін арттыру бойынша ішкі істер департаментінің қызметін одан әрі жетілдірудің негізгі бағыттарын дұрыс анықтау ықпал етті.
сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестегі жедел-іздестіру қызметі [6].
Сыбайлас жемқорлық – күрделі және көп қырлы құбылыс, оны зерттеу қоғам мен мемлекеттің, теоретиктер мен практиктердің күш-жігерін біріктіретін кешенді және жүйелі көзқарасты қажет етеді. Мемлекет дамуының қазіргі кезеңінде сыбайлас жемқорлықтың объективті және субъективті себептерімен, осы себептердің өзара байланысымен күресу, сыбайлас жемқорлық құбылыстарының әлеуметтік-экономикалық топырағын жою бойынша практикалық шаралар қабылдау және осы әрекеттердің алдын алу тетіктерін қамтамасыз ету қажет. әртүрлі аймақтар [7].
Сыбайлас жемқорлық мәселесі жалпыадамзаттық адамгершілік құндылықтар мен мұраттарды сақтаумен тікелей байланысты. Олардың біртіндеп жойылуы қоғамның өмір сүруіне қауіп төндіреді. Формалық киім киген жемқор шенеуніктердің жазаланбауы халық арасында ішкі істер органдарына және жалпы мемлекеттік органдарға деген сенімсіздіктің қалыптасуына ықпал етеді.
Алдын ала тергеу мен анықтаудың заңдылығын қадағалау қылмыстық іс жүргізудің барлық сотқа дейінгі сатыларында қолданыстағы қылмыстық іс жүргізу заңнамасы бойынша қылмыстық қудалауды жүзеге асыратын
лауазымды адамдардың іс-әрекеттері мен негізделген іс жүргізу шешімдерін қабылдауды қамтамасыз етуді көздейтінін есте ұстаған жөн. қылмыстық істі сотқа жолдау үшін жасалған немесе күтілетін қылмыс туралы ақпарат алған кезде.
Қазіргі уақытта қоғам ішкі істер органдарының қызметіндегі сыбайлас жемқорлық көріністері сияқты заңсыз әрекеттерге көбірек назар аударуда.
Сыбайлас жемқорлықтың түп-тамырында өте кең таралған сипат және үлкен қоғамдық қауіпті салдары бар. Оның үстіне бұл әрекеттер «халық қызметшілері»
деп аталатындардан шығады, соған байланысты бұл әрекеттер өте «қызық»
болып, қоғамда белгілі бір жағымсыз, беделін түсіретін резонансқа ие болады.
Сыбайлас жемқорлық көріністері, кез келген басқа заңсыз әрекеттер сияқты, қауіпті, бірақ ол барлық мағынада қоғам тарапынан сыни тұрғыдан қабылданатын сыбайлас жемқорлық әрекеттер болып табылады. Бұл жағдайда мән сыбайластық әрекеттің сандық және сапалық құрамдас бөлігінде жатыр.
Адамның кез келген әрекеті, оның кім екеніне қарамастан, осы адамның әрекетінің сипатына ие.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы реттеуші, профилактикалық және құқық қорғау функцияларын біріктіретін арнайы мемлекеттік орган – Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі жұмыс істейді.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 13 қыркүйектегі № 328 Жарлығымен Мемлекеттік қызмет істері министрлігін қайта ұйымдастыру арқылы қалыптастырылды. Агенттік Қазақстан Республикасының Президентіне бағынады және есеп береді [8].
Сонымен қатар, Агенттік мыналарға жауапты:
а) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы құқықтық актілерді әзірлеу және қабылдау;
б) құзыретіне кіретін мәселелер бойынша мемлекеттік қызметшілер мен азаматтарға кеңес беру;
в) мемлекеттік органдардың, ұйымдардың және квазимемлекеттік сектор субъектілерінің қызметінде сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау;
г) сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне сыртқы талдауды жүзеге асыру;
д) мемлекеттік органдардың, ұйымдардың, квазимемлекеттік сектор субъектілерінің сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін сыртқы талдау нәтижелері бойынша сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін бұзушылықтарды, себептер мен жағдайларды жою жөніндегі ұсынымдарды орындауын бақылау [9] ];
f) сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі ұлттық баяндаманы жыл сайын қалыптастыру;
ж) Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияны іске асыру бойынша жоспарланған іс-шаралардың іске асырылуының мониторингі мен бағалауы туралы жиынтық ақпаратты қалыптастыру және Үкіметке ұсыну;
з) сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізудің стандартты
тәртібін айқындау; и) сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторинг жүргізу тәртібін анықтау [10].
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл ұлттық бюросы Агенттік құрылымындағы департамент мәртебесіне ие және сыбайлас жемқорлық қылмыстық құқық бұзушылықтарды анықтайтын, жолын кесетін, ашатын және тергейтін құқық қорғау органы болып табылады.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы жыл сайынғы Ұлттық есепті дайындауға және Стратегияны іске асыру бойынша жоспарланған іс- шаралардың орындалуына мониторинг және бағалау бойынша жиынтық ақпаратты қалыптастыруға қатысады. Бюро сонымен қатар сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі бағдарламалық құжаттарды әзірлеуге және іске асыруға және осы саладағы заңнамалық базаны жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеуге қатысады. Ұлттық бюро туралы ереженің 18-тармағына сәйкес оның басшысын Агенттік төрағасының ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайды [11].
Басқа органдар Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 2 сәуірдегі № 839 Жарлығымен консультациялық-кеңесші орган ретінде Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі комиссия құрылды [12].
Комиссия мынадай функцияларды жүзеге асырады:
1) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері, оның ішінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманы, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимыл нысандары мен әдістерін жетілдіру мәселелері бойынша ұсыныстар әзірлеу және Мемлекет басшысына енгізу;
2) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жай-күйінің мониторингі мен талдауы;
3) азаматтар мен заңды тұлғалардың өтiнiштерiн, сондай-ақ жауапты мемлекеттiк лауазымдарды атқаратын адамдар жасаған сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық фактiлерi, мемлекеттiк қызметшiлердiң әдеп нормаларын бұзу фактiлерi туралы бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарияланымдарды қарау және олар бойынша тәртiптiк жазалар қолдануға уәкiлеттi адамдарға ұсынымдар дайындау. қызметтік тергеу жүргізу туралы.
Комиссияның құрамы лауазымы бойынша Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі Басшысының екі орынбасарынан, Бас Прокурордан, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасынан, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасынан, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің төрағасынан, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі, Ішкі істер министрі, Әділет министрі, Қаржы министрі, келісім бойынша – Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының конституциялық заңнама, сот жүйесі және құқық қорғау органдары комитеттерінің төрағалары; Қазақстан Республикасы, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің заңнамасы және сот-құқықтық реформасы туралы. Комиссияның құрамына үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері және басқа да тұлғалар кіруі мүмкін. Президент Әкімшілігінің Құқық
қорғау жүйесі бөлімі Комиссияның жұмыс органы болып табылады.
Қазақстан Республикасының 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясы қоғамның барлық салаларында сыбайлас жемқорлықтың алдын алу және оған қарсы күрес мақсатында қабылданды. Ол көрсетілген кезең ішінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың стратегиялық бағыттары мен шараларын айқындайтын негізгі құжат болып табылады.
Ішкі істер органдарындағы сыбайлас жемқорлықтың алғышарттарын барынша азайту.
Қылмыстық-атқару жүйесі мекемелері мен полиция бөлімшелерінде, сондай-ақ ҚҚО барлық жедел-тергеу бөлімшелерінде үздіксіз бейнебақылау енгізілуде.
Күнделікті өмірдегі тәжірибеде болып жатқан сотқа дейінгі тергеп- тексерудің, әкімшілік іс жүргізудің, тексеру субъектілері мен объектілерін тіркеудің электрондық жүйелері, сондай-ақ Qamqor және e-otinish ақпараттық қызметтерді қолданылады.
Ішкі істер органдарының қызметінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайту үшін цифрландыруды қолданудың жарқын мысалы ретінде құқық бұзушылар мен лауазымды тұлғалардың тікелей байланысын болдырмайтын
«Сергек» қозғалысын бейнебақылау тәжірибесін кеңейту табылады.
Өз кезегінде, құқықтық шаралар сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимылды реттейтін мемлекет қорғайтын міндетті мінез-құлық ережелерін белгілеуді қамтамасыз етеді.
Ұйымдастырушылық-құқықтық шараларға келесі әрекеттер жатады:
- iшкi iстер органдарындағы сыбайлас жемқорлықпен белсендi күресу туралы жария түрде жарияланған ниет;
- постреактивті шаралардан жазалау шараларынан алдын алу шараларына қайта бағдарлау;
- сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласында ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу, ішкі істер органдарында сыбайлас жемқорлықтың пайда болу және даму себептерін анықтау;
- ІІО сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бағдарламасын әзірлеу және жетілдіру;
- ІІО сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бағдарламасын нормативтік қамтамасыз ету;
- ІІО нақты дербестік пен қабілеттілік беру;
- ІІО сыбайлас жемқорлық көріністері туралы істер бойынша азаматтардың жүгіну механизмін жетілдіру;
- сыбайлас жемқорлықтың саяси, экономикалық, әлеуметтік зиянын көрсететін арнайы курсты оқу үдерісіне енгізу.
2. Алдын алу шаралары.
Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу келесі негізгі шараларды қолдану арқылы жүзеге асырылады:
1) қоғамда сыбайлас жемқорлық мінез-құлыққа төзбеушілікті
қалыптастыру;
2) құқықтық актілерге және олардың жобаларына сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама;
3) заңдарда белгiленген тәртiппен iшкi iстер органдарының қызметкерлерiне қойылатын бiлiктiлiк талаптарын ұсыну, сондай-ақ осы азаматтар ұсынған мәлiметтердi белгiленген тәртiппен тексеру;
4) Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiнде белгiленген тiзбеге енгiзiлген мемлекеттiк қызметтi атқаратын адамды қызметтен босатуға не ақпарат ұсынбағаны үшiн оған қатысты заңдық жауаптылықтың өзге де шараларын қолдануы үшiн негiз ретiнде белгiлену;
өзінің кірістері, мүліктік сипаттағы мүлкі және міндеттемелері туралы көрінеу дәйексіз немесе толық емес мәліметтерді ұсыну, сол сияқты өзінің әйелінің (жұбайының) және кәмелетке толмаған балаларының кірістері, мүлкі мен мүліктік сипаттағы міндеттемелері туралы көрінеу жалған мәліметтер беру;
5) iшкi iстер органдарының кадрлық жұмыс тәжiрибесiне қызметкердiң өзiнiң қызметтiк мiндеттерiн ұзақ мерзiмдi, мiнсiз және тиiмдi атқаруы оны жоғары лауазымға тағайындау кезiнде ескерiлуге тиiс ереженi енгiзу., оған әскери немесе арнаулы атақ, сыныптық шен, дипломатиялық дәреже беру немесе оның көтермелеуімен;
6) Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заңнамасының сақталуын қоғамдық және парламенттік бақылау институттарын дамыту.
3. Заңды шаралар.
Ішкі істер органдары қызметкерлерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы мінез-құлқы туралы ережеде сыбайлас жемқорлық көріністеріне жол бермейтін, оларға әрекет ететін, жауапкершілікті қамтамасыз ететін және олардың теріс салдарын барынша азайтатын нормалар қамтылуы тиіс. Бұл ретте ішкі істер органдары қызметкерлерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы мінез-құлқын ынталандыратын нормалар тиісті стандарттың ажырамас элементі болуы тиіс.
Тиісті іс-шараларға мыналар жатады:
- кемшіліктерді жою, оны тәжірибенің заманауи қажеттіліктеріне және сыбайлас жемқорлық саясатының жай-күйіне сәйкес келтіру, өзгермелі шындыққа ден қою мақсатында ішкі істер органдары қызметкерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы мінез-құлық стандартын жетілдіру;
- сыбайлас жемқорлықтың себептерін жою бөлігінде ішкі істер органы қызметкерлерінің құқықтық жағдайын жақсарту;
- ішкі істер органдары қызметкерлерінің жалақысын көтеру;
- ішкі істер органдары қызметкерлерінің әлеуметтік қорғалу деңгейін арттыру;
- ішкі істер органдары қызметкерлерінің жұмысын сапалы ынталандыру;
- ішкі істер органдары қызметкерлерінің жұмысының жоғары нәтижелері үшін тиімді ынталандыру;
- ішкі істер органдары қызметкерлерін қорғау тетігінің тиімділігі;
- ішкі істер органдары қызметкерлерінің қызметіне араласуға жол бермеу;
- сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін ішкі істер органдарының басшылары мен қызметкерлерінің жауапкершілігін арттыру.
Сонымен, ішкі істер органдарында сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимылдың тиімділігі профилактикалық, реактивті сипаттағы өзара байланысты, бірін-бірі толықтыратын шаралар кешенін жүргізу арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін. Тиісті іс-шаралар заңнамалық мәртебеге, профилактикалық сипатқа ие болуы керек, әртүрлі отандық және халықаралық ұйымдардың өзара іс-қимылын көздейді.
2022 жылдың қаңтар-қазан айларының қорытындысы бойынша сыбайлас жемқорлыққа қатысты қылмыстық құқық бұзушылықтар жасаған ішкі істер органдарының 123 қызметкері ұсталды. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 12,1 пайызға аз.
Салыстыру үшін айтсақ, өткен жылдың осы кезеңінде мұндай құқық бұзушылықпен 140 адам ұсталса, биыл 14,6 пайызға төмендеген.
1-сурет – 2019-2022 жылдар аралығында қылмыс жасаған адамдардың саны
Ескертпе - [13] дереккөз негізінде автормен құрастырылған
Сыбайлас жемқорлық қылмыс жасаған ішкі істер органдары қызметкерлерінің жартысына жуығы – 61 қызметкер пара алу кезінде ұсталды.
Тағы 41 адам сыбайлас жемқорлықпен ұсталды.
Сегіз адам қызметтік өкілеттіктерін асыра пайдаланса, жетеуі – пара берген, екі адам – әрқайсысы лауазымдық өкілеттіктерін асыра пайдаланған, пара беруге делдал болған, қызметте әрекетсіз болған.
2-сурет – 2019-2022 жылдар аралығында қылмыс жасаған адамдар саны
Ескертпе - [13] дереккөз негізінде автормен құрастырылған
АймақтықЖемқор шенеуніктердің басым бөлігі – ішкі істер органдарының қызметкерлері Алматыда (15 адам) және Түркістан облысында (сонымен бірге 15 адам) болды..
Көшбасшыларға қарсы бестікке Солтүстік Қазақстан (14 адам), Ақтөбе (11 адам) және Қарағанды (10 адам) облыстары кірді.
3-сурет – 2022 жылға өңірлік тұрғыда қылмыс жасаған тұлғалардың саны
Ескертпе - [13] дереккөз негізінде автормен құрастырылған
Ішкі істер органдарындағы жемқорлар яғни еліміздің 20 облысында соның 17-сінде кездесті. Ал қалған облыстарда Ұлытау, Абай және Шығыс Қазақстан облыстарында мұндай сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтары бұзылмағаны анық.
Қазіргі қазақстандық қоғам сыбайлас жемқорлықтың жойқын әсерін ұғынып келеді, бұл халық толқуларының, халықтың өмір сүру деңгейіне толық наразылығының, балаларының болашағынан қорқудың, экономикасы жоғары елдерге жаппай миграцияның бастауы болып табылады. және даму, мемлекет пен үкіметке сенімсіздік, қолайлы өмір сүру үшін үнемі қаражат тапшылығы, басқа елдердегі білімге басымдық беру, азық-түліктің, ауыл шаруашылығы өнімдерінің сапасыздығы және т.б., сыбайлас жемқорлықтың барлық жағымсыз салдары туралы айтуға болады. шексіз, сыбайлас жемқорлық әсер етпейтін бірде-бір қызмет саласы жоқ [14] .
Осылайша, сыбайлас жемқорлық қоғам өмірінің феномені ретінде заңға және адами негіздердің қағидаттарына қайшы келеңсіз, моральдық жағынан деформацияланған, бақыт, әл-ауқат және әл-ауқат туралы бұрмаланған түсінікке ие, бұл жағымсыз факторлар қоғамға да, полиция қызметкерлеріне де әсер етеді.
қоғамның бір бөлігі [15 ]:
• біріншіден, тұлғаның ыдырауына, қуаныш, келісім мен тыныштық сезімін жоғалтуға, шындықтың когнитивтік бұрмалануына, адамның философиялық көзқарасының өзгеруіне, со- тұтынушылық-паразиттік нысан деп аталатын, адамның ар-ождан, ар-намыс пен ар-намыс сезімін, шектеулі ойлауын, жауыз мінез-құлқын, ашкөздікте, ашкөздікте, көреалмаушылықтан, өмірге тән жарқын болашаққа деген үміт сезімін жоғалтумен бірге жою. тұлға және т.б., қоғамда да, әрбір жеке полиция қызметкерінде де бұрын байқалған сыбайлас жемқорлықтың салдары әртүрлі болжамдар мен қасиеттерден көрінеді;
• екіншіден, полиция қызметкерлерінің эмоционалдық денсаулығы, эмоциялар проблемасы, психикалық және физикалық денсаулық, адам қоршаған ортаның эмоционалдық қауіпсіздігі, қазіргі уақытта өзекті және экономикалық тұрғыдан тиімді.
Зерттеуші психологтар тұлғааралық қарым-қатынастар мен санадан тыс мәселелерде болатын табиғи процестерге ғана емес, сонымен қатар әртүрлі деңгейдегі сыбайлас жемқорлықпен бетпе-бет келген полиция қызметкерлерінің өз еркімен немесе еріксіз сыбайлас жемқорлыққа қатысушыларға айналған психоэмоционалдық процестеріне де назар аударады. Эмоциялар мен эмоционалдық жағдай өмір сапасын анықтайды. Адамдар өздерінің эмоцияларын жұмыста, достарымен, туыстарымен және жақын адамдарымен сөйлескенде көрсетеді - т.б. біз үшін қымбат және біз шын жүректен қамқорлық жасайтын барлық нәрседе. Эмоциялардың әсерінен қоғам және полиция қызметкерлері бізге ақылға қонымды және орынды болып көрінетін әрекеттерді жасай алады, бірақ олардың әсерінен біз кейінірек өкінетін әрекеттерді де жасай аламыз.
Психоэмоционалды күйлер – доминантты түріне сәйкес эмоционалдық
реакцияның басымдылығымен адамның психикалық күйлерінің ерекше формасы. Басқаша айтқанда, бұл адамның қандай да бір әрекетке, жағдайға немесе адам реакциясына эмоционалды реакциясы, олар әртүрлі және оларды бастан өткеру сапасына қарай жіктеледі, яғни олар оң және теріс болуы мүмкін.
Эмоциялардың тағы бір классификациясы бар, олардың барлығын физиологиялық процестерге қандай әсер ететініне қарай бөлгенде, бұл стеникалық және астениялық эмоциялар. Мысалы, стеникалық (бұл қуаныш, шабыт, ашулану) - бұлшық ет тонусын, күш-қуатын арттыру.
Стеникалық және астеникалық тәжірибелер эмоциялардың психикалық жағы болып табылады және тек тәжірибеге ғана емес, сонымен қатар интеллектуалдық процестерге де әсер ете алады: идеялар, ойлар, зейіннің бағыты, сонымен қатар ерік, іс-әрекет, іс, барлық мінез-құлық. Ішкі істер органдарының қызметкерлері барлық адамдар сияқты эмоционалды тәжірибені бастан кешіреді.
Ішкі істер органдарының эмоционалды қауіпсіз кәсіби ортасы оң эмоцияларды барынша арттыруды және теріс эмоцияларды азайтуды қамтамасыз етуі керек. Ішкі істер органдарының қызметкері сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл нәтижесіне қол жеткізуді ықтималды бағалауды, сөзсіз, түсінуге әкелетін оң іс-әрекет және қол жеткізілген нәтиженің одан әрі физикалық материалдық сапасын жақсарту ретінде қарастырылуы керек.
экономика мен әл-ауқат, жалақының жоғарылауы, ағымдағы саяси тұрақтылық, бұл әрқашан жоғарыда аталған қажетті позитивті барынша арттыруға және қызметкердің мемлекеттік қызметші және жеке тұлға ретіндегі жеке тұлғаның игілігі үшін жағымсыз эмоцияларды азайтуға әкеледі.
Ең күшті эмоционалдық ауытқулар сыбайлас жемқорлық көріністері кезінде орын алады. Мұндай ауытқулар сыртқы деңгейде де, ішкі деңгейде полиграфтың немесе өтірік детекторының техникалық құралдарын қолдану арқылы да анықталады. Мемлекеттік органдағы сыбайлас жемқорлық деңгейі жеке қызметкерлердің жағымсыз психоэмоционалдық жағдайының күшті көріністеріне тікелей пропорционалды. Сондай-ақ, сыбайлас жемқорлық жағдайлары жеке-жеке әр түрлі эмоционалдық тәжірибелермен бірге жүреді. Әр адам бір жағдайға байланысты эмоцияны әртүрлі бастан кешіреді, мысалы, пара алу немесе оны беру.
• үшіншіден, ішкі істер органдарының беделіне нұқсан келтіретін, қызметкерлердің сыбайлас жемқорлық көріністерінен көрінетін ішкі істер органдарының қызметкерлері көрсететін мемлекеттік қызметтердің сапасы, кәсібилігі, адам құқықтары мен бостандықтарының сақталуы, әділеттілік, заңдылық және заңдылық қағидаты бойынша. , жеке басын баю мақсатында, соның салдарынан және ақыр соңында қызметкерді қылмыстық жауапкершілікке тарту, соттау, бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеу, бұл қызметкерді тұлға ретінде сөзсіз когнитивтік диссонансқа әкеледі. және тұйық шеңбер ретінде сыбайлас жемқорлық қызметкердің жұмысының сапасына әсер етеді.
• төртіншіден, полиция қызметкері биліктен халыққа жол көрсетуші болып
табылатын жалпы мемлекеттік жүйе бойынша сыбайлас жемқорлық мемлекеттік билікке нұқсан келтіреді, өйткені халықтың сенімі демократиялық мемлекеттің құрамдас бөлігі болып табылады, ол үлкен-үлкен іс-әрекетке әсер етеді. елдің болашағына, кәсіпкерлік қызметті құру мен ашудың орындылығына, білім сапасы мен еңбек нарығындағы одан әрі бәсекеге қабілеттілігіне қорқыныш сияқты психологиялық құбылыстармен тікелей байланысты қоғамның және жалпы қоғамның ауқымды психоэмоционалдық жағдайы , ішкі және халықаралық деңгейде, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтың тұрақтылығы үшін, мемлекеттік басқарудың аграрлық-өнеркәсіптік бөлігі, табиғи, техногендік және экономикалық жағдайларда мемлекеттік және сақтандыру депозитінің және азық-түлік ресурстарының болуынан қорқу. дағдарыс [16].
Халықаралық тәжірибе.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы құқықтық сананы қалыптастырудың шетелдік тәжірибесін зерделеу сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік атмосферасын қандай құралдарда, әдістерде, қандай нысандарда құруға және сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендетуге болатыны туралы ақпарат алудың маңызды бағыттарының бірі болып табылады. қылмыс. Шетел мемлекеттерінің тәжірибесін зерделеу және ескеру сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-әрекеттегі қателерді, қайшылықтарды болдырмауға және сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияда дұрыс тәсілдерді таңдауға көмектеседі. Ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып, шетелдік тәжірибені пайдалану қажет.
Ішкі істер органдарындағы сыбайлас жемқорлық көріністерінің қазіргі жағдайы, олардың дамуының анықталған тенденциясы сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларды жедел қабылдау қажеттігін көрсетеді [17].
Ішкі істер органдарындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл сыбайлас жемқорлық көріністерінің себептері мен салдарын жоюға, ішкі істер органдарындағы сыбайлас жемқорлық көріністеріне дер кезінде ден қоюға бағытталған.
Тиісті шаралардың саяси, ұйымдастырушылық, ақпараттық-насихаттық, әлеуметтік-экономикалық, құқықтық, арнайы және басқа да мәртебесі бар.
Бұл бөлімдегі іргелі негіз сыбайлас жемқорлықпен күрес негіздерін қамтитын заңнамалық және заңға тәуелді актілердің жиынтығы болды.
Ішкі істер органдарындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл әртүрлі құқық қорғау және құқық қорғау емес құрылымдардың күш-жігерін біріктіреді, оның тиімділігі мен оңтайлылығын қамтамасыз ететін қоғамдық құрылымдарды тартады.
Бүгінгі күні сыбайлас жемқорлық трансұлттық құбылыс болып табылады, сондықтан бүкіл әлемдік қоғамдастыққа қауіп төндіреді. Онымен күрес әртүрлі елдерде әртүрлі әсерлермен және әртүрлі бағытта жүргізіледі, бірақ, біздің ойымызша, әртүрлі алдын алу шаралары мен репрессиялық шаралардан тұратын халықаралық сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл стратегиясы қажет [18].
Іс жүзінде өзінің тиімділігін дәлелдеген сыбайлас жемқорлыққа қарсы бағдарламаларды оқшаулау идеясы, әсіресе, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимылдың отандық нақты жұмыс істейтін механизмі болмаған жағдайда, оң
шетелдік тәжірибені алудың үлкен перспективаларын ұсынады, сондай-ақ сыбайлас жемқорлыққа қарсы бірыңғай халықаралық саясат.
Бүгінгі таңда әлемдегі сыбайлас жемқорлық деңгейін бағалай
