ISSN (Print) 2616-678Х ISSN (Online) 2663-1288
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің
ХАБАРШЫСЫ
BULLETIN
of L.N. Gumilyov
Eurasian National University
ВЕСТНИК
Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева
ФИЛОЛОГИЯ сериясы Серия ФИЛОЛОГИЯ
PHILOLOGY Series
№4(129)/2019
1995 жылдан бастап шығады Издается с 1995 года
Founded in 1995
Жылына 4 рет шығады Выходит 4 раза в год Published 4 times a year
Нұр-Сұлтан, 2019 Nur-Sultan, 2019 Нур-Султан, 2019
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. ФИЛОЛОГИЯ сериясы - BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
Бас редакторы Дихан Қамзабекұлы
филология ғылымдарының докторы, ҚР ҰҒА академигі (Қазақстан) Бас редактордың орынбасары Шолпан Жарқынбекова
филология ғылымдарының докторы, проф. (Қазақстан) Редакция алқасы
Аскер оғлы Рамиз ф.ғ.д., проф. (Әзербайжан) Ақматалиев Абдылдажан ф.ғ.д., проф. (Қырғызстан) Аймұхамбет Жанат ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Бахтикиреева Улданай ф.ғ.д., проф. (Ресей) Беженару Людмила ф.ғ.д., проф. (Румыния) Бейсембаева Жанаргүл ф.ғ.к. (Қазақстан) Біжкенова Айгүл ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Жақыпов Жантас ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Журавлева Евгения ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Жаң Динжиң PhD, проф. (Қытай)
Ескеева Мағрипа ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Ержласун Гүлжанат PhD, проф. (Түркия) Қасқабасов Сейіт ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Негимов Серік ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Нұрғали Қадиша ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Нуриева Фануза ф.ғ.д., проф. (РФ, Татарстан)
Райхл Карл ф.ғ.д., проф. (Германия)
Рахманов Носимхан ф.ғ.д., проф. (Өзбекстан) Риверс Уильям Патрик PhD, проф. (АҚШ) Сәтенова Серіккүл ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Тәжібаева Сәуле ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Тұрысбек Рақымжан ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Хисамитдинова Фирдаус ф.ғ.д., проф. (РФ, Башқұртстан) Чернявская Валерия ф.ғ.д., проф. (Ресей)
Шәріп Амантай ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Шәріпова Гүлбану ф.ғ.к., доцент м.а. (Қазақстан)
Экиджи Метин PhD, проф. (Түркия)
Янковски Хенрих PhD, проф. (Польша)
Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Қ.Сәтбаев к-сі, 2, 402 каб.
Тел.: +7(7172) 709-500 (ішкі 31-413) E-mail: [email protected]
Жауапты редактор, компьютерде беттеген: Ілияс Құрманғалиев
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы. ФИЛОЛОГИЯ сериясы Меншіктенуші: ҚР БжҒМ «Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» ШЖҚ РМК
ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігінде 27.03.2018 ж. №16996-Ж тіркеу куәлігімен тіркелген.
Мерзімділігі: жылына 4 рет. Тиражы: 35 дана
Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Қажымұқан к-сі, 12/1, тел.: +7(7172)709-500 (ішкі 31413)
© Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Editor-in-Chief Dikhan Kamzabekuly
Doctor of philology, аcademician of NAS RK (Kazakhstan) Deputy Editor-in-Chief Zharkynbekova Sholpan
Doctor of philology, Рrof. (Kazakhstan) Editorial board
Asker ogly Ramiz Doctor of philology, Рrof. (Azerbaidzhan) Akmataliyev Аbdildajan Doctor of philology, Рrof. (Kyrgyzstan) Aimukhambet Zhanat Doctor of philology, Рrof. (Кazakhstan) Bakhtikireeva Uldanai Doctor of philology, Рrof . (Russia) Beisembayeva Zhanargul Can. of philology (Кazakhstan) Bezhenaru Lyudmila Doctor of philology, Рrof . (Romania) Bizhkenova Аigul Doctor of philology, Рrof. (Кazakhstan) Chernyavskaya Valeriya Doctor of philology, Рrof. (Russia) Еrzhiasun Güljanat PhD, Prof. (Turkey)
Yeskeyeva Мagripa Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Henryk Jankowski PhD, Prof. (Poland)
Kaskabassov Seit Doctor of philology, Prof . (Кazakhstan) Khisamitdinova Firdaus Doctor of philology, Prof. (RF, Bashkortostan)
Metin Ekiji PhD, Prof. (Тurkey)
Negimov Serik Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Nurgali Kadisha Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Nurieva Fanuza Doctor of philology, Prof. (RF, Tatarstan) Reichl Karl Doctor of philology, Prof. (Germany) Rakhmanov Nasimhon Doctor of philology, Prof. (Uzbekistan) Rivers William Patrick PhD, Prof. (USA)
Satenova Serikkul Doctor of philology, Prof . (Kazakhstan) Sharip Аmantay Doctor of philology, Prof. (Kazakhstan) Sharipova Gulbanu Can. of philology, assos. Prof. (Kazakhstan) Tazhybayeva Saule Doctor of philology, Prof. (Kazakhstan) Turysbek Rakymzhan Doctor of philology, Prof. (Kazakhstan) Zhakypov Zhantas Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Zhang Dingjing PhD, Prof. (China)
Zhuravleva Yevgeniya Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Editorial address: 2, Satвayev str., of. 402, Nur-Sultan, Kazakhstan, 010008
Теl.: +7(7172) 709-500 (ext. 31-413) E-mail: [email protected]
Executive editor, computer layout: Іlyas Kurmangalyev Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University PHILOLOGY Series
Owner: Republican State Enterprise in the capacity of economic conduct «L.N.Gumilyov Eurasian National University» Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan
Registered by Ministry of Іnformation and Сommunication of the Republic of Kazakhstan. Registration certificate No 16996-Ж from 27.03.2018
Periodicity: 4 times a year Circulation: 35 copies
Address of printing house: 12/1 Kazhimukan str., Nur-Sultan, Kazakhstan 010008; tel.: +7(7172) 709-500
(ext. 31413) © L.N. Gumilyov Eurasian National University
Главный редактор Дихан Камзабекулы
доктор филологических наук, академик НАН РК (Казахстан) Зам. главного редактора Шолпан Жаркынбекова
доктор филологических наук, проф. (Казахстан) Редакционная коллегия
Аскероглы Рамиз д.ф.н., проф. (Азербайджан) Акматалиев Абдылдажан д.ф.н., проф. (Киргизстан) Аймухамбет Жанат д.ф.н., проф. (Казахстан) Бахтикиреева Улданай д.ф.н., проф. (Россия) Беженару Людмила д.ф.н., проф. (Румыния) Бейсембаева Жанаргуль к.ф.н. (Казахстан)
Бижкенова Айгуль д.ф.н., проф. (Казахстан) Жакыпов Жантас д.ф.н., проф. (Казахстан) Жан Динжин PhD, проф. (Китай) Журавлева Евгения д.ф.н., проф. (Казахстан) Ескеева Магрипа д.ф.н., проф. (Казахстан) Ержласун Гульжанат PhD, проф. (Турция) Каскабасов Сеит д.ф.н., проф. (Казахстан) Негимов Серик д.ф.н., проф. (Казахстан) Нургали Кадиша д.ф.н., проф. (Казахстан) Нуриева Фануза д.ф.н., проф. (РФ, Татарстан) Райхл Карл д.ф.н., проф. (Германия) Рахманов Насимхон д.ф.н., проф. (Узбекистан) Риверс Уильям Патрик PhD, проф. (США)
Сатенова Сериккуль д.ф.н., проф. (Казахстан) Тажибаева Сауле д.ф.н., проф. (Казахстан) Турысбек Рахимжан д.ф.н., проф. (Казахстан)
Хисамитдинова Фирдаус д.ф.н., проф. (РФ, Башкортостан) Чернявская Валерия д.ф.н., проф. (Россия)
Шарип Амантай д.ф.н., проф. (Казахстан) Шарипова Гульбану к.ф.н., и.о. доцент (Казахстан) Экиджи Метин PhD, проф. (Турция)
Янковский Хенрих PhD, проф. (Польша)
Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. К.Сатпаева, 2, каб. 402 Тел.:+7(7172) 709-500 (вн. 31-413)
E-mail: [email protected]
Ответственный редактор, компьютерная верстка: Ильяс Курмангалиев
Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия ФИЛОЛОГИЯ Собственник: РГП на ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций РК под номером №16996-Ж от 27.03.2018г.
Периодичность: 4 раза в год Тираж: 35 экземпляров
Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Кажимукана, 12/1, тел.: +7(7172)709-500 (вн. 31413)
© Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева
Мазмұны
Фольклор және әдебиеттану
Азкенова Ж., Оразаева Қ. Н. Гогольдің «Ескілікті помещиктер» повесіндегі Данте архетипі және апостасиясы ... 8-15 Байділдаева Н., Негимов С. Жетес би тағылымы ... 16-23 Бaйтанасова Қ. Мәтін теориясының кейбір мәселелері ... 24-31 Есенова А., Оразбек М. Ғалым Жайлыбай поэзиясындағы жаңа ізденістер ... 32-38 Жапанова М., Нұрманова Ж. Асанәлі Әшімовтің «Арылу прозасы»: жанрлық әртектілігі ... 39-46 Қалиева А., Маукеева А., Рысбаева А. Герольд Бельгердің шығармашылық даралығының қалыптасуы ... 47-52 Қожашев М. Жамбылдың жыршылық өнері: қалыптасуы мен ерекшелігі ... 53-60 Мажиева Н., Балтабаева Н., Юсуп П. Қазақ эпостарында полигамиялық некенің көркем бейнеленуі ... 61-66 Найманбай А. Заман шындығы: ақиқат пен көркемдік шешім сабақтастығы ... 67-72 Саликжанова Ш., Карипжанова Г. Қазіргі қазақ жастар поэзиясындағы қоғам бейнесі ... 73-79 Сайлауова А. Жыршы-жыраулар мектептерінің зерттелуі ... 80-86 Сейсенбиева Э., Мәдібаева Қ., Юсуп А. Ы.Алтынсариннің «Шариат-ул ислам»
еңбегіндегі мұсылман ағартушылығы ... 87-92
Лингвистика және әдістеме
Абдыханова Б., Мейрамбекова Л. Прецедентті есімдер: фольклордың ықпалы және әлем мәдени кеңістігіндегі орны (неміс тілі материалы негізінде) ... 93-98 Біжкенова А., Сәбитова Л. Құрылымдық бөлімшенің ғылыми қызметі - универ-
ситеттің даму компоненттерін зерттеудің маңызды бағытының бірі ретінде ... 99-107 Досжан Г. Кірме сөз мәселелерін зерттеудегі интегративтік тәсілдер ... 108-118 Ербулатова И., Салимов Т. «Тағам» атауы: лексика-семантикалық аядағы
мәдени-таңба бірліктері ... 119-124 Жұмағұлова А., Сыздықова Г. Лингоэкология және медиакеңістік ... 125-132 Жұмаханова А., Біжкенова А. Бағалау - қарым-қатынастың сөйлеу актісі ... 133-140 Ильясова Н. Синтагма – тіл теориясы мен танымды байланыстырушы бірлік .... 141-150 Кадеева М., Дмитрюк Н., Нарожная В.Атаулы грамматикалық категориялар-
дың имплициттілігі ... 151-158 Тулеубаева С. Лингвофилософиялық дәстүр сабақтастығы: әл-Фарабиден
В. фон Гумбольдке дейін ... 159-166 Өтебалиева Г., Қасқабасова Х. Коммуникативтік құзіреттілік - шет тілін оқыту
үдерісін зерттеу аспектісі ... 167-176 Шингарева М., Нарожная В. Рождестволық құттықтауларды талдау ерекше-
лігі - саяси дискурс элементі ... 177-184
Әдеби шолу
Қайыржанов А. Шәкәрім. Шынайы ізгілікті іздеу ... 185-189
Contents
Folklore and Literary Studies
Azkenova Zh., Urazayeva K. Dante’s archetype and apostasy in the novel of «Old World Landowners» by N. Gogol ... 8-15 Beydildaeva N., Negimov S. Jetes Biy’s Edification ... 16-23 Baitanasova K. On Some Issues of Text Theory ... 24-31 Yessenova А., Orazbek M. The latest research related to the poetry of Galym Zhaylybay ... 32-38 Zhapanova М., Nurmanova Zh. Assanali Ashimov’s «Confession Prose»: Genre Diversity ... 39-46 Kalieva А., Maukeeva А., Rysbaeva А. Formation of Herold Belger’s Creative Individuality ... 47-52 Kozhashev М. Zhambyl’s Poetic Art: Formation and Poetry ... 53-60 Mazhıyeva N., Baltabaeva Nazim, Yussup Р. The Art Image of Polygam Marriage in Kazakh Epics ... 61-66 Naimanbai A. Reality of the Еra: Continuity of Truth and Literary Solutions ... 67-72 Salikzhanova Sh., Karipzhanova G. The image of society in modern Kazakh poetry ... 73-79 Sailauova А. On Research of Zhyrshy-Zhirau Schools ... 80-86 Seisenbiyeva E., Madibayeva K., Yussup A. Muslim Enlightenment in Y. Altynsarin’s Works «Shariat-ul Islam» ... 87-92
Linguistics and methodics
Abdykhanova B., Меirambekova L. Precedent Names: Influence of Folklore and Its Place in World Cultural Space (based on the German language) ... 93-98 Bizhkenova A., Sabitova L. Scientific Activity of Structural Divisions as One of the
Important Components in the Development of a Research University ... 99-107 Doszhan G. Integrative Approaches to Studying Borrowed Words ... 108-118 Yerbulatova I., Salimov Т Culture-Marked Units of the Lexical-Semantic Field «Food» .... 119-124 Zhumagulova А., Syzdykova G. Linguoecology and Media Space ... 125-132 Zhumakhanova А., Bizhkenova А. Evaluation as a Speech act of Communication ... 133-140 Ilyassova N. Syntagma – a Unit Combining Language and Cognitive Theory ... 141-150 Каdеyеvа М., Dmitryuk N., Narozhnaya V. On Implicitness of Nominal Grammatical
Categories ... 151-158 Tuleubayeva S. Linguophilosophy from al-Farabi to V. von Humboldt: Continuity of
Tradition ... 159-166 Utebalieva G. , Kaskabassova Kh. Communicative Competence: As an Aspect in
Studying the Process of a Foreign Language Acquisition ... 167-176 Shingareva M., Narozhnaya V. Peculiarities of Analyzing Christmas Messages as an
Element of Political Discourse ... 177-184
Literature Review
Kairzhanov A. Shakarim. The quest for absolute good ... 185-189
Содержание
Фольклор и литературоведение
Азкенова Ж., Уразаева К. Дантовский архетип и апостасия в «Старосветских помещиках» Н. Гоголя ... 8-15 Бейдильдаева Н., Негимов С. Назидания Жетес бия ... 16-23 Байтанасова К. О некоторых проблемах теории текста ... 24-31 Есенова А., Оразбек М. Поэзия Галыма Жайлыбая в свете новых исследований ... 32-38 Жапанова М., Нурманова Ж. «Исповедальная проза» Асанали Ашимова:
жанровое многообразие ... 39-46 Калиева А., Маукеева А., Рысбаева А. Становление творческой индивидуаль-
ности Герольда Бельгера ... 47-52 Кожашев М. Поэтическое искусство Жамбыла: становление и особенности... 53-60 Мажиева Н., Балтабаева Н., Юсуп П. Художественное изображение полигам-
ного брака в казахских эпосах ...... 61-66 Найманбай А. Реальность эпохи: преемственность правды и художественного решения ... 67-72 Саликжанова Ш., Карипжанова Г. Образ общества в современной казахской молодежной поэзии ... 73-79 Сайлауова А. Об исследованиях сказительских школ (школ жыршы и жырау) ... 80-86 Сейсенбиева Э., Мадибаева Қ., Юсуп А. Мусульманское просветительство в трудах Ы.Алтынсарина «Шариат-ул ислам» ... 87-92
Лингвистика и методика
Абдыханова Б., Мейрамбекова Л. Прецедентные имена: влияние фольклора и его место в мировом культурном пространстве (на материале немецкого языка) ... 93-98 Бижкенова А., Сабитова Л. Научная деятельность структурных подразделений
как одна из важных составляющих развития исследовательского вуза ... 99-107 Досжан Г. Интегративные подходы к изучению заимствованных слов 108-118 Ербулатова И., Салимов Т. Культурно-маркированные единицы лексико-
семантического поля «Еда» ... 119-124 Жумагулова А., Сыздыкова Г. Лингвоэкология и медиапространство ... 125-132 Жумаханова А., Бижкенова А. Оценка как речевой акт коммуникации ... 133-140 Ильясова Н. Синтагма – единица, связывающая теорию языка и познания ... 141-150 Кадеева М., Дмитрюк Н., Нарожная В. Об имплицитности именных
грамматических категорий ... 151-158 Тулеубаева С. Преемственность традиций в лингвофилософии:
от аль-Фараби к В.фон Гумбольдту ... 159-166 Утебалиева Г., Каскабасова Х. Коммуникативная компетенция как аспект в
изучении процесса усвоения неродного языка ... 167-176 Шингарева М., Нарожная В. Особенности анализа рождественских
поздравлений как элемента политического дискурса ... 177-184
Рецензия
Каиржанов А. Шакарим. Поиски абсолютного добра ... 185-189
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
32
№4 (129)/2019
ҒТАМР 17.07.41
Ақжарқын Есенова1, Мақпал Оразбек2
Л.Н. Гумилев ат. Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (E-mail: 1[email protected], 2[email protected])
Ғалым Жайлыбай поэзиясындағы жаңа ізденістер
Аңдатпа. Мақалада поэзия жанры соның ішінде қазіргі қазақ поэзиясының бағыт-бағдар- лары мен көркемдік ерекшеліктері талқыланып, соған сәйкес тұжырымдар жасалынды. Қазақ поэ- зиясының алтын жауһары саналатын ақын Ғалым Жайлыбай поэзиясының тілдік, көркемдік ерек- шеліктеріне сүйене отырып, ақынның дүниетанымы мен көзқарасы жайлы сөз етіледі. Поэзияның басты өзегі – халық тұрмысымен қатар өмір сүретін ақын жүрегінің басты ерлігі түсіндіріле оты- рып, талданады.
Ақын Ғалым Жайлыбай өз поэзиясының басым бөлігін тұрмыстық және тарихи жырларға арнаған. Сондықтан да ондағы жыр шумақтары тікелей нақтылық пен реттілікке құралған. Қазақ поэзиясына әкелген жаңашыл ізденістері мен тың көзқарастары оқырман жүрегіне жаңаша сер- пін сыйлағаны сөзсіз. Олай болса, ақынның аңыз бен ақиқатқа негізделген поэзиялық туындылары жан-жақты түсіндіріліп, тұжырымдалады.
Түйін сөздер: жанр, поэзия, жаңашылдық, шумақ, лирикалық шегініс.
DOI: https://doi.org/10.32523/2616-678X-2019-129-4-32-38
«Ғалым Жайлыбай поэзиясындағы жаңашыл ізденістер»
тақырыбындағы ғылыми зерттеулерді гранттық қаржыландыру жобасы бойынша орындалды (келісімшарт №132, 12 наурыз, 2018 жыл) Кіріспе. Қазіргі қазақ поэзиясы өзіндік ерекшелігі, мағыналық құрылымы жағынан ерекше сипатта дамып келеді. Оның мәнісі қазіргі қазақ поэзиясындағы сан түрлі тақы- рыптардың көрініс беру жағдайы. Сондай-ақ, өлең түрлері, бейнелілік пен талғампаздық, авторлық қолданыстар, ақын және ондағы «мендік» идея арқылы қоғамдағы психологи- ялық қайшылықтарды ақтара білуін жайын ұмытпауға тиіспіз. Дәл мұндай жаңалықтар әдебиеттің әр саласында әрқалай көрініс береді. Әсіресе, қазақ поэзиясында ол мүлдем ерекше сипатқа ие. Мәселен, қазіргі қазақ поэзиясының жаңа қарқында дамуы, постмо- дернистік бағыттың өрістеуіне біршама жылдар қажет болды. Қазіргі қазақ поэзиясының Е.Раушанов, Т.Әбдікәкімов, Г.Салықбай, Ғ.Жайлыбай, М.Райымбекұлы сынды ақындарды жатқызамыз. Сондай-ақ қазақ поэзиясында ізденісте жүрген ақындардың қатарында Ер- лан Жүніс, Тоқтарәлі Таңжарық, Талапбек Тынысбекұлы, Ілияс Мұқаев, Мирас Асан өлең- дері көпшіліктің көңілін қуантады. Мұның барлығы қазақ поэзиясның қарыштап дамуына, жаңашыл ізденістердің пайда болуына септігін тигізеді.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақ әдебиеті өкілдерінің туындылары қай кезеңде бол- масын әдебиет ғылымының шынайы ғылыми нысанына айналып, жан-жақты қырынан зер- деленіп келеді. Бүгінгі ғылыми мақаламызда ақын Ғалым Жайлыбайдың аңыз бен ақиқатқа негізделген поэзиялық туындылары жан-жақты талқыланып, талданып, тұжырымдалады.
Тәуелсіздік кезеңінде қазақ ақындарының басым көпшлігі поэзия жанрына ерекше ықы- ласпен бет бұрды. Әсіресе, поэма жанрының өзіндік қолтаңбасы нақтыланып, анықталып, ақындардың көркемдік шабыты одан сайын шыңдала түсті.
Шын мәнінде, ақындық я болмаса жазушылық қасиет кім көрінгеннің басына қона салатын бақ емес. Ол да болса табиғаттың сол адам баласына беретін сыйы. Сондықтан да, ондай дарындарды бағалап, қадірлей білгеніміз жөн. Сонда ғана әдебиет дамиды. Дәл сондай ақын – Ғалым Жайлыбай.
33
№4 (129)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
Ақындық – Алладан берілетін ұлы сый. Қандай ақын болмасын ол сол ұлт деңгейіне көтерілу мақсатын алға қояды. Мәселен, халықтың қамын, ұлтты жарлау ол жай ғана сол жайлы жыр жазу емес, керісінше бүкіл шығармашылық болмысыңмен сол ұлтқа табыну, оның бар болмысын өз бойыңа сіңіру. Сондықтан, қазіргі көзқарас тұрғысынан алып қа- рағанда, тәуелсіздік жайлы жырламаған ақын кемде кем. Сол ұлы азаттықты таным-түйсі- гімен сезіне, түсіне жырлаған ақын сирек. Сол сиректердің бірі – ақын Ғалым Жайлыбай.
Ақын әрі журналист Ғалым Жайлыбай 1993 жылы Қазақтың менеджмент, экономика және болжау институтын әлеуметтанушы мамандығы бойынша тәмамдаған. Бірқатар жылдар Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінде және сан түрлі басылымдарда қыз- мет атқарған. Ақын өзінің әдебиет пен өнерге деген алғашқы белестерін «Жұлдыз» журна- лының поэзия бөлімінің меңгерушісі, «Қазақ әдебиеті» газеті Бас редакторының орынба- сары және «Қазақ радиосының» Бас редакторы қызметтерінде болған сәттерінен бастаған.
Қаламгер өзінің шығармашылық жолында бірқатар кітаптарын жарыққа шығарып үлгер- ген. Атап айтсақ, оның қатарында көпшілкке таныс «Жанымның жапырақтары» (1988),
«Жүрегімнің жұлдызы» (1966), «Құс қанаты» (2001), «Қарашығымдағы қара өлең» (2006) және «Ардакүрең», «Есіл ағады», «Тағдырымның тамыры» (2008) сынды жыр жинақтары жарық көрген.
Қаламгердің сан қырлы қасиеті оны біраз белестерге көтерді. Өзінің жан-жақтылығы- ның арқасында поэзиялық шығармалары Қазақстаннан бөлек басқа да елдерде танылуда.
Яғни, ақынның өлеңдері орыс, украин, түрік, қырғыз халықтарының тілдеріне аударылған.
Өнер мен өмір жолындағы ақын еңбегін бағалау мақсатында бірнеше мадақтар мен жетістік- терге қол жеткізді. Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты (1999). «Ерен ең- бегі үшін», «Тәуелсіздікке 10 жыл» медальдарымен марапатталған. Қазақ ақындары жыр мүшәйраларының бірнеше мәрте жеңімпазы. Түркияның Сапанша қаласында өткен (2001) халықаралық жыр мерекесінде «Ақшам жұлдызы» арнайы сыйлығын иеленген. Ресей ха- лықаралық Жазушылар ұйымының С.Есенин атындағы Алтын медалінің иегері (2009).
Ақындық тұлға - лирикалық қаһарманның бойына сіңіп, онымен тұтасып бірігіп кеткен рухани болмыс ретінде қарастырылды. Мұның барлығы да ақын Ғалым Жайлыбай шығар- машылығына және шығармаларына тән ерекшеліктер мен құбылыстар.
Біз қашанда поэзияның адам жанының құпиясынан жаратылғанын білеміз, сезінеміз.
Аристотель айтқандай: «Басқа өнердің бәрі де адамзат қолынан жасалса, поэзия құдайдың құдіретінен жаратылады» [1, 18 б.], - дегенді еріксіз мойындаймыз.
Тілі шырайлы, ойы құнарлы, сезімі сергек, көркем образға бай, серпінді, еркін ты- нысты өлеңдері мен толғау дастандары арқылы ХХ ғасырдың соңғы ширегіндегі қазақ халқының өлең өнерін өрелі биікке көтерген Ғалым Жайлыбай жырларында ұрпақтар са- бақтастығын, уақыт байланысын арқау еткен поэтикалық идея, туған дала және оның жыр- шысының бейнесі арқылы өрнектеледі.
ХХ ғасырдың 30-жылдары қазақ лирикасындағы айрықша байқалған ерекшелік - адамдарға қатысты бейнелеулердің бәрін, табиғат құбылыстарына байланыстырып жырлау.
Мәселен, ақынның «Күндерім күнмен жарысып...» атты өлең жолдарынан үзінді келтірсек:
Арқаға барсам сыр ұғам, Аппақ әлемге жақындап.
Қасқыр боп қаңтар ұлыған, Сары аяз тісі сақылдап.
Ұшатын күн бұл Айға арман, Көңілдің көлбеп құстары.
Мұз-қайрақпенен қайралған
Найза-шыңдардың ұштары [2, 56 б.], - деген өлең шумақтары арқылы ақын
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
34
№4 (129)/2019
табиғат құбылысы мен адам көңіл-күйін үндестіріп, сыршыл өлең негізінде өреді. Табиғат- ты суреттеуде ақын кейіптеу, ауыстыру, теңеу сияқты көркемдегіш құралдарды ұтымды пайдаланады. Ғ.Жайлыбай поэзиясы өзінің сыршыл болмысын бірде қаңтардың қысы- на, бірде сары аязға теңей отырып үндестіреді. Асқақ арманын айға теңеп, көңілінің қаяу түскен шақтарын мұз-қайрақпен ұштастырады.
«Алматыға Арқадан көшіп келгем» атты өлеңінде ақын өзінің туған жерге деген ыстық махаббатын ерекше іңкәрлікпен жырлайды:
Өміріме өлеңді несіп көргем,
Жырларымның жұлдызын жандырам деп Алматыға Арқадан көшіп келгем,
Жүк түсірер жүрекке шаттық аса.
Ай-хай, өмір!
Арманға асықтырдың.
Ғашық қылдың...
Содан да тасып күлдім.
Пәтер емес, сенсеңіз...
Келіп тұр ғой
Жыр-орданың есігін ашып кіргім.
Қондым, рас, шалғайлау ағайыннан, Бар тілегім - айырма бал айымнан.
Алматыға ауылдан көшіп келдім,
Ендігісін көрейін талайымнан [2, 83 б.].
Өмірге құштарлық, ақынның туған жеріне, ұлтына деген терең сүйіспеншілік сезімін, биік құлшынысын туындатады. Бала арманын жүзеге асыру мақсатында Алматыға қоныс аударуын үлкен тебіреніспен жырлаған ақын толғанысы, туған жерге деген адал- дығы мен түзу ниетінен хабар береді.
Сондай-ақ, ақын бейнелеген ұлттық рух, қасиет пен кие, бүгінгі ұрпақтың жүрегінде жүрсе бұл өткенімізді ұмытпай, ата-бабадан мұра болған рухани құндылықтарды, рухани болмысты сақтағанымыз. Осы тұста ақынның «Ұлылықпен сырласу» атты өлеңіне тоқта- лып өтсек:
Шыңғыс таулардың шындығы болып, Шабыттан туған ұлы Абай
Заманның ішке сұмдығы толып, Қаңтар боп кетті құралай.
Уақыт-мергеннің нысанасына Жамбы боп талай байландық, Қанатың барда ұша аласың ба -
«Қалың ел, қазақ, қайран жұрт?»
Оң сапар болар намысқа еріп, Көлікті болса көш егер.
Үш арыс туған - арыстан едік,
Тышқан боп кетсек кеше гөр! [2, 98 б.], - деген өлең жолдары арқылы ақын өзінің, заманының қателіктері үшін ұлылардан кешірім сұрауда. Әрине, Абай - қазақ халқы үшін шындық пен адалдықтың символы. Оның жырларынан нәр алып өскен қазақ баласы үшін қазіргі дәуірдің жасандылығы, расында да ішті өртеп, өзекті кернері анық. Ақын Ға- лым Жайлыбай осы өлең шумағы арқылы оқырманды үлкен ойға жетелері сөзсіз.
35
№4 (129)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
Сонымен қатар, ақын Ғалым Жайлыбайдың қазақ әдебиетінде ойып орын алатын ең озық туындысы - «Қара орамал» поэмасы. Символикалық үлгіде алынған тақырып негізі де қазақ даласына үлкен апат әкелген (Карлаг) лагері жайлы. Қаншама қазақ әйелдерін қара жамылдырып, балаларын жетім еткен, қазақ даласына апат боп келген бұл жағдай жау- апсыз қалмайтыны ақиқат. Бүгінде үлкен мәселе ретінде көтеріліп жүргендіктен де болар, ақын осы жағдайды өз шығармасын арқау еткен. Бір ғажабы, поэманың бастауын мынадай ұлы сөздермен ашқан:
«Жамандық жасасаң да, жақсылық жасасаң да жауапсыз қалмайды» [3, 127 б.], және
«Шындыққа жеткен адамға емес, оны іздеп жүрген адамға сеніңдер» [3, 48 б.], - деген ұлы дүниелерді алға тартады.
Шын мәнінде: «...ГУЛАГ құрылымындағы ең үлкен сала - Қарағанды еңбекпен тү- зеу лагерьлері (Карлаг) 1931 жылы 19 желтоқсанда ОГПУ - ҚазИТЛАГ-қа қараған «Ги- гант» совхозының негізінде құрылды. Орталығы Қарағанды облысының Долинка селосын- да орналасты...» [4, 23 б.].
Дүр сілкінтер дүниенің дүрмегі ауыр, Күнде дабыр бұл тірлік Күнде дауыл.
Алаш жұрты
Азаптың аралы ма - Қарағанды лагері Бұл не лагерь?..
Сарыарқаның қойнауы мәңгі жасыл, Деп ойлама ерке қыз, қаңғыбас ұл!
Сен де міндің келместің кемесіне -
Қанды қасап жасаған, қанды ғасыр! [3, 6 б.].
Қай жағынан алып қарасақ та, бұл поэманың негізгі бастауы мен, шиеленісу, даму сәті, жалпы мақсаты да ойран болған қазақ даласының қайтадан қалпына келуін жолын- дағы арман жол баяндалады. Қазақ даласында шоғырланған мұндай лагерлерде 4 милли- онға жуық адамдар жатқан. Солардың 1.5 миллионы осы Карлаг лагерінде болған екен.
Солардың азапты ғұмыры ақын шығармасында үлкен тебіреніспен жырланған.
Зерттеуші М.Базарбаев: «Поэзия – әдебиеттің көне саласы, жасаған сайын жасара түсетін жанды сала» [5, 3 б.], - дейді. Шындығында, поэзия өнері қоғамдағы жасампаз дү- ниелерді көркемдік жағынан үндестіретін шынайы, табиғи құбылыс.
«Поэзия – жүректің сөзі. Жүректен шыққан көркем сөз кем дегенде мың жүрекке сіңіп жатқан бұла сезімнің талықсып бас көтеруіне себепкер болады. Өлеңнің өнерлісі де, өнегесі де сол, ол әуелі адамдық көзқарасты ғана жырлап қоймайды, оны азаматтық асқақ сезімнің дәрежесіне дейін шарықтатып көтереді. Адамзаттық асқар сезімнің шыңы ұлттық сезімдерге өлең арқылы оянып рухани дамуына ерекше күш салады» [6, 56 б.]. С.Әшімба- евтың бұл пікірінен, әлбетте поэзия ол – әрқашанда халықтың тұрмыс-тіршілігін, болмы- сын, тарихын, ой-арманын, рухани дүниетанымын танытатын өнер деп түсінгеніміз жөн.
Ғасырлар қойнауынан тартқан мол тарихи құндылық, сан-салалы дәстүр, алуан стильдік тармағы бар әдебиеттің даму жолына тыңнан соқпақ қосу - кез-келген дарынды деген қаламгерлердің де қарыштауына тигізер зор іс. Ақын-жазушының баршасы дарынды бола бермейтіні секілді, әр дарын халықтың сөз өнеріне айтарлықтай соны сүрлеу қоса ал- масы хақ.
«Дәстүр дегеніміз – бір ұрпақтан келесі ұрпаққа ұдайы ауысып отыратын тарихи тұрғыдан қалыптасқан әлеуметтік нормалар мен принциптер. Қай жағынан алып қарасақ та, дәстүр ұлттың шынайы мінезі мен көзқарасынан хабар береді. Оның жалғастығынан
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
36
№4 (129)/2019
көркемдік дәстүр ерекшеліктері туындайды. Себебі, ұрпақ өзіне дейін өмір сүрген барша ұрпақтар, ата-бабамыз сіңірген, игерген рухани мұраны қолданып, ұғынып, оны әрі қарай жетілдіріп отырады. Міне, сонда ғана қоғам дамиды. Әрекет жүзеге асады» [7, 28 б.], - деп Немат Келімбетов жазады.
Әдеби мотив – тақырыптық сарын, қалыптасқан дәстүрлі тақырыптық әуен оқиға желісіндегі кезең. Бірнеше жазушының шығармасында әр түрлі әдеби нұсқаларда, әр дәуірдің әдебиетінде белгілі бір нұсқалар қайталанып келеді. Әдеби термин ретінде А. Ве- селовский мен В.Я. Проп еңбектерінде зерттеле бастады. Бұл зерттеушілер әр халық әде- биетінде бұрыннан келе жатқан, бір әдебиеттен екінші әдебиетке, дәуірден дәуірге көшіп жүрген сюжеттік сарындар бар деп қарайды. Алайда ұқсас сюжеттік сарындарды өз дәуірі- нен нақтылы шығармалардағы көркемдік шешімінен, ұлттық әдеби процестен бөліп алып, жеке қарастыру ұтымды бола бермейді.Ұқсас сарындар көп жағдайда өмірдің өзінен туады, оларды халықтың өмір – тұрмысындағы ұқсас жағдайлардың әдебиеттегі көрінісі деуге лайық. Кейде олар сараланып, іріктеліп қалыптасқан дәстүрлі сарындар болады. Немесе, шығарманың құрамындағы бір айшықтың жеке бөлігі сияқты болып келеді, мысалы, ауыз әдебиетіндегі сиқырлы айна, ақымақ қатын бейнесі, әкесі мен баласының жекпе – жегі, абжыланның ханшаны ұрлап әкетуі тағы сол сияқты. Кейбір жанрда тұрақты сарындар, мотивтер ұшырасады. Мұндай сарындар кейде жеке – дара ашылып, бертін келе автор- дың өзіндік суреткерлік шеберлігімен, дүниетанымын, көркемдік шығарма құрылымы мен ұштастырылып қарала бастады.
Кімнің жаңашыл, кімнің жалған жаңашыл екендігін қоғамның шынайы сыры мен болмысы айғақтап жатыр. Ал, жалпы көркем өнердегі, оның ішінде әдебиеттегі жаңашыл- дық, біздіңше, өмір шындығын молынан қамтитын, қоғамдық сананың бұрын-соңды көр- сетілмеген жаңа жақтарын ашу мүмкіншілігін арттырумен, игі иманды идеяларды аса көркем, кестелі тәсілдермен жеткізумен, жаңа мазмұнға сай жаңа оралымдар қалыптасты- румен, соның нәтижесінде жаңаша стильдік арнаның туындауына, сондай-ақ ұлттық бол- мыстың бейнелеу сатыларын байытумен тығыз байланысты болса қажетті. Дәл осындай сипатты ақын Ғалым Жайлыбай поэзиясынан кездестіруге болады. Себебі, оның жаңашыл болуына ең алдымен, қоғамдық орта әсер етуде. Біздер сөз еткен, ақын Ғалым Жайлыбай поэзиясының ұлттық ерекшелігі мен ұлттық болмысының сыры да оның тілінің көркемді- гінде болар. Сондықтан, ақын тілі – ол жанды тіл.
Дағды, ғұрып, әдет, салт деген түсініктердің өзі де осы түсінікке келіп саяды. Олар- ды бір-бірінен бөліп қарау мүмкін емес. Себебі, дәстүр ешқашан жойылмайды, тек қана тез-тезден өзгеріске ұшырап отырады. Ұзақ жылдар бойына орысшыл мінез дендеп енген халықтың санасына, тіпті ежелгі таптық көзқарастың ауысуына қарамастан, ұлттық дәстүр өз деңгейін, өз тыныштық қалпын жоймай, сақтап қалды. Мұның өзі сол ұлттың және сол ұлтқа қызмет ететін ұлы тұлғалардың даралыған танытады. Демек, дәстүр мен жаңашыл- дық сол ұлттың психологиясына негізделеді.
Қорытынды. Қаламгер қаламының қуатын оның сөзінен, ойын қоғамдық ісінен, психологиясын ұлт перзенті ретінде халқын сүюінен көреміз. Ұлттық сезімінен немесе та- биғи дарынның қабілетінен туған ішкі жағдайлардың әсер етуінен ол тұлға сипатына енеді.
Өмірде әрбір адамның өзгеге ұқсамас өз өмір жолы болатыны секілді, әрбір шығар- машылық адамның шығармашылық ұлы көшке келуі де, қызығы мен қиындығы, азабы мен рахаты, жеңісі мен жемісі мол сол көшке ілесуі де әрқилы болатыны заңды. Шығар- машылық жолындағы өмірлік тәжірибесі жазушы шығармаларына әсерін тигізбей қоймай- ды. Сондықтан да болар жазушы туындыларының тақырып аясы кең, ішкі мазмұны терең, айтар ойы анық. Ақын Ғалым Жайлыбай поэзиясы – қазіргі қазақ поэзиясының дамуына, поэзиядағы жаңашыл ізденістер мен жаңашыл көзқарастардың пайда болуына зор үлесін тигізері сөзсіз!
37
№4 (129)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
Әдебиеттер тізімі
1 Новых А. «Аллатра: Поэтика». / Анастасия Новых - Украина: Киев, 2013. - 881 б.
2 Жайлыбай Ғ. Жүрегімнің жұлдызы. / Ғ. Жайлыбай - Алматы: Шартарап, 1996. - 153 б.
3 Жайлыбай Ғ. Таңдамалы шығармалар 1-том. / Ғ. Жайлыбай - Астана: Фолиант, 2014.
- 336 б.
4 Бейісқұлов Т. Қилы заман азабы. / Т. Бейісқұлов - Алматы: Ғалым, 2003. - 320 б.
5 Базарбаев М. Қазақ поэзиясы: көркемдік ізденістер. / М. Базарбаев - Алматы: Жазушы, 1995. - 382 б.
6 Әшімбаев С. Шығармалар жинағы. Портреттер, зерттеулер, толғаныстар. / С. Әшім- баев - Астана: Елорда, 2006. - 379 б.
7 Келімбетов Н. Көркемдік дәстүр жалғастығы. / Н. Келімбетов - Алматы: Ана тілі, 2000.
- 256 б.
Акжаркын Есенова, Макпал Оразбек
Евразийский национальный университет имени Л.Н.Гумилева, Нур-Султан, Казахстан
Поэзия Галыма Жайлыбая в свете новых исследований
Аннотация. В статье рассматриваются жанры поэзии, в том числе направления и художественные особенности современной казахской поэзии, делаются соответствующие выводы. Говоря о языковых и художественных особенностях поэта Галыма Жайлыбая, про- изведения которого вошли в золотой фонд казахской поэзии, следует остановиться прежде всего на мировоззрении поэта, жившего всегда рядом с народом. Большая часть стихотво- рений поэта связана с бытом казахского народа и исторической темой. Новаторство и све- жие взгляды поэта, несомненно, создают новый импульс для читателей и казахской поэзии в целом. Таким образом, с разных сторон охарактеризованы поэтические произведения Га- лыма Жайлыбая, основанные на легендах и истине.
Ключевые слова: жанр, поэзия, новизна, лексика, лирический отступ.
Akzharkyn Yessenova, Makpal Orazbek
L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan
The latest research related to the poetry of Galym Zhaylybay
Annotation.The article discusses the genres of poetry, including directions and artistic peculiarities of contemporary Kazakh poetry and the corresponding conclusions have been made.
Speaking of the linguistic and artistic peculiarities of poet Galym Zhailybai poet, who is a golden poet of Kazakh poetry, he is talking about the poet’s worldview and vision. The main cornerstone of poetry is the analysis of the main heroic heart of the poet, who lives alongside folklore. The poet Galym Zhailybai devoted most of his poetry to domestic and historical poems. That’s why the poems in it are straightforward and sequential. Innovative search and fresh views brought to Kazakh poetry undoubtedly gave a new impetus to the reader’s heart. Thus, the poet’s legends and truth-based poetry are explained in detail and formulated.
Keywords:genre, poetry, novelty, vocabulary, lyrical indentation.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
38
№4 (129)/2019
References
1 Novykh A. Allatra: Poetika [Allatra: Poetics], (Ukraine, Kiev, 2013, 881 p.). [in Russian]
2 Zhaylybai G. Zhuregimnin zhuldyzy [Heart of the Heart]. (Comparative, Almaty, 1996, 153 p.).
[in Kazakh]
3 Zhaylybai G Tandamaly shygarmalary, I tom, [Selected works, V. 1], (Foliant, Astana, 2014, 336 p.). [in Kazakh]
4 Beiisqulov T. Qily zaman azaby [Suffering of old times], (Galym, Almaty, 2003, 320 p.). [in Kazakh]
5 Bazarbaev M. Qazaq poeziyasy: korkemdik izdenister [Kazakh poetry: artistic pursuits], (Zhazushy, Almaty, 1995, 382 p.). [in Kazakh]
6 Ashimbaev S. Shygarmalar zhinagy. Portretter, zertteuler, tolganystar [Collection of works.
Portraits, research, excitement], (Elorda, Astana, 2006, 379 p.). [in Kazakh]
7 Kelimbetov N. Korkemdik dastur zhalgastygy [Continuation of artistic tradition], (Ana tili, Almaty, 2000, 256 p.). [in Kazakh]
Авторлар туралы мәлімет:
Оразбек М.С. – филология ғылымдарының докторы, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлт- тық университетінің қазақ әдебиеті кафедрасының профессоры, Нұр-Сұлтан, Қазақстан.
Есенова А.К. – Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті филология факуль- тетінің II курс магистранты, Нұр-Сұлтан, Қазақстан.
Orazbek M.S. – Doctor of Philology, Professor of the Department of Kazakh Literature of the L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan.
Yessenova A.K.–Master student of the faculty of Philology, L.N.Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
190
№4 (129)/2019
«Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы.
Филология сериясы» журналында мақала жариялау ережесі
1. Журналдың мақсаты. Филология ғылымдарының өзекті мәселелерін, тіл және әдебиетті оқыту әдістемелерін және де ғылыми конференциялардың ең маңызды материал- дарын, библиографиялық шолу мен сын пікірлерді көрсететін әдебиеттану және тілтану саласындағы мұқият тексеруден өткен ғылыми жұмыстарды жариялау.
2. Журналда мақаланы жариялаушы автор Ғылыми басылымдар бөліміне (мекен- жайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қаласы, Қ.Сәтпаев көшесі, 2, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Бас ғимарат, 402 кабинет) қолжазбаның қол қойылған бір дана қағаз нұсқасын тапсыру және Word форматындағы электронды нұсқасын [email protected] электрондық поштасына жіберу қажет. Қағазға басылған мақала мәтіні мен электронды нұсқасы бірдей болулары қажет. Мақаламен бірге автордың жұмыс орнынан алынған Ілеспе хат та тапсырылуы қажет. Мақалалар қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде қабылданады.
3. Авторлардың редакцияға мақалаларды жіберуі «Л.Н. Гумилев атындағы Еура- зия ұлттық университетінің Хабаршысында» басуға және шет тіліне аударып, қайта басуға келісімін білдіреді. Автор мақаланы редакцияға жіберу арқылы өз туралы мәлімет- тің дұрыстығына, мақала көшірілмегендігіне (плагиаттың жоқтығына) және басқа да заң- сыз көшірмелердің жоқтығына, барлық көшірмелердің, кестелердің, сұлбалардың, иллю- страциялардың тиісті түрде рәсімделгеніне кепілдеме береді.
4. Ұсынылатын мақала көлемі (жекедеректер мен әдебиеттер тізімін қоса):
- мақалалар үшін - 8 беттен 16 бетке дейін;
- сын пікірлер (монографияға, кітапқа) және конференция туралы пікір - 6 дан 12 бетке дейін.
5. Мақалаға қойылатын талаптар:
– Microsoft Word (docx) форматындағы файлда;
– Times New Roman шрифінде;
– жақтау жолағы 2х2х2х2;
– 1,5 жоларалық интервалы;
– 14 кегл;
– мәтінді жақтау көлеміне сәйкестендіру керек;
– Әрбір азатжол қызыл сызықтан басталуы қажет (1 см шегініс);
– транслитерация Library of Congress (LC) жүйесінде жасалуы керек.
Мақаланың құрылымы:
ХҒТАР http://grnti.ru/ - бірінші жолдың сол жақтауында;
Автор(лар)дың аты-жөні – жолдың ортасында қою әріппен жазылады;
Мекеменің толық атауы, қаласы, мемлекеті (егер авторлар әртүрлі мекемелерде жұмыс істесе, онда автордың тегі мен тиісті мекеменің қасында бірдей белгіше қойылады) Автор(лар)дың Е-mail-ы – жақша ішінде (курсивпен);
Мақала атауы – жолдың ортасында (жартылай қою кіші әріппен жазылады)
Аңдатпа – (100-200 сөз) формуласыз, мақаланың атауын мейлінше қайталамауы қажет; әдебиеттерге сілтемелер болмауы қажет; мақаланың құрылысын (кіріспе, зерттеу әдіснамасы мен әдістемесі, зерттеу нәтижелері, қорытынды) сақтай отырып, мақаланың қысқаша мазмұны берілуі қажет.
Түйін сөздер («Түйін сөздер» сөз тіркесі жартылай қоюмен белгіленеді) (5-8 сөз немесе сөз тіркестері) - Түйін сөздер зерттеу тақырыбын өте дәл бейнелеу керек, сонымен қатар, ақпараттық-іздестіру жүйелерінде мақаланы жеңіл табуға мүмкіндік беретін мақала мәтінің терминдерін және де басқа маңызды ұғымдарды қамтуы қажет.
Мақаланың негізгі мәтіні кіріспені, мақсат пен міндеттерді қоюылуын, зерттеу тақырыбы бойынша жұмыстардың шолуын, зерттеу әдістерін, нәтижелері/талқылауы,
191
№4 (129)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
қорытынды қамтуы қажет (жоларалық интервал - 1, азат жол «қызыл жолдан» - 1 см, беттеу жолағы – еніне сай жасалады).
Кестелер, суреттер – аталғаннан кейін орналастырылады. Әр иллюстрация қасын- да оның аталуы болу қажет. Сурет айқын әрі сканерден өтпеген болуы керек.
Мақаладағы формулалар тек мәтінде оларға сілтеме берілсе ғана нөмірленеді.
Жалпы қолданыста бар аббревиатуралар мен қысқартулардан басқаларына міндетті түрде алғаш қолданғанда түсініктеме берілуі қажет.
Қаржылай көмек туралы ақпарат бірінші бетте көрсетіледі.
Әдебиеттер тізімі. Мәтінде әдебиеттерге сілтеме тікжақшаға алынады. Мәтіндегі әдебиеттер тізіміне сілтемелердің нөмірленуі мәтінде қолданылуына қатысты жүргізіледі:
мәтінде кездескен әдебиетке алғашқы сілтеме [1, 153 б.] арқылы, екінші сілтеме [2, 185 б.]
арқылы т.с.с. жүргізіледі. Мақаланың негізгі мәтініндегі кітапқа сілтеме колданылған бет- терді көрсету керек (мысалы, [1, 45 б.].)
Жарияланбаған еңбектерге сілтемелер жасалмайды. Сонымен қатар, рецензиядан өтпеген басылымдарға да сілтемелер жасалмайды (әдебиеттер тізімін, әдебиеттер тізімінің ағылшынша әзірлеу үлгісін төмендегі мақаланы рәсімдеу үлгісінен қараңыз).
Мақала соңындағы әдебиеттер тізімінен кейін библиографиялық мәліметтер орыс және ағылшын тілінде (егер мақала қазақ тілінде жазылса), қазақ және ағылшын тілінде (егер мақала орыс тілінде жазылса), орыс және қазақ тілінде (егер мақала ағылшын тілінде жазылған болса) беріледі.
Авторлар туралы мәлімет: аты-жөні, ғылыми атағы, қызметі, жұмыс орны, жұмыс орнының мекенжайы, телефон, e-mail – қазақ, орыс және ағылшын тілінде толтырылады.
6. Қолжазба мұқият тексерілген болуы қажет. Техникалық талаптарға сай келме- ген қолжазбалар қайта өңдеуге қайтарылады. Қолжазбаның кейін қайтарылуы, оның жур- налда басылуына жіберілуін білдірмейді.
7. Электронды корректурамен жұмыс істеу. Ғылыми басылымдар бөліміне түскен мақалалар жабық (анонимді) тексеруге жіберіледі. Эксперттер ұсынылған мақалаға онын жариялау мүмкіндігі, жақсарту қажеттілігі немесе қабылданбауы туралы дәлелді қорытын- дысын қамтитын жазбаша сын пікір береді. Жарамсыз деп таныған мақала қайтара қарас- тырылмайды. Мақаланы түзетуге ұсыныс берген жағдайда авторлар үш күн аралығында мақаланың корректурасын жіберу керек. Мақаланың түзетілген нұсқасы мен автордың ре- цензентке жауабы редакцияға жіберіледі. Оң сын пікірлер алған мақалалар оларды талқы- лау және басылымға бекіту үшін журналдын редакциялық алқасына ұсынылады.
Журналдың басылым жиілігі: жылына 4 рет.
8. Төлемақы. Басылымға рұқсат етілген мақала авторларына келесі реквизиттер бойынша төлем жасау қажет (ЕҰУ қызметкерлері үшін - 4500 теңге; басқа ұйым қызмет- керлеріне - 5500 теңге).
