• Ешқандай Нәтиже Табылған Жоқ

Untitled

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2024

Share "Untitled"

Copied!
137
0
0

Толық мәтін

(1)
(2)
(3)

№ 4, декабрь 2019 г.

Жылына төрт рет шығады Выходит 4 раза в год

А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университетінің көпсалалы ғылыми журналы Многопрофильный научный журнал Костанайского государственного университета

им. А. Байтурсынова Меншік иесі:

А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті Собственник:

Костанайский государственный университет им. А. Байтурсынова Бас редакторы / Главный редактор:

Дощанова А.И., экономика ғылымдарының кандидаты /кандидат экономических наук Бас редактордың орынбасары / Заместитель главного редактора:

Бекмагамбетов А.Б., заң ғылымдарының кандидаты /кандидат юридических наук Редакциялық кеңес / Редакционный совет:

1. Абсадыков А.А. – филология ғылымдарының докторы /доктор филологических наук 2. Ахметова Б.З. – филология ғылымдарының кандидаты /кандидат филологических наук 3. Маслова В.А. – филология ғылымдарының докторы /доктор филологических наук (Беларусь) 4. Айтмұхамбетов А.А. – тарих ғылымдарының докторы /доктор исторических наук

5. Анюлене А. – ветеринария ғылымдарының докторы /доктор ветеринарных наук (Литва) 6. Гайфуллин Г.З. – техника ғылымдарының докторы /доктор технических наук

7. Татмышевский К.В.– техника ғылымдарының докторы /доктор технических наук (Российская Федерация) 8. Джиорджи М. – ветеринария ғылымдарының докторы /доктор ветеринарных наук (Италия)

9. Ералп Б. – экономика ғылымдарының докторы /доктор экономических наук (Кипр) 10. Жиентаев С.М. – экономика ғылымдарының докторы /доктор экономических наук

11. Одабас М. – ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы /доктор сельскохозяйственных наук (Турция) 12. Козинда О. – ветеринария ғылымдарының докторы /доктор ветеринарных наук (Латвия)

13. Сипосова М. – докторы/ доктор PhD (Словакия)

14. Наумов А.В. – заң ғылымдарының докторы /доктор юридических наук (Российская Федерация) 15. Лозовицка Б. – PhD докторы/ доктор PhD (Польша)

16. Санду И.С. – экономика ғылымдарының докторы /доктор экономических наук (Российская Федерация) 17. Найманов Д.Қ. – ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы /доктор сельскохозяйственных наук 18. Зигмунт О.А. – заң ғылымдарының докторы /доктор юридических наук (Германия)

19. Пантелеенко Ф.И. – техника ғылымдарының докторы /доктор технических наук (Республика Беларусь) 20. Козаченко И.Я. – заң ғылымдарының докторы /доктор юридических наук (Российская Федерация) 21. Джан Гил Ким – PhD докторы/ доктор PhD (Южная Корея)

22. Классен В.И. – ғылымдарының докторы /доктор технических наук (Российская Федерация)

Редакциялық кеңесінің хатшысы / Секретарь редакционного совета – Шалгимбекова К.С., педагогика ғылымдарының кандидаты /кандидат педагогических наук

Журнал 2000 ж. бастап шығады. 27.11.2012 ж. Қазақстан Республикасының мәдениет және ақпарат министрлігінде қайта тіркелген. № 13195-Ж куәлігі./Журнал выходит с 2000 г. Перерегистрирован в Министерстве культуры и информации Республики Казахстан 27.11.2012 г. Свидетельство № 13195-Ж.

А.Байтұрсынов атындағы ҚМУ-дің 05.07.2013ж №3 «3i: intellect, idea, innovation - интеллект, идея, инновация» журналы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті алқасының шешімімен 06.00.00-Ауылшаруашылық ғылымдары және 16.00.00-Ветеринариялық ғылымдар салалары бойынша диссертацияның негізгі нәтижелерін жариялау үшін ұсынылған ғылыми басылымдар тізіміне кірді./Решением Коллегии Комитета по контролю в сфере образования и науки Республики Казахстан №3 от 05.07.2013 г. журнал КГУ им. А. Байтурсынова «3i: intellect, idea, innovation - интеллект, идея, инновация» включен в Перечень научных изданий, рекомендуемых для публикации основных результатов диссертаций по отраслям: 06.00.00-Сельскохозяйственные науки и 16.00.00-Ветеринарные науки.

2012 ж. аталмыш журнал ISSN (ЮНЕСКО, г. Париж, Франция) сериялық басылымдарды тіркеу жөніндегі халықаралық орталығында тіркеліп, ISSN 2226-6070 халықаралық нөмірі берілді./Журнал в 2012 г. зарегистрирован в Международном центре по регистрации сериальных изданий ISSN (ЮНЕСКО, г. Париж, Франция), присвоен международный номер ISSN 2226-6070.

Авторлардың пікірлері редакцияның көзқарасымен сәйкес келе бермейді. Қолжазбаларға рецензия берілмейді және қайтарылмайды. Ұсынылған материалдардың дұрыстығына автор жауапты. Қайта басылған материалдарды журналға сүйеніп шығару міндетті. / Мнение авторов не всегда отражает точку зрения редакции. За достоверность предоставленных материалов ответственность несет автор. При перепечатке материалов ссылка на журнал обязательна.

© А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті

© Костанайский государственный университет им. А. Байтурсынова

(4)

3 ƏОЖ616.98:578.824.11

ҚҰТЫРЫҚ ВИРУСЫН ИНАКТИВАЦИЯЛАУДЫҢ ТОЛЫҚТЫЛЫҒЫН АНЫҚТАУ

Абдуалиева А.А. – 6D120100 – ветеринария мамандығының докторанты, Қазақ ұлттық аграрлық университеті, Алматы қ.

Ахметсадыков Н.Н. – ветеринария ғылымдарының докторы, профессор, Қазақ ұлттық аграрлық университеті, Алматы қ.

Кулманбетов К. Д. – аға ғылыми қызметкер, «Антиген», ғылми-өндірістік кəсіпорны, Алматы қ.

Ветеринария саласында иммунизацияланған жануарлардың құтырыққа қарсы вирусын бейтараптандыратын антиденелер шығарудың кеңейтілген өндірісін ынталандыру мақсатында, сондай-ақ торша өсіндісінің қорғаныс механизмдерін күшейте отырып, құтырық вирусын инактивациялаудың толықтылығын анықтау көзделіп отыр.

Мақалада құтырық вирусын инактивациялаудың толықтылығының негізгі талаптары - вирустың нуклеин қышқылын өзгерту арқылы белоктық (антигендік) қасиеттерін сақтап қа - лып, ауру тудыру қасиетін жою жұмыстарының нəтиджелері көрсетілген. Инактивациялаудың толықтылығын жасауға жəне басқаруға, оңтайлы биожүйеде өсіру параметрлерін оңтайландыруға CVS-11 штаммы таңдалды. Вирустық массаны инактивациялау үшін ең тиімді инактивант таңдап алынды. Құтырық вирусты CVS-11 штаммды өсіруді станционарлы əдіспен моноқабатты торша өсіндісі ВНК-21 (сириялық аламанның бүйрегі) арқылы жүргіздік. Вирустың вируленттілігін зертханалық ақ тышқандарға тексердік. Вирустың биологиялық белсенділігін BHK-21 торша өсіндісі пробиркаларында титрлеу арқылы анықтадық. Сонымен қатар, құтырық суспензиясына димерэтиленимин жəне полиэтиленимин инактиванттарын қолдана отырып, құтырық вирусын инактивациялау параметрлерін оңтайландыру бойынша салыстырмалы зерттеулердің нəтижелерін таптық.

Мақсатқа жету үшін құтырық вирусы мен вирус қоздырған антигендердің жоғары жинақталған сезімтал торша өсіндісі жүйелері табылды. Құтырық вирусының өндірістік штаммын жəне торша өсіндісін өсірудің оңтайлы параметрлерін анықтау барысында вирустық массаны толық иннактивациялау жəне концентрациялау нəтижелеріне қол жеткіздік.

Түйінді сөздер: вирус, құтырық, титр, инактивация, инактивант.

ОПРЕДЕЛЕНИЕ ПОЛНОТЫ ИНАКТИВАЦИИ ВИРУСА БЕШЕНСТВА

Абдуалиева А.А. - докторант специальности 6D120100, Казахский Национальный Аграрный Университет, г.Алматы.

Ахметсадыков Н.Н. – доктор ветеринарных наук, профессор, профессор кафедрой биологическая безопасность, Казахский Национальный Аграрный Университет, г.Алматы

Кулманбетов К. Д. – старший научный сотрудник, ТОО Научно-производственное предприятие «Антиген», г.Алматы

В ветеринарной медицине предусматривают инактивацию вируса бешенства с целью стимулирования повышенной выработки антител, которые нейтрализуют противоопухолевое действие у иммунизированных животных, и усиливают защитный механизм позвоночного канала.

В статье представлены основные требования к полноте инактивации вируса бешенства - результаты работы по устранению антигенных свойств и сохранению белковых (антигенных) свойств вирусов путем изменения нуклеиновой кислоты

Штамм CVS-11 был выбран для оптимизации соотвествующих параметров биодоступности, и управления инактивацией в нужном формате. Наиболее эффективный инактивант, который был выбран для инактивации массы вируса - димерэтиленимин. Мы разработали устойчивый штамм вируса CVS-11 стационарным методом с помощью монокулярной коры VNK-21 (почечная почка в Сирии). Вирулентность вируса проверяли на лабораторных белых мышах. Биологическую активность вируса определяли титрованием в зонде для роста клеток BHK-21. На ряду с этим получили результаты сравнительных исследований для оптимизации параметров инактивации гормонов с использованием иминативных агентов димерэтиленимина и полиэтиленимина.

Для достижения цели была найдена система высокочувствительной культуры клеток вирусов бешенства и возбудителем антигена.

Определив оптимальные параметры штамма, продуцирующего вирус бешенства, и рост вируса в культуре клеток, мы смогли достичь конкретных результатов полноты инактивации и концентрации вирусной массы.

Ключевые слова: вирус, бешенство, титр, инактивация, инактивант

(5)

4

DETERMINATION OF COMPLETENESS OF INACTIVATION OF THE RABIES VIRUS

Abdualieva А.А. - PhD student, specialty 6D120100, Kazakh National Agrarian University, 050010 Almaty.

Akhmetsadykov N.N. - Doctor of Veterinary Sciences, Professor, Professor Department of Biological Safety, Kazakh National Agrarian University, Almaty.

Kulmanbetov K.D. - Senior Researcher, Scientific-Production Enterprise «Аntigen», Almaty.

In veterinary medicine, rabies virus is inactivated to stimulate increased production of antibodies that neutralize the antitumor effect in immunized animals and enhance the protective mechanism of the spinal canal.

In the article, the main requirement for rabies virus inactivation is the preservation of protein (antigenic) properties by modifying the nucleic acid virus and the results of eliminating the disease. Strain CVS-11 was chosen to optimize the corresponding bioavailability parameters, and to control inactivation in the desired format. The most effective inactivant that was chosen to inactivate the mass of the virus is dimethylenimine.

We developed a stable strain of the CVS-11 virus by the stationary method using the monocular cortex VNK- 21 (kidney in Syria). Virulence of the virus was tested in laboratory white mice. The biological activity of the virus was determined by titration in a probe for the growth of BHK-21 cells. Along with this, we obtained the results of comparative studies to optimize the parameters of hormone inactivation using the iminative agents of dimethylenimine and polyethyleneimine.

To achieve this goal, a system of highly sensitive cell culture caused by rabies virus and antigen pathogen was discovered. Having determined the optimal parameters of the strain producing rabies virus and the growth of the virus in cell culture, we were able to achieve specific results of the complete inactivation and concentration of the viral mass.

Key words: virus, rabies, titr, inactivation, inactivant

Кіріспе Қазіргі уақытта жіті дамитын инфекция тудыратын патогендерге қарсы вакциналар ойда- ғыдай қолданылады. Сондай ақ, ауыл шаруашылығында отандық өнім ретінде жоғары сапалы құты- рыққа қарсы дәрі-дәрмектерді пайдалану, құтырық ауруына қарсы тиімді әдісті және инактива- цияланған вакцинаны өндірудің технологиялық мәселесін нақты зерттеуді қажет ететін ветеринария биотехнологиясында өзекті мәселенің бірі болып табылады. Инактивацияланған вакциналар жоғары патогенді штаммдардың физикалық және химиялық инактивациясы тәсілімен алынады. Мұндай вакциналар тұрақты әрі қауіпсіз болып есептеледі. Сол үшін толық құнды иммуногендерді жасау мақсатында микроб жасушалары мен вирус бөліктерін концентрациялауға және тазалауға тура келеді.

Жалпы алғанда инактивацияланған вакциналар жеткілікті түрде иммуногенді болып саналады.

Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау ұйымының (БДСҰ) мәліметі бойынша құтырықтан жылына бүкіл әлемде адамдар арасында 55000 дейін өлім жағдайы тіркелсе, ал жануарлар арасында 35-45 млн-ға.

жуық жағдайы тіркелген (орташа есеппен әрбір 10 минут сайын 1 адам құтырықтан өледі), соның ішінде құтырған жануарлар тістеген адамдардың 40%-ы 15 жасқа дейінгі балаларды құрайды. Бұл жағдай негізінен Азия және Африка елдерінде 95% дейін кездеседі. Индияда жыл сайын құтырықтан өлген адам саны 20000 дейін тіркелсе, ал Африкада бұл көрсеткіш 24000 жетеді. Осы ұйымның деректері бойынша жылына құтырыққа күмәнді жануарлармен қатынаста болған 10 миллион адам ем алуға мәжбүр болып отыр [1, с. 55].

Рабикалық инфекциялардың патогенділігі спектрін зерттей келе Қазақстанда байқалу қауіптілігі шекараларын анықтаған кезде инфекцияның негізгі кластерлері (эпизоотиялық ошақтар жинақталуы) Батыс Қазақстан, Қостанай және Оңтүстік Қазақстан облысы аумақтарында ұшырасатыны анықталған.

Аталған облыстарда талдауға алынған 60 жыл ішінде құтырық ауруы ірі қара мал, қой мен ешкі, жылқы мен түйе, үй жануардлары мен өнімді емес жануарлар – ит пен мысық, сонымен қатар, жабайы етқоректі жануарлардың (түлкі, қарсақ, қасқыр арасында) аутохтонды эпизоотиялық антропургиялық ошақтарда тіркелетіні анықталған. ҚР рабикалық инфекцияның аумақтарында орналасқан кластерлер үлесіне тиісінше соңғы 60 жылда республикада жалпы тіркелген ошақтардың ішінде құтырық эпизоотиялық ошақтың 13,6%; 19,9%; 21,3% және 24,6% тіркелген. [2, с. 20].

Қазақстанда өткен ғасырдың 50 жылдарынан рабикалық инфекцияның табиғи ошағы таралып, ауыл шаруашылығына айтарлықтай экономикалық шығын әкелді. Қазақстанда бұл аурудың түрі негізінен қасқыр арқылы тарайды деп анықталып келген. Өткен ғасырдың ортасынан бастап, 1956- 1975 жылдары аурудың түлкі, қарсақ және өте сирек қасқыр мен шибөрі арасында кездескені мәлім болды [3, с. 3].

Соңғы уақытта Қазақстандық ғалымдар жануарлардың құтырығына қарсы қолданылатын вакцина әзірлеу жөнінде ғылыми зерттеулер жүргізіп, вакцина алу технологиясын әзірлегенімен, өндірістік жағдайда шығарылмай отыр [4, с. 285].

(6)

5

Қазіргі уақытта лабораториялық диагностикада құтырықты зерттеу жануардың миынан алынған сынамадан вирустық антигенді анықтау үшін ДПР, КБР, ФАƏ, Бабеш-Негри денешігін табу ақ тышқанға биосынама қою арқылы қорытынды жасалады [5, с.100].

Вакцина өндірісі өміршең құтырық вирусын болдырмау үшін міндетті болып табылатын зертханалық жануарлардың көмегімен сапаны бақылауға арналған бірқатар талдауды қамтиды.

Сапаны бақылау вакцинаны өндірудің әртүрлі кезеңдерінде жүргізілуі керек, бұл көптеген жануарларды қолдануды талап етеді. Вакцина өндірісінің аралық кезеңдерінде қолдану үшін. Бұл талдау ішкі эндогендік бақылау ретінде құтырық нуклеопротеинін және BHK-21 жасушалық актин β- мРНҚ-ға бағытталған құтырық вирусына қарсы вакцинаның штаммын анықтау үшін жүргізілді.

Нәтижелер нақты күшейтуді көрсетті, аналитикалық сезімталдық 10-1 ден 10-6 TCID50/мл аралығында, белсенді емес вакциналар үлгілерінде құтырық вирусын сандық бағалау үшін жоғары қайталанғыштығы бар. Дүниежүзілік ұйымдар өміршең қалдық вирусты анықтаудың жаңа тәсілдерін әзірлеуге қатысады және бұл талдауды дәстүрлі in vitro әдістерімен бірге вакциналардың аралық топтамаларын шығару, vivo сынақтарында тек соңғы шығарылым үшін сақтау кезінде қолдануға болады [6, с. 46].

Құтырық вирусын тиімді түрде жұқтыруға арналған бірқатар реагенттер сыналды. Virkon S (1%) ерітіндісі 10 минут ішінде ұрықтың бұзау сарысуымен 1 минут ішінде культуралық ортадағы құтырық вирусының 4 есе төмендеуіне әкелді. Изопропилді алкогольмен емдеу (70%) 19:1 қатынасында қолданған кезде құтырған вирусының 20 с ішінде> 3 лог азаяды, бұл оны 70% этан тиімді болған кезде бетті зарарсыздандыру үшін қолайлы құралға айналдырады. Инактивация процедурасына қара- мастан, кез-келген ықтимал қатені/ауытқуды жабу үшін инактивтендірілген вирустық препараттарды биологиялық шөгіндіден шығару кезінде зиянсыздықтың дәлелі көрсетілуі керек [7, с. 109].

Құтырық ауруын штаммның сипатына қарай моноклональді антидене қолданусыз терең зерттеу мүмкін емес. Соңғы уақытқа дейін құтырық вирусының штаммдарының антигендік құрамы бірдей деп есептелінеді. Бұл тұжырым көпшілік мақұлдаған иммунологиялық әдістерді қолдану нәтижесіне негізделеді [8, с. 360].

Зерттеу мақсаты

Құтырық вирусы CVS-11 штаммын инактивациялаудың толықтылығын анықтау. Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:

-

Құтырық вирусы мен вирус қоздырған антигендердің жоғары жинақталған сезімтал торша өсіндісі жүйелерін іздеу;

-

Құтырық вирусын инактивациялаудың толықтылығын жасауға және басқаруға, оңтайлы биожүйеде өсіру параметрлерін оңтайландыруға штамм таңдау;

-

Құтырық вирусының өндірістік штамдарын және торша өсіндісін өсірудің оңтайлы параметрлерін әзірлеу;

-

Вирустық массаны иннактивациялау және концентрациялау параметрлерін анықтау.

Материалдар мен әдістер

Құтырық вирусына қарсы препараттардың қазіргі заманғы биотехнологияда әр түрлі өсіру әдістерін - моноқабатты (стационарлы, роллерлі) және аралас дамылсыз өсетін торша өсінділерін (суспензия, псевдосуспензия) пайдалану қажет етіледі.

Вирустық штамдар: құтырық вирусының штаммы референттік СVS 11 (VR 959, ANSES, France), титрі 6,00 lg ТЦД50/см3 қолданылды;

Жануарлар: Вирустық суспензияны инактивациялаудың толықтылығын тексеру үшін 10-12г салмақтағы зертханалық ақ тышқандар қолданылды;

Торша өсіндісі: Вирустық штаммды өсіру станционарлы моноқабатты референттік жасуша линиясы BHK-21 (С-13, ATCC) (сириялық аламанның бүйрегі) қолданылды;

Инактивант: Полиэтиленимин (ПЭИ) және димерэтиленимин (ДЭИ) динамикалары салыстырмалы түрде зерттелді.

Вирустың биологиялық белсенділігін анықтау: Вирустың биологиялық белсенділігі BHK-21 тор- ша өсіндісі пробиркаларда титрлеу арқылы анықталып, вирус титрі lg ТЦД50/см3 тіндердің цито- патогендік әсері нақтыланды.

Вирустық вируленттілікті анықтау: Вирустың вируленттілігін 10-12г ақ тышқандарға және торша өсіндісінде (ВНК-21) титрлеу әдісі арқылы зерттелді. Тышқандарда вирустың титрін анықтау үшін 10 еселенген вирус суспензиясын Хенкс ерітіндісінде сұйылтып (10-1-10-6), әр ерітіндіге 4 тышқанды интрацеребральді 0,03см3 жұқтыру арқылы атқарылды. Вирустың инфекциялық титрі Рид және Менч әдісі бойынша есептелді. Егуден кейін 21 күн бақыланды.

Құтырық вирусын инактивациялауға полиэтиленимин және димерэтиленимин инактиванттарын қолдану яғни, құтырық вирусы CVS-11 штаммының инактивациясының параметрлерін нақтылау үшін, инактиванттың оңтайлы түпкілікті концентрациясы және реакция ортасы 37°C температурасында ви- рус инактивациясының ұзақтығы анықталды. Тәжірибе нәтижелерінен димерэтиленимин концентра- циясының 0,02, 0,03 және 0,04% -ын пайдалану кезінде реакция ортасы 37°C температурасында

(7)

6

вирустың жұқпалы белсенділігінің толық жоғалуы сәйкесінше 30, 34 және 36 сағатта болатындығы белгілі болды. Вирустың инактивация уақытының реакциялық қоспадағы инактиванттың концентрациясына тікелей тәуелділігі анықталды.

Полиэтиленимин (ПЭИ) және димерэтиленимин (ДЭИ)-мен өңделген 0.03% вирустық суспен- зияны инактивтендірудің толықтылығы BHK-21 торша өсіндісінде үш рет пассаждалып, жүргізілді.

Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, құтырық вирусының CVS-11 штаммын инактивациялаудың оңтайлы параметрлері қабылданды: ақырғы концентрациясы ДЭИ 0,03%, реакция ортасының температурасы 22-240C, рН 7.4-7.6, инактивация ұзақтығы 24 сағ. ПЭИ қолданған кезде вирустың инактивация процесі едәуір тежелді, инактиванттың концентрациясы мен реакция ортасының ұзақ- тығы байқалды. 0,03% концентрациясында, 22-24°C температурада ПЭИ 40 сағаттан кейін құтырық вирусының инфекциялық қасиетін толығымен жоғалтты, алайда реактивтің осындай концентрациясы әсер етпеген вирустан дайындалған препараттар иммуногендік белсенділікке ие болмады.

Зерттеу нәтижелері және талдау

Құтырық вирусының CVS-11 өндірістік штаммының инактивация дәрежесі ВНК-21 торша өсіндісінде үш рет пассаждау арқылы жүргізілді.

CVS-11 штамынан, құрамында биохимиялық белсенділігі 5.50-6.00 lg ТЦД50/см3 құрайтын, дамылсыз өсетін BHK-21 торша өсіндісінде стационарлық әдіспен (сириялық аламанның бүйректері) трансплантацияланған құтырық вирусының суспензиясы жасалды. Тәжірибе кезінде вирусты инактивациялау әр түрлі инактиванттар концентрацияларымен яғни 0,02; 0,03 және 0,04%, сондай ақ, 4°C, 22-24°C, 37°C температураларда және 24 - 48 сағат аралығында әр түрлі химиялық қосылыс- тардың көмегімен жүзеге асырылды (1-кесте). Вирусы бар суспензияның рН 7.2-7.4 аралығында сақталды. Барлық инактивация кезеңінде әр 10-12 сағат сайын вирустың инфекциялық белсенділігінің болуын анықтау үшін сынамалар алынып отырды. Вирустық суспензиядағы инактивацияның толықтылығын BHK-21 торша өсіндісіне 1 см3 егу арқылы моноқабатта тексерілді. Бір сағаттық байланыстан кейін инокуляция алынып, 2-3 рет Хенкс ерітіндісінде шайылып, құрамында 1% қан сарысуы бар қоректік ортасын құйып, 37°C термостатқа қойылды. Жұқтырылған торша өсіндісі (37 ± 0,5)ºС температурада 48-72 сағат ішінде қоректік ортаның өзгеруімен инкубацияланды.

Кесте -1 Құтырық вирусы CVS-11 штаммын полиэтиленимин және димерэтиленимин қолдана отырып инактивациялау

р/н

Температура режим.

Уақыт, сағ.

Жұқтырылған вирустың титрі ТЦД 50/см3

ПЭИ концентрациясы % ДЭИ концентрациясы % 0,02% 0,03% 0,04% 0,02% 0,03% 0,04%

1 +40С

22-24 3,95 3,87 3,63 2,87 2,83 2,50

30-36 2,25 2,50 2,50 2,50 2,63 2,25

40-48 1,75 1,75 1,50 2,25 2,50 2.00

2 22-240С 22-24 2,87 2.95 2.75 2.50 2.25 2.63

30-36 1,63 1,75 1.87 - - -

40-48 - - - -

3 370С

22-24 2,75 2,63 2.87 2.25 2,50 2.63

30-36 1.25 1.75 1,50 1.63 1,87 1.95

40-48 - - - -

Көрсетілген инкубациялық кезеңнен кейін вирустық суспензия -40ºС төменгі температуралық тоңазытқышқа қатырылды және матрастардың келесі партиясы осы материалдармен жұқтырылды.

Осылайша екі-үш пассаж өткізілді. Сонымен қатар, инактивтелген вирустық суспензияны авирулентті сынау үшін, зертханалық тышқандарға 0,03 см3 көлемінде интерацеребральді егілді. Жануарлар 14 күн бойы бақыланды. Егер, торша өсіндісі бойынша ЦПƏ анықталмаса, инактивтелген вирустық суспензияның белсенділігі авирулентті болып саналады.

Құтырық вирусын инактивациялауға димерэтиленимин мен полиэтиленимин инактиванттарының тиімді екендігі белгілі болды. Полиэтиленимин қосылған құтырық вирусы 48 сағаттан кейін 4°С температурада, 40-42 сағаттан кейін 22-240С температурада, 36 сағаттан кейін 370С температурада инактивацияланды. Димерэтилемин инактивантын қолданған кезде 4°С температурада 40 сағаттан кейін, ал 22-240С температурада 20-22 сағатта, 370С температурада 30 сағаттан кейін толық инактивация процесі жүрді.

Зерттеу жұмысында құтырық вирусты суспензиясының температуралық режимі, уақыты мен инактиванттың екі түрі (ДЭИ және ПЭИ) концентрациясы инактивациясының толықтылығын анықтау үшін атқарылды. Жоғарыдағы кестеде келтірілгендей, құтырық вирусының суспензиясын

(8)

7

инактивациялау кезінде, димерэтилеминді полиэтилениминмен салыстырғанда тиімді. Осыған байланысты, инактивацияланған құтырыққа қарсы вакцина алу үшін, инактивант димерэтилеминнің 0,03% концентрациясы таңдалды.

Қосымша зерттеу үшін, инактивацияланбаған 1см3 көлеміндегі материалдар, матрастарда өсірілген ВНК-21 торша өсіндісі қолданылды (1-сурет). Жұқтырылған матрастар термостатқа 37°C температурада 1,5-2 сағаттық байланыста болды, әр 15 минут сайын моноқабаттың бетін шайқап отыру барысында жүргізілді. Содан кейін матрастағы ерітінділер төгіліп, оған 1% ірі қара қан сарысуы бар қоректік орта ИглаMEM құйылды. Өсіру 37°C температурада жүргізілді. 24 сағаттық өсіруден кейін қоректік ортасы өзгертілді. 48 сағат өткенде торшалар моноқабатының суспензиясында өзгерістер пайда болды (2-сурет).

1-сурет ВНК-21 торша өсіндісінің

2 тәуліктік бақылау көрінісі 2-сурет 0.03% (ДЭИ) димерэтилеминмен инактивацияланған ВНК-21 торша өсіндісі ДЭИ және ПЭИ-мен 0.03% өңделген вирустық суспензияның авируленттілігі BHK-21 торша өсіндісінде материалдың үш рет пассаждалуымен және зертханалық ақ тышқандарға вирустың енуімен расталды.

Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, құтырық вирусының CVS-11 штаммын инактивациялау үшін оңтайлы параметрлер алынды: димерэтилениминнің соңғы концентрациясы 0,03%, 22-24°C температуралық режимде, рН 7,2-7,4 ал инактивация ұзақтығы - 24 сағат. Алынған нәтижелерге сүйене отырып, жоғарыда көрсетілген инактивантты болашақта құтырыққа қарсы вакцинаны дайындау үшін тиімді деген тұжырым жасалды.

Қорытынды

Зерттеу жұмыстары бойынша келесідей нәтижелерге қол жеткіздік:

- BHK-21 торша өсіндісінде үш рет пассаж жүргізу арқылы 0,03% инактивант ДЭИ-мен өңдегелген материалда құтырық вирусының CVS-11 штаммын инактивациялаудың толықтылығы расталды.

- Құтырық вирусының CVS-11 штаммын инактивациялау үшін оңтайлы параметрлері анықталып, димерэтилениминнің рН 7.2-7.6 құрады.

- Димерэтиленимині бар вирустық суспензияны инактивациялаудың технологиялық кезеңі жасалып, инактиванттың соңғы концентрациясы - 0,03%, температура (22-24°C), инактивация уақыты - 24 сағат, оның антигендік қасиеттерін сақтай отырып, вирус жұқпалығын толық және қайтымсыз ажыратуды қамтамасыз етті.

Алынған тәжірибелік мәліметтерге сүйене отырып, құтырыққа қарсы вакциналар өндірісінде кеңінен қолдану үшін инактивация режимін ескере отырып, димерэтилениминді ұсынуға болады.

ƏДЕБИЕТТЕР

1 Барышников, П.И Современные проблемы бешенства животных [Текст] / П.И Барышников, В.Н. Грязин, А.В. Зайковская // М.: Колос, 2007.- с 55.

2 Абдрахманов, С.К. Ретроспективный анализ эпизоотической ситуации рабической инфекции в Казахстане [Текст] / С.К. Абдрахманов, К.К. Бейсембаев, А. Байказанов, Г.Н. Есембекова, К Есенбаев // Многопрофильный научный журнал КГУ им. А. Байтурсынова «3 i: intellect, idea, innovation - интеллект, идея, инновация». Костанай. – 2016. - № 2. - С. 20.

3 Султанов, А.А. Методические рекомендации по организации профилактических и противоэпизоотических мероприятий против бешенства / А.А. Султанов, С.К. Абдрахманов, Л.Б

(9)

8

Кутумбетов, К.К. Бейсембаев, Е.Е. Муханбеткалиев, К.К. Бейсембаев, Г.Н. Есембекова, Д.Б.

Кушубаев // КазНИВИ, КазАТУ им. С.Сейфуллина. – Астана, 2015.– с 3.

4 Лосич, М.А. Иммунобиологические свойства штамма ERA-СВ 20М вируса бешенства и разработка на его основе антирабической вакцины [Текст]: дис. … канд. биол. наук: 03.02.02:

защищена 18.10.14: утв. 03.02.02 / Лосич Милана Анатольевна. – М., 2014. – 148 с.

5 Мурзакаева, Г.К. Эпизоотическая и эпидемическая обстановка по бешенству и перспективные пути его профилактики [Текст] / Г.К. Мурзакаева, В.И Пионтковский // Материалы международной научно-практической конференции. - Алматы, 2012. Т. с 100.

6 Beatriz Louren, Correia Moreiraa, Luciane Aparecida Pereirac, Ana Paula Lappas Gimeneza, Jorge Minor Fernandes Inagakia, Sonia Mara Rabonic Development and validation of a real-time RT- PCR assay for the quantification of rabies virus as quality control of inactivated rabies vaccines] [Тext] / Louren Beatriz. Journal of Virological Methods, 2019. – p 46.

7 Гуанхуи Ву, Инактивация вируса бешенства [Текст] / У Гуанхуи Дэвид Селден, Энтони Р.

Фукс, Эшли Баньярд. // Журнал вирусологических методов, 2017. - с 109.

8 Мырзабекова, Ш.Б. Ветеринарлық вирусология [Текст] / Ш.Б. Мырзабекова. – Алматы.:

ҚазҰАУ, 2012. – б 360.

REFERENCES

1 Baryshnikov, P.I Sovremennyye problemy beshenstva zhivotnykh [Tekst] / P.I Baryshnikov, V.N.

Gryazin, A.V. Zaykovskaya // uchebnik M.: Kolos, 2007.- s 55.

2 Abdrakhmanov, S.K. Retrospektivnyy analiz epizooticheskoy situatsii rabicheskoy infektsii v Kazakhstane [Tekst] / S.K. Abdrakhmanov, K.K. Beysembayev, A. Baykazanov, G.N. Yesembekova, K Yesenbayev // Mnogoprofil'nyy nauchnyy zhurnal KGU im. A. Baytursynova «3 i: intellect, idea, innovation - intellekt, ideya, innovatsiya». Kostanay. – 2016. - № 2. - S. 20.

3 Sultanov, A.A. Metodicheskiye rekomendatsii po organizatsii profilakticheskikh i protivoepizootiches- kikh meropriyatiy protiv beshenstva / A.A. Sultanov, S.K. Abdrakhmanov, L.B Kutumbetov, K.K.

Beysembayev, Ye.Ye. Mukhanbetkaliyev, K.K. Beysembayev, G.N. Yesembekova, D.B. Kushubayev //

KazNIVI, KazATU im. S.Seyfullina. – Astana, 2015.– s 3.

4 Losich, M.A. Immunobiologicheskiye svoystva shtamma ERA-SV 20M virusa beshenstva i razrabotka na yego osnove antirabicheskoy vaktsiny [Tekst]: dis. … kand. biol. nauk: 03.02.02: zashchishchena 18.10.14: utv. 03.02.02 / Losich Milana Anatol'yevna. – M., 2014. – 148 s.

5 Murzakayeva, G.K. Epizooticheskaya i epidemicheskaya obstanovka po beshenstvu i perspektivnyye puti yego profilaktiki [Tekst] / G.K. Murzakayeva, V.I Piontkovskiy // Materialy mezhdunarodnoy nauchno- prakticheskoy konferentsii. - Almaty, 2012. T. s 100.

6 Beatriz Louren, Correia Moreiraa, Luciane Aparecida Pereirac, Ana Paula Lappas Gimeneza, Jorge Minor Fernandes Inagakia, Sonia Mara Rabonic Development and validation of a real-time RT- PCR assay for the quantification of rabies virus as quality control of inactivated rabies vaccines] [Text] / Louren Beatriz. Journal of Virological Methods, 2019. – p 46.

7 Guankhui Vu, Inaktivatsiya virusa beshenstva [Tekst] / U Guankhui Devid Selden, Entoni R. Fuks, Eshli Ban'yard. // Zhurnal virusologicheskikh metodov, 2017. - s 109.

8 Myrzabekova, SH.B. Veterinarlykˌ virusologiya [Tekst] / SH.B. Myrzabekova. – Almaty.: KazҰAU, 2012. – b 360.

Авторлар туралы мәліметтер

Абдуалиева Асем Абдимуратовна – 6D120100 – ветеринария мамандығының PhD докторан- ты, Қазақ ұлттық аграрлық университеті, 050010 Алматы қ. Абай даңғылы 8 үй, тел.:

+7(727)2640613, 87018801986; e-mail: [email protected]

Ахметсадыков Нурлан Нуролдинович – ветеринария ғылымдарының докторы, профессор, биологиялық қауіпсіздік кафедрасының профессоры, Қазақ ұлттық аграрлық университеті, 050010 Алматы қ. Абай даңғылы 8 үй, тел.: +7(727)2640613, 87017290175, e-mail: nurlan.akhmetsadykov@

gmail.com

Кулманбетов Куат Датембаевич – аға ғылыми қызметкер, «Антиген», ғылми-өндірістік кəсіпорны, 040905 Алматы обл., Қарасай ауд. с.Абай К.Әзербаева көш, 4., тел.: +7 (727) 389-04- 68/69., факс +7 (727) 389-05-04., 87053307872, e-mail: [email protected]

Абдуалиева Асем Абдимуратовна – докторант PhD, по специальности 6D120100, Казахский Национальный Аграрный Университет, 050010 г.Алматы. проспект Абая, д.8., тел.:

+7(727)2640613, 87018801986; e-mail: [email protected]

Ахметсадыков Нурлан Нуролдинович – доктор ветеринарных наук, профессор, профессор ка- федрой биологическая безопасность, Казахский Национальный Аграрный Университет, 050010 г.Алматы. проспект Абя, д.8., тел.:+7(727)2640613, 87017290175, e-mail: nurlan.akhmetsadykov

@gmail.com

(10)

9

Кулманбетов Куат Датембаевич – старший научный сотрудник, ТОО Научно- производственное предприятие «Антиген», 040905 Алматинская обл., Қарасаиский район. с.Абай ул. К.Азербаева, д.4., тел.: +7 (727) 389-04-68/69, 87053307872, e-mail: [email protected]

Abdualieva Asem Abdimuratovna - PhD student, specialty 6D120100, Kazakh National Agrarian University, 050010 Almaty. Abay avenue, d.8., tel.:+7(727)2640613, 87018801986; e-mail: [email protected]

Akhmetsadykov Nurlan Nuroldinovich - Doctor of Veterinary Sciences, Professor, Professor, Department of Biological Safety, Kazakh National Agrarian University, 050010 Almaty. 8. Abay Avenue, tel.:

+7 (727) 2640613, 87017290175, e-mail: [email protected]

Kulmanbetov Kuat Datembaevich - Senior Researcher, Scientific-Production Enterprise «Аntigen», 040905 Almaty region, Karasai area, Abay village, st. Azerbaev 4. phone.: +7 (727) 389-04-68/696, fax: +7 (727) 389-05-04, 87053307872, e-mail: [email protected]

УДК: 677.045.3 (045)

СПОСОБ ОПРЕДЕЛЕНИЯ ВИДОВОЙ ПРИНАДЛЕЖНОСТИ ЖИВОТНЫХ ЖИРОВ

Балджи Ю.А.– кандидат ветеринарных наук, доцент кафедры ветеринарной санитарии, факультета ветеринарии и технологии животноводства, АО «Казахский агротехнический университет им. С. Сейфуллина», г. Нур-Султан.

Исмагулова Г.Т. – магистр ветеринарных наук, докторантспециальность 6D120200 –

«Ветеринарная санитария», АО «Казахский агротехнический университет им. С. Сейфуллина», г.

Нур-Султан.

В данной статье описаны исследования по разработке нового, более точного экспресс способа определения видовой принадлежности жира с целью идентификации его видовой принад- лежности, как в готовой продукции, так и полуфабрикатов. Разработка способа идентификации видовой принадлежности жира имеет важное значение в настоящее время для стран, отли- чающихся принципиальными взглядами на видовую принадлежность употребляемого мяса и жира.

Также позволит снизить возможность подмены качественных мясных продуктов, дешевыми аналогами, либо растительными продуктами.Фальсификация мясных, а также молочных продуктов стала очень распространена в связи с ее доступностью, дешевизной и отсутствием проверки готового продукта.

Способ осуществляется путем определения начальной и конечной точек плавления на автоматическом анализаторе OptiMelt (MPA100) производства Stanford Research Systems, соответствующий Pharmacopeia и GLP. Предложенный способ выполняется в течение короткого времени, что определяет его экспрессность и не требует применения реактивов. Данный способ надежный, быстрый, экономичный и высокочувствительный, который облегчит идентификацию различных видов мяса в разных продуктах питания и продуктах животного происхождения.

Также работа с данным анализатором не требует специальной подготовки.

Ключевые слова: фальсификация, идентификация, видовая принадлежность, животные жиры.

METHOD FOR DETERMINING THE TYPE OF ANIMAL FATS

Balji Yu. A. - Candidate of Veterinary Sciences, Associate Professor of the Department of Veterinary Sanitation of the Faculty of Veterinary and Livestock Technology, JSC Kazakh Agrotechnical University. S.

Seifullin. Nur-Sultan

Ismagulova G. T. - Master of Veterinary Sciences, doctoral student specialty 6D120200 - "Veterinary orderly", JSC "Kazakh Agrotechnical University. S. Seifullin”, Nur-Sultan.

This article describes research on the development of a new, more accurate express method for determining the type of fat in order to identify its type, both in finished products and in semi-finished products. The development of a method for identifying the species of fat is important at the present time for countries that differ in their views on the species of consumed meat and fat. It will also reduce the possibility of substitution of high-quality meat products, cheap analogues, or vegetable products.The falsification of meat and dairy products has become very common due to its availability, cheapness and lack of verification of the finished product.

(11)

10

The method is carried out by determining the starting and ending melting points on an Opti Melt automated analyzer (MPA100) manufactured by Stanford Research Systems, the corresponding Pharmacopeia and GLP. The proposed method is performed in a short time, which determines its expressivity and does not require the use of reagents. This method is reliable, fast, economical and highly sensitive, which will facilitate the identification of various types of meat in different foods and animal products. Also, working with this analyzer does not require special training.

Key words: falsification, identification, species, animal fats.

ЖАНУАРЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІНІҢ ТҮРІН АНЫҚТАУ ƏДІСТЕРІ

Балджи Ю.А. – ветеринария ғылымдарының кандидаты, С.Сейфуллинат. «Қазақ агротех- никалық университеті» АҚ ветеринария жəне мал шаруашылығы технологиясы факультетінің Ветеринариялық санитария кафедрасының доценті. Нұр-Сұлтан қ.

Исмагулова Г.Т. - ветеринария ғылымдарыны магистрі, 6D120200 - «Ветеринариялық сани- тария» мамандығының докторанты, АҚ. «С. Сейфуллинатындағы Қазақ агротехникалық универси- теті», Нұр-Сұлтан қ.

Бұл мақалада дайын өнімдерде, сондай-ақ жартылай фабрикат өнімдерде майдың қай түрге жататынын анықтау мақсатында жаңа, дəлірек экспресс тəсіл құрастырылуы баяндалады.

Майдың қай түрге жататынын идентификациялау əдісі тұтынылатын ет пен майдың қай жануар түріне жататындығын анықтау аса маңызды болып табылатын елдер үшін өте жоғары маңызға ие. Бұл тəсіл сапалы ет өнімдерін арзан ұқсас сипаттағы өнімдермен, немесе өсімдік өнімдерімен алмастыру оқиғаларының санын азайту мүмкіндігін береді. Ет, сондай-ақ сүт өнімдерін жалғандау (фальсификациялау) соңғы кездері өзінің қолданылу мүмкіндігінің жеңілденуіне, арзан болуына жəне дайын өнімдерді тексеру жұмыстарының жүргізілмеуіне орай көптеп таралуда.

Бұл тəсіл Stanford Research Systems шығарған Pharmacopeiaжəне GLP сəйкесетін автоматты Opti Melt (MPA100) анализаторының май балқытылуының бастапқы жəне ақтық нүктелерінде бақылануын жүргізу түрінде өткізіледі. Ұсынылып отырған тəсіл қысқа уақыт аралы- ғында өткізіледі, бұл оның жедел сипатта орындалуына кепілдік береді де реактивтер қолданы- луын талап етпейді. Бұл сенімді, жылдам, үнемді жəне жоғары сезімдік сипатқа ие тəсіл, олтағам өнімдерінің жəне жануар текті өнімдердің əр түрлерінде ет түрін идентификациялау мүмкіндігін береді. Тағы айта кетері бұл анализатормен жұмыс жасау арнайы дайындықтан өтуді қажет етпейді.

Түйінді сөздер: бұрмалау, сəйкестендіру,түрлік тиістілігі, мал майлары.

Введение. Большой спрос на мясо и мясные продукты способствует использованию раз- личных подделок мясного сырья с целью получения прибыли. Большинство фальсификаций связано с сокрытием недоброкачественности мяса и его видовой принадлежности. Признаки недоброкачест- венности мяса легко определяются с помощью различных физико-химических реакций и пробой варки. Фальсификацию видовой принадлежности мясного сырья определять в практике ветеринарно- санитарной экспертизы, значительно труднее [1, c.94].

В этой связи на ветеринарную службу возложены самые ответственные функции и от специа- листов ветеринарных лабораторий требуется квалифицированный подход при проведении исследований [2, c.91].

Так, в частности, в последнее время появилось много фальсифицированной мясной продукции: пересортица – смешивание различных сортов мяса, и реализация его по цене высшего сорта, перекатегорийность – реализация мяса II категории по цене I категории; подмена сортового мяса несортовым в мясных продуктах из измельченного мяса, подмена мяса животных одного вида другим, менее ценным (говядины – кониной, оленины – бараниной, свинины – собачьим мясом, зайчатины – мясом кошки и т.п.). Кроме того, случаи фальсификации связаны также с широким применением белковых добавок животного и растительного происхождения, введение которых позволяет увеличить выход готовой продукции. Это значительно снижает себестоимость, что делает идею фальсификации столь привлекательной для недобросовестных производителей [3, c.92].

Кроме мясных продуктов недобросовестные производители фальсифицируют чаще молочную продукцию, а именно сливочное масло, которое принадлежит к наиболее потребляемым продуктам и входит в рацион питания учреждений дошкольного и школьного возраста. Данный продукт фальсифи- цируют различными маслами: пальмовое, соевое, коксовое и т.д., все это приводит к неблагоприят- ным воздействиям на ЖКТ, нарушениям обмена веществ и способствуют накоплению холестерина.

Для индикации заменителей молочного жира ранее нами был предложен способ определения фальсификации сливочного масла растительными жирами [4, c. 53]

Для идентификации видовой принадлежности продуктов животного происхождения приме- няются различные подходы [5, c.935]. Среди них были разработаны многочисленные методы,

(12)

11

основанные на анализе белка и ДНК. К сожалению, методы, основанные на анализе белков, такие как электрофорез, хроматографические и иммунологические, часто не подходят для сложных продуктов животного происхождения, не чувствительны к продуктам переработки и для дифференциации близкородственных видов мяса. Все ониявляются трудоемкими, дорогостоящими и требуют затраты большого количества времени [6, c.452].

В связи с этим, для рутинной работы ветеринарно-санитарного врача в лабораториях рынков, необходим надежный, быстрый, экономичный и высокочувствительный аналитический метод, который облегчит идентификацию различных видов мяса в разных продуктах питания и продуктах животного происхождения.

Целью нашихисследований является разработка высокочувствительногоспособа опреде- ления фальсификации мяса путем идентификации входящих в его состав жиров.

Материалы и методы.

Всего было происследовано 40 проб жира, различных видов животных. Способ осуществ- ляется путем определения начальной и конечной точек плавления на автоматическом анализаторе OptiMelt (MPA100) производства Stanford Research Systems, соответствующий Pharmacopeia и GLP (рис.1) по методике,специально разработанной для определения видовой принадлежности жирана автоматическом анализаторе OptiMelt.

Предложенный способ выполняется в течение короткого времени, что определяет его экс- прессность и не требует применения реактивов. Используемый анализатор обеспечивает быстрое и аккуратное измерение точки плавления различных веществ, помещенных в капилляр диаметром до 2,0 мм. Для исследования, необходимо капилляр заполнить жиром на 2-3 мм, т.е. достаточно всего 4- 5 мг пробы.

Рисунок 1 – Автоматический анализатор для определения точек плавления

Перед использованием, анализатор калибровали по входящему в комплект сертифицирован- ным стандартным образцам (Vanillin, Phenacetin, Caffeine), соответствующим современным протоко- лам фармакопеи. Используемое программное обеспечение MeltView позволяло наблюдать на мони- торе анализатора изображения образца в течение всего анализа (рис. 2), а также вести видеозапись всего процесса.

а б

Рисунок 2 – Визуальная оценка температуры плавления жира, а – начало плавления, б – завершение плавления

Для проведения исследований были отобраны образцы жира разных видов животных, причем жировая ткань была взята с разных мест туши (шеи, бедра и паховой части). Образец исследуемого жира помещали в капилляр при помощи иглы с мандреном, которым выталкивали исследуемый образец на дно капилляра (рис.3).

(13)

12

Температуру плавления жира определяли в разном его состоянии, использовав жир-сырец и топленный жир,так как после перетопки, жир меняет свои физические свойства, в том числе и температуру плавления.

Рисунок 3 – Внесение проб жира в капилляры

Результаты исследований.В результате проведенных исследований жира-сырца получены не однозначные данные температуры плавления от одного вида животных в пробах, взятых с разных мест туши, что показано в таблице 1.

Таблица 1 – Температура плавления жира-сырца Исследуемые пробы Начальная точка

плавления ºС

Конечная точка

плавления ºС В норме*

Говяжий жир (бедро)n-5 64,5±0,06 92,3±0,15

48-50

Говяжий жир (пах)n-5 58,7±0,04 93,1±0,07

Говяжий жир (шея)n-5 59,8±0,04 84,9±0,10

Бараний жир (пах)n-5 95,2±0,11 122,1±0,18

49-54

Бараний жир (бедро)n-5 45,7±0,03 175,3±0,21

Бараний жир (лопатка)n-5 92,3±0,15 112,9±0,15

Конский жир (шея)n-5 96,5±0,10 98,5±0,13

28-32

Конский жир (пах)n-5 75,0±0,09 128,8±0,12

* - согласно общеизвестным литературным данным

Из таблицы 1 видно, что начальная и конечная температура плавления жира-сырца значительно выше, чем указано в литературных источниках. Это связано с тем, что при выполнении классического метода используется уже топленный жир, который в последующем застывает и уже далее подвергается исследованию, что занимает длительное время. Также в известных источниках не указана температура плавления жира разных участков туши животного, которая по результатам наших исследований с использованием более

Сурет

Table 2. Composition and nutritional value of the diet of cows
Table 1. Scheme of scientific and economic experience  Groups  Number of the
Figure 1. Feeding cows of the study groups
Table 3. Milk productivity of cows of different genotypes
+7

Ақпарат көздері

СӘЙКЕС КЕЛЕТІН ҚҰЖАТТАР

И 63 РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ/ РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ Куанышбаев Сеитбек Бекенович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Басқарма Төрағасы-Ректоры, география ғылымдарының

И 63 РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ/ РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ Куанышбаев Сеитбек Бекенович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Басқарма Төрағасы-Ректоры, география ғылымдарының

И 63 РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ/ РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ Куанышбаев Сеитбек Бекенович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Басқарма Төрағасы-Ректоры, география ғылымдарының

И 63 РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ/ РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ Куанышбаев Сеитбек Бекенович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Басқарма Төрағасы-Ректоры, география ғылымдарының

И 63 РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ/ РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ Куанышбаев Сеитбек Бекенович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Басқарма Төрағасы-Ректоры, география ғылымдарының

И 63 РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ/ РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ Куанышбаев Сеитбек Бекенович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Басқарма Төрағасы-Ректоры, география ғылымдарының

И 63 РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ/ РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ Куанышбаев Сеитбек Бекенович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Басқарма Төрағасы-Ректоры, география ғылымдарының

И 63 РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ/ РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ Куанышбаев Сеитбек Бекенович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Басқарма Төрағасы-Ректоры, география ғылымдарының