Л.Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТIНІҢ
ХАБАРШЫСЫ ВЕСТНИК
ЕВРАЗИЙСКОГО НАЦИОНАЛЬНОГО
УНИВЕРСИТЕТА ИМ. Л.Н. ГУМИЛЕВА
BULLETIN
of L.N. GUMILYOV EURASIAN NATIONAL
UNIVERSITY
САЯСИ ҒЫЛЫМДАР. АЙМАҚТАНУ. ШЫҒЫСТАНУ. ТҮРКІТАНУ сериясы POLITICAL SCIENCE. REGIONAL STUDIES. ORIENTAL STUDIES.
TURKOLOGY Series
Серия ПОЛИТИЧЕСКИЕ НАУКИ. РЕГИОНОВЕДЕНИЕ. ВОСТОКОВЕДЕНИЕ.
ТЮРКОЛОГИЯ
№ 1 (130)/2020
1995 жылдан бастап шығады Founded in 1995 Издается с 1995 года
ISSN (Print)2616-6887
ISSN (Online) 2617-605X
Бас редакторы: Нуртазина Р.А.
с.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (саяси ғылымдар)
Бас редактордың орынбасары Нечаева Е.Л., с.ғ.к.,проф., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Қазақстан (саяси ғылымдар )
Бас редактордың орынбасары Ахметжанова Л.К., т.ғ.к., доцент, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Қазақстан (халықаралық қатынастар)
Редакция алқасы
Абжаппарова Б.Ж. т.ғ.д., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (шығыстану) Авдеева О.А. с.ғ.д., доцент, Лойола университеті, Чикаго, АҚШ (саяси ғылымдар)
Азмуханова А.М. т.ғ.к., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (халықаралық қатынастар) Әбдуалиұлы Б. ф.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (түркітану) Әлібекұлы А. ф.ғ.к., доцент, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (шығыстану) Әлиева С.К. т.ғ.к., проф., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан
(халықаралық қатынастар)
Барсуков А.М. с.ғ.к., доцент, Сібір басқару институты, ХШжМҚРА филиалы (саяси ғылымдар) Бирюков С.В. с.ғ.д., проф., Кемерово мемлекеттік университеті, Кемерово, Ресей (саяси ғылымдар)
Габдулина Б.А. т.ғ.к., доцент, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (саяси ғылымдар) Дәркенов К.Г. т.ғ.к., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (аймақтану)
Дүйсембекова М.К. с.ғ.к., доцент, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (саяси ғылымдар) Жолдыбалина А.С. PhD, доцент, Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты, Нұр-Сұлтан, Қазақстан
(саяси ғылымдар)
Жолдасбекова А.Н. с.ғ.к., проф., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (халықаралық қатынастар)
Зимони Иштван проф., Сегед университеті, Сегед, Венгрия (түркітану)
Ибраев Ш. ф.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (түркітану) Ирфан Шахзад PhD, Саяси зерттеулер институты, Исламабад, Пакистан (халықаралық қатынастар) Каиржанов А.К. ф.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (түркітану) Кайыркен Т.З. т.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (шығыстану) Кожирова С.Б. с.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (саяси ғылымдар) Конкобаев К. ф.ғ.к., проф., Түркі академиясы халықаралық ұйымы, Нұр-Сұлтан (түркітану) Копежанова Д.Е. PhD, доцент, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (саяси ғылымдар) Ланко Д. А. с.ғ.к., доцент, Санкт-Петербург мемлекеттік университеті, Санкт-Петербург, Ресей (саяси ғылымдар) Ласлу Марац PhD, проф., Амстердам университеті, Амстердам, Нидерланды (халықаралық қатынастар) Мандана Тишеяр PhD, Алламе Табатабаи университеті, Тегеран, Иран (халықаралық қатынастар)
Невская И.А. ф.ғ.к., проф., Гете атындағы университет, Франкфурт-на-Майне, Германия (түркітану) Нұрбаев Ж.Е. т.ғ.к., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (аймақтану)
Оспанова А.Н. PhD, доцент, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (аймақтану) Пунит Гаур PhD, проф., Нью-Дели университеті, Нью-Дели, Индия (аймақтану)
Пауло Ботта PhD, проф., Ла-Плата ұлттық университеті, Ла-Плата, Аргентина (саяси ғылымдар) Рыстина И.С. PhD, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (саяси ғылымдар) Сеийт Али Авджу PhD, Йылдырыма Беязит университеті, Анкара, Түркия (аймақтану) Сомжүрек Б.Ж. т.ғ.к., доцент, Astana International University, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (халықаралық қатынастар)
Тәштемханова Р.М. т.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (аймақтану) Шаймердинова Н.Г. ф.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (түркітану)
Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Сәтпаев к-сі, 2, 402 б.
Тел.: +7(7172) 709-500 (ішкі 31-432) E-mail: vest_polit@enu.kz, web-site:http://bulpolit.enu.kz/
Жауапты хатшы, компьютерде беттеген: Ә.С. Жұматаева Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің хабаршысы.
САЯСИ ҒЫЛЫМДАР. АЙМАҚТАНУ. ШЫҒЫСТАНУ. ТҮРКІТАНУ сериясы Меншіктенуші: ҚР БҒМ «Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» ШЖҚ РМК
Қазақстан Республикасының Ақпарат және коммуникациялар министрлігінде тіркелген. 25.05.18 ж. № 17125-Ж -тіркеу куәлігі Басуға 30.03.2020 ж.қол қойылды
Aшық қолданудағы электрондық нұсқа: http:// bulphysast.enu.kz Мерзімділігі: жылына 4 рет. Тиражы: 25 дана
Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Қажымұқан к-сі,13/1, тел.: +7(7172)709-500 (ішкі 31-432)
© Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Editor-in-Chief:Roza Nurtazina
Doctor of Political Sciences, Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (political science)
Deputy Editor-in-Chief: Yelena Nechayeva, Can. of Political Sci., Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (political science) Deputy Editor-in-Chief: Leila Akhmetzhanova, Can. of Historical Sci., Assoc.Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (interna-
tional relations) Editorial board
Bekzhan Abdualiuly Doctor of Philology, Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (turkology) Bibikhadisha Abzhapparova Doctor of Historical Sci., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (oriental studies) Aiman Azmukhanova Can. of Historical Sci., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (international rela-tions) Akzhigit Alibekuly Can. of Philology, Assoc.Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (oriental studies) Saule Aliyeva Can. of Historical Sci., Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (international relations) Оl’ga Аvdeeva Doctor of Political Sci., Assoc.Prof., Loyola University, Chicago, USA (political science) Aleksandr Barsukov Can. of Political Sci., Assoc.Prof., Siberian Institute of Managment, Branch of RANEPA, Russia (political science) Sergey Biryukov Doctor of Political Sci., Prof., Kemerovo State University, Kemerovo, Russia (political science) Bagysh Gabdulina Can. of Historical Sci., Assoc.Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (political science) Kurmangali Darkenov Can. of Historical Sci., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (regional studies) Maira Dyussembekova Can. of Political Sci., Assoc.Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (political science) Shakir Ibrayev Doctor of Philology, Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (turkology) Irfan Shahzad PhD, Institute for Political Studies, Islamabad, Pakistan (international relations) Abai Kairzhanov Doctor of Philology, Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (turkology) Tursynkhan Kaiyrken Doctor of Historical Sci., Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (oriental studies) Kadyraly Konkobayev Can. of Philology, Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (turkology) Svetlana Kozhirova Doctor of Political Sci., Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (political science) Danagul Kopezhanova PhD, Assoc. Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (political science)
Dmitrij Lanko Can. of Political Sci., Assoc.Prof., St Peterburg Universiy, Saint Petersburg, Russia (political science) Laszlo Maracz PhD, Prof. Amsterdam University, Amsterdam, Netherlands (international relations)
Mandana Tisheyar PhD, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran (international relations) Irina Nevskaya PhD, Goethe University, Germany, Frankfurt am Main (turkology)
Zhaslan Nurbayev Can. of Historical Sci., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (regional studies) Aigerim Ospanova PhD, Assoc.Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (regional studies) Punit Gaur PhD, Prof. University of New Delhi, New Delhi, India (regional studies)
Paulo Botta PhD, Prof., National University of La Plata, La Plata, Argentina (political science) Indira Rystina PhD, L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (political science)
Seyit Ali Avcu PhD, Yıldırım Beyazit University, Ankara Turkey (regional studies)
Baubek Somzhurek Can. of Historical Sci., Assoc.Prof., Astana International University, Nur-Sultan, Kazakhstan (international relations) Raihan Tashtemkhanova Doctor of Historical Sci., Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (regional studies) Nurila Shaymerdinova Doctor of Philology, Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (turkology) Akbota Zholdasbekova Can. of Political Sci., Prof., L.N.Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan (international relations) Alua Zholdybalina PhD, Assoc.Prof., Kazakhstan Institute for Strategic Studies, Nur-Sultan, Kazakhstan (polit-ical science) Zimonyi Istvan Prof., University of Szeged, Szeged, Hungary (turkology)
Главный редактор: Нуртазина Р.А.
д.полит.н., проф., ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (полит. науки)
Зам. главного редактора: Нечаева Е.Л., к.полит.н., проф. , ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (полит. науки)
Зам. главного редактора: Ахметжанова Л.К., к.ист.н., доцент, ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (международные отношения)
Редакционная коллегия
Абдуалиулы Б. д.ф.н., проф., ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (тюркология) Абжаппарова Б.Ж. д.ист.н., ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (востоковедение) Авдеева О. А. д.полит.н., доцент, университет Лойола, Чикаго, США (полит.науки)
Азмуханова А.М. к.ист.н., ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (международные отношения) Алибекулы А. к.ф.н., доцент, ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (востоковедение)
Алиева С.К. к.ист.н., проф., ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (международ.отношения) Барсуков А. М. к.полит.н., доцент, Сибирский институт управления – филиал РАНХиГС, Новосибирск, Рос-сия (политические науки) Бирюков С.В. д.полит.н., проф., Кемеровский государственный университет, Кемерово, Россия (полит.науки) Габдулина Б.А. к.ист.н., доцент, ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (полит.науки)
Даркенов К.Г. к.и.н., ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (регионоведение)
Дюсембекова М.К. к.полит.н., доцент, ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (полит.науки)
Жолдыбалина А.С. PhD, доцент, Казахстанский институт стратегических исследований, Нур-Султан, Казахстан (полит.науки) Жолдасбекова А.Н. к.полит.н., проф., ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (международ. отношения) Зимони Иштван проф., Сегедский университет, Сегед, Венгрия (тюркология)
Ибраев Ш. д.ф.н., проф., ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (тюркология)
Ирфан Шахзад PhD, Институт политических исследований, Исламабад, Пакистан (международ. отношения) Каиржанов А.К. д.ф.н., проф., ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (тюркология)
Кайыркен Т.З. д.ист.н., проф., ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (востоковедение) Кожирова С.Б. д.полит.н., проф., ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (полит.науки) Конкобаев К. к.ф.н., проф., Международная Тюркская академия, Нур-Султан, Казахстан (тюркология) Копежанова Д.Е. PhD, доцент, ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (полит.науки)
Ланко Д. А. к.полит.н., доцент, Санкт-Петербургский гос.университет, Санкт-Петербург, Россия (полит.науки)
Ласлу Марац PhD, проф., Амстердамский университет, Амстердам, Нидерланды (международ. отношения) Мандана Тишеяр PhD, Университет Алламе Табатабаи, Тегеран, Иран (международ. отношения)
Невская И.А. PhD, Гете Университет, Франкфурт-на-Майне, Германия (тюркология) Нурбаев Ж.Е. к.и.н., ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (регионоведение) Оспанова А.Н. PhD, доцент, ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (регионоведение) Пунит Гаур PhD, проф., университет Нью-Дели, Нью-Дели, Индия (регионоведение)
Пауло Ботта PhD, проф., национальный университет Ла-Платы, Ла-Плата, Аргентина (полит.науки) Рыстина И.С. PhD, ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (полит.науки)
Сеийт Али Авджу PhD, университет Йылдырыма Беязита, Турция (регионоведение)
Сомжурек Б.Ж. к.ист.н., доцент, Astana International University, Нур-Султан, Казахстан (международ. отношения) Таштемханова Р.М. д.ист.н., проф. (Казахстан), ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (регионоведение)
Шаймердинова Н.Г. д.ф.н., проф. (Казахстан), ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан (тюркология)
Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Сатпаева, 2, каб. 402 Тел.: +7(7172) 709-500 (вн. 31-432)
E-mail: vest_polit@enu.kz, web-site: http://bulpolit.enu.kz/
Ответственный секретарь, компьютерная верстка: А.С. Жуматаева Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н.Гумилева.
Серия:ПОЛИТИЧЕСКИЕ НАУКИ. РЕГИОНОВЕДЕНИЕ. ВОСТОКОВЕДЕНИЕ. ТЮРКОЛОГИЯ Собственник: РГП на ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций Республики Казахстан
Регистрационное свидетельство № 17125-Ж от 25.05.18 г.
Подписано в печать: 30.03.2020 г.
Электронная версия в открытом доступе: http:// bulphysast.enu.kz Периодичность: 4 раза в год. Тираж: 25 экземпляров
Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Кажымукана, 13/1, тел.: +7(7172)709-500 (вн.31-432)
© Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева
МАЗМҰНЫ
Алимбеков Р.Ж. Қорқыт Ата: аңыз және тарих ... 11 Аскербек А.А., Есдаулетова А.М. Бұрынғы КСРО құрамындағы елдердің ЕАЭО үлгісіндегі интеграциялық процестері ... 17 Бакалов В.Г. ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы эстондық құқықтық жүйенің қалыптасуына Ресейдің нормативтік әсері ... 30 Бюлегенова Б.Б., Өтеғұлов О.Ж. Израильдің ядролық бағдарламасының аймақтық қауіпсіздікке әсері ... 38 Гишар Ж-П., Жанбулатова Р.С., Дюсембекова М.К. Қытай полицентрлік әлемде ... 45 Долженкова Е., Бакалов В.Г. Латвия мен Эстониядағы Ресейлік насихаттың салыстырмалы талдауы ... 54 Досжан Р.А. «Дейін» шылауының тарихи-этимологиялық негіздері ... 71 Досмахамбетулы Ғ. Студент жастардың діндарлық деңгейі: Л.Н. Гумилев атындағы
Еуразиялық ұлттық университеті мысалында ... 78 Досмахамбетұлы Ғ., Онучко М.Ю. Конфессияаралық келісім қазақстандық тұрақтылықтың негізі ретінде ... 90 Досымхан Е. Д. ЕЭО-қа мүше мемлекеттерінің сауда-экономикалық қатынастар контекстіндегі интеграциялық процестердің даму тенденциялары ... 98 Ермекбаева Ж.К. Қазақстан Республикасында саяси партиялардың қызметін қоғамдық
бақылау ... 107 Есдаулетова А.М., Еркебаланов К.А. Ядролық энергетикадағы Америка Құрама Штаттарының көшбасшылық мәселесі ... 117 Жакупов Р.К. «Үлкен Еуразия» тұжырымдамасының қазақстандық көрінісі ... 124 Камалджанова Т.А., Хусаинова А.Ж. Ең ықпалды кибер науқандар ... 137 Қожбанхан Е.К., Калдыбекова А.Д. «Постшындық» («Post-truth»), медиа және саясат 145 Kусаинова А.М., Тянь Юань. ҚХР сыртқы саясатын жүзеге асырудағы «жұмсақ күштің»
тиімді құралдары ... 154 Насимов М. Ө. Тарихи сана және оның негізгі түсініктері ... 162 Рысбекова-Чатаклы А.Б., Адильбекова Э. «Көкжарлы Барақ батыр» жырындағы Барақ батыр бейнесі ... 172 Садри Хуман А., МакДауэлл Г. Билік ауысуының өзара байланысы: Каспийдегі Америка- Иран қарым-қатынасы ... 178 Таирова Н.Р. Шыңжаң Орта Азиядағы «Бір белдеу - бір жол» бастамасын жүзеге асырудағы географиялық «ХАБы» ретінде ... 185 Шаймердинова Н.Г., Жиембай Б.С. Қазақстандағы құмық диаспорасы тілінің ерекшеліктері ... 199
CONTENTS
Alimbekov R. Zh. Korkyt ata: Legends and History ... 11
Askerbek A.A., Yesdauletova A.M. EAEU is a sample for integration processes in the countries of former USSR ... 17
Bakalov V.G. Normative Influence of Russia on the Formation of the Estonian Legal System in the First Half of the Twentieth Century ... 30
Byulegenova B.B., Otegulov O.J. The impact of Israel’s nuclear program on regional security 38 Guichard Jean-Paul, Zhanbulatova R.S., Dyussembekova M. K. China in polycentric world 45 Dolzhenkova E., Bakalov V.G. Comparative analysis of Russian propaganda in Latvia and Estonia ... 54
Doszhan R. Historical and etymological basis of conjunction “Deyin” ... 71
Dosmakhambetuly G. Religious level of student youth: on the example of the L. N. Gumilyov Eurasian National University ... 78
Dosmakhambetuly G., Onuchko М.U. Interfaith Consensus as the Basis of Kazakhstan Stability ... 90
Dossymkhan Ye. The tendency of development of integration processes in the context of trade and economic relations of the EAEU participant countries ... 98
Yermekbayeva Zh.K. Public control over the activities of political parties in the Republic of Kazakhstan ... 107
Yesdauletova A.M., Yerkebalanov K.A. The United States of America nuclear energy leadership challenge ... 117
Zhakupov R.K. Kazakhstan’s vision of the concept “Great Eurasia” ... 124
Kamaljanova T.A., Khussainova A.Zh. The most influential cybercampaigns ... 137
Kozhankhan E.K., Kaldybekova A.D. Post-truth, media and politics ... 145
Kussainova А. М., Tian Yuan. Effective tools of “soft power” in the implementation of China’s foreign policy ... 154
Nassimov М.О. Historical consciousness and its main concepts ... 162
Rysbekova-Chatakly A.B., Adilbekova E. Image of Barak Batyr in Epos «Kokzharly Barak Batyr» ... 172
Sadri Houman A., Greg McDowall. Interlocking Power Shifts: US-Iran Relations in the Caspian ... 178
Tairova N.R. Xinjiang as a geographical « HUB « in China implementation of the initiative «One belt one road» in Central Asia ... 185
Shaymerdinova N.G., Zhiyembay B.S. Features of the language of the Kumyk Diaspora living in Kazakhstan ... 199
СОДЕРЖАНИЕ ПОЛИТИЧЕСКИЕ НАУКИ
Алимбеков Р.Ж. Коркыт ата: предания и история ... 11
Аскербек А.А., Есдаулетова А.М. Интеграционные процессы в странах бывшего СССР на примере ЕАЭС ... 17
Бакалов В. Г. Нормативное влияние России на формирование эстонской правовой системы первой половины ХХ века ... 30
Бюлегенова Б.Б., Отегұлов О.Ж. Влияние ядерной программы Израиля на региональную безопасность ... 38
Гишар Ж-П., Жанбулатова Р.С., Дюсембекова М.К. Китай в полицентричном мире ... 45
Долженкова Е., Бакалов В. Г. Сравнительный анализ российской пропаганды в Латвии и Эстонии ... 54
Досжан Р.А. Историко-этимологические основы союза «дейін» ... 71
Досмахамбетулы Г. Религиозный уровень студенческой молодежи: на примере Евразийского национального университета им. Л. Н. Гумилева ... 78
Досмахамбетұлы Г., Онучко М.Ю. Межконфессиональный консенсус как основа стабильности Казахстана ... 90
Досымхан Е. Д. Тенденция развития интеграционных процессов стран-участниц ЕАЭС в контексте торгово-экономических отношений ... 98
Ермекбаева Ж.К. Общественный контроль за деятельностью политических партий в Республике Казахстан ... 107
Есдаулетова А.М., Еркебаланов К.А. Проблема лидерства Соединенных Штатов Америки в ядерной энергетике ... 117
Жакупов Р.К. Казахстанское видение концепции «Большая Евразия» ... 124
Камалджанова Т.А., Хусаинова А.Ж. Самые влиятельные кибер-кампании ... 137
Қожбанхан Е.К., Калдыбекова А.Д. «Пост-правда» («Post-truth»), медиа и политика ... 145
Kусаинова А.М., Тянь Юань. Эффективные инструменты «мягкой силы» в реализации внешней политики КНР ... 154
Насимов М.О. Влияние факторов терроризма, экстремизма и сепаратизма на национальную политику Китайской Народной Республики ... 162
Рысбекова-Чатаклы А.Б., Адильбекова Э. Образ Барак батыра в эпосе «Кокжарлы Барак батыр» ... 172
Садри Хуман А., МакДауэлл Г. Взаимосвязь смены власти: американо-иранские отношения на Каспии ... 178
Таирова Н.Р. Синьцзян как географический «ХАБ» в реализации инициативы «Один пояс - один путь» в Центральной Азии ... 185
Шаймердинова Н.Г., Жиембай Б.С. Особенности языка кумыкской диаспоры, проживающих в Казахстане ... 199
КОЛОНКА РЕДАКТОРА
Политическое воззрение АБАЯ: критический синтез современности
В Казахстане 2020 год ознаменован 175-летним юбилем Абая Кунанбаева – выдающегося мыслителя и поэта, философия которого стала неотъемлемой частью культурной и национальной идентичности гражданского общества в мировом масштабе.
Президент Республики Казахстан Касым-Жомарт Токаев в статье «Абай и Казахстан в XXI веке» призвал осмыслить творческое наследие великого Абая и рационально использовать его в деле модернизации общественного сознания и духовного развития нации.
Концепция статьи стала важным компонентом государственной политики Казахстана, направленной на сохранение исторического наследия во имя будущего поколения.
Что может быть общего между жизненными установками, философией, знания- ми Абая Кунанбаева XIX века и инновационной современностью XXI века?
Прежде всего отметим концепцию Абая о всесторонне развитом человеке, «Толық адам», в которой заложена идея о человеческом капитале: о трудолюбивых, открытых миру, стремящихся к постоянному развитию и добру граждан общества. Эта концепция в современных условиях становится главным ориентиром в воспитании студенческой молодежи в университетах Казахстана.Что мы должны извлекать из творчества Абая для политической науки? В чем актуальность и особенность политических воззрений Абая?
Обратимся к двум тенденциям политического воззрения Абая.
Во-первых. Эпоха Абая. Из политической истории мы знаем, что на рубеже XIX-XX веков в Казахстане происходили перемены в социально-экономической, политической и культурной сферах жизнедеятельности общества. Влияние капиталистических отношений, развитие демократической мысли, увеличение роли и значимости науки, образования способствовали началу прогресса и пересмотру устоявшихся ценностей, поиску новых ориентиров развития казахстанского общества.
Эпоха Абая - это время патриархально-феодальных устоев в казахской степи, кото- рые стали трансформироваться с появлением товарно-денежных отношений, усилением феодального и колониального гнета, упразнением ханства, установлением волостного правления и вследствие борьбы за власть. В этих условиях политические воззрения и демократические стремления в борьбе за интересы трудового народа у Абая проявляются в его произведениях, отражающих проблемы социально-политической, экономической и культурной жизни общества.
К примеру, мыслитель поднимал вопросы демократизации судопроизводства, клас- совой сущности системы «выборов», политического союза царских властей и казахской феодальной верхушки в управлении регионами. На должности биев, по мнению Абая, «из- бираются невежественные люди», не знающие казахского обычного права, сводов законов, созданных Касымханом, Есимханом и Таукеханом.
По своим политическим взглядам Абай был далек от революционного демократизма и понимания необходимости модернизации экономической основы господствовавших общественно-политических порядков. Полагаем, что мыслитель с позиций идеализма считает политическую власть всесильной, так как все происходящее в общественной жизни зависит от воли людей, занимающих высокие государственные посты.
Другим аспектом в произведениях Абая стали идеи о роли общественных условий в формировании характера личности. Он писал: «Человек — дитя своего времени. Если плох тот или иной человек, то в этом виноваты все его современники». В одном из стихотворений 1902 года Абай отмечал: «Эпоха тянет за собой всех. Эпоха формирует людей», однако
рамки патриархально-феодального общества не изменили его идеалистических взглядов на общественную жизнь.
Во-вторых. Эпоха XXI века. В наше время глобальные вызовы и риски требуют переосмысления Абая в современной политической науке. В условиях XXI века мировая цивилизация достигла суперскоростных инновационных технологий, люди стали образованными, креативными, активными участниками всех политических процессов гражданского общества. Однако сохранилась одна тенденция - социальные отношения природы человека, коммуникация между властью и обществом.
В этом аспекте книга наставлений «Гаклия» (Слова-назидания) Абая обретает особую актуальность в осмыслении богатства духовной культуры наших предков, в сохранении идентичности социума в потоке глобализации и социальной ответственности каждого гражданина.
В книге наставлений Абай излагает свое видение истории казахов, человеческого капитала, основанных на вопросах государственного управления, образования, нравственности, языка общения, права и морали. От культурного развития человека, счи- тал мыслитель, напрямую зависит развитие мира. Чем больше узнает человек о мире, тем светлее становятся его душа и мысли. Высоконравственные люди — основа счастливого общества.
Проведем параллель между идеями Абая и актуализацией его концепций в государственной политике Казахстана.
Идеи Абая в XIX веке Актуальность идеи в XXI веке Концепция «полный человек» Духовная основа человеческого капитала и
социальная ответственность Обучение и развитие народа Непрерывное образование личности Изучение иностранных языков Концепция трехязычья в Казахстане Уважительное отношение к родному
языку Развитие государственного языка
Изучение искусства Формирование интеллектуальной нации
Единство народа и миролюбие Конструктивный диалог между властью и обществом, Национальный совет общественно- го доверия
Проблема меритократии Президентский молодежный кадровый резерв – социальный лифт для талантливой молодежи Создание справедливого общества Общество Всеобщего Труда Первого Президента
Казахстана - Елбасы Н.А. Назарбаева и Концеп- ция «народного государства» Президента РК К.-Ж.Токаева
Понятие «Камиль-мусульманин» Съезды лидеров мировых и традиционных религий в Казахстане
ценностями. Вот почему идеи мудрого Абая по-прежнему актуальны.
Полагаем, что Абай, будучи первым евразийцем, призывал не замыкаться лишь в своей культуре, активно учить языки, познавать мировую культуру, обогащать тем самым свои познания об окружающем мире.
Для наших авторов, политологов, международников, тюрколов и регионоведов, есть большой диапазон исследования наследия Абая Кунанбаева в широком поле политической науки.
С уважением, главный редактор, доктор политических наук, профессор ЕНУ им. Л.Н. Гумилева Нуртазина Р.А.
ХҒТАР 11.01.61
Е.К. Қожбанхан, А.Д. Калдыбекова
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (E-mail: kozhbankhan@gmail.com, aidanakaldybekova@gmail.com)
«Постшындық» («Post-truth»), медиа және саясат
Аннотация. Мақалада «пост-шындық» немесе «пост-ақиқат» деп аударылатын «post-truth» терминіне түсініктеме беріліп, тарихи динамикасы мен термин генезисі және әлемдік тәжірибедегі орын алған мысалдары қарастырылған. Сонымен қатар, «пост-шындық» терминінің қаншалықты жаңа тұжырымдама екендігін анықтау мақсатында шындық пен ақиқат терминдерінің саяси философия тарихындағы орнына қысқаша шолу жасалған. Осы тұста, ежелгі грек философиясының логос (logos), этос (ethos) ve пафос (pathos) сияқты терминологиялық марицасы мен «пост-шындық» термині арасында эпистемологиялық және этимологиялық салыстырмалы талдау жасалған. Соның ішінде, Батыс елдері АҚШ пен Ұлыбританиядағы президенттік сайлау кампаниясында, Брексит референдумында жаңа медиа және ақпарат құралдары көмегімен жүзеге асқан пост-шындық феноменінің жарқын көрінісін баяндайды.
Түйін сөздер: пост-шындық, билік, жаңа медиа, логос, этос, пафос, ақиқат, қоғамдық сана.
DOI: https://doi. org/10. 32523/26-16-6887/2020-130-1-145-153
Кіріспе. Алғаш рет американдық сценарист Стив Тесичтің «Ұлт» («The Nation») журналында жарық көрген мақаласында қолданылған посшындық термині Оксфорд сөздігі тарапынан «2016 жылдың сөзі» ретінде таңдалуының нәтижесінде басты медиа жасаушы- лар тарапынан да кеңінен қолданыла бастады. Ақиқат пен шынайы құбылыстардың cезім мен наным-сенімнің алдында маңыздылығын жоғалтқан және тобыр мен коллектив сана- ның жеке адам мен түсініп ұғынудың алдында жеңіске жеткен кезеңді сипаттайтын бұл термин АҚШ президентіне үміткер болып түскен Дональд Трамптың сайлау науқаны мен
«Brexit» қатысты дискуссиялары барысында танымал бола бастады. Қазіргі уақытта бұл жаһандық құбылыс ретінде қалыптаса бастады.
Еуроаймақтағы дағдарыс, босқындар мәселесі және радикалды террористік әрекеттер нәтижесінде қатаң сынақтарға мәжбүр болып жатқан «Кәрі құрлық» және президенттікке үміткер болып түскен Дональд Трамптың сайлау науқаны барысында мүлдем басқа саяси атмосфера қалыптасқан АҚШ қазіргі уақытта постшындыққа қатысты терең, әрі кең дискуссияларға бай.
Пост-шындыққа қатысты дискуссияларды саралайтын болсақ, аталмыш қоғамдардағы экономикалық және адами даму деңгейлерінің жоғарылығына, қалыптасқан мәдени құндылықтарға, медиа құрылымдарындағы тұжырымдамалық және сапалық жетістіктеріне қарамастан негізгі мәселелер күмәнсіз бір-біріне ұқсас келеді: иммигранттар/шетелдіктер/
азшылықтар, жұмыссыздық, экономикалық тұрақсыздық, медиа сенімсіздік, жалпы
кері әсерлеріне қатысты жалған ақпараттар мен жаңалықтар қоғамда айтарлықтай резонанс тудырды. Бұл референдумға қатысты сауалнама нәтижелеріне қатты әсер ете бастады. Осы мәселеден кейін Еуропалық Комиссия егжей-тегжейлі зерттеу жұмысын жасап, британдық БАҚ-қа жауап берді. 400-ден астам жалған ақпарат пен хабарға контент талдау жасалған зерттеу жұмысында келесідей қорытынды жасалған: медиада азық-түлік, қоғамдық қызметтер, бизнес саласы, жұмыссыздық, Ұлыбританияның Еуроодақ бюджетіне қосқан үлесі сияқты жалған дәлелдерге негізген ақпараттық мифтер таратылуы болатын.
Дәл осы Brexit жағдайында болған сияқты, АҚШ-тағы президенттік сайлау кампаниясы барысында Трамп әрі оған қарсы оппозициялық фронт тарапынан алға тартылған негізсіз, бұрыс ақпараттар жиынтығы әлеуметтік медиа платформаларды және американдық БАҚ- ты хаос жағдайына алып келген болатын. Сондай-ақ, АҚШ-тағы әлеуметтік-саяси ахуал осы хаос шеңберінде жаңа бір пішін ала бастаған болатын. Хиллари Клинтонға ашық қолдау көрсеткен медиа орталықтары америка халқының жадында қалып қойған ең үлкен дұшпандарды естеріне сала отырып, Трампты Кремль сарайымен жасырын қарым- қатынаста екендігін алға тарса, Трамптың жақтастары таратқан мәлімдемелер мен сайлау алды программалары иммиграция, жұмыссыздық, Таяу Шығыс саясаты және «супер держава сипатын жоғалта бастаған Америка» мифтеріне негізделген болатын.
Қоғамдық пікірді анықтау мақсатында жасалған сауалнамалардың нәтижелерін теріске шығарып, жеңіске қол жеткізген Дональд Трамптың президенттігі, әсіресе әлеуметтік медиа платформаларының әлеуетін тиімді пайдаланған сайлау науқаны мен бұл науқанның мазмұны постшындық тұрғысынан да терең талдауды қажет ететін құбылыс болып табылады. Дәл осы тұста өте мұқияттылықты қажет ететін және «өтірік ақпараттың тобырға ықпалы» сияқты қарапайым сипаттама арқылы түсіндірілуі мүмкін болмайтын өте күрделі мәселе тұр.
Тарихқа көз жүгіртетін болсақ, көптеген саясаткерлер ұқсас әдістерді пайдалану арқылы, яғни жалған немесе бұрмаланған жаңалық пен ақпараттарды негізге ала отырып, үлкен массалардың қолдауына ие болуға тырысқан болатын. Бұл мәселе орталықтандырылған жүйеде көпшілік аудиторияға бағытталған ақпараттың тек тұтынушылары ғана бар және уақыт пен кеңістік, сондай-ақ материалды капиталға тәуелді медиа жағдайын көз алдымызға елестететін болсақ әлдеқайда түсінікті болар еді.
ХХІ ғасырда ақпараттың дәстүрлі өндірісі, таратылуы және тұтынылу процестеріндегі құрылымдық өзгерістері нәтижесінде әртүрлі ақпарат жүйелерінің бірігуінен пайда болған жаңа желіде және ақпараттың әрбір адамға қол жетімді болып табылатын әлдеқайда демократияландырылған жаңа жүйеде өмір сүреміз. Басқа сөзбен айтқанда, уақыт пен кеңістіктен тәуелсіз және күнделікті таратылатын түрлі жаңалықтар таратылымдарына тіркелген, саны күннен-күнге артып келе жатқан фактчекинг құралдарына және жаңа коммуникациялық технологияларға ие бүгінгі күннің қарапайым адамдары Парсы шығанағындағы соғысты радио мен теледидардан ғана көріп тыңдайтын пассив аудиториядан өте өзгеше болғанына қарамастан, тек бір дерек көзден ақпарат алуды жалғастырып келе жатыр.
Ақпараттың демократияландырылуы заманауи адамның жаңа әдіс пен технологиялар арқылы өмірдің әр алаңында белсенді қатысушы және актив тұлға болып қалыптасуына мүмкіндік бергеніне қарамастан, ақпараттың сапасы мен шынайылығына қатысты айтарлықтай проблемалар бар екені анық. Трамп сияқты қазіргі кездегі бірқатар популистік көшбасшылардың тез өсуінде рөл ойнайтын бір жақты медиа демонстрациялардың немесе «пропагандалардың» ықпалын есепке ала отырып, негізі қарама-қайшылықтады талдауымыз қажет.
Америка Құрама Штаттарының президенті Трамп өзінің алғашқы 100 күні ішінде Twitter парақшасында барлығы 858 жазба жазғаны анықталып отыр. Осы жазбаларды жақыннан зерделейтін болсақ, Трамп тарапынан айтылған сөздер мен тұжырымдар арасын-
да «көші-қон», «иммиграция», «әлеуметтік қамсыздандыру», «экономика» және «бюджет»
сияқты сөздер көп қолданылған екен. Brexit науқаны барысында да дәл осындай ұғымдар қалай тиімді пайдаланылғандығын және бұл ұғымдарды пайдалану арқылы стратегиялық тұрғыдан халық арасында үрей ұялата отырып, әлеуметтік саяси шешімдерге қалай ықпал еткендігін бұған дейін де қарастырған болатынбыз.
Сонымен қатар, танымал сарапшы Тим Стоктың пайымдауынша, Трамп Twitter-де кез келген жазбаны бөлісу барысында төрт түрлі кейіпке ене отырып немесе төрт түрлі рөлді сомдай отырып, бұқара халыққа жолдау жасаған. (1) ойшыл дана адам ретінде, (2) наразылық білдіруші адам ретінде,(3) журналист, кез келген науқанды басқарушы менеджер ретінде және (4) соңғысы да саясаткер ретінде. Бұндай жағдайда Трампты тек қана саясаткер ретінде қарастырып бағалау және сынға алу, сондай-ақ үлкен дискуссияларға негіз болған баяндамаларын шындық/шындық емес контекстте қарастыру қате және толық емес болып табылады.
Пьер Бурдьёның «Телидидар туралы» («On Television») атты еңбегінде айтылғандай, адамның өз шеңберіңнің сыртына шығуы үшін бірінші шеңбердің шекараларынан асып түсуі қажет. Жаңа медианың дамуы нәтижесінде ақпараттың нақты дерек көзін бірден толықтай анықтау мүмкіндігі төмендейді. Бұл өз кезегінде түрлі адамдар тарапынан мақсатты түрде шынайы ақиқаттың қалағанынша өзгертілуіне және түрлі формаларда жорамалдануына жол ашады [1, 41 б.].
Сондықтан Трамп, Ле Пен және Тереза Мэй сияқты қазіргі саясаттың популист лидерлері бүгінгі проблемалар мен қорқыныштарды қоғамдық тарихтың анық тәжірибелеріне негізделе отырып, жаңадан интерпретациялайтын тарихшы, өткеннің ақиқатының мағынасын жаңадан жаңғыртатын және нені қалай ойлауымыз/түсінуіміз қажет екендігін көрсететін пікір қалыптастырушы лидерлер ретінде саясат сахнасына шығып отыр. Күнделікті өмірдің кез келген сәтіне әсер ететін бұл қорқыныш ішінде проблемаларға шешімдер ұсынатын популист лидерлер заманауи «көріпкел» немесе
«әулие» сияқты қызмет атқарады екен.
Бұл тұрғыдан, саясаткерлердің рөлі белгілі бір кезеңдерде қоғамдық пікірге ықпал ету және одан қолдау табу үшін күш жұмсайтын қоғамдық қайреткер болудан гөрі мемлекетін әр уақытта бір рейтингке қол жеткізу және «like» жинау үшін басқаратын ток шоу жүргізушісіне айнала бастаған сияқты. Постшындықтың құрбаны болып табылатын сезімтал қоғамдардың шешім қабылдау механизмасында логикалық ойлау процессінен гөрі эмоциялар маңызды факторы болып табылады.
Ежелгі Грециядан бастап ағартушылық дәуіріне дейінгі кезеңде шындық пен ақиқат мәселесі. XXI ғасырда медиа мен ақпараттың функциясы, танымдық төңкерістердің әсері мен билік-медиа арасындағы қарым-қатынас негізінде пайда болған «шындық» және
«ақиқат» құбылыстары ең көп дискуссияға себеп болған тақырыптардың бірі.
Ақпарат, шындық және ақиқат сияқты мәселелер, шын мәнінде, алғашқы дәуірлерден бастады. Гераклит, Парменид, Демокрит және Анахагор сияқты ежелгі грек философтары
«ақиқат дегеніміз не?» деген сұраққа жауап іздеуге тырысып, білімнің мүмкіндіктері, қайнар көздері мен шекараларын анықтауға барлық күш-жігерлерін жұмсаған болатын.
Сократ, Платон және Аристотель болатын болса, бұл мәселені күн тәртібіне шығарып,
