ISSN (Print) 2616-678Х ISSN (Online) 2663-1288
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің
ХАБАРШЫСЫ
BULLETIN
of L.N. Gumilyov
Eurasian National University
ВЕСТНИК
Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева
ФИЛОЛОГИЯ сериясы Серия ФИЛОЛОГИЯ
PHILOLOGY Series
№4(129)/2019
1995 жылдан бастап шығады Издается с 1995 года
Founded in 1995
Жылына 4 рет шығады Выходит 4 раза в год Published 4 times a year
Нұр-Сұлтан, 2019 Nur-Sultan, 2019 Нур-Султан, 2019
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. ФИЛОЛОГИЯ сериясы - BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
Бас редакторы Дихан Қамзабекұлы
филология ғылымдарының докторы, ҚР ҰҒА академигі (Қазақстан) Бас редактордың орынбасары Шолпан Жарқынбекова
филология ғылымдарының докторы, проф. (Қазақстан) Редакция алқасы
Аскер оғлы Рамиз ф.ғ.д., проф. (Әзербайжан) Ақматалиев Абдылдажан ф.ғ.д., проф. (Қырғызстан) Аймұхамбет Жанат ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Бахтикиреева Улданай ф.ғ.д., проф. (Ресей) Беженару Людмила ф.ғ.д., проф. (Румыния) Бейсембаева Жанаргүл ф.ғ.к. (Қазақстан) Біжкенова Айгүл ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Жақыпов Жантас ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Журавлева Евгения ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Жаң Динжиң PhD, проф. (Қытай)
Ескеева Мағрипа ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Ержласун Гүлжанат PhD, проф. (Түркия) Қасқабасов Сейіт ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Негимов Серік ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Нұрғали Қадиша ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Нуриева Фануза ф.ғ.д., проф. (РФ, Татарстан)
Райхл Карл ф.ғ.д., проф. (Германия)
Рахманов Носимхан ф.ғ.д., проф. (Өзбекстан) Риверс Уильям Патрик PhD, проф. (АҚШ) Сәтенова Серіккүл ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Тәжібаева Сәуле ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Тұрысбек Рақымжан ф.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Хисамитдинова Фирдаус ф.ғ.д., проф. (РФ, Башқұртстан) Чернявская Валерия ф.ғ.д., проф. (Ресей)
Шәріп Амантай ф.ғ.д., проф. (Қазақстан) Шәріпова Гүлбану ф.ғ.к., доцент м.а. (Қазақстан)
Экиджи Метин PhD, проф. (Түркия)
Янковски Хенрих PhD, проф. (Польша)
Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Қ.Сәтбаев к-сі, 2, 402 каб.
Тел.: +7(7172) 709-500 (ішкі 31-413) E-mail: [email protected]
Жауапты редактор, компьютерде беттеген: Ілияс Құрманғалиев
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы. ФИЛОЛОГИЯ сериясы Меншіктенуші: ҚР БжҒМ «Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» ШЖҚ РМК
ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігінде 27.03.2018 ж. №16996-Ж тіркеу куәлігімен тіркелген.
Мерзімділігі: жылына 4 рет. Тиражы: 35 дана
Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Қажымұқан к-сі, 12/1, тел.: +7(7172)709-500 (ішкі 31413)
© Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Editor-in-Chief Dikhan Kamzabekuly
Doctor of philology, аcademician of NAS RK (Kazakhstan) Deputy Editor-in-Chief Zharkynbekova Sholpan
Doctor of philology, Рrof. (Kazakhstan) Editorial board
Asker ogly Ramiz Doctor of philology, Рrof. (Azerbaidzhan) Akmataliyev Аbdildajan Doctor of philology, Рrof. (Kyrgyzstan) Aimukhambet Zhanat Doctor of philology, Рrof. (Кazakhstan) Bakhtikireeva Uldanai Doctor of philology, Рrof . (Russia) Beisembayeva Zhanargul Can. of philology (Кazakhstan) Bezhenaru Lyudmila Doctor of philology, Рrof . (Romania) Bizhkenova Аigul Doctor of philology, Рrof. (Кazakhstan) Chernyavskaya Valeriya Doctor of philology, Рrof. (Russia) Еrzhiasun Güljanat PhD, Prof. (Turkey)
Yeskeyeva Мagripa Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Henryk Jankowski PhD, Prof. (Poland)
Kaskabassov Seit Doctor of philology, Prof . (Кazakhstan) Khisamitdinova Firdaus Doctor of philology, Prof. (RF, Bashkortostan)
Metin Ekiji PhD, Prof. (Тurkey)
Negimov Serik Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Nurgali Kadisha Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Nurieva Fanuza Doctor of philology, Prof. (RF, Tatarstan) Reichl Karl Doctor of philology, Prof. (Germany) Rakhmanov Nasimhon Doctor of philology, Prof. (Uzbekistan) Rivers William Patrick PhD, Prof. (USA)
Satenova Serikkul Doctor of philology, Prof . (Kazakhstan) Sharip Аmantay Doctor of philology, Prof. (Kazakhstan) Sharipova Gulbanu Can. of philology, assos. Prof. (Kazakhstan) Tazhybayeva Saule Doctor of philology, Prof. (Kazakhstan) Turysbek Rakymzhan Doctor of philology, Prof. (Kazakhstan) Zhakypov Zhantas Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Zhang Dingjing PhD, Prof. (China)
Zhuravleva Yevgeniya Doctor of philology, Prof. (Кazakhstan) Editorial address: 2, Satвayev str., of. 402, Nur-Sultan, Kazakhstan, 010008
Теl.: +7(7172) 709-500 (ext. 31-413) E-mail: [email protected]
Executive editor, computer layout: Іlyas Kurmangalyev Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University PHILOLOGY Series
Owner: Republican State Enterprise in the capacity of economic conduct «L.N.Gumilyov Eurasian National University» Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan
Registered by Ministry of Іnformation and Сommunication of the Republic of Kazakhstan. Registration certificate No 16996-Ж from 27.03.2018
Periodicity: 4 times a year Circulation: 35 copies
Address of printing house: 12/1 Kazhimukan str., Nur-Sultan, Kazakhstan 010008; tel.: +7(7172) 709-500
(ext. 31413) © L.N. Gumilyov Eurasian National University
Главный редактор Дихан Камзабекулы
доктор филологических наук, академик НАН РК (Казахстан) Зам. главного редактора Шолпан Жаркынбекова
доктор филологических наук, проф. (Казахстан) Редакционная коллегия
Аскероглы Рамиз д.ф.н., проф. (Азербайджан) Акматалиев Абдылдажан д.ф.н., проф. (Киргизстан) Аймухамбет Жанат д.ф.н., проф. (Казахстан) Бахтикиреева Улданай д.ф.н., проф. (Россия) Беженару Людмила д.ф.н., проф. (Румыния) Бейсембаева Жанаргуль к.ф.н. (Казахстан)
Бижкенова Айгуль д.ф.н., проф. (Казахстан) Жакыпов Жантас д.ф.н., проф. (Казахстан) Жан Динжин PhD, проф. (Китай) Журавлева Евгения д.ф.н., проф. (Казахстан) Ескеева Магрипа д.ф.н., проф. (Казахстан) Ержласун Гульжанат PhD, проф. (Турция) Каскабасов Сеит д.ф.н., проф. (Казахстан) Негимов Серик д.ф.н., проф. (Казахстан) Нургали Кадиша д.ф.н., проф. (Казахстан) Нуриева Фануза д.ф.н., проф. (РФ, Татарстан) Райхл Карл д.ф.н., проф. (Германия) Рахманов Насимхон д.ф.н., проф. (Узбекистан) Риверс Уильям Патрик PhD, проф. (США)
Сатенова Сериккуль д.ф.н., проф. (Казахстан) Тажибаева Сауле д.ф.н., проф. (Казахстан) Турысбек Рахимжан д.ф.н., проф. (Казахстан)
Хисамитдинова Фирдаус д.ф.н., проф. (РФ, Башкортостан) Чернявская Валерия д.ф.н., проф. (Россия)
Шарип Амантай д.ф.н., проф. (Казахстан) Шарипова Гульбану к.ф.н., и.о. доцент (Казахстан) Экиджи Метин PhD, проф. (Турция)
Янковский Хенрих PhD, проф. (Польша)
Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. К.Сатпаева, 2, каб. 402 Тел.:+7(7172) 709-500 (вн. 31-413)
E-mail: [email protected]
Ответственный редактор, компьютерная верстка: Ильяс Курмангалиев
Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия ФИЛОЛОГИЯ Собственник: РГП на ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций РК под номером №16996-Ж от 27.03.2018г.
Периодичность: 4 раза в год Тираж: 35 экземпляров
Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Кажимукана, 12/1, тел.: +7(7172)709-500 (вн. 31413)
© Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева
Мазмұны
Фольклор және әдебиеттану
Азкенова Ж., Оразаева Қ. Н. Гогольдің «Ескілікті помещиктер» повесіндегі Данте архетипі және апостасиясы ... 8-15 Байділдаева Н., Негимов С. Жетес би тағылымы ... 16-23 Бaйтанасова Қ. Мәтін теориясының кейбір мәселелері ... 24-31 Есенова А., Оразбек М. Ғалым Жайлыбай поэзиясындағы жаңа ізденістер ... 32-38 Жапанова М., Нұрманова Ж. Асанәлі Әшімовтің «Арылу прозасы»: жанрлық әртектілігі ... 39-46 Қалиева А., Маукеева А., Рысбаева А. Герольд Бельгердің шығармашылық даралығының қалыптасуы ... 47-52 Қожашев М. Жамбылдың жыршылық өнері: қалыптасуы мен ерекшелігі ... 53-60 Мажиева Н., Балтабаева Н., Юсуп П. Қазақ эпостарында полигамиялық некенің көркем бейнеленуі ... 61-66 Найманбай А. Заман шындығы: ақиқат пен көркемдік шешім сабақтастығы ... 67-72 Саликжанова Ш., Карипжанова Г. Қазіргі қазақ жастар поэзиясындағы қоғам бейнесі ... 73-79 Сайлауова А. Жыршы-жыраулар мектептерінің зерттелуі ... 80-86 Сейсенбиева Э., Мәдібаева Қ., Юсуп А. Ы.Алтынсариннің «Шариат-ул ислам»
еңбегіндегі мұсылман ағартушылығы ... 87-92
Лингвистика және әдістеме
Абдыханова Б., Мейрамбекова Л. Прецедентті есімдер: фольклордың ықпалы және әлем мәдени кеңістігіндегі орны (неміс тілі материалы негізінде) ... 93-98 Біжкенова А., Сәбитова Л. Құрылымдық бөлімшенің ғылыми қызметі - универ-
ситеттің даму компоненттерін зерттеудің маңызды бағытының бірі ретінде ... 99-107 Досжан Г. Кірме сөз мәселелерін зерттеудегі интегративтік тәсілдер ... 108-118 Ербулатова И., Салимов Т. «Тағам» атауы: лексика-семантикалық аядағы
мәдени-таңба бірліктері ... 119-124 Жұмағұлова А., Сыздықова Г. Лингоэкология және медиакеңістік ... 125-132 Жұмаханова А., Біжкенова А. Бағалау - қарым-қатынастың сөйлеу актісі ... 133-140 Ильясова Н. Синтагма – тіл теориясы мен танымды байланыстырушы бірлік .... 141-150 Кадеева М., Дмитрюк Н., Нарожная В.Атаулы грамматикалық категориялар-
дың имплициттілігі ... 151-158 Тулеубаева С. Лингвофилософиялық дәстүр сабақтастығы: әл-Фарабиден
В. фон Гумбольдке дейін ... 159-166 Өтебалиева Г., Қасқабасова Х. Коммуникативтік құзіреттілік - шет тілін оқыту
үдерісін зерттеу аспектісі ... 167-176 Шингарева М., Нарожная В. Рождестволық құттықтауларды талдау ерекше-
лігі - саяси дискурс элементі ... 177-184
Әдеби шолу
Қайыржанов А. Шәкәрім. Шынайы ізгілікті іздеу ... 185-189
Contents
Folklore and Literary Studies
Azkenova Zh., Urazayeva K. Dante’s archetype and apostasy in the novel of «Old World Landowners» by N. Gogol ... 8-15 Beydildaeva N., Negimov S. Jetes Biy’s Edification ... 16-23 Baitanasova K. On Some Issues of Text Theory ... 24-31 Yessenova А., Orazbek M. The latest research related to the poetry of Galym Zhaylybay ... 32-38 Zhapanova М., Nurmanova Zh. Assanali Ashimov’s «Confession Prose»: Genre Diversity ... 39-46 Kalieva А., Maukeeva А., Rysbaeva А. Formation of Herold Belger’s Creative Individuality ... 47-52 Kozhashev М. Zhambyl’s Poetic Art: Formation and Poetry ... 53-60 Mazhıyeva N., Baltabaeva Nazim, Yussup Р. The Art Image of Polygam Marriage in Kazakh Epics ... 61-66 Naimanbai A. Reality of the Еra: Continuity of Truth and Literary Solutions ... 67-72 Salikzhanova Sh., Karipzhanova G. The image of society in modern Kazakh poetry ... 73-79 Sailauova А. On Research of Zhyrshy-Zhirau Schools ... 80-86 Seisenbiyeva E., Madibayeva K., Yussup A. Muslim Enlightenment in Y. Altynsarin’s Works «Shariat-ul Islam» ... 87-92
Linguistics and methodics
Abdykhanova B., Меirambekova L. Precedent Names: Influence of Folklore and Its Place in World Cultural Space (based on the German language) ... 93-98 Bizhkenova A., Sabitova L. Scientific Activity of Structural Divisions as One of the
Important Components in the Development of a Research University ... 99-107 Doszhan G. Integrative Approaches to Studying Borrowed Words ... 108-118 Yerbulatova I., Salimov Т Culture-Marked Units of the Lexical-Semantic Field «Food» .... 119-124 Zhumagulova А., Syzdykova G. Linguoecology and Media Space ... 125-132 Zhumakhanova А., Bizhkenova А. Evaluation as a Speech act of Communication ... 133-140 Ilyassova N. Syntagma – a Unit Combining Language and Cognitive Theory ... 141-150 Каdеyеvа М., Dmitryuk N., Narozhnaya V. On Implicitness of Nominal Grammatical
Categories ... 151-158 Tuleubayeva S. Linguophilosophy from al-Farabi to V. von Humboldt: Continuity of
Tradition ... 159-166 Utebalieva G. , Kaskabassova Kh. Communicative Competence: As an Aspect in
Studying the Process of a Foreign Language Acquisition ... 167-176 Shingareva M., Narozhnaya V. Peculiarities of Analyzing Christmas Messages as an
Element of Political Discourse ... 177-184
Literature Review
Kairzhanov A. Shakarim. The quest for absolute good ... 185-189
Содержание
Фольклор и литературоведение
Азкенова Ж., Уразаева К. Дантовский архетип и апостасия в «Старосветских помещиках» Н. Гоголя ... 8-15 Бейдильдаева Н., Негимов С. Назидания Жетес бия ... 16-23 Байтанасова К. О некоторых проблемах теории текста ... 24-31 Есенова А., Оразбек М. Поэзия Галыма Жайлыбая в свете новых исследований ... 32-38 Жапанова М., Нурманова Ж. «Исповедальная проза» Асанали Ашимова:
жанровое многообразие ... 39-46 Калиева А., Маукеева А., Рысбаева А. Становление творческой индивидуаль-
ности Герольда Бельгера ... 47-52 Кожашев М. Поэтическое искусство Жамбыла: становление и особенности... 53-60 Мажиева Н., Балтабаева Н., Юсуп П. Художественное изображение полигам-
ного брака в казахских эпосах ...... 61-66 Найманбай А. Реальность эпохи: преемственность правды и художественного решения ... 67-72 Саликжанова Ш., Карипжанова Г. Образ общества в современной казахской молодежной поэзии ... 73-79 Сайлауова А. Об исследованиях сказительских школ (школ жыршы и жырау) ... 80-86 Сейсенбиева Э., Мадибаева Қ., Юсуп А. Мусульманское просветительство в трудах Ы.Алтынсарина «Шариат-ул ислам» ... 87-92
Лингвистика и методика
Абдыханова Б., Мейрамбекова Л. Прецедентные имена: влияние фольклора и его место в мировом культурном пространстве (на материале немецкого языка) ... 93-98 Бижкенова А., Сабитова Л. Научная деятельность структурных подразделений
как одна из важных составляющих развития исследовательского вуза ... 99-107 Досжан Г. Интегративные подходы к изучению заимствованных слов 108-118 Ербулатова И., Салимов Т. Культурно-маркированные единицы лексико-
семантического поля «Еда» ... 119-124 Жумагулова А., Сыздыкова Г. Лингвоэкология и медиапространство ... 125-132 Жумаханова А., Бижкенова А. Оценка как речевой акт коммуникации ... 133-140 Ильясова Н. Синтагма – единица, связывающая теорию языка и познания ... 141-150 Кадеева М., Дмитрюк Н., Нарожная В. Об имплицитности именных
грамматических категорий ... 151-158 Тулеубаева С. Преемственность традиций в лингвофилософии:
от аль-Фараби к В.фон Гумбольдту ... 159-166 Утебалиева Г., Каскабасова Х. Коммуникативная компетенция как аспект в
изучении процесса усвоения неродного языка ... 167-176 Шингарева М., Нарожная В. Особенности анализа рождественских
поздравлений как элемента политического дискурса ... 177-184
Рецензия
Каиржанов А. Шакарим. Поиски абсолютного добра ... 185-189
73
№4 (129)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
ХҒТАР 17.07.01.82
Шынар Саликжанова1 , Гүлнар Карипжанова2
1Л.Н. Гумилев ат. Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақcтан
2«Тұран-Астана» университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (E-mail: 1[email protected], 2[email protected])
Қазіргі қазақ жастар поэзиясындағы қоғам бейнесі
Аңдатпа. Ұлттық поэзия халықтың өзімен бірге қатар өмір сүріп жатқан тарихи-мәдени, әлеуметтік, рухани менталитеттің болмысын көрсететін жүйе болып табылады. Поэзия – халқымы- здың өткен тұрмыс-тіршілігінің, ой-сезімінің, елдігі мен ерлігінің, парасатының әрі куәсі, әрі дерек көзі. Айшықты кесте өрудің шеберлерінің поэзия немесе прозалық шығармаларын зерттеу арқылы қоғамымызды танимыз.
Түйін сөздер: әдебиет, көркем туынды, ғаламдық урбанизациялық үдеріс, поэзия, метафо- ралық эпитет, метафоралық тіркес, әлеуметтік мәселелер.
DOI: https://doi.org/10.32523/2616-678X-2019-129-4-73-79 Көркем туынды – қоғамның айнасы. Әрбір ақын-жазушы өзінің өскен ортасы, өмір сүрген дәуірінің жетістігіне шаттанса, кемшілігін күйіне сынайтыны белгілі. Ел өміріндегі маңызды оқиғалар, ел басына түскен трагедиялық жайлар ақындар қаламына ілінбей қал- майды десе де болады. Әр ақын өзі өмір сүрген кезеңінің келбетін жырлап, елеулі жайттар- ды суреттеп отырған. Мысалы, Абай өлеңдерінде заман көрінісі төмендегідей сипатталады:
Орыс сияз қылдырса, Болыс елін қармайды...
Ояз келсе қайтер ең, Айдаһардай ысқырып...
Мәз болады болысың, Арқаға ұлық қаққанға, Шелтірейтіп орысың, Шенді шекпен жапқанға...
Ал Шәкәрім шығармаларында дәуір тынысы былай бейнеленеді:
Бұл елдің көргені - өтірік ант,
Қазаққа алдау деген болды ғой салт...
Патшалар сансыз шығын қылады, Дайындап соғыс үшін ғаскерін...
Жебір ұлық халқына қас қылады, Көңілін шерлі, көзіндерін жас қылады...
Ақын өлеңдерінде заман көрінісі, ащы шындық айқын берілген. Ел арасындағы болыстардың мансапқорлығы, халықты аяусыз шен үшін қанауы, ұлықтардың жебірлігі соның әсерінен халықтың жүдеу тұрмысы, шерлі болуы айтылады.
Бүгінгі таңда қазақ жастар поэзиясынан да қоғам келбеті айқын көрініс тапқан.
Саят Қамшыгердің «Адамдар бар өрге ұмтылып, бақты алған» өлеңінде:
Адамдар бар өрге ұмтылып, бақты алған, Ал, біреулер өмір – күнге қақталған.
Аз ба жандар бұл өмірде жаншылып, Тағдырлары жапырақтай тапталған?!
Бұл қоғамда қаптап кетті азғындар
Бет түзейтін бағыттары белгісіз... , [1, 21 б.] - деп күйінеді ақын.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
74
№4 (129)/2019
Қазіргі қоғамымыздағы әлеуметтік жаңдайы төмен топтардың бар екенін, олардың
«өмір-күнге қақталған», «жапырақтай тапталған» деген метафора, теңеу арқылы тұрмысы ауыр халықты сипаттаған.
Өмірден өз орнын таппағандарды құмға сіңіп кетіп жатқан бұлақтарға ұқсатады.
Өмірді – өзенге, тағдырларды бұлаққа балау арқылы айтар ойының әсерін жоғарлатқан.
Өмірдегі ащы шындық қазіргі поэзияда өткір тілмен сыналған. Ғаламдық урбанизациялық үдеріске байланысты қазақ халқының қалаға шоғырлануының нәтижесінде халық психоло- гиясы, менталитеті, мінез-құлқы, әлемді танып-түйсінуі өзгеріске ұшырады.
Осы себепті қазақ поэзиясында қала мен дала образы түрліше интерпретациялана бастады, тіпті көп жағдайда қарама-қарсы қойыла бастады, яғни көркем мәтіннің вербал- ды қабатындағы осы образдардың контраст мәнді тілдік құралдармен берілуі жиі байқала бастады. Қазақ халқына тән қонақжайлылық, дархандық, кеңпейілділіктің азаюы, қатал- дық, екіжүзділік, қайырымсыздықтың орын алуы поэзия тілінен орын алды.
Ақын Саяттың «Ерлер қайда көкпар тартып сайысқан?» өлеңінде қазіргі қоғамдағы әлеуметтік қиындықтарды сынай отырып,
Ерлер қайда көкпар тартып сайысқан?
Бұл заманың оларды көп жанышқан Білегі емес, санасына ауыр жүк,
Қатты батып қабырғасы қайысқан...-деп қынжылады. - Азаматқа тән қасиет – ірілік, // Ал әйтпесе ел азады бүлініп. // Осы бетпен кете берсек не айтам, // Келсе бір күн бабаларым тіріліп?! [1, 9 б.]
Қазіргі кезде ақын жазғандай, күйбің тіршіліктен аса алмай жүрген ер адамдардың көп екендігі ащы шындық. Көкпар тартып сайысатын ерлеріміздің мына нарық заманында өмір көкпарына тартылып кетіп жүргендері де баршылық. Бүгінгі таңдағы кесапаттың бірі ішкілікке салыну, оған да ақындар соқпай өте алмасы анық. Мысалы ақын Саяттың «Өмір»
өлеңінде ішкілік мәселесі сөз болады:
Осы күнде сезімталдар азайып,
Қаптап барат тас жүрек пен тас бауыр...
Бұрындары ізгі еді бар әпкем, Енді міне, шашы қысқа, балақ кең.
Тұлпарымен сырласушы ед батырлар, Қазір көбі сырласып жүр арақпен [1, 30 б.]
Ақынның «Көп жандарың сырласады арақпен» өлеңі қазіргі қоғамдағы ішкілік мәселесі көтерілген:
Ішкен басты соғар тасқа, жарға да, Одан сақтар жігер,
Таза ар ғана.
Ішкендері үнемі егер у болса,
Қырандар да тез айналар қарғаға! [1, 16 б.]
Жалпы ішкілік – кеңес дәуірінен қалған кеселдердің бірі. Ақын қоғамымызды бұн- дай дерттен тек имандылық қана құтқара алатындығын айтады. Енді бір қоғам кеселі ақын- ның «Арулар жүр» өлеңінде сыналады. Қазіргі намыссыз қазақ қыздарының жүріс-тұры- сын сөз етеді, «Тоғжандарым кешегі жоқ жан болған қарашы...// «Шылым шегіп, қазір де масаң жүрген арулар – Ертең туар бейкүнә кемтарлардың анасы»,- деп қиналады. Қазақтың әйел-қыздарының осындай күйге ұшырағаны елдігімізге сын, болашағымызды күңгірт қы- лады. Олардың ертең қандай ұрпаққа ана болары белгісіз.
Анығында көркем әдебиет қоршаған ортаның шыңдығын бейнелеп қана қоймайды.
Ол адам табиғатын, қоғамның болмысын өзгертуге, жақсартуға ат салысады. Көркемдік сана айналадағы өзгерістерді де бағдарлап, бейнелеп отырмақ. Оның қайшылықтарын,
75
№4 (129)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
шешімін таппаған түйіндерін, келешегін барлайтын да, халыққа түсіндіретін де көркем сана. Аталған қасиеттерді бойына сіңірген көркем ой туындылары ғана классикалық сапаға көтеріледі.
Дәурен Берікқажыұлының «Бәрі де ашкөз» өлеңі тәуелсіздік алғаннан соңғы қоғам келбетін суреттейді:
Бәрі де ашкөз ауру да, ажал да, Ашкөз тірлік,
ашкөз ұрлық базарда...
Қалбалақтап,
таба алмаған сор емін – Қайда барсам
аран ғана көремін.
Көремін де
Көңілімді көр етіп,
Өлеңімді кебін етіп өлемін.
Ашкөз кеңсе, ашкөз түрме Ашкөз заңгер
Ашкөз діндар [2, 72 б.]. Ақын «ашкөз» метафоралық эпитетін қайталай оты- рып, қоғамдағы жемқорлық, парақорлықты әсерлейді. Сөйлем басында бір сөздің немесе сөз тіркесінің қайталанып келуі кездейсоқ құбылыс емес. Олар неше рет қайталанып келсе де, тиісті стилистикалық қызмет атқарады. Осындай қайталаудағы сөздердің әрқайсысының стилистикалық «жүгінің салмағы бірдей болып келе бермейді: әрқайсысының өзінің өзіндік ерекшеліктері танылып тұрады. Ақын түрмеге қылмыскерлердің көп түсіп жатқандығын да «ашкөз» эпитеті арқылы жеткізеді. Ақын «өлең» дерексіз ұғымын кебінге айналдырып, дерексіз ұғымды заттандыру тәсілін қолданады. «Кебін» сөзі Мағжанда поэтикалық құрал ретінде көп қолданылған білеміз. Лирикалық қаһарман күйзелісі, постмодернизм белгісі бар. Постмодернизм бағытында лирикалық кейіпкер қоғамнан түңіліп, сырт қалады. Өзін жалғыз сезінеді.
Жастар поэзиясындағы әлеуметтік тақырыптардың бірі – баспана. Бұл тақырып қоғамдағы ең өзекті мәселе болып табылады. Ықылас Ожайұлы өлеңдері де қоғамды шынайы суреттейтін ойлы өлеңдерімен назар аудартады. «Досқа сыр» өлеңінде жоғары- дағы ақындар көтерген баспана мәселесі сөз болады:
Қара өлең – қабырғам кеңестім, Ойласам, бес күндік елеспін.
Алланың құлы едім, ол рас,
Ақшаға құл болған емеспін [3, 44 б.].
Лирикалық кейіпкер басындағы мұң – үйсіздігі, біреудің қабағына кіріптар боп үй жалдайтындығы. Мына өмірдің өткіншілігін «бес күндік елеспін» деген сөздермен бер- ген. Қазақта «қамшының сабындай қысқа ғұмыр», «бес күндік жалған» деген тіркестер бұрыннан бар. Автор «жалған» сөзіне тіркесетін «бес күндік» деген сөзге «елеспін» деген сөзді тіркестірген. «Бес күнмен қоштасты» деген тіркес – «өмірден озды» деген мағынаны білдірген. «Теңгеге түтілген өңдер» – тіршілік қамытын мойнына іліп, зорығып жүрген адамдар. «Қаншама обал мен үміттер, үкімет үйінде жерленген» деген жолдар мына қысқа өмірлерінде бастарында баспанасы болмай, үкіметтің жалдамалы пәтерлерінде өмірден өтетін тағдырларды көрсетеді. Ақынның «Ашу» өлеңінде:
Шіркін, ана зәулім үйдің ғажабы-ай, Онда тұрған адамдарға бақ қонған,
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
76
№4 (129)/2019
«Таз үкімет» біз сияқты сорлылар Тамсансын деп сап қойған.
Бәріміздің басымызда үй болса, Қаншық қоғам қалмас еді қансырап.
Сол үйлерге қарай-қарай көз талды, Көз жасымыз кірпішінен тамшылап.
Айтпақшы, оның иелері ит баққан, Е, тоқшылық, көсегеңіз көгерсін!
Жалған дүние, саған жамбас сыймады, Иә, әрине, жоқшылыққа не дерсің.
Өтінемін, «қал қалай» деп сұрама, Біздікі сол, жоқшылықтың әлегі.
Маңдайыма шимайланған ит тірлік, Иттікінен сәл, әйтеуір әдемі.
Біреулерге ойын болды-ау ғұмыр-күн Маңдайымның сор шылқыңан азабы-ай.
О, Баспана, арман болдың сен бізге,
Шіркін, ана зәулім үйдің ғажабы-ай [3, 50 б.].
«Сол үйлерге қарай-қарай көз талды, көз жасымыз кірпішінен тамшылап» деген жолдан образдылық, ақындық шеберлік, қиял байлығын көреміз. Поэзиядағы шарттылық үлгісі. Биік үй мен баспанасыздардың көз жасы бір-біріне қарама-қарсы суреттелген.
«Маңдайыма шимайланған ит тірлік, иттікінен сәл, әйтеуір әдемі» деген жолдар да тұрмыс тауқіметін тартып жүрген адамдардың жанкештілігін аңғартады. «Таз үкімет» де- ген тіркес билік туралы жағымсыз ой тудырады.
Ақынның «Дүние» өлеңінде:
Дүние!
Иленудемін иіңе,
Төсекжады ұлдан қайыр жоқ, Тұтқаңа болмақ кім ие?
Көк теңге!
Тірлігім!
Тірліктен тәнім үркиді Кеудемде нелер кілкиді.
Кеденсіз кеңірдектерден
Кедейдің иісі мүңкиді [3, 43 б.].
«Дүниенің иіне илену», «Кеденсіз кеңірдектер» – жемқорлар, парақорлар, қоғам мүлкін жұтып жатқандар. Осы кеңірдектерден (көремдегіш құрал ретінде – синекдоха) ке- дейдің иісі мүңкуі – халыққа тиесілі дүниені жемқорлардың жеп қойғандығы. «Төсекжады ұл» – әрекет етпей, жалқауланып жата беретін жігіттер. Қазіргі кезде көпшіліктің жаппай дүние қызығына беріліп кеткендігін қынжылып айтады.
«Кешіргей бізді, бабалар» өлеңінде қазіргі уақыттағы қазақ елінде кездесетін әлеу- меттік проблемаларға тоқталады. Ақынның бұл өлеңін ХІХ ғасырдағы зар заман ақында- рының жалғасы деуге болады. «Қазақ деп қызар қанымның, инеге бағынғанын-ай» - қазіргі кездегі қоғамдағы ауыр дерттің бірі нашақорлықты жай ғана айта салмайды, өкінішпен құсаланып айтады. «Қан» сөзі қазақта тура, ауыспалы мағынасында әр түрлі мәнге ие бола алады. «Қанына тарту», «қаны бұзылған», «қаны қарайған», «қаны басына шапшыды» деген секілді тіркестер бар. Бұл өлеңдегі «қан» сөзі екі мағынада да қолданылған. Қазақтың қаны және сананың мәңгүрттеніп, нашақорлыққа тәуелді болуы. Бір тармаққа көп ой сыйғызған.
«Асаудан асып құламай, құсыққа құлағанымды-ай» – қазақ арасында маскүнемдікке са-
77
№4 (129)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
лынудың жойылмай тұрғаны. «Ауырып өлмей ажалдан, арқанға асылғанымды-ай» – қазір- гі кезде қоғамымызда өзіне қол жұмсаудың белең алып тұрғандығы айтылады. «Жұртым деп соғар жүректің, құлқын деп дүрсілдеуін-ай» – кейбір ел билеушілердің жемқорлық, парақорлығы, оларда отансүйгіштік сезімнің жоқтығы.
«Көрініс» өлеңінде қоғамымыздағы отбасылық қарым-қатынастың да өзгергенін тілге тиек етеді. Ақын қазақ отбасындағы бұрынғы әке-шешеге құрмет, ибалы келін, мей- ірімді ұлдардың азайып бара жатқанына, жоғарыдағыдай қазақ діліне жат көріністердің белең алып бара жатқанына қынжылады. «Отан отбасынан басталады» деген қағиданы еске алатын болсақ, отбасындағы тәрбиеміз осындай болса, елдігімізге сын болмақ, ұлттық құндылықтарымыздың жоғала бастағанының айғағы. «Құса» өлеңінде де әлеуметтік мәсе- лелер терең ой, бедерлі тілмен жеткізілген:
Лирикалық кейіпкердің жан дүниесіндегі дерт, мұң бейнелі сөздермен өрілген. Ақын мына өмірді «тұл тірлік» деп атайды. «Қоңыр кештен қою-қою ой ұрттап» тармағында «ой»
дерексіз ұғымын заттандырған. Кейіпкер қою шай орнына қою ой ұрттайды. Кейіпкердің қалың ойға берілгендігін «қою» деген сөзден аңғарамыз. Абай өлеңінде ойға батып, жабығу- ды «Сол қасқырша алақтап түк таппадым, көңілдің жайлауынан ел кеткен бе?» деп сурет- теген еді. «Қобыз мұң» дегендегі «қобыз» – метафоралық эпитет. Қобызбен көбіне мұңды күй тартылады. Ақынның «қобыз» сөзін алып отырғаны сондықтан. «Қобыз мұңның қыл ішегінің дір етуі» метафоралық тіркесімен адам жан дүниесіндегі сезім иірімдерін, жүрек тебіреністерін сипаттаған. «Күрсіністің күлбілтесі» метафоралық тіркесіндегі «күлбілте»
– жасырын іс-әрекет. «Қарыны тоқ құмайлар» дегенде жемқорлық, парақорлықпен қарнын тойғызып жүрген құлқынқұмарларды көрсеткен. «Ожданымды отқа жағып ойсыздар» тар- мағында «ождан» дерексіз ұғымы отын секілді отқа жанғандай заттандырылып суреттелген.
Қазіргі кезде ұят боп есептелетін нәрселердің ұят болмай қалғандығын меңзейді. «Обалдан ойыншық жасау» тармағында да «обал» дерексіз ұғымын ойыншық секілді заттық сипатқа енгізу арқылы айтайын деген ойын оқырман санасына қонымды жеткізген. «Күлдір-күл- дір күңірендім» деген тіркестегі «күлдір-күлдір» сөзі жыраулық поэзияда «күлдір-күлдір кісінетіп, күреңді мінер күн қайда» деген түрде қолданылатын. «Күлдір» сөзі «күңірендім»
сөзімен дыбыстық жағынан ұйқасып та тұр. «Күн тұтылып ішімде» – шарттылық. Кейіп- керің болащаққа деген сенімінің жоғалуы, жарқын ойдың болмауы, пессимзмге салынуы бейнеленген. «Талқан болған тағдырлар-ай, қайтейін,тіршіліктің тісінде» деген соңғы екі жол өлеңнің түйіні секілді жүк көтеріп тұр. «Тіршіліктің тісі» метафоралық тіркесі қазіргі нарықтық заманды дәл сипаттаған.
Шырын Толқынованың «Адам ары бүгінде» өлеңінде де бүгінгі қоғамымыздағы әр түрлі әлеуметтік мәселелер тілге тиек болған:
Адам ары бүгінде Пұл болыпты деседі,
Өз елінде бұл қазақ құл болыпты деседі Қасірет, ә?
Қасірет !
Іштен шыққан баласын, Сатып жатыр деседі.
Данышпанын, данасын Атып жатыр деседі.
Қасірет, ә?
Қасірет !
Әкесінен қызында Бала бопты деседі.
Он жасағы қыз бала
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
78
№4 (129)/2019
Ана бопты деседі.
Қасірет, ә?
Қасірет !
Бір отбасы бір күнде, Жоқ болыпты деседі.
Тағдырының нүктесі – Оқ болыпты деседі Қасірет, ә?
Қасірет !
Е, Құдайым, біздерге,
Иманыңді нәсіп ет [4, 20 б.].
Бұл өлеңде бұрын қазақта құлақ естіп, көз көрмеген оқиғалардың болып жатқаны тізбектеледі. Ақындардың шындықты айта білуі туралы Дандай Ысқақұлы былай дейді:
«шындықты жырлау, әділін айту – поэзияның басты мұраты. Десек те шындықты айту ақындарға қай кездерде де оңайға түспеген. Көп ақын шындықты жырлағысы келгенмен түрлі әлеуметтік себептермен өйте алмайды. Шындықты айта білу ең алдымен, дарын- дылықты, содан кейін батылдықты, шеберлікті қажет етеді. Мұндай қасиеттер ілуде біреу- де ғана кездесетіні тағы бар» [5, 534 б.]. Ақын Шырын қазіргі діл, дін, тіл, жердің, жетім баланың шетелге сатылуы, имансыздық, ұлтсыздану, рушылдық мәселесіне қабырғасын қайыстырады. Қазаққа жөн айтатын Абай мен Шәкәрімдер керек дейді. Қазақ елінің бола- шағына, келер ұрпақ аманатына алаңдайды. Абайы, Шәкәрімі болған елдің құлдырап кетуі неліктен деген сұрақ қояды.
Қазақ елінің жиырмасыншы ғасырда тілінен, дінінен, ұлттық ділінен айрылып, қа- зақ деген аты ғана қалғаны рас. Тәуелсіздік алғанымызбен, жоғалтқан ұлттық құндылықта- рымызды қалпына келтіргенімізбен, көп қазақтың санасы қазақы қалыпқа түскен жоқ, тілін ұмытқандар тілді үйренбеді, дінінен мақұрым қалғандар әлі діннен алшақтап жүр. Қазір қоғамымыз қазақ тілді, орыс тілді қазақ болып бөлініп кетті. Қазақпын дейтін қазақ бар, жаңа қазақ атанып жүргендер бар.
Әдебиеттер тізімі
1 Қамшыгер С. Жүректегі ағыстар. Өлеңдер. / С. Қамшыгер - Алматы: Жалын, 2008.- 80 б.
2 Берікқажыұлы Д. Гүл мен қылыш жырлары. Өлеңдер жинағы. / Д. Берікқажыұлы – Ал- маты: Жалын, 2008. – 80 б.
3 Ожайұлы Ы. Адырна. / Ы. Ожайұлы – Алматы: Жалын, 2009. – 64 б.
4 Толқынова Ш. Қарлығаш қанат. / Ш. Толқынова – Алматы: Жалын, 2010. - 96 б.
5 Ысқақұлы Д. Әдеби сын тарихы: оқу құралы / Д. Ысқақұлы - Алматы: Таңбалы, 2012. – 580 б.
Шынар Саликжанова1, Гульнар Карипжанова2
1Евразийский национальный университет им. Л.Н.Гумилева, Нур-Султан, Казахстан
2Университет «Туран-Астана», Нур-Султан, Казахстан
Образ общества в современной казахской молодежной поэзии
Аннотация. Национальная поэзия представляет собой систему, отражающую сущность историко-культурного, социального, духовного менталитетов, существующих вместе с народом.
Поэзия - источник жизни, мысли, мужества, интеллекта народа. Мы узнаем наше общество, изучая поэзию или прозаические произведения мастеров .
79
№4 (129)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
Ключевые слова: литература, художественное произведение, глобальный урбанизацион- ный процесс, поэзия, метафорический эпитет, метафорическое сочетание, социальные проблемы.
Sholpan Salikzhanova1, Gulnar Karipzhanova2
1L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan
2«Turan-Astana» University, Nur-Sultan, Kazakhstan
The image of society in modern Kazakh poetry
Abstract. National poetry is a system that reflects the essence of historical, cultural, social, and spiritual mindsets living together with the people. Poetry is the source of life, thought, courage, and intelligence of the people. We get to know our society by studying poetic and prose works of word men.
Key words: literature, a work of fiction, global urban process, poetry, metaphorical epithet, metaphorical combination, social issues.
References
1 Qamshyger S. Zhurektegi agystar. Olender [Hearts in the heart. Poems], (Zhalyn, Almaty, 2008, 80 p.). [in Kazakh]
2 Berikkazievich D. Gul men kylysh zhyry. Olender zhinagy [Flowers and swords. Collection of poems], (Zhalyn, Almaty, 2008, 80 p.). [in Kazakh]
3 Ozhaiuly Y. Adyrna [Adyrna], (Zhalyn, Almaty, 2009, 64 p.). [in Kazakh]
4 Tolkynova S. Karlygash kanat [Wing of the snowflake], (Zhalyn, Almaty, 2010, 96 p.). [in Kazakh]
5 Iskakov D. Adebi syn tarichy: okulyk [History of literary critics: textbooks], (Tanbaly, Almaty, 2012, 580 p.). [in Kazakh]
Авторлар туралы мәлімет:
Саликжанова Шынар – филология магистрі, практикалық қазақ тілі кафедрасының аға оқытушысы, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Қ.Сәтбаев көш., 2, Нұр-Сұлтан, Қазақстан.
Карипжанова Гүлнар - ф.ғ.к., «Тұран-Астана» университетінің профессоры, Ы.Дүкенұлы көш., 29, Нұр-Сұлтан, Қазақстан.
Salikzhanova Shynar - Master of Philology, Senior Lecturer, Department of Practical Kazakh Language of L.N. Gumilyov Eurasian National University, Satpayev str., 2, Nur-Sultan, Kazakhstan.
Karipzhanova Gulnar - Candidate of Philological Sciences, Professor, «Turan-Astana» University, 29 Dukenuly street, Nur-Sultan, Kazakhstan.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
190
№4 (129)/2019
«Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы.
Филология сериясы» журналында мақала жариялау ережесі
1. Журналдың мақсаты. Филология ғылымдарының өзекті мәселелерін, тіл және әдебиетті оқыту әдістемелерін және де ғылыми конференциялардың ең маңызды материал- дарын, библиографиялық шолу мен сын пікірлерді көрсететін әдебиеттану және тілтану саласындағы мұқият тексеруден өткен ғылыми жұмыстарды жариялау.
2. Журналда мақаланы жариялаушы автор Ғылыми басылымдар бөліміне (мекен- жайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қаласы, Қ.Сәтпаев көшесі, 2, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Бас ғимарат, 402 кабинет) қолжазбаның қол қойылған бір дана қағаз нұсқасын тапсыру және Word форматындағы электронды нұсқасын [email protected] электрондық поштасына жіберу қажет. Қағазға басылған мақала мәтіні мен электронды нұсқасы бірдей болулары қажет. Мақаламен бірге автордың жұмыс орнынан алынған Ілеспе хат та тапсырылуы қажет. Мақалалар қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде қабылданады.
3. Авторлардың редакцияға мақалаларды жіберуі «Л.Н. Гумилев атындағы Еура- зия ұлттық университетінің Хабаршысында» басуға және шет тіліне аударып, қайта басуға келісімін білдіреді. Автор мақаланы редакцияға жіберу арқылы өз туралы мәлімет- тің дұрыстығына, мақала көшірілмегендігіне (плагиаттың жоқтығына) және басқа да заң- сыз көшірмелердің жоқтығына, барлық көшірмелердің, кестелердің, сұлбалардың, иллю- страциялардың тиісті түрде рәсімделгеніне кепілдеме береді.
4. Ұсынылатын мақала көлемі (жекедеректер мен әдебиеттер тізімін қоса):
- мақалалар үшін - 8 беттен 16 бетке дейін;
- сын пікірлер (монографияға, кітапқа) және конференция туралы пікір - 6 дан 12 бетке дейін.
5. Мақалаға қойылатын талаптар:
– Microsoft Word (docx) форматындағы файлда;
– Times New Roman шрифінде;
– жақтау жолағы 2х2х2х2;
– 1,5 жоларалық интервалы;
– 14 кегл;
– мәтінді жақтау көлеміне сәйкестендіру керек;
– Әрбір азатжол қызыл сызықтан басталуы қажет (1 см шегініс);
– транслитерация Library of Congress (LC) жүйесінде жасалуы керек.
Мақаланың құрылымы:
ХҒТАР http://grnti.ru/ - бірінші жолдың сол жақтауында;
Автор(лар)дың аты-жөні – жолдың ортасында қою әріппен жазылады;
Мекеменің толық атауы, қаласы, мемлекеті (егер авторлар әртүрлі мекемелерде жұмыс істесе, онда автордың тегі мен тиісті мекеменің қасында бірдей белгіше қойылады) Автор(лар)дың Е-mail-ы – жақша ішінде (курсивпен);
Мақала атауы – жолдың ортасында (жартылай қою кіші әріппен жазылады)
Аңдатпа – (100-200 сөз) формуласыз, мақаланың атауын мейлінше қайталамауы қажет; әдебиеттерге сілтемелер болмауы қажет; мақаланың құрылысын (кіріспе, зерттеу әдіснамасы мен әдістемесі, зерттеу нәтижелері, қорытынды) сақтай отырып, мақаланың қысқаша мазмұны берілуі қажет.
Түйін сөздер («Түйін сөздер» сөз тіркесі жартылай қоюмен белгіленеді) (5-8 сөз немесе сөз тіркестері) - Түйін сөздер зерттеу тақырыбын өте дәл бейнелеу керек, сонымен қатар, ақпараттық-іздестіру жүйелерінде мақаланы жеңіл табуға мүмкіндік беретін мақала мәтінің терминдерін және де басқа маңызды ұғымдарды қамтуы қажет.
Мақаланың негізгі мәтіні кіріспені, мақсат пен міндеттерді қоюылуын, зерттеу тақырыбы бойынша жұмыстардың шолуын, зерттеу әдістерін, нәтижелері/талқылауы,
191
№4 (129)/2019
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия ФИЛОЛОГИЯ - BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series
қорытынды қамтуы қажет (жоларалық интервал - 1, азат жол «қызыл жолдан» - 1 см, беттеу жолағы – еніне сай жасалады).
Кестелер, суреттер – аталғаннан кейін орналастырылады. Әр иллюстрация қасын- да оның аталуы болу қажет. Сурет айқын әрі сканерден өтпеген болуы керек.
Мақаладағы формулалар тек мәтінде оларға сілтеме берілсе ғана нөмірленеді.
Жалпы қолданыста бар аббревиатуралар мен қысқартулардан басқаларына міндетті түрде алғаш қолданғанда түсініктеме берілуі қажет.
Қаржылай көмек туралы ақпарат бірінші бетте көрсетіледі.
Әдебиеттер тізімі. Мәтінде әдебиеттерге сілтеме тікжақшаға алынады. Мәтіндегі әдебиеттер тізіміне сілтемелердің нөмірленуі мәтінде қолданылуына қатысты жүргізіледі:
мәтінде кездескен әдебиетке алғашқы сілтеме [1, 153 б.] арқылы, екінші сілтеме [2, 185 б.]
арқылы т.с.с. жүргізіледі. Мақаланың негізгі мәтініндегі кітапқа сілтеме колданылған бет- терді көрсету керек (мысалы, [1, 45 б.].)
Жарияланбаған еңбектерге сілтемелер жасалмайды. Сонымен қатар, рецензиядан өтпеген басылымдарға да сілтемелер жасалмайды (әдебиеттер тізімін, әдебиеттер тізімінің ағылшынша әзірлеу үлгісін төмендегі мақаланы рәсімдеу үлгісінен қараңыз).
Мақала соңындағы әдебиеттер тізімінен кейін библиографиялық мәліметтер орыс және ағылшын тілінде (егер мақала қазақ тілінде жазылса), қазақ және ағылшын тілінде (егер мақала орыс тілінде жазылса), орыс және қазақ тілінде (егер мақала ағылшын тілінде жазылған болса) беріледі.
Авторлар туралы мәлімет: аты-жөні, ғылыми атағы, қызметі, жұмыс орны, жұмыс орнының мекенжайы, телефон, e-mail – қазақ, орыс және ағылшын тілінде толтырылады.
6. Қолжазба мұқият тексерілген болуы қажет. Техникалық талаптарға сай келме- ген қолжазбалар қайта өңдеуге қайтарылады. Қолжазбаның кейін қайтарылуы, оның жур- налда басылуына жіберілуін білдірмейді.
7. Электронды корректурамен жұмыс істеу. Ғылыми басылымдар бөліміне түскен мақалалар жабық (анонимді) тексеруге жіберіледі. Эксперттер ұсынылған мақалаға онын жариялау мүмкіндігі, жақсарту қажеттілігі немесе қабылданбауы туралы дәлелді қорытын- дысын қамтитын жазбаша сын пікір береді. Жарамсыз деп таныған мақала қайтара қарас- тырылмайды. Мақаланы түзетуге ұсыныс берген жағдайда авторлар үш күн аралығында мақаланың корректурасын жіберу керек. Мақаланың түзетілген нұсқасы мен автордың ре- цензентке жауабы редакцияға жіберіледі. Оң сын пікірлер алған мақалалар оларды талқы- лау және басылымға бекіту үшін журналдын редакциялық алқасына ұсынылады.
Журналдың басылым жиілігі: жылына 4 рет.
8. Төлемақы. Басылымға рұқсат етілген мақала авторларына келесі реквизиттер бойынша төлем жасау қажет (ЕҰУ қызметкерлері үшін - 4500 теңге; басқа ұйым қызмет- керлеріне - 5500 теңге).
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ.
ФИЛОЛОГИЯ сериясы
192
№4 (129)/2019
Реквизиттер:
1) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК АО «Банк ЦентрКредит»
БИК банка: KCJBKZKX
ИИК: KZ978562203105747338 Кбе 16
Кпн 859- за статью
2) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК АО «Bank RBK»
Бик банка: KINCKZKA
ИИК: KZ498210439858161073 Кбе 16
Кнп 859 – за статью
3) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК АО «ForteBank»
БИК Банка: IRTYKZKA ИИК: KZ599650000040502847 Кбе 16
Кнп 859 – за статью
4) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК АО «НародныйБанкКазахстан»
БИК Банка: HSBKKZKX ИИК: KZ946010111000382181 Кбе 16
Кнп 859. - за статью
«Мақала үшін, автордың АТЫ-ЖӨНІ»
