ISSN (Print) 2616-678Х ISSN (Online) 2663-1288
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің
ХАБАРШЫСЫ
BULLETIN
of L.N. Gumilyov
Eurasian National University
ВЕСТНИК
Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева
ФИЛОЛОГИЯ сериясы Серия ФИЛОЛОГИЯ
PHILOLOGY Series
№3(128)/2019
1995 жылдан бастап шығады Издается с 1995 года
Founded in 1995
Жылына 4 рет шығады Выходит 4 раза в год Published 4 times a year
Нұр-Сұлтан, 2019 Nur-Sultan, 2019 Нур-Султан, 2019
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. ФИЛОЛОГИЯ сериясы - BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
Бас редакторы Дихан Қамзабекұлы
филология ғылымдарының докторы, ҚР ҰҒА академигі (Қазақстан) Бас редактордың орынбасары Шолпан Жарқынбекова
филология ғылымдарының докторы, проф. (Қазақстан) Редакция алқасы
Аскер оғлы Рамиз Ф.ғ.д., проф. (Әзербайжан) Ақматалиев Абдылдажан Ф.ғ.д., проф. (Қырғызстан) Бахтикиреева Улданай Ф.ғ.д., проф. (Ресей) Беженару Людмила Ф.ғ.д., проф. (Румыния) Бейсембаева Жанаргүл Ф.ғ.к. (Қазақстан) Біжкенова Айгүл Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Жақыпов Жантас Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Журавлева Евгения Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Жаң Динжиң PhD, проф. (Қытай)
Ескеева Мағрипа Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Ержласун Гүлжанат PhD, ассоц. проф. (Түркия) Қасқабасов Сейіт Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Негимов Серік Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Нұрғали Қадиша Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Нуриева Фануза Ф.ғ.д., проф. (РФ, Татарстан)
Райхл Карл Ф.ғ.д., проф. (Германия)
Рахманов Носимхан Ф.ғ.д., проф. (Өзбекстан) Риверс Уильям Патрик PhD, проф. (АҚШ) Сәтенова Серікгүл Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Султанов Казбек Ф.ғ.д., проф. (Ресей) Тәжібаева Сәуле Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Хисамитдинова Фирдаус Ф.ғ.д., проф. (РФ, Башқұртстан) Чернявская Валерия Ф.ғ.д., проф. (Ресей)
Шәріп Амантай Ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Шәріпова Гүлбану Ф.ғ.к., доцент м.а. (Қазақстан)
Экиджи Метин PhD, проф. (Түркия)
Янковский Генрих PhD, проф. (Польша)
Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Қ.Сәтбаев к-сі, 2, 402 каб.
Тел.: +7(7172) 709-500 (ішкі 31-413) E-mail: [email protected]
Жауапты редактор, компьютерде беттеген: Ілияс Құрманғалиев
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы. ФИЛОЛОГИЯ сериясы Меншіктенуші: ҚР БжҒМ «Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» ШЖҚ РМК
ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігінде 27.03.2018 ж. №16996-Ж тіркеу куәлігімен тіркелген.
Мерзімділігі: жылына 4 рет. Тиражы: 35 дана
Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Қажымұқан к-сі, 12/1, тел.: +7(7172)709-500 (ішкі 31413)
© Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Editor-in-Chief Dikhan Kamzabekuly
Doctor of philology, аcademician of NAS RK (Kazakhstan) Deputy Editor-in-Chief Zharkynbekova Sholpan
Doctor of philology, Рrof. (Kazakhstan) Editorial board
Asker ogly Ramiz Doctor of philology, Рrof. (Azerbaidzhan) Akmataliyev Аbdildajan Doctor of philology, Рrof. (Kyrgyzstan) Bakhtikireeva Uldanai Doctor of philology, Рrof . (Russia) Beisembayeva Zhanargul Can. of philology (Кazakhstan) Bezhenaru Lyudmila Doctor of philology, Рrof . (Romania) Bizhkenova Аigul Doctor of philology, Рrof. (Кazakhstan) Chernyavskaya Valeriya Doctor of philology, Рrof. (Russia) Еrzhiasun Güljanat PhD, assos. Prof. (Turkey)
Yeskeyeva Мagripa Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Henryk Jankowski PhD, Prof. (Poland)
Kaskabassov Seit Doctor of philology, Prof . (Кazakhstan) Khisamitdinova Firdaus Doctor of philology, Prof. (RF, Bashkortostan)
Metin Ekiji PhD, Prof. (Тurkey)
Negimov Serik Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Nurgali Kadisha Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Nurieva Fanuza Doctor of philology, Prof. (RF, Tatarstan) Reichl Karl Doctor of philology, Prof. (Germany) Rakhmanov Nasimhon Doctor of philology, Prof. (Uzbekistan) Rivers William Patrick PhD, Prof. (USA)
Satenova Serikkul Doctor of philology, Prof . (Kazakhstan) Sultanov Кazbek Doctor of philology, Prof. (Russia) Sharip Аmantay Doctor of philology, Prof. (Kazakhstan) Sharipova Gulbanu Can. of philology, assos. Prof. (Kazakhstan) Tazhybayeva Saule Doctor of philology, Prof. (Kazakhstan) Zhakypov Zhantas Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan)
Zhang Dingjing PhD, Prof. (China)
Zhuravleva Yevgeniya Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Editorial address: 2, Satвayev str., of. 402, Nur-Sultan, Kazakhstan, 010008
Теl.: +7(7172) 709-500 (ext. 31-413) E-mail: [email protected]
Executive editor, computer layout: Іlyas Kurmangalyev Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University PHILOLOGY Series
Owner: Republican State Enterprise in the capacity of economic conduct «L.N.Gumilyov Eurasian National University» Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan
Registered by Ministry of Іnformation and Сommunication of the Republic of Kazakhstan. Registration certificate No 16996-Ж from 27.03.2018
Periodicity: 4 times a year Circulation: 35 copies
Address of printing house: 12/1 Kazhimukan str., Nur-Sultan, Kazakhstan 010008; tel.: +7(7172) 709-500
(ext. 31413) © L.N. Gumilyov Eurasian National University
Главный редактор Дихан Камзабекулы
доктор филологических наук, академик НАН РК (Казахстан) Зам. главного редактора Шолпан Жаркынбекова
доктор филологических наук, проф. (Казахстан) Редакционная коллегия
Аскероглы Рамиз Д.ф.н., проф. (Азербайджан) Акматалиев Абдылдажан Д.ф.н., проф. (Киргизстан) Бахтикиреева Улданай Д.ф.н., проф. (Россия) Беженару Людмила Д.ф.н., проф. (Румыния) Бейсембаева Жанаргуль К.ф.н. (Казахстан)
Бижкенова Айгуль Д.ф.н., проф. (Казахстан) Жакыпов Жантас Д.ф.н., проф. (Казахстан) Жан Динжин PhD, проф. (Китай) Журавлева Евгения Д.ф.н., проф. (Казахстан) Ескеева Магрипа Д.ф.н., проф. (Казахстан) Ержласун Гульжанат PhD, ассоц. проф. (Турция) Каскабасов Сейит Д.ф.н., проф. (Казахстан) Негимов Серик Д.ф.н., проф. (Казахстан) Нургали Кадиша Д.ф.н., проф. (Казахстан) Нуриева Фануза Д.ф.н., проф. (РФ, Татарстан) Райхл Карл Д.ф.н., проф. (Германия) Рахманов Насимхон Д.ф.н., проф. (Узбекистан) Риверс Уильям Патрик PhD, проф. (США)
Сатенова Серикгуль Д.ф.н., проф. (Казахстан) Султанов Казбек Д.ф.н., проф. (Россия) Тажибаева Сауле Д.ф.н., проф. (Казахстан)
Хисамитдинова Фирдаус Д.ф.н., проф. (РФ, Башкортостан) Чернявская Валерия Д.ф.н., проф. (Россия)
Шарип Амантай Д.ф.н., проф. (Казахстан) Шарипова Гульбану К.ф.н., и.о. доцент (Казахстан) Экиджи Метин PhD, проф. (Турция)
Янковский Хенрих PhD, проф. (Польша)
Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. К.Сатпаева, 2, каб. 402 Тел.:+7(7172) 709-500 (вн. 31-413)
E-mail: [email protected]
Ответственный редактор, компьютерная верстка: Ильяс Курмангалиев
Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия ФИЛОЛОГИЯ Собственник: РГП на ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций РК под номером №16996-Ж от 27.03.2018г.
Периодичность: 4 раза в год Тираж: 35 экземпляров
Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Кажимукана, 12/1, тел.: +7(7172)709-500 (вн. 31413)
© Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева
Мазмұны
Фольклор және әдебиеттану
Арыққарақызы Е. Түрік ақыны Гүлай Сормагештің поэзиясы (Балалар туындыларының ерекшелігі) ... 8-14 Баекенова А., Тұрысбек Р. Эпистолярлық мұра: хаттар мен хаттасулар (Сәбит Мұқанов жазбалары негізінде) ... 15-22 Қожашев М. Жамбылдың айтыс өнері: синкреттілік пен шеберлік ... 23-29 Мусайева И. Әзербайжан классикалық әдебиетіндегі роман жанрының генезисі ... 30-43 Назарова А., Мансұров Н. «Мифологем» терминінің этимологиялық сипаты ... 44-50 Рысқұлбекова С., Дүйсенғазы С. Тәуелсіздік толғаулары: негізі мен қазіргі үрдісі ... 51-58 Сыдықбаева А., Аймұхамбет Ж. Қазіргі қазақ әңгімесіндегі антропомор-
физм көрінісі (Асқар Алтайдың «Кентавр» әңгімесі бойынша) ... 59-67 Тебегенов Т., Қожашев М. Жамбыл - Ұлы дала жыршысы ... 68-73
Лингвистика және әдістеме
Абдуова Б. Маманның кәсіби тілдік құзыреттілігі: дерек пен бағдар ... 74-82 Ержуманова А., Елубай А. Ағылшын тіліндегі Іndefinite аспектісі:
диахрония мен синхронияда дамуы ... 83-91 Жұмағұлова В., Кәрімова Б. Қоғамдық санаға ықпал етудегі БАҚ-тың лингвокогнитивтік мүмкіндіктері ... 92-99 Исенова Ф. Студенттердің жазбаша құзыреттілігін қалыптастырудағы
академиялық эссе және оның рөлі ... 100-106 Құсайынова Ж. Синтаксистік құрылымдағы актуалдану, деактуалдану
құбылыстарының грамматикалық заңдылықтарға ықпалы ... 107-114 Логинова М., Жарқынбекова Ш. Гуманитарлық білім парадигмасындағы
«нарратив» түсінігі ... 115-128 Мамаева Г. Түбі бір түркі терминдері ... 129-136 Осокина Д., Мұрзалина Б. Ретроним – жаңа ағылшын терминдерін
жасаудың амалы ... 137-145 Сарекенова Қ., Тұрарханова Қ. Қазақ және түрік тілдеріндегі тыныс алу
жүйесіне қатысты тұрақты тіркестердің ерекшеліктері ... 146-152 Шахпутова З., Нуртазина М. Лингвистиканың бинарлық қарама-қар-
сылықтары – әлемнің тілдік бейнесіндегі концептуализация тәсілі ... 153-164
Contents
Folklore and Literary Studies
Arikkarakyzy E. Poetry of the Turkish poet Gulay Sormagech (Features of children’s works) ... 8-14 Bayekenova А., Turysbek R. Epistolary Heritage: Letters and Correspondence (based on correspondence of Sabit Mukanov) ... 15-22 Kozhashev М. Zhambul’s Improvisational Art: Syncretism and Word Mastery .... 23-29 Musaeva І. Genesis of the Novel in Classical Azerbaijani Literature ... 30-43 Nazarova A., Mansyrov N. Etymological Characteristics of the Term
«Mythologeme» ... 44-50 Ryskulbekova S., Duysengazy S. Independence of Tolgau: Fundamentals and Current Trends ... 51-58 Sydykbaeva А., Aimukhambet Zh. Manifestation of Anthropomorphism in Modern Kazakh Story (based on Askar Altai’s story «Centauri») ... 59-67 Tebegenov Т., Kozhashev M. Zhambyl - Poet of the Great Steppe ... 68-73
Linguistics and methodics
Abduova B. Professional Language competence: Facts and Direction ... 74-82 Erzhumanova А., Elubai А. English Indefinite Aspect: Development in Diachrony and Synchrony ... 83-91 Zhumagulova V., Karimova B. Linguo-Cognitive Opportunities of Mass Media in Manipulating Public Consciousness ... 92-99 Issenova F. Academic Essay and Its Role in the Formation of Students’ Written
Competence ... 100-106 Kussaiynova Zh. Influence of Actualization and Deactualization Phenomena on
Syntactic Laws ... 107-114 Loginova М., Zharkynbekova Sh. The concept of «narrative» in the paradigm of
humanitarian knowledge ... 115-128 Mamayeva G. Single-rooted Turkic terms ... 129-136 Ossokina D., Murzalina B. Retronym as a Mean of Formation of New English
Terms ... 137-145 Sarekenova K., Turarkhanova K. Features of Phraseological Units Related to
Human Respiratory System in Kazakh and Turkish ... 146-152 Shakhputova Z., Nurtazina M. Linguistic Binary Oppositions As a Way of
Conceptualization of Linguistic World View ... 153-164
Содержание
Фольклор и литературоведение
Арыккаракызы Е. Поэзия турецкого поэта Гулая Сормагеча (Особенности детских произведений) ... 8-14 Баекенова А., Турысбек Р. Эпистолярное наследие: письма и переписки (по материалам переписки Сабита Муканова) ... 15-22 Кожашев М. Импровизаторское искусство Жамбыла: синкретизм и мастерство слова ... 23-29 Мусайева И. Генезис романа в классической азербайджанской литературе ... 30-43 Назарова А., Мансуров Н. Этимологическая характеристика термина
«мифологема» ... 44-50 Рыскулбекова С., Дуйсенгазы С. Толгау независимости: основы и современные тенденции ... 51-58 Сыдыкбаева А., Аймухамбет Ж. Проявление антропоморфизма в современ-
ном казахском рассказе (По рассказу «Кентавр» Аскара Алтая) ... 59-67 Тебегенов Т., Кожашев М. Жамбыл – поэт Великой степи ... 68-73
Лингвистика и методика
Абдуова Б. Профессиональная языковая компетентность: факты и направление ... 74-82 Ержуманова А., Елубай А. Indefinite аспект английского языка: развитие в диахронии и синхронии ... 83-91 Жумагулова В., Каримова Г. Лингвокогнитивные возможности СМИ в воздействии на общественное сознание ... 92-99 Исенова Ф. Академическое эссе и его роль в формировании письменной
компетенции студентов ... 100-106 Кусаинова Ж. Влияние явлений актуализации, деактуализации на
синтаксические закономерности ... 107-114 Логинова М., Жаркынбекова Ш. Понятие «нарратив» в парадигме
гуманитарного знания ... 115-128 Мамаева Г. Однокорневые тюркские термины ... 129-136 Осокина Д., Мурзалина Б. Ретроним как средство образования новых
английских терминов ... 137-145 Сарекенова К., Турарханова К. Особенности фразеологических единиц,
связанных с системой дыхания человека на казахском и турецком языках ... 146-152 Шахпутова З., Нуртазина М. Лингвистические бинарные оппозиции как
способ концептуализации языковой картины мира ... 153-164
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
146
№3 (128)/2019
ХҒТАР 16.21.49, 34.39.31
Қарлығаш Сарекенова1, Қымбат Тұрарханова2
Л.Н. Гумилев ат. Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (E-mail: 1[email protected], 2[email protected])
Қазақ және түрік тілдеріндегі тыныс алу жүйесіне қатысты тұрақты тіркестердің ерекшеліктері
Аңдатпа. «Мәңгілік елдің» мәңгілік тілі ретінде қарастырылып келе жатқан тіліміздің ерек- ше байлығын көрсететін тұрақты тіркестер осы уақытқа дейін қазақ тіл білімінде түрлі аспектіде зерттеу нысанына алынып келеді. Бірақ барлығы дерлік зерттелді деуге болмас. Бұл, әсіресе анато- миялық атауларға байланысты, оның ішінде тыныс алу жүйесіне қатысты атаулар ұйытқы болған тұрақты тіркестер зерттеу нысаны ретінде тілдік тұрғыдан арнайы қарастырылмаған еді. Ұсы- нылған мақалада сөз болған лексикалық қабаттың қолданыс ерекшелігі жан-жақты сараланады.
Сол себепті салыстырылып отырған қазақ және түрік тілдеріндегі тыныс алу мүшелерінің атаула- рына қатысты тұрақты тіркестердің адам факторы тұрғысынан мағыналас топтарға жіктелуі оның ішкі мағыналық ерекшеліктерін айқындаудың ұтымды әдісі ретінде саналады.
Мақала ішкі ағза атауларына байланысты соматикалық фразеологизмдердің жоғарыда аталған тармақтарының жеке-жеке қолданыс ерекшелігін көрсету арқылы қазіргі қазақ әдеби тілі- нен алатын орнын анықтау мақсатында жазылды. Ол үшін мағыналық жіктерге бөлу әдісі қолда- нылды. Яғни, олардың тарихи кезеңдерде өз дәрежесін жоғалтпай, қазіргі әдеби тілімізге дейін жетуі екі саланың бір-бірінен алшақ кетпегендігімен дәлелденді.
Түйін сөздер: Тіл білімі, анатомия, ішкі организм, концепция, респираторлық жүйе, фра- зеология, соматизмдер.
DOI: https://doi.org/10.32523/2616-678X-2019-128-3-146-152 Кіріспе. Қазақ және түрік тілдеріндегі адамның тыныс алу жүйесі атауларына қаты- сты фразеологизмдердің ерекшеліктерін ашу мақсатында тұрақты тіркестерді табу, олардың мағыналас топтарын анықтау, фразеологизмдерді мағыналық ерекшеліктеріне байланысты концептілерге жіктеу міндеттері қойылды.
Мақаланың мақсаты мен міндеттері: ХХІ ғасырдың басты парадигмасы ретіндегі деңгейде өрістеп отырған ғылыми зерттеудің антропоцентрлік парадигмасы тіл білімі ғылы- мының тарихындағы дәстүрлі тарихи-салыстырмалы (ХІХ-ХХ ғ.) және жүйелілік-құрылым- дық парадигмалардың (ХХ ғ.) заңды жалғасы болып табылады.
Тілдердің генеалогиялық туыстастығы мен өзара қарым-қатынасын, тілдік одақтар мен тілдік топтардың жалпы сипатын анықтауды діттеген тарихи-салыстырмалы парадигма мен жекелеген тілдердің ішкі құрылымдық жүйесінің таза тілдік табиғатын ашуды көздеген құрылымдық-жүйелілік парадигмасының аясында тіл білімі ғылымының теориялық-методо- логиялық негіздемесі қаланып, аса құнды іргелі ғылыми еңбектер жарық көрді. Алайда, бұл бағыттағы зерттеулерде тіл бірліктері ауқымды таңбалық схемаға бағындырылып, тілдік жүй- енің өз ішінде қарастырылды. Тілдік бірліктердің адам баласының ойлауымен, таным әре- кетімен, жасампаздық рухымен астасатын, сол арқылы «Руханият – Мәдениет – Өркениет»
контексіне алып баратын терең қатпарларының табиғатына жеткілікті мән берілмеді. Адам, оның таным әлемі, салт-санасы, қоршаған ортасы мен ғасырлар бойы жинақтаған іс-тәжіри- бесі, рухани өресі т.б. экстралингвистикалық факторлар саналып, зерттеу нысанасынан тыс қалды. Бұл жағдай тіл білімі ғылымының жалпы гуманитарлық бағыттағы өзге ғылымдар- мен, қоғамдық-әлеуметтік пәндермен тығыз байланысын әлсіретіп, лингвистикалық зерттеу- дің ғылыми методологиясындағы біржақтылықты (грамматикалық) қалыптастырды [1, 10 б.].
Адам мен тіл, адам мен дүние (материалдық), адам мен ғарыш, адам мен ғалам, мә- дениет пен өркениет, ондағы адам орны сияқты жалпы адамзаттық мәңгілік мәселелердің қай-қайсысы болмасын тілді айналып өтпейтіні белгілі. Ақпараттық технология үстемдік
147
№3 (128)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
етіп, жаһандану үрдісі кең қанат жайған қазіргі заман тілді «Табиғат – Адам – Қоғам» үштігі контексінде, адам табиғатымен, этнос, ұлт, халық сияқты тілдік қауымдастықтың тарихи-мә- дени, саяси-әлеуметтік өмірімен біртұтастықта қарастыруды талап етеді. Ендігі жерде тіл феноменін тілдің өз ішінде, тілдік жүйенің өзіндік заңдылықтары тұрғысынан зерттеу жет- кіліксіз. Заман талабы тіл біліміне пәнаралық сипат дарытып, тілді зерттеудің антропоөзек- тілік бағытындағы жаңа әдіснамасын жасауды міндеттейді.
Тіл біліміндегі антропоцентристік бағыттағы зерттеулердің нысаны таным объектісі- нен (тіл, сөзден) сол тілді тудырушы, қолданушы, жарыққа шығарушы адам – субъектіге ауы- стырылып, тілдік конструкциялар дүниені «адам призмасы» арқылы көрудің, танудың дәйек- темелік негізіне алынады, «тіл мен адамның» аражігі бөлінбей, біртұтастықта сипатталады.
Басқаша айтқанда, қазіргі заманғы лингвистикалық зерттеулер объектіден субъектіге қарай бет бұрып, тіл – субектінің ең басты конститутивтік белгісі ретінде қарастырылады.
Тілді зерттеудің антропологиялық бағдарламасы адам және оның тілі арасындағы бай- ланысқа қатысты мынадай мәселелерді ғылыми зерттеудің ең маңызды проблемалары етіп ұсынады: 1) тіл және адамның рухани белсенділігі; 2) тіл және адамның ой-санасы; 3) тіл және адам физиологиясы; 4) тіл және индивидтің психикасы; 5) тіл және мәдениет; 6) тіл және адамның мінез-құлық, жүріс-тұрысы; 7) тіл және қарым-қатынас; 8) тіл және қоғам; 9) тіл және адами құндылықтар; 10) тіл және таным т.б. Осы тұрғыдан келгенде, антропологи- ялық ұстанымды тілді зерттеуге негіз ету тіл болмысының алуан түрлі қырларын теориялық тұрғыдан біріктіруге, байланыстыруға мүмкіндік берері сөзсіз [2, 9 б.].
«Тілтанымда адам қоғам мүшесі, психофизиологиялық ерекшеліктерден құралатын индивид, ойлау және тану әрекеттері арқылы өзі іспеттес басқа субъектілермен қарым-қа- тынас жасайтын тұлға ретінде ұғынылады. Тілтанымның антропологиялық ұстанымдары өз алдына жеке емес, өзге ғылыми жүйелермен, теориялармен байланыса өрбиді. Айталық, қа- тысымдық прагматика, дискурс теориясы, когнитивтік антропология, әлеуметтік психология, жасанды интеллект, сөйлеу актісінің теориясы т.б. ілімдердің қай-қайсысы да адам тілі және оның таным әлемінің өзегін құрайтын адамдық фактордың құндылығын дәйектейді» -дейді.
Э.Н. Оразалиева қазақ тіл біліміндегі лингвистикалық ұстанымдар, тілтанымдық қағидалар мен тұжырымдамалар жүйесінің қалыптасу, даму кезеңдерін «лингвистикалық білім» пара- дигмасы аясында қарастырған зерттеуінде [3, 41 б.] . Қазақ тіл біліміндегі фразеологияға қа- тысты алғашқы іргелі құралды І.Кеңесбаев 1977 жылы басып шықты. Ұсынылып отырған ғылыми мақаладағы тілдік деректер І.Кеңесбаевтың осы сөздігіне негізделеді.
Зерттеу әдістері: Мақалада саралау, статистикалық талдау және салыстырмалы-тари- хи әдістер қолданылды.
Нәтижелері мен талқылауы: Қазақ фразеологизмдеріне қатысты 5 мағыналық топ- тың ішіндегі соматикалық фразеологизмдер қатарында тыныс алу жүйесінің атауларынан 11 тұрақты тіркес талданды. Олар тақырыптық топтарға жіктелді. Аталған тұрақты тіркестердің ерекшеліктері анықталды.
Қазіргі таңда қазақ әдеби тіліндегі сөздердің жалпы қолданысы аясында түрлі мәселелер кездесіп жүр. Бұған тілдік қор, тілдік құрамдағы сөздердің қалыптасуы ықпал ететіні айқын.
Нақтырақ айтсақ, әр тілдің фразеологиялық қорында 30% үлесі бар жалпы соматизмдердің аталмыш тілдер семантикасындағы маңызы зор. Сондықтан «адам» концептісінің зертте- луі тұрақты тіркестерді салыстыра талдауда өзекті мәселе болмақ. Себебі адам – қоғамдың және өндірістік қызметтің негізі. Ол қоғам субъектісі болғандықтан, әрбір ұлт оны қабылдау үрдісінде әртүрлі тұжырым жасайды. Адамның ішкі ағза атауларына байланысты фразеоло- гизмдерді талдау арқылы қазақ және түрік тілдеріндегі ұқсастықтар мен айырмашылықтар- ды айқындауға мүмкіндік аламыз. Фразеологизмнің құрамындағы сөздер өздерінің жеке-дара мағыналарынан айырылып, дербес сөздерге балама ретінде қолданылады. Мұндай сөздердің тіркес құрамындағы мағынасы жеке алғандағы мағынасына сәйкес келмейді (көре алмау – қызғану; іші күю – өкіну, т.б.).
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
148
№3 (128)/2019
Профессор Г.Смағұлова «Мағыналас фразеологизмдердің ұлттық-мәдени аспектілері»
атты еңбегінде қазақ фразеологиясындағы мағыналас қатарлардың топтарын антропоцентри- стік және тілдегі адамдық фактор тұрғысынан фразео-семантикалық өрістерге жіктейді. Яғни, мағыналас қатарларды, ең алдымен, жалпы фразеологиялық семантикаға негіздей отырып, жалпыдан жалқыға сияқты иерархиялық принциппен жүйелейді. Сонымен, бұл мақаламы- зда тыныс алу жүйесіне жататын ішкі ағза атауларына байланысты фразеологизмдердің қазақ және түрік тілдеріндегі семантикалық ерекшелігін ескере отырып, этимология, семасиоло- гия, лексикографиямен бірге лексикологияның құрамында қаралатын фразеология саласында талданады.
Қазақ тіліндегі тұрақты тіркестер мен түрік тіліндегі мақал-мәтел үлгісіндегі фразе- ологизмдерді адамның ішкі ағза атаулары тұрғысынан қарастыру орынды. Мақал-мәтелдер мен фразеологизмдердің көптеген ортақ белгілері бар. Соған орай тұрақтылық белгісі тұрғы- сынан ХХ ғасырда қазақ тіл білімінде мақал-мәтелдерді де фразеологизмдердің ерекше тобы ретінде қарастырылғаны белгілі. Жалпы тыныс алу жүйесі мүшелері бойынша жүргізілген талдаулар нәтижесінде табылған фразеологиялық тіркестерді фразеолог-ғалым Г.Смағұлова- ның еңбегіне сүйеніп, 5 мағыналық топқа бөліп қарастырдық: адамның жағымды, жағымсыз қимыл-әрекеттеріне негізделген, адамның физикалық қалпын бейнелейтін, адамның жеке ба- сына тән қасиеттері туралы жасалған, уақыт, кеңістік, өлшемге негізделген, тілек-бата, ырым, садақаға байланысты айтылатын мағыналас тіркестер [4, 72 б.]. Осы топтарға жататын тыныс алу мүшелері атауларына қатысты тұрақты тіркестерді қарастырайық.
Адамның жағымды, жағымсыз қимыл-әрекеттеріне негізделген тұрақты тіркестер:
1. Аузы-мұрнын тас қылды. Дыбысын шығармайтындай етіп, аузы-мұрнын әбден бекітті, таңды. Мысалы: Патша сарайы жігіттің өзіне таныс. Ол күзетшіге байқатпай келіп, оның аузы-мұрнын тас қылып, дыбысын шығартпай, жерге көтеріп ұрып, аяқ-қолын байлап тастайды («Қаз.ертегі.») [5, 83 б.];
2. Аузы-мұрнын шиедей (шие жегендей) қылды. Аузы-мұрнын қан қылды, қан жа- латты. Мысалы: Аңдып жатқан дуадақ жақындаған кезде қанатымен қағып қалып, түлкінің аузы-мұрнын шиедей қылып, жұлынын үзіп кетіпті («Қаз.ертегі.») [5, 86 б.];
3. Ат тұмсығын тіреді. Қонақ болып түсті, белгілі бір межелі жерге келіп жетті, тоқта- ды. Мысалы: Абай ауылынан кеткен бетінен қалаға бүтін жетіп, Мұқаметжан жаңа кеп, ат тұмсығын тіреген жері осы (М.Әуезов) [5, 72];
4. Мұрнымен жер тіреп, маңдайымен көк тіреп. Түн ұйқысын төрт бөліп деген мағы- нада да, аспан тіреп тұрған кісідей деген мағынада да айтыла береді [5, 95 б.].
Адамның физикалық қалпын бейнелейтін фразеологизмдер:
5. Аузы-мұрны қисаймай. Бет-аузы бүлк етпей, ұялмай, шіміркпей. Мысалы: Сонда Шермек аузы-мұрны қисаймастан өлсең борыштанбай өлсеңші, неңді бересің деді-ау (Б.
Майлин) [5, 82 б.];
6. Аузы-мұрнынан шығып отыр. Айы-күніне жетіп, босанғалы отырған әйелге айты- лады. Мысалы: Анау отырған біздің тоқал да, – деді Тұрағал, жас бір әйелді иегімен нұсқап, – аузы-мұрнынан шығып отыр, оған әлгі бұрау басын сындыртпайды, бірдемеге қолғабыс тигіз десең, іштегі баласына зақым келер деп зыр-зыр етеді (С.Мұқанов) [5, 83 б.].
Адамның жеке басына тән қасиеттері туралы жасалған фразеологиялық тіркестер:
7. Ашуы мұрнының ұшында. Ашуы тез келетін, шертіп жіберсең, «жарылып» кететін тыз етпе, күйіп-піспе кісі туралы айтылады [5, 93 б.].
Уақыт, кеңістік, өлшемге негізделген мағыналас фразеологизмдер:
8. Аузы-мұрнынан келді (шықты). Лық толды.
Мысалы: Сөйтіп әр жерден сығылысып өтер жымба із жасап, екі бөлмені аузы-мұрнынан кел- тіре сықап толтырды да қойды (С.Шаймерденов). Аласа, қараңғы мектеп үйі аузы-мұрнынан шығып тұр (Б.Майлин) [5, 83 б.];
9. Аузы-мұрнынан шыққанша. Кеңірдегінен келгенше ішіп-жеп, ыңқия тою [5, 83 б.].
149
№3 (128)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
Тілек-бата, ырым, садақаға байланысты айтылатын тұрақты тіркестер:
10. Алаөкпе тигір (болғыр)! қ а р ғ ы с. Кеселге ұшырағыр! Мысалы: Мына алаөкпе ти- гірлеріңді кидірмелетіп қайда апарасың, үйге кіргізейін деп пе едің соншама? (Х.Есенжанов) [5, 40 б.];
11. Жегенің мұрныңнан (желкеңнен) шықсын! қ а р ғ ы с. Өзіңе бұйырмасын деген мағынада. Мысалы: Таңқыбай: – Келінжан-ау, ақ келін-ау, түн көрмейін, күн көрмейін, же- генім мұрнымнан шықсын, Шоқ бикенің өзі мені қорқытып, қолындағыны қағып жүр (С.А- дамбеков). Мен төремін. Білмедім қатер төнерін. Болмады дегенім, Желкемнен шықты же- генім (Д.Еркімбеков) [5, 42 б.].
Негізінен адамзаттың өзіне тән даму жолы кез келген бір іс-әрекетпен шұғылдануы- на тікелей байланысты болып келеді. Жоғарыдағы тұрақты тіркестердің алғашқы төртеуі түрлі қажеттіліктерді өтеуге байланысты белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған үдеріске байланысты. Яғни, «организмге оттегінің түсуін, көмірқышқыл газы мен су буларының ор- ганизмнен шығарылуын қамтамасыз ететін» [6, 38 б.] тыныс алу жүйесі мүшелерінің атаула- рына қатысты тұрақты тіркестердің біршама үлесі адамның қимылына негізделеді. Аталған жүйеге, ең алдымен, мұрын қуысы жатады. Мұрын бірде ауызбен қосарланып келіп бірне- ше фразеологизмнің жасалуына ұйытқы болса, енді бірде синонимдері арқылы да тұрақты тіркес құрай алады. Демек, мұрын қуысы атауының қазақ әдеби тіліндегі фразеологиялық тіркес құрау ретіндегі қолданыс аясы өте кең. Оның ауызбен қосарланып келуі адамның ай- наласында стереотип тұрғыда өтіп жататын қалыпты жағдайда да көрініс табады. Мәселен, ұялмай, шімірікпестен деген мағынадағы аузы-мұрны қисаймай тіркесі ешқандай эмоцияға бағынбай, тек табиғи қалыпта болады. Сол секілді айы-күні жетіп отырған әйелге аузы-мұр- нынан шығып отыр деген тіркес айтылады. Жеке дара субъект ретінде қарағанда кез келген адам өзіне тән қасиеттері арқылы басқалардан ерекшеленіп тұрады. Демек ашуы мұрнының ұшында тұрған адамның өзіндік ашуланшақтық қасиеті дараланып көрінеді. Бұл тіркестің мағынасы сөздікте көбінесе мысқыл ретінде қолданылатынын дәйектейді. Ал қазақ мәдени- етінде бұрыннан қабылдау ерекшеліктерімен түсіндіріліп келген өлшем ұғымына тоқталар болсақ, жоғарыда аталған мағыналары ұқсас фразеологизмдердің белгілі бір шекті, өлшемді білдіретіні сөзсіз. Аузы-мұрнынан шыққан кез келген дүниенің асып-тасып, лық толып жа- татыны бәрімізге белгілі. Мұның бірі мұрын қуысын ауыспалы мағынада қолданса, екіншісі ыңқия тойып алған адамның аузы-мұрнын тура мағынада бейнелеп тұр.
Қазақ халқының мәдени өмірі әдет-ғұрып түрлеріне аса бай. Солардың бірегейі – тілек-бата, садақа және ырымдар. Тілектің кейбір элементтері қазақ тілінің фразеологиялық сөздігінде жиі кездеседі. Мысалы, алаөкпе тигір, жегенің мұрныңнан шықсын деген тіркестер қарғыс мағынасында жұмсалып, тыныс алу жүйесі мүшелеріне байланысты фразеологизмдер қатарын толықтырып тұр.
Қазақ тіліндегі адамның ішкі ағзасына қатысты тұрақты тіркестер тұлғасы мен мағы- насы жағынан түрік тіліндегі мақал-мәтел үлгісіндегі фразеологиялық тіркестерге ұқсас бо- лып келеді. Ö.A.Aksoy сынды түрік ғалымдарының фразеологиялық сөздіктерінде тыныс алу мүшелері қатысатын көптеген тіркестер кездеседі. Солардың кейбіріне тоқталып талдау жүр- гізетін болсақ, екі тілдегі ішкі соматикалық фразеологизмдердің ортақ ерекшеліктерін айқын- дамыз. Мысалы: Kulaktan burun yakın, kardeşten karın yakın [7, 603 б.].
Адам тыныс алуының қалыпты тіршілік әрекетін қамтамасыз ететін мұрын қуысы фразеологизмдердің бұл ерекше тобында үйленгеннен кейін әрбір адамның ең жақыны қасын- дағы жары болатынын салыстырмалы түрде сипаттайды. Мұрынның тыныс алудан басқа, иіс сезу қызметін де атқаратыны осы тұста көрініп тұр. Яғни, кез келген иіске қатысты ақпаратты мұрын арқылы тез білуге болады. Надандық, түк білмейтіндік мағынасындағы оnun burnu koku almaz [7, 719 б.] тіркесінде иіс сезбейтін мұрын ауыспалы мағынада ақылсыздықпен, оқымағандықпен сәйкес алынған. Бұл тұста 3-жақ тәуелдік жалғауының қосылғанынан burun түбіріндегі екінші дауысты дыбыстың түсіп қалғанын байқаймыз.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
150
№3 (128)/2019
Özveri, яғни адалдықты, берілгендікті білдіретін burun, kulak başa sadaka olsun [6, 235]
тіркесі де құлақ атауымен бірге тіркесіп келіп бір мағынаны береді. Сол секілді аузы-мұрны қатар қолданылатын öksüz kız beslersen, ağzın burnun yağ olur; öksüz oğlan beslersen, ağzın burnun kan olur [7, 796 б.] деген мақал-мәтел үлгісіндегі фразеологиялық бірлік қыз баланың әрқашан өзіңе қамқоршы, жақын болып келетінін білдіріп тұр. Ал белгілі бір мәселе мағына- сындағы burun yüzden düşerse elden arbet olur [6, 290 б.] тіркесінде мұрынның адам денесінде- гі аса маңызды тыныс алу мүшелерінің бірі екенін түрік тіліндегі нұсқада дәлелдейді. Қазақ тіліндегі әр нәрсеге киліге берме, мұрныңды көкке көтерме деген сияқты тыйым сөздер мағы- насын білдіретін burnunu her deliğe sokma [7, 200 б.], başın gökte, burnun havada olmasın [6, 163 б.] деген сынды фраземикалардың біріне kişi kendisini ilgilendirmeyen her işe kalkışmamalı, aksi halde başına dert açabilir анықтамасы берілсе, екіншісі gurur, яғни мақтаншақтық, кеу- демсоқтық ұғымдарымен түсіндіріледі. Сонымен бірге, ана сүтін ақтамау, ана сүтін көкке сауу деген сияқты негативті мағынадағы тіркестер түрік тілінде мұрынға қатысты айтылады.
Мысалы, aci çekme дегенді білдіретін аnasından emdiği süt burnundan (fitil fitil) geldi [7, 101 б.]
фраземикасы бар. Яғни, ана сүтінің қадір-қасиетімен өлшенердей қатты қайғыланды деген мағынада айтылған.
Анатомиялық еңбектердегі мәлімет бойынша тыныс алу жүйесіне көмей де жатқызы- лады. Соған байланысты төменде берілген түрік тіліндегі фраземикаларды талдайтын болсақ, осы соматизмдердің мағыналық ерекшеліктері толықтырыла түсетіні анық. Мысалы, hocanın ağzı ile gırtlağı arasına bir kuzu sığar [7, 356 б.] тіркесі астарлы түрде sözde dindar kişi aç gözlü olur дегенді білдіріп тұр. Яғни, білімді екенін тек сөзбен ғана дәлелдейтін адамның «аузы мен көмейінің арасы бір қозы сиятындай» болады. Қозы денесінің көлемін ескерсек, бұл тіркестің ауыспалы мағынада берер мағынасы толық ашылады. Ал әйел затының ерекше қасиетін түрік тілінде kadının ihtiyaçları sınırsızdır, ne kadar iyi şekilde karşılanırsa karşılansın hep daha fazlasını ister деп түсіндіреді. Демек, kadının gırtlağı olmaz [7, 446 б.] деген фраземиканың сөздікте кез- десуі тыныс алу жүйесіне қатысты тұрақты тіркестердің қатарын толықтыра түседі. Gırtlak сөзі тамақ ұғымында да кездеседі. Демек, 3-жақ тәуелдік жалғауының жалғануынан қатаң- ды ұяңға айналдыратын үндестік заңы түрік тілінде де көрініс табады. Сонымен, қазақ және түрік тілдеріндегі тыныс алу мүшелері атауларына қатысты фразеологизмдердің мағынала- ры ашылып салыстырыла талдану барысында оларға тұлғасы жағынан да, ішкі мағынасы жағынан да ортақ адам факторының әсері тиетініне көз жеткіздік.
Тыныс алу мүшелерін анатомиядағы ғылым тілінде респираторлық жүйе деп атайды.
Осы респираторлық жүйе мүшелерінің көпшілігі аталған екі тілдегі тұрақты тіркестерге не- гіз болып отыр. Қарастырған фразеологизмдердің ерекшеліктерін ескере отырып, осы түркі тілдері ұқсастықтарының болуын екі үлкен ғылым саласының бір-бірімен тығыз байланы- сты екенінің бір белгісі деп білеміз. Қазіргі лексикалық құрам мен тілдік қорды толықтырып тұрған тұрақты тіркестердің ішінде ішкі соматикалық фразеологизмдердің өзіндік орны бар екендігіне олардың екі тілге ортақ ерекшеліктерін талдау арқылы ішкі мағынасын аша оты- рып көз жеткіздік. Яғни, қазіргі тіл білімі ғылымының даму үдерісінде антропоцентристік бағыттағы жалпы адамзаттық мәселелер аясында респираторлық жүйе мүшелеріне негіздел- ген фразеологизмдерді салыстырмалы әдіс тұрғысынан талдаудың тарихи да, тілдік те құны артып, сапасы салмақтана түспесе, кемімейтіні айқын.
Қорытынды. Қорытындылай келгенде айтарымыз, қазақ және түрік тілдеріндегі па- ремиологиялық және фразеологиялық ерекшеліктерді «Адам – Тіл – Мәдениет» үштағаны тұтастығы тұрғысынан зерделеп, екі халықтың дүние-әлем туралы білім қорының архаика- лық қабатын құрайтын түсініктер мен ұғымдар легіндегі ортақтықтар мен өзіндік ерекшелік- тер анықталды.
\
151
№3 (128)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
Әдебиеттер тізімі
1 Сағидолда Г. Түркі-моңғол дүние бейнесінің тілдік фрагменттері. / Г. Сағидолла – Астана:
«Сарыарқа» баспасы, 2011. – 304 б.
2 Роль человеческого фактора в языке: Язык и картина мира / Б.А. Серебренников, Е.С. Кубря- кова, В.И. Поставалова и др. – Москва: Наука, 1988. – 216 с.
3 Оразалиева Н.Э. Қазақ тіл біліміндегі когнитивтік парадигма: филол. ғыл. докт. ... дисс.
/ Н.Э. Оразалиева - Алматы: «Арыс» баспасы, 2007. - 312 б.
4 Смағұлова Г. Мағыналас фразеологизмдердің ұлттық-мәдени аспектілері. / Г. Смағұлова – Алматы: «Елтаным» баспасы, 2010. – 244 б.
5 Кеңесбаев І. Фразеологиялық сөздік. / І. Кеңесбаев - Алматы: «Арыс» баспасы, 2007. - 356 б.
6 Сонин Н.И., Қисымқызы Ә. Биология. Адам: Жалпы білім беретін мектептерге арналған оқулық. / Н.И. Сонин, Ә. Қисымова - Алматы: Дрофа-Кітап, 2004. - 216 б.
7 Aksoy Ö.A. II Deyımler sözlüğü. Türk dil kurumu yayınları. / Ö.A. Aksoy - Stanbul, 1964. - 968 s.
Карлыгаш Сарекенова, Кымбат Турарханова
Евразийский национальный университет имени Л.Н.Гумилева, Нур-Султан, Казахстан Особенности фразеологических единиц, связанных с системой дыхания человека
на казахском и турецком языках
Аннотация. В настоящее время устойчивые сочетания, отражающие особое богатство язы- ка, рассматриваемого как вечный язык «Мәңгілік ел», становятся предметом изучения в различных аспектах казахского языкознания. Однако практически все аспекты были ранее исследованы. Это, в первую очередь, связано с анатомическими названиями, в том числе с изменениями, связанными с дыхательной системой, которые ранее не становились предметом специального исследования. В данной статье подробно проанализированы особенности использования лексико-стилистического слоя казахского и турецкого языков. Классификация устойчивых сочетаний, относящихся к назва- ниям органов дыхания на данных языках, а также к значимым группам с точки зрения человеческого фактора, считалась рациональным методом определения их внутренних смысловых особенностей.
Статья написана с целью определения места анатомических названий в современном казахском литературном языке с отражением специфики отдельных названий соматических фразеологизмов, связанных с названиями внутренних органов. Для этого использовался метод деления устойчивых сочетаний на смысловые группы. То есть тот факт, что они не потеряли своего статуса в истори- ческие эпохи и достигли современных литературных языков, доказал, что эти две отрасли не были отделены друг от друга.
Ключевые слова: языкознание, анатомия, внутренний организм, концепция, респиратор- ная система, фразеология, соматизм.
Karlygash Sarekenova, Kymbat Turarkhanova L.N.Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan Features of Phraseological Units Related to Human Respiratory
System in Kazakh and Turkish
Annotation. Currently, set expressions, reflecting the special richness of the language, considered as the eternal language of “Migilik Yel”, are becoming the subject of study in various aspects of the Kazakh linguistics. However, almost all the aspects have been previously investigated. This is primarily associated with anatomical names, including changes associated with the respiratory system, which previously did not become the subject of a special study. This article analyzes in detail the features of using the lexical-
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
152
№3 (128)/2019
stylistic layer of the Kazakh and Turkish languages. The classification of set expressions related to the names of the respiratory organs in these languages, as well as to significant groups from the point of view of the human factor, was considered a rational method for determining their internal semantic features.
The article was written in order to determine the place of anatomical names in the modern Kazakh literary language, reflecting the specifics of individual names of somatic phraseological units associated with the names of internal organs. For this, the method of dividing set expressions into semantic groups was used.
That is, the fact that they did not lose their status in historical eras and reached modern literary languages proved that these two branches were not separated from each other.
Key words: linguistics, anatomy, internal organism, concept, respiratory system, phraseology, somatism.
References
1 Sagidolda G. Turki–mongol dunie beynesinin tildik fragmentteri [Language fragments of the Turkic-Mongol world image], («Sarıarqa» baspasy, Astana, 2011, 304 p.). [in Kazakh]
2 Rol chelovecheskogo faktora v yazyke: YAzyk i kartina mira [The Role of the Human Factor in Language: Language and Worldview], (Nauka, Moscow, 1988, 216 p.). [in Russian]
3 Orazalıeva N.E. Qazaq til bilimindegi kognitivtik paradigma: filol. gyl. dokt. ... diss [Cognitive paradigm in Kazakh linguistics: philological. the science doctrine ... diss, (Arus, Almaty, 2007, 312 р.). [in Kazakh]
4 Smaǵulova G. Maǵınalas frazeologizmderdin ulttıq-madeni aspektileri [National and cultural aspects of meaningful phraseology], («Eltanym» baspasy, Almaty, 2010, 244 p.). [in Kazakh]
5 Keńesbaev I. Frazeologıalyq sózdik [Phraseological dictionary], («Arys» baspasy, Almaty, 2007, 356 p.). [in Kazakh]
6 Sonın N.I., Qısymqyzy Á. Bıologıa. Adam: Zhalpy bilim beretin mektepterge arnalǵan oqýlyq [Biology. Adam: A textbook for secondary schools], (Drofa-Kitap, Almaty, 2004, 216 p.). [in Kazakh]
7 Aksoy O.A. II Deyımler sözlüğü [[II Idioms dictionary]. Türk dil kurumu yayınları [Turkish language institution publications], (Stanbul, 1964, 968 p.). [in Turk]
Авторлар туралы мәлімет:
Сарекенова Қарлығаш – филология ғылымдарының кандидаты, қазақ тіл білімі кафедра- сының доценті, қауымдастырылған профессор, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Сәтбаев көш. 2, Нұр-Сұлтан, Қазақстан.
Тұрарханова Қымбат – қазақ тіл білімі кафедрасының магистранты, Л.Н.Гумилев атын- дағы Еуразия ұлттық университеті, Сәтбаев көш. 2, Нұр-Сұлтан, Қазақстан.
Sarekenova Karlygash - Candidate of Philology, Associate Professor of the Kazakh Linguistics Department, the L.N. Gumilyov Eurasian National University, Satpayev str., 2, Nur-Sultan, Kazakhstan.
Turarkhanova Kymbat – Master student of the Kazakh linguistics Department, the L.N. Gumilyov Eurasian National University, Satpayev str., 2, Nur-Sultan, Kazakhstan.
