ISSN 2616-6771 eISSN 2617-9962
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң
ХАБАРШЫСЫ BULLETIN
of L.N. Gumilyov Eurasian National University
ВЕСТНИК
Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева
ХИМИЯ. ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ сериясы
CHEMISTRY. GEOGRAPHY. ECOLOGY Series
СерияХИМИЯ. ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ
№1(130)/2020
1995 жылдан бастап шығады Founded in 1995
Издается с 1995 года
Жылына 4 рет шығады Published 4 times a year Выходит 4 раза в год
Нұр-Сұлтан, 2020 Nur-Sultan, 2020 Нур-Султан, 2020
Бас редакторы:
г.ғ.д., проф.
Джаналеева К.М. (Қазақстан)
Бас редактордың орынбасары Тәшенов Ә.К.,х.ғ.д., проф. (Қазақстан) Бас редактордың орынбасары Берденов Ж.Г., PhD (Қазақстан)
Редакция алқасы Айдарханова Г.С. б.ғ.д., проф. (Қазақстан) Амерханова Ш.К. х.ғ.д., проф.(Қазақстан) Байсалова Г.Ж. PhD, доцент (Қазақстан) Бейсенова Р.Р. б.ғ.д, проф. (Қазақстан) Бакибаев А.А. х.ғ.д., проф. (Ресей) Барышников Г.Я. г.ғ.д., проф. (Ресей)
Ян А. Вент Хабилит. докторы, проф. (Польша) Жакупова Ж.Е. х.ғ.к, доцент (Қазақстан)
Досмагамбетова С.С. х.ғ.д., проф. (Қазақстан) Еркасов Р.Ш. х.ғ.д., проф. (Қазақстан) Жамангара А.К. б.ғ.к., доцент (Қазақстан) Иргебаева И.С. х.ғ.д., проф. (Қазақстан) Хуторянский В.В. PhD, проф. (Ұлыбритания) Копишев Э.Е. х.ғ.к., доцент м.а. (Қазақстан) Уәли А.С. х.ғ.к, доцент (Қазақстан) Масенов Қ.Б. т.ғ.к., доцент (Қазақстан) Мустафин Р.И. PhD, доцент (Ресей) Озгелдинова Ж. PhD (Қазақстан)
Рахмадиева С.Б. х.ғ.д., проф. (Қазақстан) Сапаров Қ.Т., г.ғ.д ., проф. (Қазақстан) Саипов А.А. п.ғ.д., проф. (Қазақстан) Саспугаева Г.Е. PhD (Қазақстан)
Шапекова Н.Л. м.ғ.д., проф. (Қазақстан) Шатрук М. PhD, проф. (АҚШ) Атасой E. PhD, проф. (Түркия)
Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан,қ., Сәтбаев к-сi, 2, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi, 402 б.
Тел: +7 (7172) 709-500 (iшкi 31-428). E-mail: [email protected] Жауапты хатшы, компьютерде беттеген А. Нұрболат
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң Хабаршысы. Химия. География.
Экология сериясы
Меншiктенушi: ҚР БҒМ "Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi" ШЖҚ РМК Мерзiмдiлiгi: жылына 4 рет.
Қазақстан Республикасыңың Ақпарат және коммуникациялар министрлiгiнде 27.03.2018ж.
№16997-ж тiркеу куәлiгiмен тiркелген. Тиражы: 25 дана
Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан, қ., Қажымұқан к-сi, 12/1, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi
Tел: +7 (7172)709-500 (iшкi 31-428). Сайт: http://bulchmed.enu.kz
c
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi
Editor-in-Chief
Doctor of Geographic Sciences, Prof.
Dzhanaleyeva K.M. (Kazakhstan)
Deputy Editor-in-Chief Tashenov A.K., Doctor of Chemical Sciences, Prof.(Kazakhstan)
Deputy Editor-in-Chief Berdenov Zh.G., PhD (Kazakhstan) Editorial board
Aydarkhanova G.S. Doctor of Biological Sciences, Assoc. Prof. (Kazakhstan) Amerkhanova Sh. K. Doctor Chemical Sciences, Prof.(Kazakhstan)
Baysalova G.Zh. PhD, Assoc.Prof. (Kazakhstan)
Beysenova R.R. Doctor of Biological Sciences, Prof.(Kazakhstan) Bakibayev А.А. Doctor of Chemical Sciences, Prof. (Russia) Baryshnikov G.Ya. Doctor of Geographic Sciences, Prof. (Russia) Jan A. Wendt Dr.habil., Prof.(Poland)
Dzhakupova Zh.E. Can. of Chemical Sciences, Assoc. Prof. (Kazakhstan) Dosmagambetova S.S. Doctor of Chemical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Erkassov R.Sh. Doctor of Chemical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Zhamangara A.K. Can. of Biological Sciences, Assoc. Prof. (Kazakhstan) Irgibayeva I.S. Doctor Chemical Sciences, Prof.(Kazakhstan)
Khutoryanskiy V.V. PhD, Prof. (Great Britain)
Kopishev E.E. Can. of Chemical Sciences, acting ass.prof.(Kazakhstan) Uali A.S. Can. of Chemical Sciences, Assoc. Prof.(Kazakhstan) Massenov K.B. Can. of Technical Sciences, Assoc. Prof. (Kazakhstan) Mustafin R.I. PhD, Assoc.Prof.(Russia)
Ozgeldinova Zh. PhD (Kazakhstan)
Rakhmadiyeva S.B. Doctor. of Chemical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Saparov K.T., Doctor of Geographic Sciences, Prof. (Kazakhstan) Saipov A.A. Doctor of Pedagogical Sciences, Prof.(Kazakhstan) Saspugayeva G. E. PhD, Assoc. Prof. (Kazakhstan)
Shapekova N.L. Doctor of Medical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Shatruk M. PhD, Prof. (USA)
Atasoy E. PhD, Prof. (Turkey)
Editorial address: 2, Satpayev str., of. 402, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan, 010008
Теl.: +7 (7172) 709-500 (ext. 31-428), E-mail: [email protected] Responsible secretary, computer layout: A. Nurbolat
Bulletin of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. Chemistry. Geography. Ecol- ogy Series
Owner: Republican State Enterprise in the capacity of economic conduct "L.N. Gumilyov Eurasian Na- tional University" Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan
Periodicity: 4 times a year
Registered by the Ministry of Information and Communication of the Republic of Kazakhstan. Registration certificate №16997-ж from 27.03.2018. Circulation: 25 copies
Address of Printing Office: 13/1 Kazhimukan str., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur- Sultan, Kazakhstan 010008
Tel: +7 (7172) 709-500 (ext.31-428). Website: http://bulchmed.enu.kz
c L.N.Gumilyov Eurasian National University
Главный редактор д.г.н., проф.
Джаналеева К.М.(Казахстан)
Зам. главного редактора Ташенов А.К.,д.х.н, проф.(Казахстан) Зам. главного редактора Берденов Ж.Г., PhD (Казахстан)
Редакционная коллегия Айдарханова Г.С. д.б.н., доцент (Казахстан) Амерханова Ш.К. д.х.н., проф (Қазақстан) Байсалова Г.Ж. PhD, доцент (Казахстан) Бейсенова Р.Р. д.б.н.,проф. (Казахстан) Бакибаев А.А. д.х.н., проф. (Россия) Барышников Г.Я. д.г.н., проф. (Россия) Ян А.Вент Хабилит. доктор (Польша) Джакупова Ж.Е. к.х.н., доцент (Казахстан) Досмагамбетова С.С. д.х.н., проф. (Казахстан) Еркасов Р.Ш. д.х.н., проф. (Казахстан) Жамангара А.К. к.б.н., доцент (Казахстан)
Иргибаева И.С. д.х.н., проф., доцент (Казахстан) Хуторянский В.В. PhD, проф. (Великобритания) Копишев Э.Е. к.х.н., и.о. доцент (Казахстан) Уали А.С. к.х.н., доцент (Казахстан) Масенов K.Б. к.т.н., доцент (Казахстан) Мустафин Р.И. PhD, доцент (Ресей) Озгелдинова Ж. PhD (Казахстан)
Рахмадиева С.Б. д.х.н., проф. (Казахстан) Сапаров Қ.Т. д.г.н., проф. (Казахстан) Саипов А.А. д.п.н., проф. (Казахстан) Саспугаева Г.Е. PhD, доцент (Казахстан) Шапекова Н.Л. д.м.н., проф. (Казахстан) Шатрук М. PhD, проф. (США) Атасой E. PhD, проф.(Түркия)
Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Сатпаева, 2, Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, каб. 402
Тел: +7(7172) 709-500 (вн. 31-428). E-mail: [email protected] Ответственный секретарь, компьютерная верстка: А. Нурболат
Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия:
Химия. География. Экология.
Собственник: РГП на ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева" МОН РК Периодичность: 4 раза в год. Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций Республики Казахстан.
Регистрационное свидетельство №16997-ж от 27.03.2018г. Тираж: 25 экземпляров Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Кажимукана, 13/1.
Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева. Tел.: +7(7172)709-500 (вн.31-428).
Сайт: http://bulchmed.enu.kz
c Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева
Л.Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТIНIҢ ХАБАРШЫСЫ. ХИМИЯ. ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ СЕРИЯСЫ
№1(130)/2020
ХИМИЯ ХИМИЯ
Аубакирова Р.А., Иващенко Е.Н., Саурбаева Б.С., Даумова Г.К. Анықталмағыштық металлургиялық өнiмдердi аналитикалық бақылауда сапаны арттырушы құрал ретiнде
11 Бакибаев А.А., Садвакасова М.Ж., Еркасов Р.Ш., Атагулова А.Е. N-алкил-N’-
арилалкилмочевиналарды ядролық магниттiк резонанс әдiсiмен идентификациялау және талдау
18
Oрынбacaр Р.O., Кaйнeнoвa Т.C., Тacтaнoвa Л .К.Кeнoрындaрдaғы құрaмы әртүрлi мұнaй шикiзaтын өңдeудe нeгiзгi көрceткiштeрдi caлыcтырмaлы тaлдaу
23 Кабдулкаримова К.К., Оралбекова Ә.М., Науырызбек С. Жiпше тәрiздi балдырлардың
өкiлдерiне ауыр металл тұздарының әсерi
29 Конуспаев С.Р., Шаймардан М., Нұрлан Ә. Бензолды гидрлеудiң родий катализаторына
жаңа көмiр тасымалдағыштарын жасау
35 Кусаинова Б.М., Тажкенова Г.К., Казаринов И.А. Табиғи саз кен орындарының физика-
химиялық қасиеттерi
42 Құланкәдiр А.Ш., Досмағамбетова С.С., Тосмағанбетова К.С. Кобальт(II) иондарын
су ерiтiндiлерiнен органикалық реагенттер балқымасымен экстракциялық алу және аналитикалық анықтау әдiсiн жасау
48
Ташенов А.К., Кабылова А.С., Фронтасьева M.В., Омарова Н.M., Моржухина С.В.
Қарағанды облысында мүк-биомониторингi әдiсi негiзiнде ауыр металдар мен басқа да токсиндi элементтердiң ауаға түсуiн зерттеу
54
Тaстaновa Л.К., Мурaтқaлий A.М. Циклоaлкaндaрды тотықтыру процeстерiне aрнaлғaн тeмiрқұрaмдaс кaтaлизaторлaрының сутeгi пeроксидiн ыдырaту кезiндегi бeлсeндiлiгiн зeрттeу
62
Дузбаева Н.А., Саньязова Ш.К., Кабдысалым К., Ныкмуканова М.М., A. Adhikari Thy- mus Serpyllum l өсiмдiктерiнiң фитохимиялық құрамы және бактерияға қарсы белсендiлiктi зерттеу
68
Ибраев М.К., Смагулова Б.Б., Турашева Е.Н. Органикалық заттарды химиялық талдауда мететрологиялық қамтамасыз етудi зерттеу
78 Мaтaeв М.М., Aбишeвa Н.Б., Туpсинoвa Ж.И., Aбдpaймoвa М.P. GdxBi1−xCr0.5Fe0.5O3
(x=0.1, 0.2, 0.5) жүйeсiндeгi мультифeppoиктepдiң синтeзi жәнe құpылымдық зepттeлуi
81
ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ
Ахмеденов К.М., Идрисова Г.З., Сергалиев Н.Х. Ақтөбе, батыс Қазақстан және атырау облыстары бұлақтарының геохимиялық, микробиологиялық жай-күйiн және флористикалық құрамын талдау
88
Булксу Ременьяк, Давид Лорант Венгрияда жаңғырмалы энергияның құрылымдық трансформациясы
103 Әлiш А.Е., Дәрiбай А.О., Агибаева А.К. Өндiрiстiк шаң-тозаңның қоршаған ортаға әсерiн
зерттеу
113 Назарова Т.В., Джаналеева К.М., Барышников Г.Я., Дмитриев П.С., Инкарова Ж.И.
Солтүстiк Қазақстанның көл жүйелерiн антропогендiк эвтрофикациялау және қалпына келтiру жолдары
120
BULLETIN OF L.N. GUMILYOV EURASIAN NATIONAL UNIVERSITY. CHEMISTRY.
GEOGRAPHY. ECOLOGY SERIES
№1(130)/2020
CONTENTS
CHEMISTRY CHEMISTRY
Aubakirova R.A., Ivashchenko E.N., Saurbaeva B.S., Daumova G.K. Improvement of the quality of analytical control of metallurgical products as a means of uncertainty
11 Bakibaev А.А., Sadvakassova М.Zh., Еrkasov R.Sh., Аtagulova А.Е.Identification and analysis of
N-arylalkyl-N’-acylureas by magnetic nuclear resonance
18 Orynbassar R.O., Kaynenova T.S., L.K. TastanovaComparative analysis of key indicators on the
basis of processing crude oil of different compositions in the fields
23 Kabdulkarimova K.K., Oralbekova A.M., Nauyryzbek S. Influence of heavy metals on representa-
tives of filamentous algae in salinization conditions
29 Konuspaev S.R., Shaimardan M., Nurlan A.Development of new carbon supports for rhodium in
the creation of benzene hydrogenation catalysts
35 Kussainova B.M., Tazhkenova G.K., Kazarinov I.A.Physical and chemical properties of natural
clay deposits
42 Kulankadir А.Sh., Dosmagambetova S.S., Tosmaganbetova K.S.Development of methods for ana-
lytical determination and extraction of cobalt(II) ions from aqueous solutions by melting organic reagents
48
Tashenov A.K., Kabylova A.S., Frontasyeva M.V., Omarova N.M., Morzhukhina S.V.Assessment of heavy metal and other toxic elements deposition in the Karaganda Region based on moss analysis
54 Tastanоva L.K., Muratkaliy A.M.Studу оf the activity оf irоn-cоntaining catalуsts fоr the оxidatiоn
оf cуclоalkanes during the decоmpоsitiоn оf hуdrоgen perоxide
62 Duzbayeva N.A., Sanyazova Sh.K., Kabdysalym K., Nykmukanovа M.M., Adhikari A.Phytochem-
ical composition ofThymus Serpyllum L. plants and study of antibacterial activity
68 Ibraev M.K., Smagulova B.В., Turasheva E.N.Research of metrological support in chemical anal-
ysis of organic substances
76 Mataev M.M., .Abisheva N.B, TupsinovaZ h.Y., Abdraymova M.R.Synthesis and structural study
of multiferroics in the GdxBi1−xCr0.5Fe0.5O3system (x=0.1, 0.2, 0.5)
81
GEOGRAPHY. ECOLOGY GEOGRAPHY. ECOLOGY
Akhmedenov K. M., Idrisova G. Z., Sergaliev N. Kh. Analysis of the geochemical, microbiological state and floral composition of springs in Aktobe, West Kazakhstan and Atyrau regions
88 Bulcsu Remenyik, Lorant Davi Transformation of the renewable energy structure in hungary 103 Alish А.Ye., Daribay А.О., Agibayeva А.К. Research on impact of manufacturing dust on the
environment
113 Nazarova T.V., Dzhanaleeva K.M., Baryshnikov G.J., Dmitriev P.S., Inkarova Zh.I. Anthro-
pogenic eutrophication and ways of lake systems restoration in northern Kazakhstan
120
6
ВЕСТНИК ЕВРАЗИЙСКОГО НАЦИОНАЛЬНОГО УНИВЕРСИТЕТА ИМЕНИ Л.Н.ГУМИЛЕВА. СЕРИЯ ХИМИЯ. ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ
№1(130)/2020
ХИМИЯ ХИМИЯ
Аубакирова Р.А., Иващенко Е.Н., Саурбаева Б.С., Даумова Г.К. Неопределенность как средство повышения качества аналитического контроля металлургической продукции
11 Бакибаев А.А., Садвакасова М.Ж., Еркасов Р.Ш., Атагулова А.Е.Идентификация и анализ
N-алкил- N’-арилалкилмочевин методом ядерного магнитного резонанса
18 Oрынбacaр Р.O., Кaйнeнoвa Т.C., Тacтaнoвa Л .К. Срaвнитeльный aнaлиз основных
покaзaтeлeй при пeрeрaботкe нeфтяного сырья рaзличного состaвa нa мeсторождeниях
23 Кабдулкаримова К.К., Оралбекова А.М., Науырызбек С. Влияние тяжелых металлов на
представителей нитчатых водорослей в условиях засоления
29 Конуспаев С.Р., Шаймардан М., Нурлан А.Разработка новых угольных носителей для родия
c целью создания катализаторов гидрирования бензола
35 Кусаинова Б.М., Тажкенова Г.К., Казаринов И.А. Физико-химические свойства природных
глин месторождений
42 Куланкадир А.Ш., Досмагамбетова С.С., Тосмаганбетова К.С. Экстракция ионов
кобальта(II) из водных растворов расплавом органических реагентов и разработка аналитического метода его определения
48
Ташенов А.К., Кабылова А.С., Фронтасьева M.В., Омарова Н.M., Моржухина С.В.Оценка атмосферных выпадений тяжелых металлов и других токсичных элементов в Карагандинской области на основе метода мхов-биомониторов
54
Тaстaновa Л.К., Мурaткaлий A.М.Изучeниe aктивности жeлeзосодeржaщих кaтaлизaторов окислeния циклоaлкaнов в процeссe рaзложeния пeроксидa водородa
62 Дузбаева Н.А., Саньязова Ш.К., Кабдысалым К., Ныкмуканова М.М., A. Adhikari
Фитохимический состав растений Thymus Serpyllum L. иисследование антибактериальной активности
68
Ибраев М.К., Смагулова Б.Б., Турашева Е.Н. Исследование метрологического сопровождения в химическом анализе органических веществ
78 Мaтaeв М.М., Aбишeвa Н.Б., Туpсинoвa Ж.И., Aбдpaймoвa М.P. Синтeз и стpуктуpнoe
исслeдoвaниe мультифeppoикoв в систeмe GdxBi1−xCr0.5Fe0.5O3 (x=0.1, 0.2, 0.5)
81
ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ ГЕОГРАФИЯ. ЭКОЛОГИЯ
Ахмеденов К.М., Идрисова Г.З., Сергалиев Н.Х. Анализ геохимического, микробиологического состояния и флористического состава родников Актюбинской, Западно-Казахстанской и Атырауской областей
88
Булксу Ременьяк, Давид Лорант Структурная трансформация возобновляемой энергии в венгрии
103 Алiш А.Е., Дарiбай А.О., Агибаева А.К.Исследование воздействия промышленной пыли на
окружающую среду
113 Назарова Т.В., Джаналеева К.М., Барышников Г.Я., Дмитриев П.С., Инкарова Ж.И.
Антропогенная эвтрофикация и пути восстановления озерных систем северного Казахстана
120
ЗАВЕДУЩЕМУ КАФЕДРОЙ ХИМИИ ЕНУ ИМ. Л.Н.ГУМИЛЕВА, КРУПНОМУ УЧЕНОМУ ТАШЕНОВУ АУЭЗХАНУ КАРИПХАНОВИЧУ 70 ЛЕТ
Ташенов Ауэзхан Карипханович родился 4 апреля 1950 года в селе Кеноткел Зерендинского района, Акмолинской области.
В 1958 году поступил в школу №33 города Алматы и в 1968 году с отличием (с медалью) ее окончил.
В 1973 году с отличием окончил химический факультет Казахского государственного университета им. С.М.Кирова (ныне КазНУ им.
аль-Фараби) и получил приглашение остаться работать в университете. Специальность
«Химия-неорганическая химия», квалификация – «Химик. Преподаватель химии».
1973 - 1975 годы - стажер - исследователь, 1975 - 1986 годы - старший инженер, 1986 - 1989 годы - старший преподаватель, 1989 - 1997 годы - доцент, с 1997 года - профессор кафедры неорганической химии химического факультета Казахского национального университета им. аль-Фараби. С августа 1997 года -профессор, с ноября 1997 года по сегодняшний день - заведующий кафедрой химии Евразийского национального университета им. Л.Н.Гумилева.
За эти 23 года кафедра химии достигла многого. Кадровый состав кафедры вырос качественно и количественно. Среди работающих 20 преподавателей имеют докторскую, кандидатскую научные степени. За указанный период времени тысячи студентов получили дипломы. В соответствии с системой трехуровневого образования по специальности химии были открыты бакалавриат, магистратура, докторантура и выпускники получили степень бакалавра, магистра, доктора философии PhD.
В процессе подготовки докторов философии PhD преподаватели кафедры химии работают в тесной взаимосвязи с учеными многих зарубежных стран (США, Франция, Турция, Россия и др.); докторанты получили возможность работать в лучших научных лабораториях мира. Среди них можно отметить также университет, с которым Ауэзхан Карипханович непосредственно работает в тесном научном сотрудничестве - Хемницкий технологический университет (Федеративная Республика Германия).
В рамках профориентационной работы с целью укрепления конструктивного сотрудничества в реализации новых направлений совместной деятельности университета в реформировании школьного естественнонаучного образования Ауэзхан Карипханович, начиная с 1997 года, проводит работу по укреплению тесной связи между кафедрой химии и школами города Нур-Султан. Школьники получили возможность проводить химические эксперименты в лабораториях кафедры химии. Ежегодно на кафедре проводится химическая олимпиада для школьников города. Ауэзхан Карипханович, в течение 20 лет являясь председателем жюри городской химической олимпиады, способствовал проведению олимпиад на должном уровне. Преподаватели кафедры ежегодно готовят и проводят экспериментальный тур химических олимпиад. Кроме того, в течение учебного года преподаватели кафедры читают лекции, проводят семинарские занятия по решению задач, актуальным вопросам ЕНТ, химические эксперименты. Ежегодно для учителей школ ко Дню химика проводятся научные, научно-практические конференции. Для школьников города Ауэзхан Карипханович читает лекции на тему: «Строение атома. Химическая связь». Это одна из важных и актуальных тем формирования школьного химического образования.
Ауэзхан Карипханович – крупный ученый в области неорганической химии. На основе научных исследований в указанной области химии в 1984 году защитилкандидатскую диссертацию на тему «Взаимодействие и характеристика соединений в системах неорганическая кислота-(тио) семикарбазид-вода».Решением Высшей аттестационной комиссии при Совете Министров СССР ему присуждена в 1984 году ученая степень кандидата химических наук, а в 1991 году - ученое звание доцента. В 1994 году защитилдокторскую диссертацию на тему «Координационные соединения неорганических кислот с гидразидом и биуретом». Решением Высшей аттестационной комиссии при Кабинете Министров Республики Казахстан ему присуждена в 1995 году ученая степень доктора химических наук, а в 1997 году – ученое звание профессора.
Научная новизна проводимых им научных исследований подтверждена авторским свидетельством СССР и 4 патентами Республики Казахстан:
1. Патент Республики Казахстан №3402 от 16.11.2018 //Композиция для лечения вирусных заболеваний.
2. Патент Республики Казахстан №3403 от 6.11.2018/Фармакологическая композиция на основе гепатопротектора.
3.Инновационный патент Республики Казахстан № 26777 //Способ извлечения меди(II).Опубл.
15.10.2012, Бюл. №10. – 3 с.
4.Предпатент Республики Казахстан № 15606. //Способ извлечения ванадия. Опубликовано 15.04.2005, бюл. № 4.- 4 с.
5.Авторское свидетельство СССР №1353757 от 22.07.1987 г. //Сырьевая смесь для изготовления стеновых керамических изделий.
Опубликовано более 300 научных трудов в важнейших академических изданиях России и Казахстана и материалах международных, союзных, республиканских научных конференций. Ряд работ опубликован в зарубежных изданиях с
импакт-фактором, многие труды включены в базы данныхWeb of Science и Scopus:
1.Synthesis and purification of metallooctachloro-phthalocyanines. //Chemiсal Sсienсe Zeitschrift fur Naturforschung. b. – 2017; 728b: 589-601
2.Synthesis of allobetulin using phenylthiourea. //Chemistry of Natural Compounds, Vol.53, No.5, Sep- tember, 2017- P. 904-906.
3.A new single-stage method for obtaining of betulinphenylcarbamates. //Journal of Asian Natural Products Research. - 2017. –P. 1-5. 4.Вольтамперометрическое определение бетулина в экстрактах растительного происхождения. //Журнал Заводская лаборатория. Диагностика материалов. – Москва. - 2017. – Т.83, № 7. – С. 18-22.
4.Влияние сопутствующих элементов на спектроскопическое определение серебра(I) с тиосемикарбазидом в расплаве стеариновой кислоты. //Известия Томского политехнического университета. - 2012. -Т.320. - № 3.- С.70-72
5.Влияние сопутствующих элементов на экстракцию серебра(I) тиосемикарбазидом в расплаве стеариновой кислоты. //Известия Томского политехнического университета. - 2012. -Т.320. - № 3.- С.67-69.
6.Кристаллическая и молекулярная структура перхлоратабиурета. //Журнал структурной химии.- Новосибирск, 1994.-Т.35, вып. 3. - С. 159-161.
7.О взаимодействии иодоводородной и серной кислот с цианацетамидом. //Журнал неорганической химии.-Москва. - 1997. –Т.40. - № 6. - С. 942.
8.Взаимодействие хлорида магния с протонированным ацетамидом в водных растворах при при 250С. //Журнал неорганической химии.-Москва. - 1998. –Т.43, № 4. – С. 699-701.
9.Взаимодействие нитрата кальция с протонированным карбамидом в водных растворах при 250С.
//Известия вузов. Серия "Химия и химическая технология". -Иваново, 1998. –Т.41. - вып.5. – С.23-25.
10.Термохимия некоторых соединений семикарбазида с неорганическими кислотами. // Журнал общей химии. Ленинград, 1988. -Т.58, вып.1.- С.3-6.
11.Колебательные спектры соединений тиосемикарбазида с неорганическими кислотами.
//Координационная химия.- Москва. - 1988.-Т.14, вып. 3.- С.307-310.
12.Термохимия некоторых соединений тиосемикарбазида с неорганическими кислотами. //Журнал физической химии. -Москва, 1988. -Т.62. - №6. - С.1485-1488.
13.Кристаллическая и молекулярная структура соединения карбамида с гексафторокремниевой кислотой состава 2:1. //Кристаллография.- Москва. - 1988.-Т.33, вып. 2.- С.509-510.
14.Термический анализ соединений некоторых неорганических кислот с пропионамидом. // Журнал неорганической химии.-Москва. - 1989.-Т.34, вып. 7. – С.1909-1911.
15.Рентгеноструктурное исследование продуктов взаимодействия фтористоводородной кислоты с амидами. // Кристаллография.- Москва. - 1989.-Т.34, вып. 3. - С.746-747.
16.Термический анализ соединений некоторых амидов с тетрафтороборной кислотой. //Журнал общей химии.-Ленинград, - 1990.-Т.60, вып. 10. - С. 2332-2337.
17.Термический анализ соединений сукцинамида с некоторыми неорганическими кислотами.
//Известия вузов. Серия химическая. Иваново. - 1990. - Т.33. - С.46 –48.
18.О взаимодействии тетрафтороборной кислоты с некоторыми амидами. //Журнал неорганической химии.-Москва. - 1991.-Т.36, вып. 7.-С.1703-1706.
19.Термический анализ соединений валерамида с неорганическими кислотами. // Известия вузов.
Химия и химическая технология.- Иваново. - 1992. -Т.35.- № 1.- С.38 – 41.
20.Кристаллическая и молекулярная структура перхлората 1-фенилсемикарбазида. //
Кристаллография. Москва. - 1994.- Т.39, вып. 3.-С.561-563
21.Взаимодействие сильных неорганических кислот с тиосемикарбазидом при 0 и 400С. // Журнал неорганической химии. – Москва. - 1980.-Т.25, вып. 6. – С.1659-1661.
9
ISSN №2616-6771 Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Bulletin of L.N. Gumilyov ENU, 2020, 1(120)
22.Рентгеноструктурное исследование гидробромида тиосемикарбазида NH2CONHNH3+Br. //
Кристаллография.- Москва. - 1984.-Т.29, вып. 1.- С.163-165.
23.Термический анализ соединений серной, фосфоновой и фосфорной кислот с семикарбазидом. //
Журнал общей химии. -1985.-Т.55, вып. 7.- С.1460-1464.
24.Термический анализ соединений соляной и бромистоводородной кислот с тиосемикарбазидом. //
Журнал неорганической химии. - 1986.-Т.31, вып. 10. – С.2462-2465.
25.Термический анализ соединений неорганических кислот с тиосемикарбазидом. // Журнал неорганической химии.-Москва. -1987.-Т.32, вып. 1. – С.13-17.
26.Растворимость карбамида, тиокарбамида и ацетамида в растворах гексафторокремниевой кислоты. // Журнал неорганической химии.-Москва. - 1987.-Т.32, вып. 1. – С.256-259.
27.Спектроскопическое изучение соединений семикарбазида с неорганическими кислотами. //
Координационная химия.- Москва, 1988.-Т.14, вып. 2. - С.234-236.
Ауэзхан Карипханович- научный руководитель 8 научных грантов, финансируемых Министерством образования и науки Республики Казахстан по программам фундаментальных исследований:
1.Исследование экстрационных процессов извлечения ванадия легкоплавкими органическими веществами и разработка высокочувствительных методов анализа (мемлекеттiк тiркеу н?мiрi 0100РК00402; 2005-2007ж.ж.).
2.Физико-химические основы экстракционного извлечения свинца из руд и продуктов их переработки (мемлекеттiк тiркеу нөмiрi 0106РК01070; 2007-2009 ж.ж.).
3.Экстракционные методы извлечения редких металлов из промпродуктов и отходов металлургического, химического производств (мемлекеттiк тiркеу нөмiрi 0110РК00413; 2010 ж.ж.).
4.Исследование закономерностей селективной экстракции серебра (I) из водных растворов и разработка комбинированных экстракционно-спектральных методов его определения (мемлекеттiк тiркеу нөмiрi 0109РК00410; 2009-2011г ж.ж.).
5.Разработка научных основ и метода получения образцов сравнения для твердофазной спектроскопий (мемлекеттiк тiркеу нөмiрi 0112РК02128; 2012-2014 ж.ж.).
6.Разработка химических способов получения и стабилизации металлических наночастиц ряда переходных металлов (мемлекеттiк тiркеу нөмiрi 0112РК02369;2012-2014 ж.ж.).
7.Разработка и получение стандартных образцов для химического анализа объектов окружающей среды (0112РК02370; 2012-2014 ж.ж.).
8. Разработка способов селективного выделения и определения содержания платины, теллура в сплаве Доре и кеках аффинажного производства (2015-2017 ж.ж.)
Разработки на основе проводимых научных исследований внедрены в химические лаборатории аналитических служб города Нур-Султан. Получено 4 акта внедрения.
Ауэзхан Карипханович- научный руководитель 4-х диссертаций на соискание ученой степени кандидата химических наук и 4-х диссертаций на соискание степени доктора философии.
Ауэзхан Карипхановичвнес большой вклад в издание качественных учебников по химии для высших учебных заведений Республики Казахстан на казахском языке. В настоящее время издано 5 учебников:
1. Металдар химиясы: Оқулық. I том. - Алматы: Эверо, 2019. – 228 бет.
2. Металдар химиясы: Оқулық. IIтом. - Алматы: Эверо, 2019. – 216 бет.
3. Металдар химиясы: Оқулық. - Астана: Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi, 2016. – 598 бет.
4. Бейметалдар химиясы: Оқулық. - Алматы: ЖШС РПБК «Дәуiр», 2011. – 432 бет.
5. Бейметалдар химиясы: Оқу құралы. - Алматы: Қазақ университетi, 2009. – 458 бет.
6. Жалпы және бейорганикалық химия. Оқулық. I том. Бейорганикалық химияның теориялық негiздерi. - Нұр-Сұлтан: Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi, 2020. - 225 бет.
По содержанию, теоретическому уровню рассматриваемых вопросов эти учебники являются общепризнанными фундаментальными учебниками по химиина казахском языке, по которым обучаются студенты химических специальностей практически всех вузов страны.
Ауэзхан Карипханович награжден нагрудными знаками "Ы.Алтынсарин", "За заслуги в развитии науки Республики Казахстан", юбилейной медалью "80 лет Казахскому национальному университету им. аль-Фараби"и является обладателем государственного гранта
"Лучший преподаватель вуза - 2010".
Факультет естественных наук ЕНУ имени Л.Н. Гумилева 10
МРНТИ 81.93.25
А.Е. Әлiш1, А.О. Дәрiбай1, А.К. Агибаева2
1Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнi, Нұр-Сұлтан, Қазақстан,
2Тараз мемлекеттiк педагогикалық университетi, Тараз, Қазақстан (E-mail: 1[email protected], 1[email protected], 2[email protected])
Өндiрiстiк шаң-тозаңның қоршаған ортаға әсерiн зерттеу
Аннотация: Шыны өндiрiсiнiң, кез келген өндiрiс орны сияқты, қоршаған ортаға керi әсерi бар. Бүгiнгi күнi шыны өндiру өте қарқынды дамуда. Сондықтан осы қарқындап дамып келе жатқан шыны өндiрiсiнiң қоршаған ортаға әсерлерiн зерттеу маңызды болып отыр. Тараз қаласы САФ шыны зауытының қоршаған ортаға, оның iшiнде жұмыс цехтарына шығаратын шаң-тозаң мөлшерiн анықтау барысында, шыны зауытының шаң-тозаң шығаратын негiзгi көздерi, шаң-тозаңның мөлшерi, олардың дисперстiк құрамы анықталды.
Жүргiзiлген зерттеулер шаң концентрациясының көрсеткiштерiнiң шихта тиеушi цехта, шихта жасау учаскесiнде және сода тиеушi учаскеде, шыны балқыту пешiнiң жұмыс аймағында белгiленген ШРК (шектi рауалы концентрация) шамасынан бiраз артық болатынын көрсеттi.
Бұл қоршаған ортаға және зауытта ұзақ уақыт жұмыс iстеушi жұмысшылардың денсаулығына тiкелей әсер етедi.
Түйiн сөздер: өндiрiс, шыны зауыты, шаң-тозаң, қоршаған орта, денсаулық, кәсiби аурулар.
DOI: https://doi.org/10.32523/2616-6771-2019-130-1-113-119 Кiрiспе.Өндiрiстiк шаң-тозаң қоршаған ортаға, оның iшiнде жұмысшылардың денсаулығына терiс әсер ететiн кең таралған қолайсыз факторлардың бiрi. Технологиялық процестердiң бiр қатары қатты заттардың (шаң-тозаң) ұсақ бөлшектерiнiң түзiлуiмен қоса жүредi, олар өндiрiстiк бөлмелер ауасына енедi және ұзақ уақыт бойы тұнбай, қалқыған жағдайда сақталады. Соңғы жылдары халыққа жаппай қызмет көрсететiн iрi мекемелер (супер- және гипермаркеттер, сервистiк қызмет көрсету комбинаттары, косметикалық салондар, көрме кешендерi, қаржы кәсiпорындарының клиенттерiне қызмет көрсетуге арналған залдары) пайда болды, оларда адамдар мен тауар ағындарының тоқтаусыз қозғалысы шаң-тозаң мөлшерiнiң өте жоғары болуына алып келедi.
Осыған байланысты шаң-тозаңның түрлерiн, қоршаған ортаға әсерiн ғылыми әдебиеттер мәлiметтерi бойынша саралап, өндiрiстiк шаң-тозаңның қоршаған ортаға және адам денсаулығына әсерiн зерттеу мақсатықойылды
Зерттеу нәтижелерi. Өндiрiстiк шаң-тозаң деп, ауада қалқыған, өлшемi микронның бiрнеше ондығына дейiнгi мөлшерде болып келетiн, баяу шөгетiн қатты бөлшектер аталады.
Өндiрiстiк шаң-тозаңның көптеген түрлерi аэрозоль болып табылады.
Мамандар шаң-тозаңды негiзгi үш санатқа бөледi:
1. Органикалық шаң-тозаң – өз кезегiнде екi топшаға бөлiнедi:
а) табиғи шаң-тозаң, бұл топқа ағаш, мақта, зығыр, жүн және т.б.тозаңдары жатады;
ә) жасанды шаң-тозаң – пластмассаның шаң-тозаңы, резеңке, шайыр және т. б. ал екiншi - металл (темiр, мырыш, алюминий және т. б.)
2. Бейорганикалық шаң-тозаң, бұл санат та екi топшаға бөлiнедi:
а) минералдық шаң-тозаң;
ә) металл тозаңдары.
3. Аралас шаң-тозаң – көмiрдiң, кварц пен силикаттардың сынықтарынан тұратын тас көмiр тозаңы, сондай-ақ химиялық және басқа өндiрiстерде түзiлетiн шаң-тозаңдар жатады.
Шаң-тозаңның жiктелуi бөлшектер өлшемi бойынша да жүргiзiлуi мүмкiн:
1. Көрiнетiн шаң-тозаң – бөлшектерiнiң мөлшерi 10 мкм артық;
2. Микроскопиялық шаң-тозаң – бөлшектерiнiң көлемi 0,25-тен 10 мкм-ге дейiн;
3. Ультрамикроскопиялық шаң-тозаң – бөлшектерiнiң көлемi 0,25 мкм дейiн болып келетiн шаң-тозаңдар [1].
ISSN №2616-6771 Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Bulletin of L.N. Gumilyov ENU, 2020, 1(120)
Ең ұсақ бөлшектер ауада ұзақ сақталады және адам ағзасында оңай жиналады. Шаң- тозаңның сапалық құрамының ерекшелiгi оның адам ағзасына әсер ету мүмкiндiгi мен сипатын алдын ала көрсете алады. Шаң-тозаң бөлшектерiнiң бастапқы материалдың табиғатына байланысты болып келетiн пiшiнi мен консистенциясы да белгiлi бiр мәнге ие. Айта кетсек, ұзын және жұмсақ шаң-тозаң бөлшектерi жоғарғы тыныс жолдарының шырышты қабығында оңай шөгедi және созылмалы трахеиттер мен бронхиттердiң себебi болуы мүмкiн. Мысалы, металл тозаңының пiшiнi қырлы, өткiр болып келедi және тыныс жолдарында баяу тұнады.
Бұл тыныс жолдарының шырышты қабығының жарақаттануына әкелуi мүмкiн. Егер мұндай тозаң электрмен зарядталған болса, онда ол адам ағзасына тезiрек енедi. Мұндай бөлшектер кеңiрдекке, бронхыларға, кеңiрдекшелерге және альвеолаларға жетедi, және де олардың сандық мөлшерi зарядталмаған бөлшектердiң санынан 2-3 есе көп болатындығы анықталған.
Сондықтан, электр қуатымен зарядталған металл тозаңы адам ағзасына елеулi зиян келтiруi мүмкiн.
Шаң-тозаң бөлшектерiнiң адам ағзасындағы биологиялық белсендiлiгi олардың химиялық құрамына байланысты. Осы критерий бойынша шаң-тозаңның екi негiзгi түрi бар:
-тiтiркендiргiш шаң-тозаң.
-уытты шаң-тозаң.
Тiтiркендiргiш шаң-тозаң адамға ерекше зиян келтiрмейдi, ал уытты шаң-тозаң адам ағзасында қан және ұлпа сұйықтығымен өзара әрекеттесе отырып, улы заттар түзетiн химиялық реакцияларды iске қосуы мүмкiн.
Шаң-тозаңның зиянды әсерiнiң дәрежесi ағзаның тiн сұйықтықтарындағы ерiгiштiгiне де байланысты. Улы шаң-тозаңның жоғары ерiгiштiгi оның зиянды әсерiн күшейтедi және жеделдетедi. Тiтiркендiргiш және уытты шаң-тозаңның жекелеген түрлерi адамның қанында еруi мүмкiн. Тiтiркендiргiш шаң-тозаң үшiн бұл - оң қасиет, себебi ол шаң-тозаңның ағзадан тезiрек шығарылуына мүмкiндiк бередi. Уытты шаң-тозаң үшiн бұл - терiс қасиет, себебi уытты элементтер қанда ерiп, ағзада жылдам, әртүрлi реакциялар туғызады да, адамға қатты зиян келтiруi мүмкiн.
Ағзаға шаң-тозаңның қолайсыз әсерi әртүрлi аурулардың пайда болуына себеп болуы мүмкiн. Әдетте шаң-тозаңмен зақымданудың төмендегi топтары ажыратылады:
-арнайы шаң-тозаңмен зақымдану (пневмокониоздар, аллергиялық аурулар);
-арнайы емес шаң-тозаңмен зақымдану (тыныс алу мүшелерiнiң созылмалы аурулары, көз және терi аурулары) [2].
Арнайы кәсiби шаң-тозаң аурулары арасында пневмокониоздар көп орын алады, яғни, шаң- тозаңның ұқзақ уақыт әсерiнiң арқасында пайда болатын өкпе аурулары — олардың негiзiнде әртүрлi шаң-тозаңның шөгуiмен және оның өкпе тiнiмен өзара әрекеттесуiмен байланысты туындайтын склероздық және олармен байланысты басқа да өзгерiстердiң дамуы жатады.
Әртүрлi пневмокониоздардың арасында құрамында еркiн кремнийдiң қос тотығы (SiO2) бар шаң-тозаңды ұзақ уақыт жұтумен байланысты силикоз ауруы аса қауiптi. Силикоз – бұл баяу өтетiн созылмалы процесс, әдетте, ауаның кремний шаң-тозаңымен айтарлықтай ластануы жағдайында ұзақ жылдар жұмыс iстеген адамдарда дамиды. Алайда, кейбiр жағдайларда салыстырмалы қысқа мерзiмде (2-4 жылда) процесс соңғы, терминалдық, сатыға жеткен кезде осы аурудың тез пайда болуы мүмкiн. Өндiрiстiк шаң-тозаң жоғарғы тыныс жолдарына зиянды әсер етедi. Көп жылдық жұмыс нәтижесiнде ауаның едәуiр тозаңдануы жағдайында мұрынның шырышты қабығы мен жұтқыншақтың артқы қабырғасының бiртiндеп жұқаруы орын алады. Шаң-тозаңның өте жоғары концентрацияларында мұрынның, әсiресе төменгi раковиналарының атрофиясы, сондай-ақ жоғарғы тыныс жолдарының шырышты қабығының құрғауы мен атрофиясы байқалады. Бұл құбылыстардың дамуына шаң-тозаңның гигроскопиялылығы және жұмыс орнындағы ауаның жоғары температурасы ықпал етедi. Шырышты қабықтың атрофиясы жоғарғы тыныс алу жолдарының қорғаныштық (тосқауылдық) функцияларын едәуiр бұзады, бұл өз кезегiнде шаң-тозаңның терең енуiне, яғни бронхтар мен өкпенiң зақымдануына ықпал етедi. Өндiрiстiк шаң-тозаң терiге және майлы және тер бездерiнiң тесiктерiне енуi мүмкiн. Кейбiр жағдайларда қабыну процесi дамуы мүмкiн. Хромды-сiлтiлi тұздардың, мышьяктың, ыстың, әктiң, соданың және басқа
114
А.Е. Әлiш, А.О. Дәрiбай, А.К. Агибаева
да химиялық заттардың терiге ұзақ әсер етуi ойық жаралы дерматиттер мен экземалардың пайда болу мүмкiндiгiн туғызады. Шаң-тозаңның көзге әсерi конъюнктивиттердiң пайда болуын тудырады. Көздiң мүйiз қабығына металл және темекi тозаңының анестезиялық әсерi анықталған. Токарьларда кәсiби анестезия өтiлге байланысты өсе түседi. Көздiң қасаң қабығының сезiмталдығы төмендеуiнiң себебiнен көзге металл және т.б. бөгде қатты заттардың түсуiн сезбей жұмысшылар дәрiгерге қаралмай жүрiп қалады да, уақытты жоғалтады.
Ұзақ жұмыс iстеген токарьлардың көздерiнiң қасаң қабығының шаң-тозаңмен жарақаттану себебiнен күңгiрттенуi байқалады. Қазiргi таңда, шыны бұйымдары шаруашылық тұрмыста кеңiнен қолданылады. Шыны бұйымдарына деген сұраныстың артуы шыны өндiрiсiнiң қарқынды дамуына себеп болды. Шыныдан жасалған бұйымдарды дайындау өндiрiсi көп мөлшерде қалдықтар мен шығарындылардың түзiлуiмен байланыстырылады. Шикiзат материалдарын өңдеуге және шихтаны дайындауға арналған жабдықтар, шаңдардың және ластағыш заттардың қоршаған ортаға таралуының негiзгi көздерi болып саналады [3, 4].
Шыны өндiрiсi – кез келген өндiрiс орны сияқты, оның қоршаған ортаға керi әсермен тiкелей байланысты. Сондықтан қарықындап дамып келе жатқан шыны өндiрiсiнiң қоршаған ортаға әсерлерiн зерттеу, маңызды шаралардың бiрi болып отыр. Шыны зауытының қоршаған ортаға зиянды факторларының iшiнде шаң-тозаңның алатын орны бөлек. Мақсатқа сәйкес, Тараз қаласы САФ шыны зауытының қоршаған ортаға, оның iшiнде жұмыс цехтарына шығаратын шаң-тозаң мөлшерiн анықтау жүргiзiлдi.
Зерттеу барысында, шыны зауытының шаң-тозаң шығаратын негiзгi көздерi, шаң-тозаңның мөлшерi, олардың дисперстiк құрамы анықталды. Анықтау жұмыстары барысында шаң- тозаңның мөлшерi анықтаудың салмақтық әдiсiмен, дисперстiк құрамы – елеп талдау және микроскоппен зерттеу әдрстерiн пайдалана отырып, [5] 2018 жылы жүргiзiлдi.
Тараз қаласы САФ шыны зауытында шикiзат материалдары шикiзат қоймасына темiржол транспортымен немесе автотранспортпен жеткiзiледi. Оларды түсiру жұмыстары шаң- тозаңның бөлiнуiмен сипатталады. Сандық және сапалық сипаты жағынан бұл көрсеткiштер әр зауытта әр түрлi болып келедi. Себебi ол өнiмдiлiк мөлшерiне, қоданылатын шикiзатқа, процесс температурасына, санитарлы-техникалық құралдарға, жабдықтардың тозу көрсеткiшiне байланысты болады. Сондықтан әр жабдыққа бiрдей сипат беру мүмкiн емес, ал жалпы түрде төмендегiше көрсетуге болады (1-кесте).
1-кесте – Тараз қаласы САФ шыны зауытының ластаушы көздерден бөлiнетiн шаң-тозаң концентрациясы
Шығарынды көзi
Ауаның көлемдiк шығыны, м3/сағ
Темпера- тура,
0С
Шаң- тозаң концен- трациясы, г/м3
Шаң-тозаң түрi
1 2 3 4 5
Құрғатқыш барабан
3100-8000 1410-8200 3400-10800 2500-12600 4200-12000 1500-3100
130-210 160-170 150-165 145-195 110-230 110
14-42 32-68 24-45 2-7 7-54 6-20
Әктас
Натрий сульфаты Бор
Құм Доломит Нефелин Електер 250-500
500-1100 500-1200 500-1700 200-1800 160 600
25-60 25-65 30-60 20-25 15 20 20
1-36 2-45 6-36 6-20 4-62 4 8
Қм Доломит Әктас Сода
Натрий сульфаты Бор
Нефелин
115
