Б. Жылқыбекұлы
ф.ғ.к., доцент Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ “ҮЛКЕН” СӨЗІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
In this paper the author is observing the inappropriate way of using the word “huge”during the speech. Furthermore he shows examples of incorrect use of word, which causes the bad influence to the language.
Қазіргі қазақ тілінде тұрмыста қолданып жүрген қарапайым сөздердің кейбір жерлерле орынсыз қолданылуы көп кездесіп отыр. Мысалы, “үлкен” сөзі бүгінгі ақпарат құралдары мен басылымдарда және күнделікті тұрмыста өз орнын таппай, өгейсіп бара жатқан айдын анық. Мысалы: “үлкен табысқа жетті”, “үлкен еңбек сіңірді”, “үлкен сахнада өнер көрсетті”, “үлкен медаль алып қайтты”, “үлкен әсер етті”, “үлкен жазушы”,
“үлкен шара қолданды”, “үлкен пікірталас”, “үлкен сын айтты”, “үлкен сезім”, “үлкен рахмет” деген сөз тіркестеріндегі “үлкен” сөзі берілген тіркестерде өз орнын тауып тұрған жоқ. Бұл сөз тіркестерін атам қазақ “зор табысқа жетті”, “елеулі еңбек сіңірді”, “көрнекті немесе абыройлы сахнада өнер көрсетті”, “алтын немесе күміс медаль алып қайтты”,
“терең әсер етті”, “көрнекті немесе әйгілі жазушы”, “қатаң шара қолданды”, “даулы пікірталас”, “өткір сын айтты”, “пәк сезім немесе нәзік сезім”, “көп рақмет” деп, сөздердің өзара қиылысу қисынына негізделе отырып, қолданбаушы ма еді?! Тіпті, көркем әдебиеттерде “үлкен махаббат пен үлкен жетістік үлкен тәуекелді қажет етеді” деген сөйлемдегі “үлкен” сөзінің өз қисынын таппай, арт-артынан үш рет қолданылуын кездестіруге болады.
Біз сөз етіп отырған “үлкен” сөзі түрлі ақпарат құралдары мен басылым беттерінде осы қарқынмен қолданыла беретін болса, сөздік қорға ерекше бай, шұрайлы тіліміз енді бір аз жыл өткен соң, табиғи түрде солғын тартып, құлази бастайтындығы ақиқат.
Сондықтан бұл мәселеге ең алдымен бұқаралық ақпарат құралдарында жұмыс істеп жүрген редакторларымыз бен журналистеріміздің ерекше көңіл бөлуі қажет.
З. Күзекова ф.ғ.д., профессор Назарбаев Университеті TEACHING PROFESSIONAL KAZAKH LANGUAGE IN KAZAKHSTAN
Мақалада кәсіби қазақ тіліне қатысты бірқатар мәселелер талданады: Кәсіби бағытты меңгерту дегеніміз – ғылыми стильді меңгеру болып табылады. Ғылыми стиль тілі –студент үшін таңдаған мамандығын алудың құралы, сондықтан тілдік емес жоғары оқу орнындағы қазақ тілінен сабақ беретін оқытушы сабағында кәсіби бағыттылық айқын байқалуы қажет. Сондай-ақ қазақ тілі пәнінің оқытушысы маман оқытушыны алмастырмауы тиіс. Оның міндетіне экономиканы, химияны, физиканы т.б. ғылыми пән ретінде оқыту кірмейді, оның міндеті осы мамандықтың тілін оқыту болып табылады.
Kazkah language is the state language; however, because of lack of professional Kazakh language knowledge among different professional areas, it is necessary to teach professional Kazakh language in non-linguistic universities and institutions. This requires us that the knowledge of the Kazakh Language is becoming an integral component of any trade and professions. In order to integrate Kazakh language teaching in different occupations, we have written the first practical textbooks in teaching the professional Kazakh Language. We think Kazakh Language shall be the tool that improves not only the levels and quality of teaching but also students’ erudition in their chosen occupations. Teaching professional Kazakh language for different occupations should be done in the following way : work with Unit materials, reading material that improves spoken language, learning professional vocabulary, writing textbooks that improve students’ understanding of grammar and vocabulary. The issues of creating professionally oriented language teaching model at non-linguistic educational institutions have become multidimensional, since the main aim of teaching Kazakh language at non-linguistic universities is to form students’ communicative, linguistic, cultural, social, methodical, professional competence.
This model requires development of its scientific base, organizational ways, teaching aims, methods and teaching aids, content, and teaching material. Summarizing our experience in this sphere, we suggest the following components to form the structure of teaching professionally oriented Kazakh Language:
1. Aim – identify aims and responsibilities in teaching Kazakh language at non-linguistic educational institutions;
2. Motivation – mastering of the Kazakh language and its practical use;
3. Content – to select the content of the learning materials;
4.Process – choose the teaching form, teaching methods;
5. Monitoring (control) – evaluation;
In accordance with state educational standard, non-linguistic university students must be able to perform their communicative duties in Kazakh language: in learning area (lecture, seminar, practical lessons, consultation, tests, examination, and library); in educational scientific and professional area (scientific research council, scientific practical seminars, conferences, discussion of course work, thesis).
Қ.Қадашева п.ғ.д., профессор Тұран-Астана университеті
Ұ.Асанова п.ғ.к., Л.Гумилев ат. ЕҰУ
С.Омарова ф.ғ.к., доцент, Тұран-Астана университеті ҚАЗАҚ ТІЛІН ЕКІНШІ ТІЛ РЕТІНДЕ ОҚЫТУ ҮРДІСІНДЕГІ АҚПАРАТТЫҚ-
КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ (БАҚ МАТЕРИАЛДАРЫ) ТИІМДІЛІГІ
The issues of Information and Communication Technology in teaching Kazakh as a second language that contribute to preserve the learning information, to form the skills and habits of communication, the ability to express own opinion on different themes are submitted in the paper. The material used in writing the tutorial is chosen according to general program approved by the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan and according to the topics of B1-B2 levels.
Еліміз тәуелсіздігін алғаннан бері қоғамның түрлі салаларында белсенді қолданысқа ие болып отырған ақпараттық-коммуникациялық технология бүгінде білім беру саласына да енгізіліп отыр. Бұл үрдіс қазіргі заманғы жаңаша ойлайтын жастарға үлкен ықпалын тигізуде.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияны тіл үйрету үрдісінде ұтымды қолдану тілдік тұлғаның санасына үлкен әсер етіп, оның ақпаратты қабылдау мүмкіндігін арттыруға, тіл үйренуге деген қызығушылығын оятуға септігін тигізеді.
Тіл үйренушілерге еліміздің орталық басылымдарынан алынған ақпаратты (мультимедиалық, анимациялық, аудио және бейне) экран арқылы таныстыру – ақпараттық-коммуникациялық технологияның тиімді тәсілдерінің бірі.
Қазақ тілін екінші тіл ретінде оқыту үдерісіндегі «Тілді үйретудің диалогтік технологиясын» педагогикалық процесте пайдалану тіл үйренушілердің оқу ақпаратын есінде ұзақ сақтауға және оны меңгеруге, сондай-ақ білім, дағды, білігін қалыптастыруға, ең бастысы саяси, әлеуметтік-мәдени, әлеуметтік-экономикалық тақырыптарға қатысты сұрақтарды талқылауға және пікір алмасуға мүмкіндік береді.
Бұқаралық ақпарат құралдары материалдары – тіл үйренушінің тілдік және ауызша сөйлеу дағдысын белсендіретін басылым. Оқыту пәнінің мақсаты – қазіргі заманғы БАҚ материалдарын (газет-журнал бетінде жарияланған, теледидардың ұлттық арналарында берілетін ақпараттық жаңалықтар) қолдану арқылы тіл үйрету.
Газет-журнал, телехабарлар – өмірдің негізгі бұлжымас қоғамдық тармағы. Олай болса, БАҚ ақпарт жеткізудің мол қайнар көзі ретінде тіл үйренушінің қатысымдық және елтанымдық құзіретін қалыптастыратын тілді оқыту мазмұнының бір бөлігі болмақ.
Мақала авторлары Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2014 жылғы Жалпы білім беру пәндері бойынша пәндердің типтік оқу бағдарламалары негізінде бекітілген «Қазақ тілі» типтік оқу бағдарламасына сәйкес ЖОО студенттеріне арналған оқу құралын жазды. Оқу құралын жазудағы басты мақсат – іріктелген мәтіндер негізінде саяси-қоғамдық, тұрмыстық-мәдени аяда жылдам қарым-қатынасқа түсуге қажетті дағды мен білікті қалыптастыруда инновациялық технологияның тәжірибеден алынған оңтайлы шешімдерін көрсету.
Оқу құралы мазмұнын құрайтын материалдар – Қазақстанның басылымдарында жарияланған газет жанрлары, яғни сұхбаттар, мақалалар, тілші шолулары («Қазақ тілі»
типтік оқу бағдарламасына сәйкес берілген В1 – В2деңгейлер тақырыптары бойынша) мен ұлттық телеарналардағы хабарлар, теледидар репортаждары мен сұхбаттар, түрлі айдарлармен берілетін қысқа интервьюлер.
Тілді оқыту материалдары – оқу кешенінің құрамына енген «Қазақстанның ұлттық телеарналарының ақпараттық хабарлары» (заманауи 30 түпнұсқалық бейнекөрініс) мен
«Қазақстанның орталық басылымдар материалдары» оқу құралдары.
Бұқаралық ақпарат құралдары материалдарын, отандық телеарналарда берілетін ақпараттық хабарлар және анимациялық фильмдерді базалық деңгейде (типтік бағдарламаға сай) меңгертудегі басты мәселе – олардың тілі мен жанрының әртүрлілігі.
Тіл үйренушінің ауызша сөйлеу дағдысын белсендіретін ресми жарияланған түпнұсқалық мақалалар мен ақпараттық хабарларды оқу, сондай-ақ ақпаратты қабылдай отырып, сөздік қорын байыту – ауызша сөйлеуге дайындаудың алғы шарты болмақ.
Оқу құралы мазмұнын құрайтын мұндай тапсырмаларды түрлі жанрдағы ақпараттық құралдар мәтінін түсіну және қабылдау арқылы тілді үйретудің негізгі әдістемелік өрнектер бірлігі деп айтуға болады.
Оразалиева Э. Н.
ф.ғ.д., профессор Назарбаев Университеті PROFESSIONAL DIRECTION IN THE KAZAKH LANGUAGE LEARNING SYSTEM Кәсіби қазақ тілін оқытуды Қазақстан Республикасында бекітілген стандарт пен типтік бағдарламаға сәйкес модельдеу, оның негізгі компоненттерін сипаттау және шетелдік тәжірибелерді жергілікті сұраныс деңгейіне бейімдей отырып, қолдану бүгінгі күні білім берудің өзекті бағыттарын құрайды. Кәсіби қазақ тілін оқыту барысында назарды тек кәсіби лексикаға аудару жеткіліксіз, себебі кез келген мамандық иесі кәсіби біліктілікті тілдік қатынас негізінде дамыту, академиялық ізденіс дағдыларын тіл арқылы қалыптастыру мақсаттарын көздейді. Бүгінгі күні кәсіби білім беру мен кәсіби тілдік құзыретті қалыптастыру шарттарын ажырата білу аса маңызды.
The actuality of the title is the unification and introduction into the scientific and methodological turnover of the concept of professional Kazakh language as an independent linguistic and pedagogical direction with its teaching methods and technologies. The political, socio-economic and cultural changes, including in the field of education have changed the role of the Kazakh language in Kazakhstani society. Since independence, acquiring the status of a state language of the discipline it has become a basic (or mandatory) element of a modern education system. It should be noted over the years it has been done by scientists of the Kazakh language teachers. Modern reality requires specialist training as a subject of a professional sphere, the competitive labor market in Kazakhstan.
A mandatory condition for the formation of this quality is the possession of a professional Kazakh language. The components of a professionally oriented education should become a point of support of language competence. Studying the world experience, there is a need for an analysis of language education at the intersection of a linguistic, pedagogical and andragogic model. In this context, we examine the experience of teaching the language of the material, taking into account the following principles: a participatory and self-education, organizing and updating the results and selectivity and consumption. Particular attention should focus on the acquiring of skills of professional competence through the prism of language communication, verbal skills, and result-oriented presentation. As an example the process of teaching the Kazakh language (KL) for students of Nazarbayev University will be considered. The Professional- oriented training is based on the reading of the literature on the specialty, the study of professional vocabulary and terminology, and to communicate in a professional field.
Professionally-oriented approach towards learning KL supposed the formation of students' ability to communicate in specific professional, business and scientific spheres and situations, taking into account the peculiarities of professional thinking, the organization of motivational and incentive and orienting-research activities.
Б.Б.Жахина п.ғ.д., профессор Ш.Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
КОНСТРУКТИВТІ ТЕОРИЯЛЫҚ ОҚЫТУДЫҢ МӘНІ
In summary describes about the importance of constructive theoretical training in the formation of an independent research and thinking of the student based on theoretical problems of literary language.
Әдеби тілге қатысты зерттеу еңбектердің бәрінде оның мәнін айқындап, өзіндік белгілерін саралап, тарихына қатысты негізгі мәселелердің басын ашып, ғылыми тұжырым жасау үшін әдеби тілдің өзін, оның өзіндік белгілерін анықтап алу қажет делінеді. Себебі әр кезеңдегі әдеби тілдің қалыптасып дамуы, тілдік заңдылықтарының нормалану процесі, әлеуметтік қызметі қандай? Оны танытатын үлгілердің мазмұндық сипаты қандай? деген сауалдардың жауабы әдеби тілдің анықтамасымен тікелей байланысты. Әдеби тіл деген ұғымды әр түрлі түсінудің салдарынан зерттеулерде оған қатысты проблемалық мәселелер әрқалайша баяндалып жүр.
Ал оның теориялық негізін айқындауда конструктивті теориялық оқытудың мәні зор. Конструктивті теориялық оқыту әлемдік деңгейдегі оқыту әдістерінің қатарына кіреді. Бұл теория білім алушының өзіндік ойлауын дамыту, қалыптасқан білімдерінің жаңа дерек көздерінен алған білімдерімен өзара әрекеттесуі жағдайында жүзеге асады деген тұжырымға негізделеді.
Дайын білім беруге негізделген әдіс – студенттің қабылдаған өзге білімдерімен сіңісе алмайды, содан механикалық есте сақтау, үстірт білім алу орын алады.
Конструктивті теориялық оқытуға негізделген метод студенттің әрі оқытушының білім- білігін дамытуға ықпал ететін міндеттерге сай ұйымдастырылады. Мұндай міндеттер студенттің нақты тақырып бойынша білімдерін өз деңгейінде көрсетіп, кейбір теориялық көзқарастар бойынша ойларын білдіре алатындай, өз пікірлерін нақтылап, жаңа ұғым- түсініктерін байытуға сай құрылады.
Конструктивті теориялық оқыту – сындарлы оқыту деп те аталады. Ол студенттің ғана емес, оқытушының да көзқарасын, нақты тақырыпқа қатысты басқа да ғылыми көзқарастарды қамтиды.
Конструктивті теориялық оқыту – метатануға негізделеді. Метатану – өздігінен білім алуға үйрететін тәсіл. D. Schunk, B. Zimmerman білім алушының өз ізденісін қалыптастыруға үйрететін тәсіл екендігін айтады.
Оқытушы оқыту үдерісін студент бағдарламаның мазмұнын игеріп қана қоймай, оқуға деген өз қабілетін дамыта алатындай сипатта әзірлей алса, бұл өздігінен оқуға мүмкіндік береді. Мәселен, әдеби тілдің анықтамасына қатысты ғылыми көзқарастарды мазмұнына қарай топтай алуға, әдеби тілді жазумен байланыстыратын ғалымдардың көзқарастарына қарсы нақты терориялық дәйектемелер негізінде өзіндік уәждерін айтуға үйретуге болады.
Метатанудың потенциялдық негізі студенттің ойлау, іздену, өздігінен оқу, қабылдаған білімін өзгерту қабілетін дамытудан тұрады.
Метатану әдістерін игерген студенттер оқыту мен оқудың жағдайында оқытушымен тең әрекеттеседі. J.H.Flavell, осыған орай, метатанудың өзін ізденуші деп білу, мақсат, тапсырмаларды түсіну, тапсырманы орындауға қажетті стратегияларды таңдай алу сияқты құрылымын көрсетеді.
Иманбердиева С.Қ.
ф.ғ.д., профессор Алматы менеджмент университеті КЕЙС ӘДІСІ АРҚЫЛЫ ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ
This article describes the case study method in effective teaching Kazakh language. Alongside with the case study implementation was done the analysis of the Zhambyl Zhabaiyevs poems. The case study can be effectively used in teaching the course relating to the Kazakh national traditions.
Педагогикалық үдерісте кездесетін жағдаяттарды әлде туындаған мәселелерді шешудің тиімді технологиясының бірі - кейс әдісі. Кейс әдістердің болмысы келесіде анықталады: шынайы өмірде орын алған проблема көрініс тапқан нақты жағдаят мәтінде беріледі; оқытушы жағдаятты жан-жақты түсіндіреді және сол жағдаят негізіндегі проблеманы шешуде неге көңіл аудару керектігі бойынша нұсқаулық береді; студенттер жағдаятпен жан-жақты танысып, құрылған топта оны талдайды; топта жағдаятта берілген проблеманың шешімін табу жолында әртүрлі идеялар туындайды, топтың әр мүшесі өз ұсыныстарын айтып, оны негіздеуге мүмкіндік алады; топта қабылданған идеялар бүкіл аудиторияға арналған тұсаукесерде көрініс табады, әр топ өз шешімін ұсынып, өз ұстанымы мен дәлелдерін келтіреді; барлық топтың тұсаукесерінен кейін пресс- конференция жүргізіледі, мұнда бірнеше тұсаукесер негізінде жасалған ұсыныс, дәлелдерін ортаға салады.
Оқу үдерісі оқытушы берген және жағдаятты ұғыну үдерісінде дамитын оқу- танымдық проблемалық жағдаяттарға айналады. Мәселен, Жамбыл шығармашылығы бойынша жағдаяттық тапсырмалар беруге болады.
Берілген танымдық сұрақтар негізінде студенттер Жамбыл шығармашылығын жете танып қоймайды, сонымен бірге оның шығармашылығының сол заманға сай кодын анықтайды, әрі өлең жолдарында сипатталған жағдайлардың басқаша өрбіген кезде, заманның басқаша өзгеру мүмкіндігіне шығармашылық болжам жасайды.
Авторлардың пікірінше, кейс әдістердің студенттердің тілдік құзыреттілігін қалыптастыруға негізгі әсерін анықтауға болады. Жамбыл шығармашылығы бойынша жағдаяттық тапсырманы зерттеп, тұжырым жасауға болады. Онда мынадай көрініс қалыптасады:
лингвистикалық: Жамбыл шығармашылығы негізінде теңеулер, мақал-мәтелдер, прецедентті есімдер, фразеологизмдер т.б. тілдік бірліктер игеріледі;
мәдениаралық: өзге ұлт аудиторияларында Жамбыл шығармашылығы арқылы қазақ мәдениетінен хабардар ету, парасаттылық дағдыларын қалыптастыру, тіл иелерінің әлеуметтік жүйесімен таныстыру (мәселен, Жамбыл заманындағы кезеңмен қазіргі кезді салыстыру);
дискурстық-стратегиялық: тапсырмаларды талдау барысында жағдаяттың өзгеруіне қарай өз пікірін білдіруі, дискурсқа ену қабілетін қалыптастыру;
ақпараттық: жағдаяттпен танысу барысында танымдық сұрақтарға жауап беру үшін студенттер тілдік, әлеуметтік-кезеңдік, мәдени ақпараттарды қалыптастырады, соның негізінде жағдаяттың басқаша өрбуіне қарай басқа ақпараттармен алмастыруға дағдыланады. Мәселен, бай – жомарт, кедей – сараң болғандағы жағдай;
лингвокәсібилік: осындай жағдаят негізінде таза кәсіби лингвист болмаса да, өз мамандығына сай тілдік бірліктерді орынды қолданып, коммуникацияға түсе алады;
уәждеме және тұлғалық кәсіби сапасы: өзінің ой-пікірінің дұрыс екендігіне материал негізінде уәж келтіре алуы, мәдени ақпараттық негізінде толеранттық қасиеттің
қалыптасуы, жеке дара өзіне ғана тән стиль негізінде жағдаяттағы проблеманы ретке келтіре білуі.
Белсенді оқыту әдістері педагогикада ең негізгі инновациялық бағыттардың біріне айналуы мүмкін. Белсенді оқыту әдістері дегеніміз студенттердің танымдық әрекетін ширататын, шығармашылық және кәсіби ойлау қабілетін туындадатын әдістер жүйесін айтамыз.
Ж.Т.Дәулетбекова п.ғ.д., профессор Абай атындағы
ҚазҰПУ ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ СЕРПІЛІСТЕР ЖАСАУДЫҢ
ТАЛАПТАРЫ МЕН МҮМКІНДІКТЕРІ
In the article the innovative new directions and its opportunities are discussed.
Жаһандану жағдайында ұлттың тәуелсіздігі мен рухани құндылықтарын сақтаудың тетігі – тіл. Тіл адамзаттың табиғи болмысымен бірге жаратылған күрделі құбылыс болғандықтан, әр ұлттың дүниені қабылдау, тану, талдау, бейнелеу көрсеткіші болып саналады. Әр ұлттың өз рухани болмысы, өмір сүру салты, жан дүниесі, тарихы мен тегі тіл арқылы жалғасын табады. Осы қасиеттер тілдің ұлт тағдырындағы орнын айқындайды.
Сондықтан тілді таныту мен меңгертудің заманға сай жетілдірілуі ұлт тағдырының шешілуіне, ұрпақтың рухани салауатты болуына кепілдік береді.
Бәсекелестік өмір салтына енген бүгінгі ғаламдану үдерісінде «Мәңгілік елдің мәңгілік тілін» сақтау мен «Ұлы Далаға» иелік ету мәселесінің шешімі жас буынның өз тіліне деген қатынасына тікелей тәуелді. Сондықтан көптілді меңгерген тұлға қалыптастыруда қазақ тілінің доминанттық рөлін күшейту талабы Қазақстан Республикасының үздіксіз білім беру жүйесінде бұл пәннің оқытылуында инновациялық серпілістер жасауды қажет етіп отыр. Өкінішке орай, қазіргі таңда инновациялық серпіліс жасау ұғымын басқаша түсіну етек алып тұр. Бүгінгі өркениетті елдердің білім саласын дамытудағы басты тенденциясы – инновациялардың енгізілуінің елдегі ұлттық дәстүрлерге және ұлттық негіздерге қарсы келмеуі. Бізге де дәл осы ұстанымды басшылыққа алу қажет. Әсіресе, ұлттық тіл, діл, рух қалыптастыратын гуманитарлық пәндердің білім мазмұнына келгенде аса сақ болу керек. Мәселен, қазақ тілін, әдебиетін, тарихын оқытуды жаһандануға ыңғайлаудан гөрі, керісінше, бұл пәндерді сол жаһанданудың түрлі қауіп-қатерінен сақтайтын рухани-мәдени иммунитетті күшейтетіндей бағытта жетілдірудің жолдарын іздеу – міндет, табу – мұрат.
Өзгермелі дүниенің дүрбелеңін желеу етіп, жыл сайын білім мазмұнын, жүйесін
«жаңарту» әдетке айналып барады. Жыл сайын оқу бағдарламаларын өзгерту, соған сай
«жаңа» оқулықтар жазу білім жүйесінің дамуына оң ықпал етпейді. Керісінше, жүйеден жаңылдырып, түсініксіздікке әкеледі. Ал мұның барлығының зардабын алдымен бала, мұғалім мен мектеп, білім беру жүйесі тартады. Әрине, жаңарту қажет. Бірақ ол бел ортадан киіп кетпей, әбден зерттеліп, зерделеніп барып жүзеге асуы тиіс. Оқу жүйесіне қатысты өзіміздегі ізгі дәстүрлеріміз бен ұлы тұлғаларымыз бекіткен қағидаларды білім берудің жаңа тенденцияларымен, әлемнің сыннан өткен озық тәжірибелерімен ұштастыру ғана алға жылжуымызға мүмкіндік береді. Бұл жерде бізге керегі жалаң декларация тұрғысындағы үгіт-насихат емес, «Мәңгілік елдің» мәңгілік діңін берік ететін жас ұрпақтың бойына өмірлік дағды мен бәсекелестікке бейімділік қабілеттерді дарыту.
Инновациялық серпілістерді ұлттық құндылықтарымыздың ішкі қуатын жандандырып, білім беруді жаңартуға негіз болатын тетіктерін табудан бастау ләзім.
А.Ф. Зейнулина ф.ғ.к., профессор, С.Торайғыров атындағы
Павлодар мемлекеттік университеті ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАН ӘДЕБИЕТІН ОҚЫТУДЫҢ ҰЛТТЫҚ МҮДДЕСІ The given thesis analyses peculiarities for training Kazakh literature under globalization.
Ұлттық тәрбиенің қайнар көзінің бірі – ұлттық мүдде. Ұлттық мүдде дегеніміз – сол ұлттық рухани, әлеуметтік, қоғамдық дамуында шешуші роль атқаратын оның басты белгілері. Бүгінгі күні қазақ халқының мемлекет құрушы ұлт ретіндегі басты мүдделері – тәуелсіздігіміздің нығаюы, жеріміздің тұтастығы, тіліміздің дамуы, дініміздің сақталуы, салт-дәстүріміздің, тіліміздің өркендеуі. Сондықтан осындай ауыр жүк арқалаған ұлттық мүддемізді болашақ жас ұрпақ бойына сіңіру ұстаздар алдындағы абыройлы міндет.
Қазіргі кезде еліміздің білім беру ісінде түбірлі өзгерістер болып жатқаны мәлім.Ал бүгінгі таңда білім ордасының, мұғалімнің ең қасиетті міндеті-рухани бай, жан-жақты дамыған жеке, дарынды тұлғаны қалыптастыру. Рухани байлық ең алдымен әр халықтың ұлттық әдет-салты, мәдениеті, өнері және шыққан түп тамырында жататыны белгілі.Сол ұлттық құндылықтарды бүкіл адамзаттың өз ұрпағын тәрбиелеудегі білім берудегі озық ұстанымдармен байланыстыра отырып, әр баланың қабілетін, талантын ашып, өзіне-өзінің сенімін нығайтып, өзіне жол ашуына түрткі жасауымыз қажет.
Келешекте біздің еліміз басқа тәуелсіз елдермен терезесі тең болып өмір сүруі үшін қазақ балаларын ешкімнен кем қылмай, білім беру кеңістігінде жан-жақты білімді, тәрбиелі етіп шығару үшін ұстаз ұлттық құндылықтарды басшылыққа ала отырып тәрбие жұмысын жүргізген абзал, пәнді де ұлттық құндылық мазмұнымен оқытуымыз керек.Жас ұрпақты ұлттық құндылықтар арқылы тәрбиелеуде халқымыздың сан ғасырлық тәжірибесі бар екені даусыз.Сондықтан сол мол тәжірибені пайдалануға тырысып,ең бірінші жаны таза,рухани биік,адамгершілігі мол,халқына пайдасын тигізетін адам тәрбиелеу – қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімінің міндеті. Пән мұғалімі мынадай ұлттық құндылықтар негізінде тақырыпты игерту қажет:
1. Қазақ халқының салт-дәстүрі 2. Ұлттық тәрбие түрлері
3. Туған жер, Отан, Қазақ Елінің тұрмысы мен мәдениеті 4. Тарихи тұлғалар, әдеби тұлғалар, ел тарихы.
5. Тіл, діл, дін, рух, атамекен хақында.
Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиетін оқыту әдістемесінің дидактикалық негіздерін анықтауда жалпыдидактикалық мына ұстанымдар басшылыққа алынады:
Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиетін оқытудың ғылымилылық ұстанымы;
жүйелілігі және жоспарлылық ұстанымы; оқушылардың саналылығы мен белсенділігі ұстанымы; оқытудың қолжетімділік ұстанымы; пәнаралық байланысы ұстанымы; көрнекілілігі мен инновациялылығы және тәрбиелік ұстанымы.Қазақ әдебиетінің барлық жанр бойынша берілетін білім мазмұнын анықтау және оны оқыту әдістемесі бойынша алда тұрған міндеті ретінде әдебиетте таңбаланған қазақтық әлеуметтік мәдени кодтарды меңгерту; әдеби шығармаларды талдаудың жаңа ұғымдық аппараттарын қалыптастыру.
Т.Ермекова ф.ғ.д., професор м.а.
ҚызМемПУ МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДІ ҮЙРЕТУДЕГІ КОММУНИКАТИВТІК ӘДІС ПЕН
ДІТТЕМНІҢ МАҢЫЗЫ
In this article is identified and analyzed the problems of studying the state language and also is defined the role of communicative methods and strategies in language learning.
Тілдің негізгі функциясы коммуникативтік функция екенін ескерсек, тілді үйренушілер үшін ең оңтайлы әдіс – коммуникативтілік әдіс екендігі даусыз.
Шындығында, тіл қарым-қатынас жасау барысында өміршеңдік сипатқа ие болады.
Қарым-қатынас жасау барысында қолданылған тіл ғана дамиды. Сол дамудың нәтижесінде ғасырлар бойы өмір сүреді. Ал коммуникацияға түспеген тіл біртіндеп өлі тілдер қатарынан орын алады.
Біздің ойымызша, үйренушілердің коммуникативтік қажеттілігі дегеніміз – тілді үйрену барысында қоғам сұранысына сай олардың алдына қоятын практикалық міндеттері мен мақсаттары, яғни тілді үйрену барысында байқалатын коммуникация кезіндегі зәрулік. Демек, тіл үйренушінің коммуникативтік қажеттілігі – бұл олардың тілді шынайы қолдануда білім, білік, дағдыны қалыптастыру барысындағы белсенділіктерінің ішкі қозғаушы күші. Үйренушінің коммуникативтік қажеттілігіне сай таңдалынып алынған оқу материалдары міндетті түрде олардың оқуға деген ынтасын қозғап, қызығушылығын туғызуы керек, мұның өзі оқу барысында кездесетін қиындықтарға төзе білуге дайын болуына көмектеседі. Бұл тілді үйрену үдерісінде маңызды жетістікке жетуге көмегін тигізеді. Сондықтан тіл үйрену мәселесі, алдымен лексикалық қордың болуын қажет етеді.
Тіл үйренудің бастапқы деңгейінде қазақ тілінің бай лексикалық қорын түгел жаттап шығу мүмкін емес. Сондықтан оны тіл үйренушінің коммуникативтік қажеттігіне қарай іріктей білу қажет. Ол сөздер күнделікті қажеттілікке сай қолданылатын тұрмыстық лексика және қызмет бабында қолданылатын кәсіби лексиканы қамтиды. Сондықтан тіл үйренушінің сөздігі әдеттегі екі тілдік сөздіктен гөрі тақырыптық лексемалар мен жағдаяттық сөйлесімдерді қамтығаны жөн.
Осы уақытқа дейін жарық көрген оқулықтармен мемлекеттік тілде еркін сөйлеп шығуға қол жеткізе алмауымыздың себебі неде? Әрине, мемлекеттік тілде еркін сөйлеп шығуға қол жеткізу – көп аспектілі жұмыс. Қоғам, орта, үйренушінің ынтасы, психологиялық мінез-құлқы, үйретушінің шеберлігі, педагогикалық такт т.т сияқты мәселелермен астасып жатқан бұл проблеманың бір ұшығы оқулықтарда жатқаны мәлім.
Оқулық жазу оңай шаруа емес, бірақ бір оқулықты жазушы автордың не авторлар ұжымының тұжырымдамасы, ұстанымы айқын болуы қажет. Осы орайда екінші тілді үйрететін оқулықтың басты ұстанымы - коммуникативтілік қажеттілікті қанағаттандыру болуы тиіс. Өйткені қай жастағы адам болмасын екінші тілді коммуникация үдерісіне қатысу үшін үйренеді.
Енгілік Жұматаева п.ғ.д.,, профессор, МАМПО академигі С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫНДА СТУДЕНТТЕРДІҢ КРЕАТИВТІ ОЙЛАУ ОНЕРІН
ӨРКЕНДЕТУ
Автор бұл баяндамасында жоғары оқу орнында студенттердің креативті ойлау жүйесін жоғары денгейде жеткізудің амалдарын қарастырады. Қазақстан Республикасында жоғары білім ерекше орын алып, мемлекет қызметінің барлық жақтарына ықпал еткеніне біздер куәміз. Рухани өндірістің аса маңызды бұл саласы қоғамның қызмет етуінің ителлектуалдық және экономикалық базасын құрайды.
In this report, the author looks at the development of creative thinking among students at the level of higher education. Changes in the system of education are caused by new demands from the modern society. In modern conditions, it is necessary to talk about the existence of 3
interrelated paradigms: algorithmic, empirical and stochastic. The lines of modern educational system development are humanization, humanitarization, standardization, computerization, informatization, individualization, variability, multi-level system and continuity of education.
Creative teaching style of the teacher is formed in the following way: the teacher creates problem situations to make the students interested in the subject or a specific topic with the goal of developing the students’ thinking; the teacher uses non-standard forms for problem solving; the teacher develops students’ ability to make conclusions. While holding creative lessons, the teacher must pay attention to the following elements: the relations with the audience; the usage of the interactive teaching means; individualization; assistance in the development of the students’ independent thinking; the use of the rating system for knowledge evaluation, and the module technology for content structuring. The system of higher education in Kazakhstan has been taking a special place within last years and has an influence on the development of state service in all spheres of national economy. The most important part of a cultural sphere is building the intellectual and economical bases. Higher education is one of the spheres responsible for preserving the culture and transferring it to future generations.
Г. Омарбекова ф.ғ.к., ассоц.профессор Назарбаев Университеті
PROCESSES OF GLOBALIZATION AND GLOKALIZATION IN KAZAKH LANGUAGE TEACHING
Қазіргі тілді меңгерушілер, жаһандану контекстімен және соған сай тілді оқыту мәселелерімен (қазақ тілін екінші тіл ретінде оқытуда) бетпе-бет келуде, себебі қазақ тілі де тыс қала алмай, жаһандық тіл экологиясын бастан кешіріп отырған тілдердің бірі. Тілді оқытуда «Мазмұнға негізделген оқыту» әдістемесі арқылы студенттерді жан-жақты ақпараттармен қаруландыра отырып, олардың экологиялық сауаттылығын арттыруға болады. Тіл мен мазмұнды үйлестіретін, сондай-ақ ғылыми және практикалық дағдыларын жетілдіруге бағытталған бұл тәсіл оқушылардың бағдарламалар аралық және арнайы білім кеңістіктерін кеңейтеді.
For all the world's languages, including Kazakh, one of the main characteristics of modern existence is a fact of the powerful cultural and linguistic contact with the English language, which has acquired the status of a "global" language. Nowadays, in the foreign theory of globalization of the English language, a number of concepts and terms have been created that are not so widely used in local linguistics. One of them is the concept of "glocalization".
Glocalization evidences that we live in a small world, and what happens in one region affects other regions.
The term "glocalization" used to describe the linguistic phenomena that occur because of the divergent and dialectically contradictory, centrifugal and centripetal tendencies in the interaction of the English language with other languages, their convergence and divergence, the global spread of the English language and its creolization. According to its definition, a "glocal"
English is global, but it is rooted in the local context of new users. It has an international status, but it expresses a local "identity" of the local cultures at the same time. Regional differences in the language arise primarily because of the cultural differences as each nation aims to express the characteristics of their culture and wants to tell the world about them.
Today’s language learners are confronted with the context of globalization and the questions of language instruction (specifically Kazakh language as a second language teaching) as they refer to the state of the local languages, the impact of global English on the Kazakh language and the ecology of a language. In order to address these issues, practicing a Content-Based Instruction (CBI) for language learning by language instructors helps them to raise students’
awareness and to develop students’ ecological literacy while achieving proficiency in the target language. The matching of the language and the content also broadens the students’ cross- curricular awareness and specific knowledge aimed at improving academic and practical skills.
As a result, content and language integration is a valuable resource, which is becoming the established norm in language instruction.
М. Құсайынова т.ғ.к., ассоц. профессор Назарбаев университеті ҚАЗАҚ ТАРИХИ ЖЫРЛАРЫНДАҒЫ АЗАТТЫҚ ИДЕЯ
Historic poems are one of the most important heritage information of Kazakh national literature.
Historic poems feature real historic actors and events, such as civil wars with Mongols. This unique type of literature can create strong moral basis for the independent Kazakhstan.
Қазақ халқының рухани асыл қазыналарының бірі – тарихи жырлары. Олар қазақ ауыз әдебиетінің ғасырлар қойнауынан үзілмей дамып келе жатқан эпикалық дәстүр туындылары қатарына жатады. Эпикалық дастандардан тарихи жырлардың басты ерекшелігі – жыр мазмұнының нақты тарихи оқиғаға негізделуі, ал оның басты кейіпкерлері ретінде тарихта болған тұлғалардың болуы. Тарихи жырларда батырлар жырында кездесетін «отқа салса жанбайтын, суға салса батпайтын» сынды эпикалық сарын, әсіре көркемдеу тәсілі өте сирек кездеседі. Сонымен қатар, тарихи жырлар авторлары көбінесе сол тарихи оқиғаларды көзімен көріп, оның бел ортасында жүрген замандастары. Олар көзімен көрген және бастан кешірген тарихи оқиғаларды уақытымен шебер толғауы талай тарихи жырлардың басты.
Ел жадында ұзақ сақталып, әдебиет өмірінде елеулі із қалдырған тарихи жырлардың көбі ұлт-азаттық қозғалыстармен байланысты. Азаттық идеяны арқау еткен тарихи жырлар арнасы қазақ халқының маңызды кезеңдерімен қабаттаса дамып отырды.
Тарихи жырларда ел қорғау идеясының терең қойылуы, одан кейінгі отаршылдық езгі тұсындағы тәуеліздікті аңсау мен сол жолдағы күрес көптеген тарихи жырлардың өзегіне айналды. Жырлар халықтық қозғалыстардың шығу тарихын, процесін, күрес барысында белсенділік танытқан ерлерінің есімін жырлап, сақтап бізге жеткізді.
Жоңғар басқыншылығына қарсы қол бастаған Абылай хан мен оның сарбаздары Қабанбай, Бөгенбай, Жәнібек, Ресей отаршылдығына қарсы бас көтерген Исатай мен Махамбет, Кенесары мен Наурызбай, Сырым, Бекет пен Есет, Жанқожа, тағы басқа батырлардың өмірі мен күресі елге өнеге болып, тарихи жырлардың жаңа легін туғызды.
Бұл жырлар қазақтың тарихи әдебиетінің, батырлық жырының дәстүрін жалғастырып, ел санасын жаңа деректермен байытты. Жырларда сол бір оқиғалардың өткен мезгілі, ұрыс болған жерлері, қатысқан адамдары туралы деректер мол кезедеседі.
Сонымен бірге, шығармаға тән тарихи шындықты көтере бейнелеу, халық қаһармандарының тұлғасын бұрыңғының батырларына ұқсата өсіре суреттеу де орын алады. Тарихи жырлар өзінің эпостық сипатымен де жаңа нышандарға ие болып, мазмұны терең көркем толғау, оқыс оқиғалы дастандар, романтикалық және эпикалық поэмалар да осы кезеңнің қосқан үлестері.
Қазіргі қазақ елінің тәуелсіздігі ғасырлар бойында ата-бабаларымыздың ұрпақтан ұрпаққа ауызша тарихи дәстүр туындыларымен жырлап елген азаттық идеясының жеңісі болып табылады. Осы баға жетпес рухани құндылықтарымыздың қадір-қасиетін түсініп, бағалай білсек тәуелсіздік тұғырының тамыры нық болары анық.
Zeinep Zhumatayeva PhD, assistant professor
Nazarbayev University
CULTURAL LINGUISTICS IS THE EFFECTIVE METHOD OF TEACHING THE LANGUAGE AND CULTURE OF THE COUNTRY
Лингвомәдениеттанудың даму барысы тілді оқыту әдістемесіне де өзінің игі ықпалын тигізе бастады. Сондықтан лексика-грамматикалық оқу материалын, мәтіндерді оқыту барысында олардың мазмұнындағы «мәдени компонентті» тану, таныту мәселесі өзекті болып отыр. Сөздің мәдени компонентін таныта отырып оқыту қазақ тілін сапалы меңгертудің маңызды шартының бірі болып табылады.
The subject of modern cultural linguistics is the study of the cultural semantics of linguistic signs, which is formed during the interaction of two different codes of language and culture. Therefore, linguistic signs are capable of performing the function of the "language" of the culture, which is reflected in the ability of language to display the cultural-national mentality of its carriers. In this regard, one can speak of "cultural barriers" that can occur even when subject to all the rules of language. Cultural barriers associated with differences in rates of verbal behaviour, and even with different values, which put the participants in the dialogue, it would seem, the same words, with inadequate background knowledge, etc. However, we do not focus on the "butt" nature of the new science, because it is not a simple "addition" feature of two contacting sciences, namely the development of a new scientific field, able to overcome the limitations of "rather compartmentalized" examination of the facts and thereby provide a new vision and their explanation.
We always distinguish between those situations in which you can attract language data in order to learn something about the culture, as well as those when we turn to the cultural realities, to understand the facts first. At the turn of the century the place and the weight of culturalogical arguments in modern science of language primarily in cognitive semantics have been changed.
Analysis of language units in the context of culture led to the formulation of a number of new linguistics problems. Cultural linguistics as an independent branch of knowledge should solve its specific problems and thus respond primarily on the number of questions, which in its most general form can be formulated as follows:
- how culture is involved in the formation of linguistic concepts;
- what part of the value of the linguistic sign attached "cultural meanings";
- do speakers and the listeners understand the meaning of these and how they affect on voice strategy;
- whether there is in fact cultural and linguistic competence of a native speaker, on the basis of which are embodied in the texts by native speakers and recognized cultural meanings.
The great Kazakh scientist A.Baitursynov said: “The most powerful reason of retention or loss of the nation is the language”. That’s why, language is not only the means of communication, it is the guarantee of nation’s existence. With the help of language every nation delivers its history, culture, traditions, mentality and outlook from generation to generation.
Ж.Байтелиева ф.ғ.к., ассистент-профессор
Назарбаев Университеті ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДАҒЫ ЭТНОМӘДЕНИ ҰҒЫМДАРДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ In this paper, the discussion centers on the ways of teaching ethnocultural vocabulary and its significance in second language acquisition.
Еліміздегі жоғары оқу орындарында түрлі сала мамандарын даярлауда қазақ тілін оқыту мәселесі маңызды орынға ие болуы тиіс. Өйткені бүгінгі студент – ертеңгі маман.
Олар келешекте елімізде қазақ тілінің әр саладағы білім, ғылымының дамуына тікелей өз үлестерін қосулары керек деп ойлаймыз. Бұл үшін қазақ тілін оқытуда оның сөздік қорында жинақталған этномәдени мұраны деңгей бойынша бейімдеп, оларды студентке ұлттық құндылықтар мен ұлттың тарихи даму кезеңдерін танытатын құрал ретінде қабылдауын ұйымдастыру қажет. Сондай мақсаттағы жұмыстар нәтижесінде студент келешекте мамандығы бойынша қазақ тілінің дамуына өзіндік үлесін қосады деп үміттенеміз. Осыған орай, қазақ тілін оқытуда қазақ тілінің заңдылықтарын және қазақ тілінің ұлттық мәдени лексикасын студенттің ішкі құндылықтар жүйесіне енгізудің тиімді жолдарын қарастыруымыз қажет.
Осы бағыттағы ізденістеріміздің тәжірибесі көрсеткендей, студенттерге қазақ тілінің лексика-фразеологиялық-паремиологиялық байлығын меңгертудің бір жолы – олардың тарихи-мәдени кодына талдау жасау арқылы меңгерту. Мұндай мәліметтер студенттердің тілді үйренуге деген қызығушылығын арттырады, сондай-ақ, қазақ халқы туралы танымдарын кеңейтеді. Мәселен, «ант су ішу, ант беру» тіркесін түсіндіргенде, оның қандай тарихи-мәдени оқиғамен байланысты шыққаны қызығушылықты күшейтеді.
Ант ішті, ант су ішті деген фразеологизмнің ішкі формасы тасаланған, сонда неге бұлай айтылатыны студент үшін белгісіз болуы мүмкін. Бұл фразеологизмдердің прототипі байырғы андаласу рәсімімен байланысты екендігі туралы кеңінен танымдық ақпарат берсек, осы тіркестің тарихи-мәдени коды ашылады. Осылай тіркестің мәнін талдап түсіндіру арқылы ант сөзінің архетипі беру, ішу етістігімен ғана байланысатынын, бүгінгі күні қолданыста жүрген ант қабылдау басқа мәдениеттің көрінісі екендігін түсіндіру арқылы студенттерге тіл байлығын қоғам, тарих, әлеумет ұғымдарымен байланыста меңгерте аламыз. Әрине, мұндай талдауларды тек ортадан жоғары деңгейде қолдануға болады. Осындай экстралингвистикалық факторлар арқылы олар тілдегі тіл мен ұлт менталитетінің, мәдениетінің байланысын түсіну арқылы интеллектуалды тілдік құзырет нормаларын дамытады және жағдаятқа қарай қолдануға мүмкіндік алады. Біздіңше, мұндай тәсілдер студенттерге ұлттық құндылықтарды маңызды ақпарат көзі ретінде бағалауға және кәсіби іскерлікті дамытудың креативті арнасы тұрғысынан қарауына көмектеседі деп ойлаймыз.
Б. Ақбұзауова ф.ғ.к., аға оқытушы Назарбаев университеті ҚОСЫМША МАМАНДЫҚ ҚАТАРЫНА СТУДЕНТТЕРДІҢ КӘСІБИ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ АУДАРМАТАНУ ІСІНІҢ РӨЛІ МЕН
ҚЫЗМЕТІ
The role of the translation deal is considered in this article, which intern helps in the formation of the professional competency of the future specialist
Студенттердің яғни болашақ мамандардың кәсіби біліктілігін арттыруда мамандық саласынан алынатын біліммен бірге сол білімді қолдануға бейімдейтін, жан-жақты маман ретінде қалыптасуына ықпал ететін аударма жұмысының дағдыларын меңгеруі деп тұжырымдауға болады.
Негізінен аудармашының кәсіби құзіреттілігі жайлы зерттеулер мен оқулықтар аударма мамандығында оқитын студенттерге арналып келді. Осы кезеңге дейін аударма пәнін қосымша мамандық немесе біліктілігін қалыптастыратын пән ретінде қарастырған еңбектерді кездестірмедік. Cондықтан бұл пән қосымша мамандық ретінде өтілгенде