ISSN 2616-7263
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң
ХАБАРШЫСЫ BULLETIN
of the L.N. Gumilyov Eurasian National University
ВЕСТНИК
Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева
ТЕХНИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯЛАР сериясы
TECHNICAL SCIENCE AND TECHNOLOGY Series
СерияТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ И ТЕХНОЛОГИИ
№3(124)/2018
1995 жылдан бастап шығады Founded in 1995
Издается с 1995 года
Жылына 4 рет шығады Published 4 times a year Выходит 4 раза в год
Бас редакторы т.ғ.д., проф
Мерзадинова Г.Т.(Қазақстан)
Бас редактордың орынбасары Жусупбеков А.Ж.,т.ғ.д, проф.
(Қазақстан)
Бас редактордың орынбасары Тогизбаева Б.Б., т.ғ.д., проф.
(Қазақстан)
Бас редактордың орынбасары Сарсембаев Б.К., т.ғ.к., доцент (Қазақстан)
Редакция алқасы Акира Хашигава проф. (Жапония) Акитоши Мочизуки проф. (Жапония) Базарбаев Д.О. PhD (Қазақстан)
Байдабеков А.К. т.ғ.д., проф. (Қазақстан) Дер Вэн Чанг PhD, проф. (Тайвань (ROC)) Жардемов Б.Б. т.ғ.д. (Қазақстан)
Жумагулов М.Г. т.ғ.к., PhD (Қазақстан) Йошинори Ивасаки т.ғ.д., проф. (Жапония) Калякин В. т.ғ.д., проф. (АҚШ) Колчун М. PhD, проф. (Словения) Тадатсугу Танака проф. (Жапония) Талал Аввад PhD, проф. (Сирия)
Хо Линг проф. (АҚШ)
Чекаева Р.У. а.к., проф. (Қазақстан) Шахмов Ж.А. PhD, доцент (Қазақстан) Юн Чул Шин PhD, проф. (Оңтүстiк Корея)
Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Астана қ., Сәтпаев к-сi, 2, 408 б.
Тел: (7172) 709-500 (iшкi 31-428). E-mail: vest_techsci@enu.kz Жауапты хатшы, компьютерде беттеген
А. Нұрболат
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң хабаршысы.
ТЕХНИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯЛАР сериясы
Меншiктенушi: ҚР БжҒМ "Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi" ШЖҚ РМК Мерзiмдiлiгi: жылына 4 рет.
Қазақстан Республикасының Ақпарат және коммуникациялар министрлiгiмен тiркелген. 27.03.2018ж. №16991-ж тiркеу куәлiгi.
Тиражы: 30 дана
Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Астана қ., Қажымұқан к-сi ,12/1, тел: (7172)709-500 (iшкi 31-428). Сайт: bultech.enu.kz
c Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi
Editor-in-Chief
Doctor of Technical Sciences, Prof.
Merzadinova G.T. (Kazakhstan)
Deputy Editor-in-Chief Zhussupbekov A.,Doctor of Technical Sciences, Prof.
(Kazakhstan)
Deputy Editor-in-Chief Togizbayeva B.,Doctor of Technical Sciences, Prof.
(Kazakhstan)
Deputy Editor-in-Chief Sarsembayev B.,Candidate. of Technical Sciences, Assoc. Prof. (Kazakhstan)
Editorial board Akira Hasegawa Prof. (Japan)
Akitoshi Mochizuki Prof. (Japan) Bazarbayev D.O. PhD (Kazakhstan)
Baydabekov A.K. Doctor of Technical Sciences, Prof. (Kazakhstan) Chekayeva R.U. Candidate of Architecture, Prof. (Kazakhstan) Der Wen Chang PhD, Prof. (Taiwan (ROC))
Eun Chul Shin PhD, Prof. (South Korea)
Hoe Ling Prof. (USA)
Kalyakin V. Doctor of Technical Sciences, Prof. (USA) Kolchun M. PhD, Prof. (Slovenia)
Shakhmov Zh.A. PhD, Assoc.Prof.(Kazakhstan) Tadatsugu Tanaka Prof. (Japan)
Talal Awwad PhD, Prof. (Syria)
Yoshinori Iwasaki Doctor of Technical Sciences, Prof. (Japan) Zardemov B.B. Doctor of Technical Sciences (Kazakhstan) Zhumagulov M.G. Doctor of Technical Sciences, PhD (Kazakhstan)
Editorial address: 2, Satpayev str., of. 408, Astana, Kazakhstan, 010008 Теl.: (7172) 709-500 (ext. 31-428)
E-mail: vest_techsci@enu.kz Responsible secretary, computer layout:
A. Nurbolat
Bulletin of the L.N. Gumilyov Eurasian National University.
TECHNICAL SCIENCE and TECHNOLOGY Series
Owner: Republican State Enterprise in the capacity of economic conduct "L.N. Gumilyov Eurasian National University" Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan
Periodicity: 4 times a year
Главный редактор д.т.н., проф.
Мерзадинова Г.Т.(Казахстан)
Зам. главного редактора Жусупбеков А.Ж.,д.т.н., проф. (Казахстан) Зам. главного редактора Тогизбаева Б.Б., д.т.н., проф. (Казахстан) Зам. главного редактора Сарсембаев Б.К., к.т.н. доцент (Казахстан)
Редакционная коллегия Акира Хашигава проф. (Япония)
Акитоши Мочизуки проф. (Япония) Базарбаев Д.О. PhD (Казахстан)
Байдабеков А.К. д.т.н., проф. (Казахстан) Дер Вэн Чанг PhD, проф. (Тайвань (ROC)) Жардемов Б.Б. д.т.н. (Казахстан)
Жумагулов М.Г. к.т.н., PhD (Казахстан) Йошинори Ивасаки т.ғ.д., проф. (Япония) Калякин В. д.т.н., проф. (США) Колчун М. PhD, проф. (Словения) Тадатсугу Танака проф. (Япония)
Талал Аввад PhD, проф. (Сирия)
Хо Линг проф. (США)
Чекаева Р.У. к.а., проф. (Казахстан) Шахмов Ж.А. PhD, доцент (Казахстан) Юн Чул Шин PhD, проф. (Южная Корея)
Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Астана, ул. Сатпаева, 2, каб. 408 Тел: (7172) 709-500 (вн. 31-428). E-mail: vest_techsci@enu.kz
Ответственный секретарь, компьютерная верстка А. Нурболат
Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева.
Серия ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ И ТЕХНОЛОГИИ
Собственник: РГП на ПХВ "Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева" МОН РК Периодичность: 4 раза в год.
Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций Республики Казахстан.
Регистрационное свидетельство №16991-ж от 27.03.2018г.
Тираж: 30 экземпляров . Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Астана, ул. Кажимукана, 12/1, тел.: (7172)709-500 (вн.31-428). Сайт: bultech.enu.kz
c
Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева
Л.Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТIНIҢ ХАБАРШЫСЫ. ТЕХНИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯЛАР сериясы
№3(124)/2018
МАЗМҰНЫ
Абылгазинова А.Т., Абсеитов Е.Т., Кенжеғұл Б.С. Логистика саласында сақтау қоймаларының нормативтiк-құқықтық құжаттамаларын жетiлдiру негiздерi
8
Абсеитов Е.Т., Джумадилова Н.М. Қоршаған орта қауiпсiздiгiн қамтамасыз етудегi стандарттаудың рөлi
15
Аруова Л.Б., Патешева Н.А., Уткельбаева А.О. Климаттық факторлар ескерiлген темiрбетон конструкцияларын өндiру технологиясы
20
Ахметов Н.С., Нургожина М.Е. Құрылыс өңдiрiсiн ұйымдастырудағы технологиялық- ұйымдық моделдердi дамыту
27
Арпабеков М.И., Баубек А.А., Сүлейменов Т.Б., Қуанышбаев Ж.М. Iштен жану қозғалтқышының қоректендiру жүйесi үшiн крекинг-газ пайдалануды жетiлдiру
31
Арпабеков М.И., Баубек А.А., Сүлейменов Т.Б., Қуанышбаев Ж.М. Iштен жану қозғалтқышының крекинг-газда жұмыс iстеу кезiндегi тәжiрибелiк зерттеулерi
39
Баубек А.А., Жумагулов М.Г., Картджанов Н.Р., Алин С.Б.Дәндi кептiрудiң конвективтi және кондуктивтi әдiстерiнiң салыстыру анализi. Отын шығыны
46
Бейсенби М.А., Ускенбаева Г.А., Ермекбаева Ж.Ж., Кишубаева А.Т. Бiр параметрлi құрылымды-орнықты бейнелер класында құрылған ұшақты қондыру тәсiлiмен жоғары потенциалды робастылық орнықтылық басқару жүйесiн зерттеу
52
Ермагамбет Б.Т., Нургалиев Н.У., Абылгазина Л .Д., Маслов Н.А.Жанған көмiрден қалған күлшлакты қалдықдықтарды өңдеу әдiстерi
60
Едiл Б.К., Скулкин М.А., Касимова Б.Р. Жылыту жүйесiнiң сорғы станцияларында оқшау қорек көзi ретiнде жаңғырмалы энергия көздерiн пайдаланатын гибридтi энергиямен қамтамасыз ету жүйесiнiң жабдықтарын анықтау үшiн эксперт жүйесiнiң жұмыс алгоритмiн жасау
68
Оразбаев Б.Б., Ураков А.М., Оразбаева К.Н., Курмангазиева Л.Т. Мұнай мен газ әртектес коллекторларын зерттеу және математикалық модельдерiн құру
73
Тютебаева Г.М., Маханова М.А., Шағбан Е.Т.Жылу электр станцияларында қосымша суды дайындаудың заманауи әдiстерi және арзан тұздалған су өндiрiсi
81
Чекаева Р.У., Аввад Т., Чекаев М.Г.Сәулет ғимараттар Солтүстiк Қазақстанның начало ХIХ - ХХ ғ. (Петропавл қаласы)
86
Шахмов Ж.А., Тлеуленова Г.Т., Икапова И.С.Суық айлардың климаттық мәлiметтерi және тоңдану-жiбуге байланысты қауiптер
95
Шадьярова Ж.К., Курмангалиева Д.Б., Юсупова Г.Т. Отандық өнiмдерге стандарт жасақтаудың өзектiлiгi
99
BULLETIN OF L.N. GUMILYOV EURASIAN NATIONAL UNIVERSITY.
TECHNICAL SCIENCE AND TECHNOLOGY
№3(124)/2018
CONTENTS
Abylgazinova A.T., Abseitov E.T., Kenzhegul B.S.Basics of improving regulatory and legal docu- mentation in the field of logistics
8
Abseitov E.T., Dzhumadilova N.M.The role of standardization in safety the environment 15 Aruova L.B., Patesheva N.А. Technology of production of reinforced concrete structures taking
into account climatic factors
20
Akhmetov N.S., Nurgozhina M.E. Development of technological organization of construction pro- duction
27
Arpabekov M.I., Baubek A.A., Suleimenov T.B., Kuanyshbayev Zh.M. Experimental studies of internal combustion engine in cracking-gas operation
31
Arpabekov M.I., Baubek A.A., Suleimenov T.B., Kuanyshbayev Zh.M. Experimental studies of internal combustion engine in cracking-gas operation
39
Baubek A.A., Zhumagulov M.G., Kartjanov N.R., Alin S.B.Comparative analysis of the convective and conductive method of grain drying. Fuel consumption
46
Beisenbi M.A., Uskenbayeva G.A., Yermekbayeva J.J., Kishubayeva A.Т.Investigation of a control system with an increased robust stability potential by the aircraft landing process, constructed in the class of one-parameter structurally stable maps
52
Yermagambet B.T., Nurgaliyev N.U., Abylgazina L.D., Maslov N.А. Methods for processing ash and slag waste from coal combustion
60
Yedil B.K., Skulki M.A., Kasimova B.R. The development of algorithm for operation of expert system for determination of equipment composition of hybrid energy supply system on renewable energy sources as an autonomous power source for the pumping station of the heat supply systems
68
Orazbayev B.B., Urakov A.M., Orazbayeva K.N., Kurmangaziva L.T.Research and construction of mathematical models of heterogeneous oil and gas collectors
73
Tyutebaeva G.M., Makhanova M.A, Shaban E.T. Modern methods of preparation of additional water at thermal power plants and production of cheap desalinated water
81
Chekayeva R.U., Awwad T., Chekayev M.G. Hazards regarding to freezing-thawing and climatic data of cold months
86
Shakhmov Zh.A., Tleulenova G.T., Ikapova I.S. Hazards regarding to freezing-thawing and cli- matic data of cold months
95
Shadyarova Z.K., Kurmangaliyeva D.B., Yusupova G.T. Relevance of development of standards on domestic production
99
ВЕСТНИК ЕВРАЗИЙСКОГО НАЦИОНАЛЬНОГО УНИВЕРСИТЕТА ИМЕНИ Л.Н.ГУМИЛЕВА. СЕРИЯ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ И ТЕХНОЛОГИИ
№3(124)/2018
СОДЕРЖАНИЕ
Абылгазинова А.Т., Абсеитов Е.Т., Кенжеғұл Б.С.Основы совершенствования нормативно- правовой документации в области логистики
8
Абсеитов Е.Т., Джумадилова Н.М.Роль стандартизации в безопасности окружающей среды 15 Аруова Л.Б., Патешева Н.А. Технология производства железобетонных конструкций с
учетом климатических факторов
20
Ахметов Н.С., Нургожина М.Е. Развитие организационно-технологических моделей в строительных организациях
27
Арпабеков М.И., Баубек А.А., Сулейменов Т.Б., Куанышбаев Ж.М. Экспериментальные исследования двигателя внутреннего сгорания при работе с крекинг-газом
31
Арпабеков М.И., Баубек А.А., Сулейменов Т.Б., Куанышбаев Ж.М. Экспериментальные исследования двигателя внутреннего сгорания при работе с крекинг-газом
39
Баубек А.А., Жумагулов М.Г., Картджанов Н.Р., Алин С.Б. Сравнительный анализ конвективного и кондуктивного метода сушки зерна. Расход топлива
46
Бейсенби М.А., Ускенбаева Г.А., Ермекбаева Ж.Ж., Кишубаева А.Т. Исследование системы управления с повышенным потенциалом робастной устойчивости процессом посадки самолета, построенноой в классе однопараметрических структурно-устойчивых отображений
52
Ермагамбет Б.Т., Нургалиев Н.У., Абылгазина Л .Д., Маслов Н.А. Решение проблемы Астаны и других городов Казахстана по качеству покрытия тротуаров и площадей бетонной брусчаткой
60
Едiл Б.К., Скулкин М.А., Касимова Б.Р. Создание алгоритма работы экспертной системы для определения состава оборудования гибридной системы энергоснабжения на альтернативных источниках энергии в качестве автономного источника питания для насосной станции систем теплоснабжения
68
Оразбаев Б.Б.,Ураков А.М., Оразбаева К.Н., Курмангазиева Л.Т. Исследование и построение математических моделей неоднородных коллекторов нефти и газа
73
Тютебаева Г.М., Маханова М.А., Шағбан Е.Т. Cовременные методы подготовки добавочной воды на тепловых электростанциях и производство дешевой опресненной воды
81
Чекаева Р.У., Аввад Т., Чекаев М.Г.Архитектура зданий Северного Казахстана начала ХIХ - ХХ века
86
Шахмов Ж.А., Тлеуленова Г.Т., Икапова И.С. Опасности, связанные с замораживанием- оттаиванием и климатическими данными холодных месяцев
95
Шадьярова Ж.К., Курмангалиева Д.Б., Юсупова Г.Т. Актуальность разработки стандартов на отечественную продукцию
99
Ж.К. Шадьярова, Д.Б. Курмангалиева, 1Г.Т. Юсупова
Сәкен Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетi, Астана, Қазақстан, (E-mail: 1omimk@mail.ru)
Отандық өнiмдерге стандарт жасақтаудың өзектiлiгi
Аңдатпа: Елiмiзде өндiрiлетiн барлық тауарларға мемлекеттiк стандарт жеткiлiктi деп ешкiм айта алмайды. Себебi, сөрелердегi қай өнiмдi алып қарасақ та, барлығынан бiрдей «ҚР СТ» деген жазуды көруiмiз сирек кездесетiн жағдай. Тәуелсiздiк алғанымызға 27 жыл болса да елiмiзде отандық табиғи өнiмдердi шығарушы кәсiпорындар жеткiлiктi, ал сол өнiмдерге мемлекеттiк стандарттардың жасақталмауы тәуелсiз мемлекет деген атымызға үлкен сын.
Ол тек бiздiң ғана ойымыз емес, мемлекеттiк дәрежеде қамтылып жатқан бiрқатар даму стратегияларынан, заңдардан да көре аламыз. Басқаға тиiспей-ақ азық-түлiк қауiпсiздiгi туралы, стандарттарды жасақтаудың өзектiлiгi туралы елiмiздiң басты стратегиялық даму жоспарында орын алу көп мән-жайды аңғартып тұрғаны сөзсiз.
Мақалада мемлекеттiк дәрежедегi құжаттарға шолу жасай отырып, мемлекеттiк стандарттарды жасақтаудың маңыздылығы, қажеттiлiгiне дәлелдер келтiрiлген.
Түйiн сөздер: Стандарт, өзектiлiк, өнiм, қауiпсiздiк, сапа, стратегия.
DOI: https://doi.org/10.32523/2616-7263-2018-124-3-99-106 Елiмiзде өндiрiлетiн барлық тауарларға мемлекеттiк стандарт жеткiлiктi деп ешкiм айта алмайды. Себебi, сөрелердегi қай өнiмдi алып қарасақ та, барлығынан бiрдей «ҚР СТ» деген жазуды көруiмiз сирек кездесетiн жағдай. Кейбiр өнiмдердiң орамасында «ЖШС СТ», яғни
«Жауапкешiлiгi шектеулi серiктестiк стандарты» немесе «ГОСТ» кездестiремiз.
Тәуелсiздiк алғанымызға 26 жыл болса да елiмiзде отандық табиғи өнiмдердi шығарушы кәсiпорындар жеткiлiктi, ал сол өнiмдерге мемлекеттiк стандарттардың жасақталмауы тәуелсiз мемлекет деген атымызға үлкен сын сияқты. Ол тек бiздiң ғана ойымыз емес, мемлекеттiк дәрежеде қамтылып жатырған бiрқатар даму стратегияларынан, заңдардан да көре аламыз. Оған дәлел «Техникалық реттеу туралы» Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 қарашадағы N 603 Заңда (I-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР. 4-бап. Техникалық реттеудiң негiзгi мақсаттары мен принциптерi) Техникалық реттеудiң стандарттау саласында негiзгi мақсаттарының iшiнде «отандық өнiмнiң бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыру, табиғи және энергетикалық ресурстарды үнемдеу болып табылады» деп тайға таңба басқандай қылып жазылған.
Ендiгi кезекте Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрiнiң (2016 жылғы бекiтiлген) 2017 – 2021 жылдарға арналған стратегиялық жоспарына шолу жасасақ. «1-тарау.
Миссиясы мен пайымы.
Миссиясы: Бәсекеге қабiлеттi және инновациялық индустрияны құрумен минералды- ресурстық тәуелдi экономиканы әртараптандыру арқылы қазақстандықтардың жоғары деңгейдегi сапалы өмiрiне жету.
Пайымы:
1 отандық және шетелдiк тұтынушылардың өнеркәсiптiң өңдеушi салаларының қазақстандық өнiмдерiне сұранысының едәуiр ұлғаюымен сипатталатын экономиканы тиiмдi әртараптандыру;
2 өңдеушi өнеркәсiптiң инвестициялар тарту есебiмен елдiң диверсификацияланған экономикасы;
3 бәсекеге қабiлеттi ғылымды көп қажет ететiн өнiм әзiрлеудi және өндiрудi қамтамасыз етуге қабiлеттi тиiмдi ұлттық инновациялық жүйе;
4 әлемдiк стандарттарға сәйкес келетiн және өлшем бiрлiгiн қамтамасыз ететiн техникалық реттеудiң ұлттық жүйесi.
Халықаралық жүйемен техникалық реттеу және метрологияның ұлттық жүйесiн сәйкестiкке келтiру деңгейiн көтеру
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Вестник ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, 2018, 3(124)
Индустриалды-инновациялық даму үшiн жағдай жасау техникалық реттеу және метрология жүйесiнiң дамуына байланысты болады.
2015 жылғы 1 қаңтар жағдайына нормативтiк құқықтық актiлердiң Бiрыңғай мемлекеттiк қорында стандарттау жөнiнде 67500 нормативтiк құжат бар.
Экономиканың басым салаларын дамыту мақсатында жыл сайын Кеден одағының техникалық регламенттерiне дәлел базысын құру және Қазақстан Республикасының индустриализациялау Картасына кiретiн кәсiпорындарға сервистiк қызмет көрсетуге бағытталған стандарттау жөнiндегi нормативтiк құжаттарды әзiрлеудi қарастыратын мемлекеттiк стандарттау жоспары қалыптастырылады.
1.2 Негiзгi проблемаларды талдау
Техникалық реттеу және метрология саласында оңды iлгерiлеумен бiрге нормативтiк техникалық құжаттардың (бұдан әрi - НТҚ) Бiрыңғай мемлекеттiк қорында НТҚ бiрыңғай қорын қалыптастыру және жүргiзу бойынша салалық ведомстволардың нашар қызығушылықтары орын алып отыр. Жыл сайын қор НТҚ үлкен санымен толықтырылады, осыған байланысты қолданыстағы ақпараттық жүйелердi әрi қарай дамыту және жаңарту жолымен қордың қызмет етуiн қамтамасыз ететiн ақпараттық жүйелердi және құжаттың өзiн ақпараттық қорғауды қамтамасыз ету қажет.
Сонымен бiрге, менеджмент жүйесiн енгiзуге кәсiпорындардың төмен қызығушылығы, қалыпты әдiстiң болуы және менеджмент жүйесiнiң жаңа бағыттары бойынша сарапшы- аудиторлардың жетiспеушiлiктерi сияқты проблемалар бар.Экономиканың, сонымен бiрге ғылым мен техниканың дамуы өлшем құралдарының қолданылатын паркiн үнемi жаңартып тұруды қажет етедi. жаңарту өлшем диапазонының кеңеюi және дәлдiктi көтеру жағына қарай болады. Заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтерiне тиесiлi, сондай- ақ тиiстi мемлекеттiк эталондардың жоқтығынан жұмыс өлшем құралдарының бастапқы эталондарының бiрқатарын ескере отырып, жыл сайын республикадан шеткерi тексеруге әкетiледi. Мұндай жағдай әлемдiк нарыққа отандық өнiмнiң шығуына тосқауыл болады, басқа елдерден республиканың техникалық және экономикалық тәуелдiлiгiне әкеледi, сол елдерден өзiнiң бастапқы эталондарын және жұмыс өлшем құралдарын тексеруге мәжбүр болады.
Санитариялық және фитосанитариялық саудадағы техникалық кедергi (бұдан әрi - СФС/СТК) жөнiнде ақпараттық орталықты жандандыру шеңберiнде келесi проблемалар бар:
1) ДСҰ барлық мүше-мемлекеттерi қолданатын, ережелер мен техникалық нормаларды зерделеуде Қазақстан Республикасының кәсiпорындарының қызығушылықтарының жоқтығы;
2) қызығушылық танытқан мемлекеттiк органдар мен кәсiпорындардан хабарлама хаттарда көрсетiлген толық мәтiндi құжаттарды ұсыну туралы сұраныстардың деңгейлерiнiң төмендiгi байқалады.
Кеден одағының бiрыңғай нарығын құру және жандандырудың iргетасы тауарлардың еркiн қозғалысы болып табылады. Халықаралық саудада техникалық кедергiлердiң болуы сыртқы нарыққа өнiмнiң шығуы үшiн тосқауыл жасайды. Саудадағы техникалық кедергiлердi жою тетiктерi сәйкестiктi бағалаудың нәтижелерiн бөзара танумен негiзделедi.
Сонымен бiрге, техникалық реттеу саласындағы тәжiрибелi мамандардың жетiспеушiлiк мәселесi бар, техникалық регламенттердi бейiмдеу және енгiзу тиiстi деңгейде жүргiзiлiп отырған жоқ, мемлекеттiк стандарттау жоспарларын қалыптастыру кезiнде әзiрлеуге ұсынылатын нормативтiк құжаттардың (жалпы техникалық талаптар, сынақ әдiстемелерi) жинағының жоқтығы, техникалық регламенттердi әзiрлеу кезiнде олардың нәтижелерiн пайдалану үшiн ғылыми негiзделген статистикалық мәлiметтер менсынақтардың жоқтығы.
1.3 Тәуекелдердi басқару
Ж.К. Шадьярова, Д.Б.Курмангалиева, Г.Т. Юсупова
Мақсатқа қол жеткiзуге Тәуекелдердi басқару ықпал ететiн тәуекелдердiң аты бойынша iс-шаралар
1 2
Халықаралық жүйемен техникалық реттеу және метр.ның ұлттық жүйесiн cәйкестiкке келтiру деңгейiн көтеру
Ұлттық стандарттарды Қабылданатын ұлттық стандарттар және қолдануға отандық техникалық қайта жабдықтау қажеттiгi туралы кәсiпорындардың дайын қабылданатын ұлттық стандарттар туралы
еместiгi түсiндiру жұмыстарын өткiзу
1 2
Стандарттау жөнiндеге нормативтiк Iрi, орта және шағын кәсiпорындардың және құжаттарды қолдануда индустриализациялаудың Қартасына
кәсiпорындардың, кiретiн экспортқа бағытталған заңды, жеке тұлғалардың кәсiпорындардың iшiнде түсiндiру қызығушылықтарының төмендiгi жұмыстарын жүргiзу 3-бөлiм. Аяны/саланы дамытудың басым бағыттары
1-Стратегиялық бағыт. Елдiң индустриалдық-инновациялық дамуы үшiн жағдайлар жасау.
«Жергiлiктi қамтуды» дамыту үшiн жағдайларды жасау:
1. Басымдық бағыт – жергiлiктi қамтуды дамыту мемлекеттiк саясатын жүйелеу, нормативтiк-құқықтық базасын жетiлдiру.
Осы бағыттын шеңберiнде жергiлiктi қамтуды дамыту мәселелерiн реттейтiн бiрнеше нормативтiк құқықтық актiлер қабылданды, оларды пайдаланудан күтiлетiн нәтиже – қазақстандық өндiрiстiн көлемiн үлкейту, отандық кәсiпорындардын бәсекелестiк қабылетiн жоғарылату, жаңа перспетивалық өндiрiстердi шығару және шығарылған өнiмнiң сапасын жоғарылату.
Шаралар:
-Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлiгiнiң функциялардын шеңберiнде жер қойнауын пайдаланушылардын, мемлекеттiк органдардын, ұлттық компаниялардын және жүйе құрайтын кәсiпорындардын сатып алу мониторингiсiн бiр орталыққа бағындыруды iске аcыру;
-офсеттiк келiсiмдердi қолдану;
-отандық тауарлардын ерекшелiгiн есепке алатын ұлттық техникалық стандарттарын әзiрлеу (тарифтiк емес реттеу).
2. Басымдық бағыт «Отандық өндiрушiлерге сервистiк қолдау көрсету».
Жергiлiктi қамту дамытуда қол жеткiзген жетiстiктерiмен қатар отандық өндiрушiлерге қолдау көрсету және ақпараттық сүйемелдеу бөлiгiнде айқын сұрақтар байқалады. Мысалы, өнеркәсiптiк дамыту және елдiң потенциалының бiрыңғай ақпарат базасы жоқ, отандық өндiрушiлер жөнiнде толық ақпарат, қолдау шаралары бойынша хабардарлық, жергiлiктi өндiрiстiн насихаты.
Осыған байланысты сервистiк қолдау көрсету мәселелерi ерекше назарды бөлуге және келесi шараларды қабылдауды қажет.
Шаралар:
-отандық өндiрушiлердi ақпараттық қолдау;
-iшкi рынокта өнделген отандық тауарларды, жұмыстарды, қызметтердi жылжыту бойынша индустриялық-инновациялық қызметiнiң субъектiлерiне шығыстар бөлiгiн төлеу;
-жергiлiктi қамту бойынша сараптама өткiзу;
-жергiлiктi қамту идеологиясын дамыту;
-ахуалдық картаны әзiрлеу және еңгiзу.
3. Басымды бағыт «Отандық өндiрiстiн кейiнгi дамыту жолдарын талдау және болжамдау»
Жергiлiктi қамтуды дамыту жылдар iшiнде бiрнеше аналитикалық зерттеулер өткiзiлдi, олар жергiлiктi қамтуды маңызды деңгейге жоғарылатуды рұқсат бердi. Бiрақ,
101
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Вестник ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, 2018, 3(124)
интеграциялық процесстерге, сондай-ақ ауқымды мән-жайға байланысты жергiлiктi қамтуды дамыту тәсiлдерiн кейiнгi жетiлдiру бойынша аналитикалық зерттеулердi тұрақты негiздi жүргiзу қажет.
Шаралар:
-отандық өндiрушiлер үшiн преференциалдық тәртiбi тиiмдiлiгiн талдау;
-жергiлiктi қамту нысаналы индикаторлары жетiстiгiн мониторингiлеу;
-жергiлiктi қамтуды дамытудың дүниежүзiлiк тәжiрибиенi зерттеу.
4. Басымдық бағыт «iшкi рыноктағы ең талап ететiн тауалары мен қызметтердi өндiрiстi игеру бойынша жобаларды iске асыруды қолдау және қолданыстағы өндiрiстердi модернизациялау»
Тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердiн отандық өндiрушiнi қалыпты дамыту үшiн талаптарды жасау, және оларды iшкi рынокта жылжыту шеңберiнде бiздiң елдiң кiшi және орта кәсiпорындарды ынталандыру қажет.
Осыған байланысты, бүгiн отандық өндiрушiлерiмен жүйе құрайтын кәсiпорындардын өзара әрекет механизмiн әзiрлеу және жүзеге асыру мәселесi бойынша активно iрi жүйе құрастыру кәсiпорындарымен жұмыс атқаруда.
Шаралар:
-шектес өндiрiстердi дамыту;
-отандық өндiрушiлердi ұзақ мерзiмдi тапсырыстармен қамтамасыз ету;
-отандық тауар өндiрушiлерге перспективалық және бәсекеге қабiлеттi өндiрiстердi игеруге көмек көрсету;
-тау-кен рудасы сектордын жер қойнауын пайланушыларымен жер қойнауын пайдалану бойынша операцияларды өткiзу кезiнде тауарлар, жұмыстар және қызмет көрсетудi саты алу тәртiбiн сақтауды бақылау.
Халықаралық жүйемен техникалық реттеу және метрологияның ұлттық жүйесiнiң сәйкестiгi деңгейiн көтеру
Техникалық реттеу және метрология саласында басым бағыт өнiмнiң қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету, өнiмнiң қауiпсiздiгi мен сапасына қатысты тұтынушыларды жаңылыстыратын әрекеттердiң алдын алу және бәсекеге қабiлеттi өнiм шығару үшiн жағдай жасау және оны халықаралық және өңiрлiк нарықтарға iлгерiлетуге көмек көрсету болып табылады.
Шаралар:
-Кеден одағының техникалық регламенттерiн әзiрлеу бойынша Жоспарды iске асыру;
-мемлекеттiк стандарттау бойынша жұмыс жоспарын iске асыру;
-Кеден одағының техникалық регламенттерiмен өзара байланысты ұлттық және мемлекетаралық стандарттарды талдау және жүйелендiрудi өткiзу;
-халықаралық, өңiрлiк және шетел мемлекеттерiнiң ұлттық стандарттарын, сондай-ақ мәлiметтер базасын толықтыру және бейiмдеу (аудару);
-нормативтiк техникалық құжаттардың Бiрыңғай мемлекеттiк қорының қызметiн дамыту, кеңейту және оны сүйемелдеу;
-техникалық реттеу саласындағы ақпараттық жүйелердi дамыту және ҚР ИДМ техникалық реттеу және метрология комитетi Қазақстан стандарттау және сертификаттау институты республикалық мемлекеттiк кәсiпорнының санитариялық және фитосанитариялық шаралары, саудадағы техникалық кедергiлер бойынша Ақпараттық орталықтың қызметiн техникалық реттеу және қамтамасыз ету саласында ақпараттық жүйелердi дамыту;
- кәсiпорындарда менеджмент жүйесiн енгiзу бойынша өңiрлiк (салалық) семинарлар өткiзу;
-техникалық реттеу және метрология саласында кадрларды даярлау және бiлiктiлiктерiн
Ж.К. Шадьярова, Д.Б.Курмангалиева, Г.Т. Юсупова
5-бөлiм. Стратегиялық мақсаттар мен нысаналы индикаторлар
Нысаналы Ақпарат Жауапты Өл. Жоспарлы кезең
индикатор көзi бiрл. 2017 2018 2019 2020 2021
1.4-мақсат. Халықаралық жүйемен техникалық реттеу және метрологияның ұлттық жүйесiн сәйкестiкке келтiру деңгейiн көтеру
Халықаралық, өңiрлiк Техникалық ИДМ % 35 40 41 42 43 стандарттар және реттеу ведомст.
шетел мемлекеттерiнiң саласы мәлiметi ұлттық стандарттарының бойынша
талаптарымен стандарт- Вице- тарды үйлестiру деңгейi министр 6-бөлiм. Ресурстар
Ресурстар Өлшем Есептi кезең бiрлiгi 2016
жыл 2.2.- мақсат бойынша мың теңге 73196723
барлығы
001«Стандарттау, мың теңге 9683836 метрология, өнеркәсiп,
инвестициялар тарту, геология, туристiк индустрия, индустриялық
саясатты қалыптастыру, инфрақұрылымды және бәсекелестiк нарықты,
көлiк және коммуникацияны дамыту саласында мемлекеттiк саясатты
қалыптастыру және iске асыру»
АДАМИ бiрлiк 2095
Жоспарлы кезең
2017 2018 2019
жыл жыл жыл
110462266 63995096 44700946 8843121 9120762 9155898
2095 2095 2095
Ал, Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейiнгi Стратегиялық даму жоспары туралы Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2010 жылдың 1 ақпанындағы № 922 Жарлығына тоқталатын болсақ. «Қазақстан көмiрсутек шикiзатының iрi өндiрушiлерiнiң бiрi болып қала бередi. Елдiң азық-түлiк қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мақсатында ауыл шаруашылығы, әсiресе, ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өңдеу одан әрi дамитын болады. Қазақстанның денсаулық сақтау жүйесi аурулардың жаңа түрлерiне қарсы тұруға қабiлеттi болады» делiнге.
Соның iшiнде « II. Стратегиялық жоспар-2010: негiзгi нәтижелер. Стратегиялық жоспар-2010 өнеркәсiп, ауыл шаруашылығы, көлiк, әлеуметтiк қорғау, денсаулық сақтау, бiлiм беру, мемлекеттiк сектор секiлдi әрбiр басым сала бойынша күтiлетiн нәтижелердi айқындай отырып, "Қазақстан-2030" стратегиясын iске асырудың негiзiн қалады. Стратегиялық жоспар-2010 бәсекеге қабiлеттi экономика құру, өнеркәсiптiк және ауыл шаруашылығы өндiрiсiн дамыту, сондай-ақ әлеуметтiк саладағы, бiрiншi кезекте, бiлiм беру және денсаулық сақтау саласындағы қызметтердiң қолжетiмдiлiгiн кеңейту жөнiндегi мiндеттердi белгiледi.
Мемлекеттiк басқарудың деңгейлерi арасындағы өкiлеттiктердiң ара-жiгiн ажыратуға, әкiмшiлiк етудiң сапасын арттыруға сүйене отырып, мемлекет қызметiнiң тиiмдiлiгiн арттыру да өткен онжылдық кезеңдегi маңызды стратегиялық басымдық болды. Бұл мiндеттердiң кейбiрi орындалды немесе орындалуға жақын, алайда мiндеттердiң бiр бөлiгi келесi онжылдықта да өзектi болып қала бередi.
Түйiндi бағыт: дағдарыстан кейiнгi дамуға дайындық
103
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Вестник ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, 2018, 3(124)
Жаһандық қайта өрлеу кезеңiнде Қазақстандағы iскерлiк ахуал елдiң бәсекеге қабiлеттiлiгiнiң орнықты негiзiн қамтамасыз етедi. Ол экономиканы жеделдетiп әртараптандыру және отандық бизнестi дамыту үшiн ауқымды инвестицияларды тартуға ықпал ететiн шешушi фактор болып табылады. Орнықты қаржы жүйесi және сенiмдi құқықтық орта да кәсiпкерлiктi дамытуда сындарлы рөл атқарады.
Бизнес ортаны жақсарту
Стратегиялық жоспар – 2020-ны iске асырудың алғашқы жылдары мемлекет отандық кәсiпкерлер, сол сияқты халықаралық инвесторлар үшiн де бизнес жүргiзудiң құнын азайтуға бағытталған белсендi шараларға бастама жасайды. Әкiмшiлiк рәсiмдердiң оңтайлы шеңберiн белгiлеп және оларды жүзеге асырудың ашықтығын арттыра отырып, мемлекет төрешiлдiк пен сыбайлас жемқорлықтың Қазақстандағы iскерлiк ахуалдың маңызды аспектiлерiне ықпал етуiн төмендетуге ұмтылатын болады.
Заңнаманы және норма шығаруды жетiлдiру. Мыналар заңнаманы және норма түзушiлiктi жетiлдiрудiң негiзгi бағыттары болады:
1 Қазақстанның заңнамалық базасының тұрақтылығы мен қолжетiмдiлiгiн қамтамасыз ету, оның сапасын арттыру әрi кодификациялау арқылы жүйелендiру, ескiрген және қайталанатын нормаларды алып тастау, құқықтық реттеудегi олқылықтарды жою және сiлтеме нормаларды барынша азайту, тiкелей қолданылатын заңдарды қабылдау практикасын кеңейту арқылы жүйелеу;
2 Нормативтiк құқықтық актiлердi әзiрлеуге тәуелсiз сарапшыларды, үкiметтiк емес сектордың өкiлдерiн неғұрлым кеңiрек тарту, осы салада озық бiлiмдердi қолдана отырып, ғылыми сараптамаларды жүргiзу негiзiнде норма түзушiлiк процесiндегi кәсiбилiктi күшейту.
2020 жылға қарай - Заңнаманы және норма шығаруды жетiлдiру жөнiндегi стратегиялық мақсаттар-нормативтiк құқықтық актiлер жобаларының сапасын бағалаудың халықаралық стандарттарына және оларды қоғамның, кәсiпкерлiк пен билiктiң мүдделерiн теңдестiрiп ескеруге мүмкiндiк беретiн жария түрде талқылау рәсiмдерiне негiзделген заң шығарудың тиiмдi тетiктерi енгiзiлдi.
Агроөнеркәсiптiк кешен және ауыл шаруашылығы өнiмдерiн қайта өңдеу
Жер ресурстарына бай Қазақстанның ауыл шаруашылығы өндiрiсiн дамыту жағынан ұзақ мерзiмдi салыстырмалы басымдығы бар. Ауыл шаруашылығының өнiмдiлiгiн арттыру және ауыл шаруашылығындағы өңдеудегi қосылған құнды ұлғайту жөнiндегi жұмыс жалғасады.
Ауылдық жерлерде ел халқының шамамен 50%-ы тұратынын ескерсек, аграрлық саланы дамыту ауыл халқының өмiр сүру сапасын арттырудың түйiндi факторы болып табылады.
Осыған байланысты ауылдың әлеуметтiк және инженерлiк инфрақұрылымын дамыту, оңтайлы ауылдық орналастыруды модельдеу жұмысы жалғасады.
Қоршаған ортаны қорғау және «жасыл» экономикаға көшу
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2013 жылғы 30 мамырдағы № 577 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының «жасыл экономикаға» көшуi жөнiндегi тұжырымдама Қазақстан халқының әл-ауқатын, өмiр сүру сапасын арттыру және елдiң әлемнiң неғұрлым дамыған 30 елiнiң қатарына кiруi арқылы қоршаған ортаға түсетiн жүктеме мен табиғи ресурстардың тозуын барынша азайта отырып, жаңа тұрпаттағы экономикаға көшу мақсатында терең жүйелi жаңартулар үшiн негiз қалайды.
Ел алдында тұрған «жасыл экономикаға» көшу жөнiндегi негiзгi басым мiндеттер:
1 ресурстарды (су, жер, биологиялық және басқа) пайдалану мен оларды басқару тиiмдiлiгiн арттыру;
2 қолда бар инфрақұрылымды жаңғыртып, жаңаларын салу;
Ж.К. Шадьярова, Д.Б.Курмангалиева, Г.Т. Юсупова
Таяу онжылдықта азық-түлiк қауiпсiздiгi әлемдiк қоғамдастықтың үнемi назар аударатын саласы болады. Жаhандық рецессия азық-түлiк бағасының 2007-2008 жылдарда байқалған бiршама жоғары деңгейiмен салыстырғанда уақытша төмендеуiне алып келдi. Сонымен қатар, көптеген елдерде адам саны өсуiнiң жалғасуы және әлемдiк экономиканың қалпына келуi азық-түлiк тауарлары бағаларының ұзақ мерзiмдi өсуiне алып келедi деп болжанып отыр.
Жер ресурстарына бай, халқы көп елдердiң ортасында тұрған Қазақстан азық-түлiкке өсiп отырған әлемдiк сұранысты қанағаттандыруға сай болу үшiн отандық ауыл шаруашылығын дамытуды ынталандыруы тиiс.» деп көрсетiледi. Бұл жерде азық-түлiк қауiпсiздiгiне назар аударылған.Яғнитамақөнеркәсiбiнiң сапасна мән берiлген. Ал сапа талаптары қайда көрсетiледi? Әрине стандарттарда.
Қорытынды
«Техникалық реттеу туралы» Қазақстан Республикасының Заңынан түйетiнiмiз отандық өнiмдер бәсекеге қабiлеттi болуы үшiн алдымен белгiлi дәрежедегi талаптарға жауап беруi керек қой. Ендiгi кезекте Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрiнiң 2017 – 2021 жылдарға арналған стратегиялық жоспарынан да түйетiнiмiз стандарттарды жасақтау, толықтыру. Ал ендi, Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейiнгi Стратегиялық даму жоспарында да азық-түлiк қауiпсiздiгiне назар аударылған. Яғни тамақ өнеркәсiбiнiң сапасына мән берiлген. Ал сапа талаптары қайда көрсетiледi! Әрине, стандарттарда. Азық- түлiк қауiпсiздiгi туралы, стандарттарды жасақтаудың өзектiлiгi туралы елiмiздiң басты стратегиялық даму жоспарларында орын алу көп мән–жайды аңғартып тұрғаны сөз.
Әдебиеттер тiзiмi
1 "Техникалық реттеу туралы" Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 қарашадағы N 603 Заңы.
2 Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрiнiң 2017 – 2021 жылдарға арналған стратегиялық жоспары.
3 Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейiнгi Стратегиялық даму жоспары.
Ж. К. Шадьярова, Д. Б. Курмангалиева, Г.Т. Юсупова
Казахский агротехнический университет имени Сакена Сейфуллина, Астана, Казахстан
Актуальность разработки стандартов на отечественную продукцию
Аннотация: Государственного стандарта для всех продуктов, производимых в нашей стране, недостаточно, так как на этикетках продуктов на прилавках магазинов довольно редко встречается надпись «СT РK». Несмотря на то, что мы получили независимость 27 лет назад и отечественное производство натуральных продуктов является достаточным, отсутствие государственных стандартов для этих продуктов стало критикой для нашего государства. Данная идея прослеживается в ряде стратегий развития и законов на уровне государства. Очевидно, что основной стратегический план развития страны заключается в разработке актуальных стандартов продовольственной безопасности. В статье рассматривается необходимость разработки государственных стандартов на основании государственных документов.
Ключевые слова: стандарт, актуальность, продукция, безопасность, качество, стратегия.
Z.K. Shadyarova, D.B. Kurmangaliyeva, G.T. Yusupova S.Seifullin Kazakh Agro Technical University, Astana, Kazakhstan
Relevance of development of standards on domestic production
Abstract: The state standard for all products produced in our country is not enough. As on the labels of products on the shelves of shops, the inscription "ST RK" is found rarely . Despite the fact that we gained independence 27 years ago, domestic production of natural products is sufficient, and the lack of state standards for these products has become a criticism for our state. It is not just our idea, but also it is observed in a number of development strategies and laws that are at the state level. It is obvious and undeniable that the main strategic plan for the country’s progress is the development of relevant food safety standards. The article is written about the necessity and importance of developing state standards on the basis of state documents.
Keywords: standard, relevance, production, safety, quality, strategics.
105
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Вестник ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, 2018, 3(124)
References
1 «Tekhnikalyк retteu turaly» Кazaкstan Respublikasynyn 2004 zhylgy 9 кarashadagy N 603 Zagy[«Tekhnikalyk retteu turaly» Kazakstan Respublikasynyn 2004 zhylgy 9 karashadagy N 603 Zany]
2 Кazaкstan Respublikasy Investiciyalar zhane damu ministrinin 2017 – 2021 zhyldarga arnalgan strategiyalyn zhospary[Kazakstan Respublikasy Investiciyalar zhane damu ministrinin 2017 – 2021 zhyldarga arnalgan strate- giyalyk zhospary]
3 Кazaкstan Respublikasynyn 2020 zhylga dejingi Strategiyalyn damu zhospary [Kazakstan Respublikasynyn 2020 zhylga dejingi Strategiyalyk damu zhospary].
Сведения об авторах:
Шадьярова Ж.K.- Казахский агротехнический университет имени С. Сейфуллина, Астана, Казахстан.
Курмангалиева Д.К.- Казахский агротехнический университет имени С. Сейфуллина, Астана, Казахстан.
Юсупова Г.Т. - Казахский агротехнический университет имени С. Сейфуллина, Астана, Казахстан.
Shadyarova Zh.K. - S.Seifullin Kazakh Agro Technical University, Astana, Kazakhstan.
Kurmangaliyeva D.B.- S.Seifullin Kazakh Agro Technical University, Astana, Kazakhstan.
Yusupova G.T.- S.Seifullin Kazakh Agro Technical University, Astana, Kazakhstan.
Редакцияға 23.01.2018 қабылданды
«Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң Хабаршысы. Техникалық ғылымдар және техналогиялар сериясы» журналында мақала жариялау ережесi
1. Журнал мақсаты. Техника және техналогияның барлық бағыттағы (есептеу техникасы, құрылыс, сәулет, геотехника, геосинтетика, көлiк, машинақұрастыру, энергетика, сертификаттау және стандарттау) салаларының теориялық және эксперименталды зерттеулерi бойынша мұқият тексеруден өткен ғылыми құндылығы бар мақалалар жариялау.
2. Журналда мақала жариялаушы автор мақаланың қол қойылған бiр дана қағаз нұсқасын Ғылыми басылымдар бөлiмiне (редакцияға, мекенжайы: 010008, Қазақстан Республикасы, Астана қаласы, Қ. Сәтпаев көшесi, 2, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi, Бас ғимарат, 408 кабинет) және vest_techsci@enu.kz электрондық поштасына Word, Tex, PDF форматтарындағы нұсқаларын жiберу қажет. Мақала мәтiнiнiң қағаз нұсқасы мен электронды нұсқалары бiрдей болулары қажет. Сонымен қатар, мақаламен бiрге редакцияға авторлар iлеспе хат тапсырады.
Мақалалар қазақ, орыс, ағылшын тiлдерiнде қабылданады.
3. Автордың қолжазбаны редакцияға жiберуi мақаланың Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң хабаршысында басуға келiсiмiн, шетел тiлiне аударылып қайта басылуына келiсiмiн бiлдiредi. Автор мақаланы редакцияға жiберу арқылы автор туралы мәлiметтiң дұрыстығына, мақала көшiрiлмегендiгiне (плагиаттың жоқтығына) және басқа да заңсыз көшiрмелердiң жоқтығына кепiлдеме бередi.
4. Мақаланың көлемi 18 беттен аспауға тиiс (6 беттен бастап).
5. Мақаланың құрылымы ҒТАМРК http://grnti.ru/
Автор(лар)дың аты-жөнi
Мекеменiң толық атауы, қаласы, мемлекетi (егер авторлар әртүрлi мекемеде жұмыс жасайтын болса, онда әр автор мен оның жұмыс мекемесi қасында бiрдей белгi қойылу керек)
Автор(лар)дың Е-mail-ы Мақала атауы
Аннотация (100-200 сөз; формуласыз, мақаланың атауын мейлiнше қайталамауы қажет; әдебиеттерге сiлтемелер болмауы қажет; мақаланың құрылысын (кiрiспе /мақаланың мақсаты/ мiндеттерi /қарастырылып отырған сұрақтың тарихы, зерттеу әдiстерi, нәтижелер/талқылау, қорытынды) сақтай отырып, мақаланың қысқаша мазмұны берiлуi қажет).
Түйiн сөздер (6-8 сөз не сөз тiркесi. Түйiн сөздер мақала мазмұнын көрсетiп, мейлiнше мақала атауы мен аннотациядағы сөздердi қайталамай, мақала мазмұнындағы сөздердi қолдану қажет. Сонымен қатар, ақпараттық- iздестiру жүйелерiнде мақаланы жеңiл табуға мүмкiндiк беретiн ғылым салаларының терминдерiн қолдану қажет).
Негiзгi мәтiн мақаланың мақсаты/ мiндеттерi/ қарастырылып отырған сұрақтың тарихы, зерттеу әдiстерi,нәтижелер/талқылау, қорытынды бөлiмдерiн қамтуы қажет.
Таблица, суреттер – аталғаннан кейiн орналастырылады. Әр таблица, сурет қасында оның аталуы болуы қажет.
Сурет айқын, сканерден өтпеген болуы керек.
Мақаладағыформулалар тек мәтiнде оларға сiлтеме берiлсе ғана номерленедi.
Жалпы қолданыста бар аббревиатуралар мен қысқартулардан басқалары мiндеттi түрде алғаш қолданғанда түсiндiрiлуi берiлуi қажет. Қаржылай көмек туралы ақпарат бiрiншi бетте көрсетiледi.
Әдебиеттер тiзiмi
Мәтiнде әдiбиеттерге сiлтемелер тiкжақшаға алынады. Мәтiндегi әдебиеттер тiзiмiне сiлтемелердiң номерленуi мәтiнде қолданылуына қатысты жүргiзiлiде: мәтiнде кездескен әдебиетке алғашқы сiлтеме [1] арқылы, екiншi сiлтеме [2] арқылы т.с.с. жүргiзiледi.
Кiтапқа жасалатын сiлтемелерде қолданылған бетттерi де көрсетiлуi керек (мысалы, [1, 45 бет]). Жарияланбаған еңбектерге сiлтемелер жасалмайды. Сонымен қатар, рецензиядан өтпейтiн басылымдарға да сiлтемелер жасалмайды (әдебиеттер тiзiмiн, әдебиеттер тiзiмiнiң ағылшынша әзiрлеу үлгiлерiн төмендегi мақаланы рәсiмдеу үлгiсiнен қараңыз).
Мақала соңындағы әдебиеттер тiзiмiнен кейiнбиблиографиялық мәлiметтер орыс және ағылшын тiлiнде (егер мақала қазақ тiлiнде жазылса), қазақ және ағылшын тiлiнде (егер мақала орыс тiлiнде жазылса), орыс және қазақ тiлiнде (егер мақала ағылшын тiлiнде жазылған болса) берiледi.
Авторлар туралы мәлiмет: автордың аты-жөнi, ғылыми атағы, қызметi, жұмыс орны, жұмыс орнының мекен- жайы, теелфон, e-mail – қазақ, орыс және ағылшын тiлдерiнде толтырылады.
6. Қолжазба мұқият тексерiлген болуы қажет. Техникалық талаптарға сай келмеген қолжазбалар қайта өңдеуге қайтарылады. Қолжазбаның қайтарылуы оның журналда басылуына жiберiлуiн бiлдiрмейдi.
7. Редакцияға түскен мақала жабық (анонимдi) тексеруге жiберiледi. Барлық рецензиялар авторларға жiберiледi.
Автор (рецензент мақаланы түзетуге ұсыныс берген жағдайда) үш күн аралығында қайта қарап, қолжазбаның түзетiлген нұсқасын редакцияға қайта жiберуi керек.
Рецензент жарамсыз деп таныған мақала қайтара қарастырылмайды. Мақаланың түзетiлген нұсқасы мен автордың рецензентке жауабы редакцияға жiберiледi.
8. Төлемақы. Басылымға рұқсат етiлген мақала авторларына төлем жасау туралы ескертiледi. Төлем көлемi 2018 жылы 4500 тенге – ЕҰУ қызметкерлерi үшiн және 5500 тенге басқа ұйым қызметкерлерiне.
