ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
Ботамқҧлова Айгҥл Батырбекқызы
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ОҚЫТУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
Оқу- әдістемелік қҧрал
Тараз
2015
УДК ББҚ
Баспаға Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының ғылыми және оқу- әдістемелік кеңесі ұсынған.
С. Ботамқұлова А.Б. Қазіргі кездегі оқытудың педагогикалық технологиялары.
Оқу-әдістемелік құрал. – Тараз, 2015. – 90 бет.
Оқу-әдістемелік құралының авторы:
Ботамқҧлова А.Б. – Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының «Жалпы педагогика және психология» кафедрасының аға оқытушысы.
ISBN
Оқу-әдістемелік құралда педагогикалық процесте инновациялық қазіргі кездегі оқытудың технологияларын қолданудың теориялық негіздері ашылып, оқу- тәрбие үрдісінде технологияларды қолданудың әдістемесі беріледі.
Оқу-әдістемелік құрал мектеп мұғалімдеріне, педагогикалық арнаулы және жоғары оқу орны білімгерлеріне, магистранттарына, педагог кадрлардың біліктілігін кӛтеру және қайта даярлау институтының қызметкерлеріне арналады.
УДК ББҚ Рецензенттер:
Жұмабаева Ә.Е - Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университетінің п.ғ.д., профессор.
Сарыбекова Қ.Н. - Тараз Инновациялық Гуманитарлық Университетінің п.ғ.к, доцент.
Ізбасарова Ж.Ж. - Облыстық «Ӛрлеу» педагогтердің біліктілігін арттыру ұлттық орталығының бас маманы, RWСT орталығының директоры.
ISBN
Ботамқҧлова А.Б.
ТарМПИ, 2015
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде білм беру саласында әлемдік білім кеңестігіне бағытталған қайта құру қалыптасуда. Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңының 6 тарауы 40 бабында білім беру қызметінің субъектілері қоғамда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық ӛзгерістерге сәйкес инновациялық білімдер мен дағдылардың заманауи кӛлемін алуға, Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында ӛмір бойы білім алу қажеттіліктерді қанағаттандыруда қазіргі кезге сай оқытудың технологияларын бағыттау атап кӛрсетіледі. Инновациялық білім алу үрдісі тұлға дамуының басты тұжырымдамасы болып табылатын үздіксіз білім беру идеясынан туындайды. Үздіксіз білім бұл мемлекеттің стратегиялық идеясы.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан- 2050»
стратегиясы «Қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты қазақстан халқына Жолдауының 2. 4 тармағында «Білім және кәсіби машық – заманауи білім беру жүйесінің кадрларды даярлау мен қайта даярлаудың негізгі бағдары» талаптарына сүйенсек, қазіргі кездегі оқытудың технологияларын ЖОО меңгеру заманауи қажеттілік болып табылады.
Курс болашақ жоғары оқу орны, ғылыми-педагогикалық мамандарға, инновациялық білімін ұйымдастырушыларға, біліктілікті арттыру және қосымша білім беру саласының қызметкерлеріне шығармашылық кӛмек ретінде танымдық кӛкжиегін кеңейтуге, ӛз білімін толықтыруға және басқалардың білім алуын ұйымдастыруға, инновациялық білім алуы мәселесімен тереңірек танысып, зерттеулер жүргізуге кӛмек береді.
Білім беру жүйесі білім мазмұнын ұйымдастыруды, қарым-қатынас және құрылымн түбегейлі ӛзгертуді, жаңартуды талап етуде.
- Білім беру жүйесі жаңаша кӛзқараспен іскерлікпен, ақпараттарды қабылдау мен ӛңдеу қабілеттілігін дамытуды,білім беру мәселелерін шығармашылдықпен шешуді, білім бағдарламаларындербес ӛзгешіліктермен толықтыруды ұсынады.
Қалыптасқан дәстүрлі оқыту әдістері, компьютерлік оқыту құралдарымен орын алмасуда.
- Педагогикалық дамуда оқытушы мен оқытушының қарым-қатынасының барысы ең басты негіз болып табылуда.
Жеке тұлғаны имандылыққа тәрбиелеу, адамгершілік қасиетін қалыптастыруға ерекше кӛңіл бӛлінуде.
- Педагогикалық дамуда оқытушы мен оқытушының қарым-қатынасының барысы ең басты негіз болып табылуда.
Жеке тұлғаны имандылыққа тәрбиелеу, адамгершілік қасиетін қалыптастыруға ерекше кӛңіл бӛлінуде.
Педагогикалық технологиялардың жетілдіруде ғылымның ролі артуда. Педагогика- психология тұрғысында білім беру технологияларын жетілдірудегі негізгі тенденцияның сипаттары:
- білім алуда есте сақтау қызметінен ақыл-ой даму қызметіне кӛшу;
- таза құрамдық, сандық білімнен жүйелі құрылымды ақыл-ой әрекетіне кӛшу;
- «орташа» білімі бар оқушымен салыстыра отырып топтық және жекелеп оқыту бағдарламасына кӛшу;
- таза құрамдық, сандық білімнен жүйелі құрылымды ақыл-ой әрекетіне кӛшу;
- білім беруде сыртқы себептерден ішкі адамгершілік-ерікке кӛшу.
Бүгінгі күні оқу жоспарларының түрлі болуы- білім беру мекемелерінің педагогикалық процесінде- оқыту таңдау және құрастыру модельдерін, оның ішінде авторлық бағдарламаларды пайдалануға қол жеткізді.
Бұл бағытта қазіргі дидактика қағидаларын білім беруде пайдалану, жаңа ойлар мен технологияларды ғылыми тұрғыда даярлау және іс жүзінде дәлелдеу жұмыстары жүргізілуде.
Осы орайда түрлі педагогикалық жүйелер мен оқыту технологияларын салыстырмалы түрде мектептерде сынақтан ӛткізудің маңызы зор. Сондықтан қазіргі таңда мұғалімге, басшыларға кең кӛлемді жаңа инновациялық технологиялар, ойлар, мектептер мен бағыттарға бейімделу керек. Жаңа оқыту технологияларын үйреніп білусіз- бүгінгі күні сауатты педагог маман бола алмайды.
Авторлық мектептер, дамыта оқыту технологиясы, балама технологиялар, ӛзгертілген технологиялар және дәстүрлі технология бағыттарында кӛлемді және бай мәліметтер, озық педагогикалық тәжірибелер, инновациялық ұсыныстар және ғылыми даярламалар баршылық.
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР (Г.К.СЕЛЕВКО) Оқыту технологиялары, кӛптеген педагогикалық инновациялық іс-тәжірибелер, авторлық мектептер және жаңашыл- мұғалімдердің проблемалары жан-жақты талдауды және жүйелеуді талап етеді.
Негіз ретінде педагогикада жаңа «технология» ұғымын және педагогика дамуына сараптама жасау және құру үшін жаңа «технологиялық» қадам жасалынуда.
Педагогикалық технологиялар ҧғымы
Қазіргі кезде педагогика сӛз қотрына «педагогикалық технология» ұғымы кіріп отыр.
Енді «технология» сӛзіне бірнеше анықтама берейік.
1. Технология- бір істегі шеберліктеп, ӛнердігі әдіс жиынтығы, (Түсіндірме сӛздік).
2. Технология- бұл ӛнер, шеберлік, біліктілік, жағдайды ӛзгерту, ӛңдеу әдістерінің жиынтығы. (В.М.Шепель).
3. Педагогикалық технология - оқыту түрін, тәсілдерін, әдістерін, жолдарын арнайы анықтайтын психологиялық-педагогикалық нұсқау жиынтығы. Ол - педагогикалық даму барысын ұйымдастыратын әдістеме құралы (Б.Т.Лихачев).
4. Педагогикалық технология- мұғалімдер мен оқушылар үшін жұмыс орныдайындалған, жан-жақты ескерілген, оқу процесін, педагогикалық қызметті жобалауды, ұйымдастыру мен ӛткізуге арналған үлгі. (В.М.Монахов).
5. Педагогикалық технология- жүйелі әдіс. Оқыту мен білімді меңгеру, пайдалану және анықтау, адам және техника ресурсын ескере отырып ӛзара іс-әрекетінің формасын ӛзгертуді, оңайлы етуді ӛзінің міндеті деп есептейді. (ЮНЕСКО)
6. Педагогикалық технология- оқу процесін мазсұнды қызметке асыру құралы.
(В.П.Беспалько).
7. Оқыту технологиясы- дидактикалық, жүйенің даму құрамының бӛлімі. (М.Чошанов).
8. Педагогикалық технология- ғылыми-әдістеме құралдары және жеке тұлғамен жұмыс істеу ретінің педагогикалық мақсаттарға жету үшін пайдаланылатын жүйелі жиынтығын білдіреді. (М.В.Кларин).
9. Біздің түсінігімізде педагогикалық технологиямазмұндық жиынтық болып есептелінеді, ол ӛзіне әр автордың мағыналы анықтамаларын жинақтаған. (Г.К.Селевко).
«Педагогикалық технология» ұғымы үш түрлі деректермен беріліу мүмкін (Г.К.Селевко):
1. ғылыми;
2. даму барысын жүйелеп баяндау;
3. әрекетті-даму барысы.
Сонымен «педагогикалық технология» ұғымы білім беру тәжірибесінде үш деңгейде қолданылады:
1. Жалпыпедагогикалық деңгей.
2. Жеке әдістемелік деңгей.
3. Жергілікті деңгей.
Педагогикалық технологияның қҧрылымы
Жоғары айтылған анықтамалардан технология оқу барысымен тығыз байланысты:
оқытушы мен оқушының қызметі, оның құрылымы, құралы, әдістері мен түрлері.
Сондықтан педагогикалық технологияның құрылымына:
а) тұжырымдама негізі;
б) оқыту бӛлімінің мазмұны:
- жалпы және нақты оқыту мақсаты;
- оқыту жағдайлары (материалдары);
в) дамыту бӛлімінің технологиялық барысы:
- оқу барысын ұйымдастыру;
- оқушылардың білім алудағы әдістері мен түрлері;
- оқытушының қызметіндегі әдістері мен түрлері;
- оқу материалдарын меңгеру барысын басқарудағы мұғалімнің қызметі;
- білім беру үрдісін анықтау (диагностика) кіреді.
Технологиялық бағалау жҥйесі 1. Тұжырымдамалылығы.
2. Жүйелілігі.
3. Басқарушылығы.
4. Тиімділігі.
5. Қайталандылымығы.
Жаңа педагогикалық технологиялардың дерекнамалары мен қҧрамды бӛлімдері:
- әлеуметтік ӛзгерістер және жаңа педагогикалық ойлар;
- педагогикалық, психологиялық, қоғамдық ғылымдар;
- озық педагогикалық тәжірибе;
- еліміздің және шетелдерінің тәжірибелері;
- халықтық педагогика (этнопедагогика).
Бүгінгі педагогика ғылымының лексиконында педагогикалық (оқыту) технология ұғымы терең тамыр жайды. Дегенмен де, осы ұғымды түсіну мен пайдалануда әртүрлілік басым.
Технология- Tehne- искусство, ремесло, мастерство, учение- деген мағынаны білдіретін грек сӛзі.
«Технология - ӛндірістік процесті жүргізудің әдістері мен тәсілдері жайлы білім жиынтығы»,- деп шетел сӛздерінің қысқаша сӛздігінде анықтама берілген.
Сонда педагогикалық технология дегеніміз не? Белгілі практик ғылымдардың осы сұраққа берген жауаптарын келтірейік.
Педагогикалық технология-педагогикалық мақсатқа жету үшін пайдаланылатын барлық дара, инструменталдық және методологиялық құралдардың қолдану реті мен жиынтығының жүйесін білдіреді. /Кларин М.В/.
Технология - оқушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу процесін ұйымдастыру және жүргізу, бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан-жақты ойластырылған үлгісі. (Монахов В.М.).
Технология- дидактикалық жүйенің процессуалды бӛлігі. /Чошанов М./.
Педагогикалық технология-практикада іске асырылатын педагогикалық жүйенің жобасы. /Беспалько В.П./.
Ал, педагогикалық жүйе дегеніміз-белгілі бір қабілеті бар дара тұлғаны
қалыптастыруға бағытталған педагогикалық әсерді ұйымдастыруға қажет құралдар, әдістер мен тәсілдердің ӛзара байланысқан бірлігі.
Оқыту технологиясы- оқытудың тиімді жолдарын зерттейді, ғылымда оқыту
процесінде қолданылатын әдістер, тәсілдермен қағидалар. Ол оқыту процесінде нақты жүйе қызметін атқарады. /Селевко Г./.
Педагогикалық технология ұғымы үш деңгейде қолданылады.
Жалпы педагогикалық- педагогикалық жүйе ұғымының синонимі. Оған: мақсат, мазмұн, оқытудың құралдары мен әдістері, оқыту процесінің субъектілері мен объектілерінің әрекет алгоритмі кіреді.
Салалық /пәндік/- бір пән шеңберіндегі оқыту, тәрбие мазмұнын жүзегеа сырауға негізділген әдістер мен құралдар жиынтығы.
Локальдік /модульдік/- жеке әрекеттер технологиясы, ұғымды қалыптастыру; дара қасиеттерді қалыптастыру және дамыту сабағының технологиясы; жаңа материалды меңгерту технологиясы; қайталау және бақылауды ұйымдастыру технологиясы; жеке жұмысты ұйымдастыру технологиясы.
Салалық /пәндік/ және локальдық /модульдік/ деңгейлеп оқыту әдісмен үндес, тек айырмашылық технологияда процессуалды, ӛлшемдік, сапалық және вариативтік-
бағдарлық компоненттерге басым кӛңіл бӛледі.
Технология әдістемеден оқыту әрекеттерінің ӛңдеуге болатындығы мен ерекшеленеді.
Педагогикалық технология құрылымы:
Концептуалдық негізі.
1. Мазмұндық бӛлігі:
Жалпы оқыту мақсаты;
Нақты оқыту материалының мазмұны;
2. Проессуалды бӛлігі- технологиялық процесс:
Оқыту процесін ұйымдастыру;
Оқушының оқу әрекетінің әдістері мен түрлері;
Ұстаздың оқу материалын меңгеру процесін басқару әрекеті;
Оқу процесін диагностикалау.
Сонымен бірге, кез-келген педагогикалық технология негізгі матодологиялық талаптарды қанағаттандыруы керек.
Методологиялық талаптар:
1. Концептуалдық негізінің болуы. Қандай технология болса да философиялық, педагогикалық ғылыми тұжырымдамаға негізделуі тиіс.
2. Жҥйелілігі. Педагогикалық жүйенің барлық бӛліктерінің логикалық байланыста болуы шарт.
3. Басқаруға оңтайлығы. Диагностикалық болжау жасауға, жоспарлауға, нәтижені ӛңдеу, ӛзгеріс енгізу мақсатында әдіс-тәсілдерді кезектеп пайдалану мүмкіндігі болуы керек.
4. Тиімділігі. Білім беру стандартын қанағаттандыруы тиіс.
5. Қайталауға жарымдылығы. Басқа ұжымға дәл сол күйде қолдануға мүмкіндік болуы.
Педагогикалық технологияның даму кӛзі мен қҧрамдас бӛліктері болып:
- әлеуметтік ӛзгеріс және педагогикалық жаңаша ойлау;
- педагогика, психология, қоғамдық ғылымдар;
- отандық, шетелдік тәжірибелер, ескі мен жаңа;
- этнопедагогика болып табылады.
Әлемдік білім беру кеңестігінде педагогикалық технологиялардың ғылыми философиялық негізін мыналар қҧрайды:
Сциентизм- адамзат қоғамының мәдениет жүйесінде ғылым мен техника рӛлін даралап бағалау.
Табиғат тәнділік- адамның табиғи мүмкіндіктерін ескеруді уағыздаушы кӛзқарас, адам мен табиғаттың үйлестігін басшылыққа алу.
Гуманизм /ізгіліктік/- әлеуметтік құбылыстарды бағалау ӛлшемі, адамның жағдайы,қоғам қағидасы- теңдік, әділеттілік.
Теософия- діни бағыттағы мектептердің негізі. Ол ұлттық педагогикадын терең терең тамыр алады, жастарды жақсылық пен жамандық аражігін ашуға тәрбиелейді.
Антропософия- адамның рухани құндылығын зерттеуші бағыт.
Прагматизм- тұлғаның интеллектуалды және адамгершілік сапалары, оның табиғи жаратылысы. Оның кӛрінуі тек даралық ерекшеліктеріне байланысты. Олар адамгершілік сапаларды қалыптастыру емес, дамытуды ӛзін-ӛзі реттеу жағдайының алғы шарты деп есептейді.
Эксизтенциализм- адам ӛзін-ӛзі жасаушы деген ойды басшылыққа алу.
Педагогикалық технологияларды мынадай топтарға жинақтауға болады.
1. Педагогикалық қарым-қатынасты демократиялық және ізгілік негізінде құру педагогикалық технологиясы:
- ынтымақтастық педагогикасы;
- ізгілікті-тұлғалы оқыту технологиясы;
- адамгершілікті қалыптастыруға негізделген әдебиетті оқыту жүйесі /Е.Н.Ильин/.
2. Оқушы әрекетін жангдандыру және жетілдіру негізіндегі оқыту технологиясы:
- ойын-сабақ технологиясы, - проблемалық оқыту,
- модульдік оқыту технологиясы /М.М. Жанпейісова/
- Шаталовтың тірек конспектісі негізінде оқыту технологиясы;
3. Оқу процесін ұйымдастыру және басқару тиімділігіне негізделген оқыту технологиясы:
- бағдарламалап;
- /программалап/ оқыту;
- Дифференциалдап оқыту;
- Даралап оқыту;
- Ұжымдық және топтық оқыту тәсілдері;
- Компьютерлік технология.
4. Әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта ӛңдеу негізіне қарай құрылған оқыту технологиясы:
- ірілендірілген дидактикалық бірліктер /Эрдниев П.М/;
- «Мәдениет диалогы», /В.С.Библер, С.Ю.Курганов/.
- «Экология және диалектика» жүйесі, /Л.В.Тарасов/;
- ақыл-ой әрекетін сатылып дамыту теориясын жүзеге асыру технологиясы /М.В.Волович/.
5. Табиғаттәнділік, ұлттық педагогика әдістерін пайдалануға негізделген оқыту технологиясы:
- «Сауаттылыққа тәрбиелеу»- Кушнир технологиясы:
- М.Монтессори технологиясы:
6. Альтернативті оқыту технологиясы:
- Вальдорф педагогикасы /Р.Штейнер/;
- Еркін еңбек технологиясы /С.Френе/.
7. Кешенді политехнологиялар:
- «Школа самоопределения»/А.Н.Тубельский/;
- «Школа для всех» /Е.А.Ямбург/;
- «Школа парк» /М.Балабин/.
«Мект еп»
Мектеп тің мақсат ы
Ғылыми негізі
Философ иялық негізі
Психолог иялық негізі
Педагоги калық негізі
Мұғалімні ң ролі
Оқушының ролі
Оқыту технология лары
Дәстү рлі мекте п
«Білім мекте бі»
Бала дағды ны игеру ші
Ӛзіндік ерекші лік қасиетт ері бар тұлған ы тәрбие леу ББД+О ІӘД ББД+- білім, білік, дағды ОІӘД- оқу іс- әрекеті
«Классик алық механика
»
Д.Ж.Лок к «Бала тақтайда й таза жанмен туылады
»
Ассоциат ивті- рефлектор лық теория И.М.сечен ов,
И.П.Павл ов, Б.С.Блум
Я.А.Коме нский педагогик асы ХVIIғ./
қағидалаы :
оқытудағ ы
ғылымил ық, кӛрнекілі к,
табиғат- тәнділік, кезектілік саналылы қ,
белсенділі
Шебер
«үлкендер дің қалай ойлап, қалай орындайты ғына»
еліктеп солай орындауға тырысады, қайталайд ы
Оқушы
«үлкендерді ң қалай ойлап, орындайтын дығына»
еліктеп солай орындауға тырысады, қайталайды.
1.Иллюстра циялы- түсіндірмелі оқыту технологияс ы.
2.Лекция- семинар- сынақ жүйесі.
3.Ірі блокпен оқыту
технологияс ы /Эрдниев/.
4.Перспектив ті дамыта оқыту
нің тәсілі
к технологияс
ы
/Лысенкова/.
5.Сабақтың тиімділігі негізінде оқыту технологияс ы/А.Окунев, К.Махова/хи мия/,Т.Гонча рова/,
В.Гербутов, Н.Палтышев /физика/.
Оқушы әрекетін жандандыру және қарқындату негізіндегі оқыту технологиялары ББД+ОІ
ӘД Танымд ық және шығарм а- шылық қабілетт ер
6.Проблема лық оқыту технологияс ы.
7.Ойын арқылы оқыту технологияс ы.
/ББД/+
ОІӘД
Ассоцияция + іс-әрекет /қабылдау- түсіну-есте сақтау- қолдану- қорыту жүйелеу және іс- әрекет/.
8.Оқу материалын сызбалар мен арнайы таңбалар негізінде қарқынды оқыту технологияс ы.
Саралап- деңгейлеп оқыту технологиялары ББД+
/ОІӘД/
Бейімдел у
Әр баланы қабілеті мен мүмкіндіг
Репититор Кіші топтар +репитито
Ӛзін-ӛзі басқару, бағалау
9.Сынып ішіндегі деңгейлеп- саралап оқыту
іне қарай оқыту
р технологияс
ы
/Н.П.Гузик/.
10.Міндетті нәтижелер негізіндегі саралап оқыту технологияс ы
/В.ВФирсов/
.
11.Физикан ы кезеңдеп оқыту технологияс ы
/Н.Н.Палты шев/.
12.Саралап деңгейлеу технологияс ы
/В.В.Пикан/.
13.Кіріктіріл ген
технология /В.В.Гузеев/
. Дербес оқыту технологиялары
Білім Білік Дағды+
Оқу Ісәреке тінің дәрежес і
Ізгіліктік Ассоциатив ті-
рефлокторл ық теория И.М.Сечено в,
И.П.Павлов, Б.С.Блум
Репититор Альтернат ивті, академиял ық+
клубтық, жеке топтар
Ӛзін-ӛзі дамыту, шығармашы лық
14.Оқытуды бейімдеу жүйесі /А.С.Границ кая/.
15.Дербес оқыту технологияс ы /Инге
Уит/.
16.Жеке бағытталған оқу
жоспары негізінде оқыту технологияс ы
/В.Д.Шадри ков/.
17.Жобалап оқыту технологияс ы.
19.Ақпаратт ық оқыту технологияс ы.
20.Ұжымды қ тәсілмен оқыту технологияс ы
/В.Дяченко/.
21.Модульді к оқыту технологияс ы
/М.Жанпейі сова/.
22.Проблем алық- модульдік оқыту технологияс ы.
23.В.М.Мон аховтың
технологияс ы.
Даму мекте бі
Оқушы ның дамуы.
Оқу іс- әрекеті нің дәрежес і- психика лық процесс тердің дамуы.
Жалпы даму.Ш ығарма шылық қабілетт ер.
Релятиви стік физика
Гегель, Э.Ильен ков
Іс-әрекет теориясы Ассоциатив тік даму+іс- әрекет
Песталоц ии И., Дистерве рг А., К.Д.Ушин ский
Оқушымен қарым- қатынасты және оқу іс әрекетін қалыптасты рады, орнықтырад ы. Мұғалім мақсат қояды, оқушы оны қабылдайды .
Бала оқу іс- әрекетінің субъектісі /толығымен емес/манипу ляция
24.Д.Б.Эльк онин В.В:Давыдо втың дамыта оқыту технологияс ы.
25.В.Занков тың дамыта оқыту жүйесі.
26.Техникал ық
шығармашы лық
технологияс ы
/Альтшулле р/.
27.Шығарма шылықпен даиыта білім беру технологияс ы
/И.П.Волков /.
28.
Қоғамдық шығармашы лықты тәрбиелеу технологияс ы
/И.П.Иванов /.
29.Музыкал ды
шығармашы лықты дамыту жүйесі /Д.Ковалевс кий/.
30.Әсемдікк е баулу жүйесі /Неменский/
.
31.Әдеби шығармашы лықты қалыптасты ру жүйесі /В.Левин/.
Әлеуметтік мектебі Әлеум
еттенд іру мекте бі
Қоғам мәдение тін білу, қоғамға бейімде у
Толстой Л., Бахтин М.
Ассоциат ивті рефлокто рлық іс- әрекет
Жан Пиаже Автор
Автор
Автор Автор
32.Коммуни кативтік оқыту технологияс ы
/Е.И.Пассов/
. 33.
«Мәдениет диалогы»
технологияс ы
/В.С.Библер, С.Ю.Курган ов/.
34.М.Монте ссори технологияс ы.
35.Жеке тұлғаны әлеуметтенд
іруге
бағытталған ойын
технологияс ы.
36.Еркін еңбек технологияс ы /С.Френе/.
37.Шеберха налар технологияс ы.
38.Ізгілікті- тұлғалы оқыту технологияс ы
/Ш.Амонаш вили/.
39.
Адамгершіл ікті
қалыптасты руға
негізделген әдебиетті иоқыту жүйесі /Е.П.Ильин/.
40.Вальдор ф
педагогикас ы.
Оқу процесін технологияландыру дегеніміз- білім беру бағыттарына сай оқыыту процесін құрастыру. Педагогикалық технологияның ӛзіндік ерекшелігі- қойылған мақсатқа жету мүмкіндігі кепілдік беретін оқыту процесінқұрастыру және оны жүзеге асыру.
Оқытылатын пән мазмұны, мұғалім мен оқушының ӛзара байланысты іс-әрекеті, оқушының
ішкі даму порцесі негізінде анықталған нақты мақсат қана педагогикалық технология құрылымын түсіну кілті бола алады.
В.Л.Беспалько: «технология- практикада іске асатын нақты педагогикалық жүйе, жоба»-десе, Монахлв: «педагогикалық технология- оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және ӛткізудің ойластырылған моделі»-деген анықтама бергені мәлім. Ендеше, оқыту үрдісін жобалаудағы мұғалім іс-әрекетін мына үлгіде ұсынып отырмыз:
Деңгейлеп оқыту технологиясы
Оқыту практикасында деңгейлеп оқыту технологиясын енгізуне оқу ақпараттары кӛлемінің ұлғаюы, оқушыларға түсетін «салмақтың» артуы басты себеп болды.
Деңгейлеп оқыту- оқылатын ақпараттың азаюы арқылы емес, оқушыларға қойылатын талаптардың әртүрлілігі арқылы жүзеге асырылады.
Деңгейлеп оқыту технологиясының мақсаты.
әрбір оқушы ӛзінің даму деңгейінде оқу материалын меңгеруін қамтамасыз етуі.
БАСТАПҚЫ ҒЫЛЫМИ ИДЕЯЛАР:
1. Деңгейлеп оқыту әр оқушыға ӛз мүмкіндіктерін барынша пайдалана отырып білім алуына жадай жасап, мүмкіндік береді.
Білім беру бағыттары
Мемлекеттік білім беру стандартында, оқу жоспары мен бағдарламаларда анықталған оқу мазмҧны
Басым бағыттар мен оқыту мүмкіндіктері
Оқыту технологиясын таңдау және құрастыру
Оқу материалын ұйымдастыру
Оқу материалын ұйымдастыруды таңдау
Жалпы сыныптық;
Топтық;
Жеке даралай;
Ӛзіндік жұмыс;
Дербес білім алу;
Оқыту әдістерін таңдау
Ақпараттық дамыту;
Проблемалық іздестіру;
Репродуктивті;
Шығармашылық;
Зерттеушілік.
Оқыту құралын таңдау Оқулықтар:
Кӛрнекі құралдар;
Ақпараттық материалдар;
Оқу жабдықтары;
Техникалық оқу құралдары;
Аудио-бейне материалдар.
Технологияны енгізу
Түзету
Бағалау
Түзету
2. Деңгейлеп оқыту әртүрлі категориядағы балаларға бірдейзейін аударып, олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
3. Деңгейлеп-саралап оқыту құрылымында білімді игерудің негізгі үш деңгейі қарастырылады: ең тӛменгі деңгей/минималды базалық/, бағдарламалық, күрделенген деңгей.
Базалық деңгей- мемлекеттік стнадарт бойынша анықталған ең тӛменгі шет.
Сондықтан оны әрбір оқушы меңгеріу тиіс. Бұл деңгей оқушыға ӛзінің
қызығушылығы мен қабілетін ескере отырып, уақыты мен күшін дұрыс пайлануына мүмкіндік береді.
4. Оқушының жеке тәжірибесінде негізделген деңгейлеп оқыту технологиясы тиімді де нәтижелі болу үшін:
- жеке тұлға ерекшеліктеріне;
- психикалық даму ерекшеліктеріне /есте сақтау қабілетінің ерекшелігіне, ойлау, қабылдау, зейін ерекшелігіне, ӛзінің эмоциясын басқара білуіне/;
- пән бойынша білімді игеру деңгейіне /оқушыныңбілімімен іс-әрекет тәсіліне назар аударып, кӛңіл бӛлу керек./
Кезеңдер Мҧғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті Дайындық кезең. Оқушылардың оқу
материалын базалық,
бағдарламалық, күрделенген деңгейлер бойынша
меңгеруін анықтау.
Диагностикалық кезең Білімді меңгеру деңгейін анықтайтын тапсырмаларды дайындау. Оқушылардың білімді меңгеру деңгейін диагностикалау.
Оқушылардан сауалнама алу, сынып жетекшілерімен, оқушылар және олардың ата- аналармен әңгімелесу.
Диагностика нәтижелері мен ӛз
қызығушылықтары негізінде пәнді оқу деңгейі таңдалады. Оқушы ӛзіндік таңдау жасайды.
қушыларды топтарға бӛлу кезеңі.
Оқушыларды топқа бӛлуді ұйымдастыру: Әр топ үшін оқу мазмұнын анықтау. Әр деңгейде оқытуға қойылатын нақты талаптарды дайындау.
Дайындалған талаптарды оқушыларға ұсыну.
Белгілі топты оқушының таңдауы.
Топтарға оқыту талаптарының жобасын талқылауға қатысу.
Деңгейлеп оқытуды жүзеге Оқушылардың топтардағы Таңдалған топта ӛзінің оқу іс-әрекетін
асыру кезеңі. жұмысын ұйымдастыру. ұйымдастыруы.
Деңгейлеп оқыту жағдайында білімді меңгерту нәтижелерін бағалау кезеңі.
Атқарылған жұмыстар нәтижесі бойынша
оқушыларды бағалау/ Кері байланыстың дұрыс орнауы, жүзеге асуы
Жеткен нәтижелер бойынша ӛзара бағалауды жүзеге асыру.
Шектеулер:
1. Мектептің деңгейлеп оқытуды ұйымдастырудағы мүмкіндігі/оқу кабинеттерінің, оқушылар топтарында бір пән бойынша параллель жұмыс жүргізетін мұғалімдердің жеткілікті болуы/.
2. Әрбір топтар үшін талаптардың нақты болуы.
3. Мұғалімнің бір деңгейдегі оқушылармен жұмыс жүргізуі барысында топтың даму динамикасын меңгеруі.
Деңгейлеп оқыту технологиясы
Сыныпішілік (деңгейлік) саралау /Н.П.ГУЗИК бойынша/
Автор ӛз жүйесінің айрықша екі тұсын:деңгейгеқарап сыныпішілік саралап оқыту және дамытушы сабақтар циклі бар «қиыстырылған оқыту жүйесі» деп атаған.
Әрбір тақырып бойынша ӛткізілетін сабақтар кезектесіп келетін бес типтен қҧралады.
Бірінші- тақырыптыжалпы талдау сабақтары/ оларды лекциялар деп атайды.
Екінші- қиыстырылған семинар сабақтарда оқушылардың ӛзіндік жұмысының процесінде оқу материалдарының тереңдей талдануы. /Әрбір тақырып бойынша мұндай сабақтар бірнеше рет 3-5-ке дейін ӛткізіледі/.
Үшінші- қорытындылау және білімді жүйелеу сабақтары /олар тақырыпты, тапсырмаларды қорғау сабақтары деп аталады/.
Тӛртінші- материалды пәнаралық қорытындылау сабақтары /олар тақырыпты, тапсырмаларды қорғау сабақтары деп аталады/.
Бесінші – практикум сабақтар.
Балалардың даму деңгейінің бірыңғай болмауына, жеке қабілеттеріндегі айырмашылықтар мен басқа да себептерге байланысты сыныпта оқу үздіктері мен үлгермеушілер пайда болатыны белігілі. Сондықтан да мұғалім сабақтың барлық кезеңдерінде : жаңа материалды беру, бекіту, қайталау, білім, білік, дағдыны бағалау кезінде деңгейлеп-саралап оқытуды ұйымдастырады.
Онда әр тҥрлі қиындық жәрежесіндегі ҥш типті «А», «В», «С» деңгейлеу бағдарламасы алынады. Деңгейлеу бағдарламалары /деңгейлік тапсырмалар емес, тек бағдарламалар ғана/ маңызды екі аспектіні, екі тұсты қарастырады.
а) белгілі деңгейдегі білім, білік, дағдының меңгерілуін қамтамасыз етеді.
/репродуктивті деңгейден шығармашылыққа дейін/;
ә) балалардың белгілі деңгейде ӛз бетімен оқуына, білім алуынажағдай жасалады /мұғалім тарапынан кӛрсетілген тұрақты кӛмек, үлгі бойынша жұмыс, кеңес беруден бастап, ӛз бетінше толық жұмыс істеуге дейін/.
«А», «В», «С» бағдарламаларының арасында қатаң сабақтастық бар. Олардың баяндау логикасында үздіксізӛдікті, жартылай болса да негізгі ұғымның бүтін суретін кӛрсететін әр тақырыптың міндетті минимумы беріледі.
«С» бағдарламасындағы тапсырмалар базалық стандарт түрінде белгіленеді. Оларды орындай отырып, оқушы пән бойынша қайталау деңгейінде нақты материалды меңгереді.
Материалды алғаш меңгеру жұмыстарының бұл деңгейінде ӛзіндің ерекшеліктері бар. Ол материалдың сан рет қайталануын, мағыналық топтарды бӛлу, негізгі ойды табу білігін, есте сақтау тәсілдерін білуді т.с.с талап етеді. Сондықтан «С» бағдарламасының мазмұнына қалай оқыту керек, неге назар аудару керек, бұдан қандай қорытынды жасау керектігі туралы нұсқаулар енгізіледі.
Күрделенген тапсырмаларды /бұл бағдарламадан кейінгі бағдарлама десе де болады/
орындауға кіріспес бұрын «С» бағдарламасындағы тапсырмаларды әрбір оқушы лоындауға міндетті.
«В» бағдарламасы қолдануға арналған есептерді орындау үшін қажет, ол оқушылардың оқу, ой әрекетінің арнайы тәсілдерін меңгеруін қамтамасыз етеді.
Сондықтан бұл бағдарламаға нақты тапсырмалармен қатар бірінші деңгейдегі- материалды кеңейтетін, негізгі білімді дәлелдейтін, суреттейтін, нақтылайтын ұғымның қолданылуы мен жұмыс істеуін кӛрсететін қосымша – мәліметтер кіргізіледі. Бұл деңгей мәліметтер кӛлемін кеңейтіп, негізгі материалды терең түсінуге кӛмектеседі.
«А» бағдарламасыныңорындалуы оқушыларды алған білімді шығармашылықпен қолданатын деңгейде кӛтереді.
Бұл бағдарлама оқу жұмысы мен ой әрекетінің тәсілдерін және деректі оқу материалын еркін игеруді кӛздейді.
Оқушыға мектепте алған білім негізінде шешуге болатын мәселе түйініне жетуде материалмен оның логикалық негізін тереңдете түсетін дамытушылық мәліметтер беріп, оны шығармашылықпен қолдану перспективасын ашады.
Сондай-ақ, бұл деңгей балаға ӛзін қосымша жұмыста кӛрсетуге де мүмкіндік береді.
Материалды қайталауда әр деңгейдегі тапсырмаларды еркін таңдау әдістемесі кеңінен қолданылады.
Ӛзіндік жұмыс, есептер шығару, зертханалық және сарамандық жұмыс
тапсырмалары үшін дайындалатын дидактикалық материалдардың деңгейлік нұсқасын бӛлуге болады.
Бірінші /С/ нҧсқасы оқытудың міндетті нәтижесіне сәйкес.
Екінші /В/ нҧсқасы оқулықтан қосымша есептер мен жаттығулардың енгізілуін кӛздейді.
Ҥшінші /А/ нҧсқасы қосымша оқу-әдістемелік әдебиеттерден алынған тапсырмалардан тҧрады.
Әр пәндегі оқу бағдарламасын таңдау оқушының ӛзіне ұсынылады. Осылай ортақ базалық білім минимумы қамтамасыз етілуімен қатар әр жеке тұлғаның шығармашылық дамуына да кеңістік ашылады.
Білімді бақылау кезінде деңгейлеу тереңдей түсіп, әрбір оқушының жетістігі есепке жеке алынады.
Пәнішілік деңгейлеу әдістемесінің қағидалары мен мазмұны «толық меңгеру»
әдістемесімен ұқсас. Барлық оқушы білім стандарты деңгейін толық игергеннен кейін ғана жаңа материалға ауысу жүзеге асырылады. Жалпы сыныптық, топтық және жеке жұмыстар арасындағы үйлесушілік базалық стандарт деңгейінде оқушылардың біліміндегі
алшақтықты анықтауға мүмкіндік береді.
Ол үшін келесі сабақ түрлері қолданылады: топтармен жұмыс /столдар бойынша, қатар бойынша/; ой толғау; сұхбаттасу /тұрақты жұптар, динамикалық жұптар/; модульдік оқыту; семниарлық-сынақ жүйесі; сыныптан тыс қосымша жеке сабақтар; жеке кӛмек;
кеңес.
ЖОБАЛАП ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
Бұл жүйенің негізіне Дьюи, Торндайка, Лай сынды американдық ғалымдардың идеялары алынған.
Негізгі идеялар:
- бала ӛзі таңдаған іс-әрекетті жоғарғы қызығушылықпен орындайды;
- іс-әрекет тек оқу пәнінің саласында ғана ұқұрылмайды;
- балады қызығушылықтың пайда болған сәтін қалт жібермеу, соған сүйену;
- шынайы оқыту ешқашанда біржақты болмайды, қосымша берілетін мәліметтер де ӛте маңызды.
- Жобалап оқыту жүйесін қалаушылардың негізгі ұраны: «Барлығы ӛмірден, барлығы ӛмір ҥшін». Сондықтан олар танымдық процестер жүретін қоршаған ортаны бастапқы зертхана ретінде қарастырады. Карл Фрей ӛзінің «Жобалау әдісі»- деген кітабында / «Бельц», Германия,1977ж/жобалау әдісінің 17 айрықша белгілерін атап кӛрсетеді.
Олардың бірнешеуін атап ӛтейік:
- жобаға қатысушылар ӛмірде әйтеуір бір адамның жобалау бастамасын іліп әкетеді, - жобаға қатысушылар оқыту түрі туралы бір-бірімен келіседі,
- жобаға қатысушылар жобалау бастамасын дамыта отырыпғ оны басқалардың назарына алуын қамтамасыз етеді,
- жобаға қатысушылар бір-біріне жұмыс барысытуралы ақпараттар беріп отырады,жобаға қатысушылар пікірталастарға қатысады.
Бұдан жобалау әдісін автор «жоба жасаудағы оқушы мен мұғалім әрекетінің жүйесі»- деп қарастыратыны байқалады Әйтсе де, бұл жобалап оқыту технологиясына берілген біршама кеңейтілген түсінік.
Қазіргі кезеңде жобалап оқытудың негізі қаланғандығы туралы айтуға болады.
Н.Г.Чернилова жобалап оқытуды : «Базалық теориялық білімді меңгеру үшін кешенді оқу жобаларын ақпараттық үзілістермен кезектестіріп орындауға негізделген дамыта оқыту»- деп анықтама берді.
/ «Система проектного обучения-как инструмент развития самостоятельности старшелкассников». Саратов 1997г./ Мұнда автор жобалап оқытуды дамыта оқыту түрі ретінде қарастырады.
Оқыту процесін толығымен жобалап оқытуға кӛшіру мүмкін емес екені мәлім.
Алайда, білім жүйесінің қазіргі даму кезеңіндепедагогикалық практиканы жеке тұлғаға бағытталған оқыту технологиялармен байыта түсу маңызды. Сондықтан,жобалап оқыту технологиясын- жеке тұлғаға дербес бағытталған технологиялардың бірі деп есептеуге болады.
Жобалап оқытуды мақсаты:
Жеткіліксіз білімді әртүрлі ақпарат кӛздерінен оқушылардың ӛз бетінше және ықыласпен оқып үйренуіне;
1. Танымдық және практикалық міндеттерді шешуге алған білімді пайдалануына;
2. Әртүрлі топтарда жұмыс істей отырып коммуникативтік біліктерді игеруге;
3. Зерттеу біліктерін /проблеманы анықтау, ақпарат жинау, бақылау, тәжірибе жүргізу, талдау, жорамал жасау, қорытындылау/ дамытуға;
4. Жүйелі ойлауды дамытуға жағдай жасау болып табылады.
Жобалап оқытудың бастапқы теориялық ҧстанымдары:
- Бастапқы назар- оқушыда, оның шығармашылық қабілетінің дамуына ықпал ету.ъ - Оқыту процесі оқу пәнінің логикасына сай емес, оқушы үшін жеке мәні бар іс-әрекет
логикасына сай құрылады, бұл оның оқуға деген ынтасын арттырады.
- Жоба жасаудағы жеке жұмыс қарқыны әр оқушының ӛз даму деңгейіне шығуын қамтамасыз етеді.
- Оқу жобасын кешенді жасау оқушының негізгі физиологиялық және психологиялық қызметтерінің тепе-тең дамуына септігін тигізеді.
- Базалық білімнің терең де саналы меңгерілуі оның әртүрлі жағдайларда әмбебап қолданылуы есебінен қамтамасыз етіледі.
Сонымен жобалап оқытудың негізгі мәні не? Оқу жобасын жасау процесінде
оқушының нақты жағдайларды бастан ӛткізуі процестердің, құбылыстардың мәніне терең бойлауы, жаңа нысандарды жобалауы- технологияның негізгі мәні десе болады.
Ал, мұндай жетістіктерге жету үшін оқытудың ерекше түрі керек. Сондай оқыту түріне - /имитациялық/ еліктеу ойындары жатады.
Ойын- адамның нақты /немесе қиялдағы/ жағдайға еркін ену түрі. Ойынға қатысушылар ойын барысында жеке «менін» жүзеге асырып, ӛз шығармашылығы мен белсенділігіне, ӛз мүмкіндіктеріне кӛз жеткізеді. Ойынға қатысушылардың әрбірі ӛзі қалаған рӛлін таңдайды, оның танымдық әрекеті ӛзіне мағыналы әрекеттер құрылымында жүзеге асырылады.
Сондықтан да мектептегі еліктеу ойындары- жеке тұлғаға бағытталған оқытудың негізін қалайды- деп айтуға болады.
Ойынның негізгі қызметтері:
1. Психологиялық, қобалжауды басып, кӛңіл- күйдің кӛтерілуіне әсер етеді;
2. Психотерапивтік, баланың ӛзіне және басқаларға деген қарым-қатынасын ӛзгертуге кӛмектесе отырып, қатынас тәсілін ӛзгертеді, психикалық кӛңіл-күйді реттейді.
3. Психологиялық, ойлауды рационалды қалыптан шығарып, нақты жағдайды түрлендіре түсетін фантазияға ауыстыруға мүмкінждік береді. Ойын кезінде бала дамуы үшін қажетті қауіпсіз жағдайда ӛзін ыңғайлы әрі психологиялық еркіндікте ұстайды.
Оқушы мен мҧғалімнің іс-әрекетінің жҥйесі
Оқушы мен мұғалімнің іс-әрекеттер жүйесін анықтамас бұрын жобаны құру кезеңдерін анықтап алған дұрыс.
Қазіргі кезде жобаны мынандай кезеңдерден құру кеңінен орын алған: жобалық тапсырманы дайындау, жобаны ӛзін құру; нәтижелерді шығару; қоғамдық /презентация/
таныстыру; рефлексия.
Кезеңдер Мҧғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті 1. Жобалық
тапсырманы қҧрастыру.
1.1. Жобаның тақырыбын таңдау.
Мҧғалім тақырыпты таңдап, оларды
оқушыларға ҧсынады.
Оқушылар талқылып, ьтақырып бойынша бір шешім қабылдайды.
/2 нҧсқа/ Мҧғалім оқушыларға
тақырыпты бірге таңдауға ҧсынады.
Оқушылар тобы мҧғаліммен тақырып таңдап, оны сыныптың талқысына ҧсынады.
/3 нҧсқа/ Мҧғалім оқушылар
ҧсынған тақырыптарды талдауға қатысады.
Оқушылар тақырыпты жеке таңдап, оны талдау ҥшін сыныпқа ҧсынады 1.2.Жоба тақырыбының
тақырыпшаларын таңдау.
Мҧғалім тақырыпты алдын-ала
тақырыпшаларға бӛледі де, оларды таңдаулы оқушыларға ҧсынады.
Әрбір оқушы ӛзіне тақырыпша таңдайды немес жаңа тақырыпша ҧсынады
Мҧғалім оқушылармен бірге тақырыпшаларды талдауға қатысады.
Оқушылар
тақырыпшыларды талдауға белсенді тҥрде қатысып, тақырыпшылар ҧсынады. Олардың бірін ӛздері таңдап алады, яғкни ӛзіне роль таңдайды.
1.3.Шығармашылық топтарды қҧру.
Нақты тақырыпшлар мен іс-әрекет тҥрін таңдаған оқушыларды біріктіру ҥшін мҧғалім
ҧйымдастыру жҧмысын жҥргізеді
Оқушылар ӛздері таңдаған рольдерге сәйкес кіші командаларға топтасады.
1.4.Зерттеу жҧмысына материалдар дайындау:
жауап берілуі тиіс сҧрақтарды
тҧжырымдау,командаларға тапсырмалар, қажетті әдебиеттерді таңдау.
Егер жоба кӛлемдірек болса, зерттеу
жҧмысының
тапсырмалары сҧрақтар мен қажетті әдебиеттерді алдын-ала дайындайды.
Кейбір жоғарғы сынып оқушылары
тапсырмаларды
дайындауға кӛмектеседі.
Жауап берілуі тиіс сҧрақтар командаларда қҧрастырылып, сыныпта талқыланады.
1.5. Жобалау іс-әрекетінің қорытындысын шығару, жариялау тҥрін анықтау.
Мҧғалім талдау
жҧмысына қатысады.
Оқушылар зерттеу нәтижесін қандай тҥрде кӛрсететін алдымен топтарда, содан соң сыныпта
талқылайды./бейнефильм, альбом, әдебимҥшайра.
т.с.с./
2.Жобаны қҧрастыру. Мҧғалім оқушылар жҧмысын ҥйлестірдеі, кеңестер береді, олардың іс-әрекетін кӛтермелеп отырады.
Оқушылар іздеу, таны жҧмыстарын жҥзеге асырады.
3.Нәтижелерді шығару Мҧғалім оқушылар жҧмысын ҥйлестіреді, кеңестер береді, олардың іс-әрекетін кӛтермелеп отырады.
Оқушылар іздеу, тану жҧмыстарын жҥзеге асырады.
4.Таныстыру /Презентация/
Мҧғалім экспертизалық жҧмысты ҧйымдастырды.
/Мысалы, эксперт ретінде жоғарғы сынып
оқушыларын, ата-
Ӛздерінің жҧмыс
нәтижелероін баяндайды.
