Some issues of competition of norms on the appointment of a softer punishment than provided for a given criminal offense with other norms

(1)

ISSN (Print) 2616-6844 ISSN (Online) 2663-1318

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің

ХАБАРШЫСЫ ВЕСТНИК

Евразийского национального

университета имени Л.Н. Гумилева

BULLETIN of L.N. Gumilyov

Eurasian National University

ҚҰҚЫҚ сериясы LAW Series Серия ПРАВО

№ 4(133)/2020

1995 жылдан бастап шығады Founded in 1995

Издается с 1995 года

Жылына 4 рет шығады Published 4 times a year Выходит 4 раза в год

Нұр-Сұлтан, 2020

Nur-Sultan, 2020

Нур-Султан, 2020

(2)

Бас редакторы

Ибрагимов Ж. И. Заң ғылымдарының докторы, профессор

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

Бас редактордың орынбасары Абдрасулов Е. Б. з.ғ.д., профессор,

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Бас редактордың орынбасары Аничкин Е. С. з.ғ.д., доцент, Алтай мемлекеттік университеті, Барнаул, Ресей

Редакция алқасы

Абайдельдинов Е.М. з.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Абдилов Қ.С. PhD, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Ақпанов А.Н. з.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Амандыкова С.К. з.ғ.д., проф., Астана халықаралық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

Бабкина Е.В. з.ғ.к., доцент, Беларусь мемлекеттік университеті, Минск, Беларусь

Баймаханов М.Т. з.ғ.д., проф., академик, «КАЗГЮУ университеті» АҚ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

Балтабаев К.Ж. з.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Букалерова Л.А. з.ғ.д. проф., РУДН (Ресей)

Бурибаев Е.А. з.ғ.д., проф., Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Алматы, Қазақстан Бусурманов Ж.Д. з.ғ.д., проф., ҚР Жоғарғы Сот төрелігі Академиясы, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

Винниченко О.Ю. з.ғ.д., проф., Тюмень мемлекеттік университеті, Тюмень, Ресей

Исполинов А.С. з.ғ.д., проф., М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті, Мәскеу, Ресей Кала Н.С. PhD, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Коробеев А.И. з.ғ.д., проф., Қиыршығыс федералды университеті, Владивосток, Ресей

Мукашева А.А. з.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Нургалиева Е.Н. з.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Сарсенова С.Н. з.ғ.к, доцент, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Тлепина Ш.В. з.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Томас Давулис з.ғ.д., проф. Гедиминас атындағы Вильнюс университеті, Вильнюс, Литва

Рейн Мюллерсон з.ғ.д., проф., Таллин университеті, Таллин, Эстония

Трунк А. з.ғ.д., проф., Кристиан Альбрехт атындағы, Киль университеті, Киль, Германия Турлуковский Я. з.ғ.д., проф., Варшава университеті, Варшава, Польша

Журнал менеджері: Г. Мендыбаева

Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Қ.Сәтбаев к-сі, 2, 402 б.

Тел.: +7(7172) 709-500 (ішкі 31-457) E-mail: vest_law@enu.kz

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы. Құқық сериясы Меншіктенуші: «Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті»

Коммерциялық емес акционерлік қоғам

27.03.18 ж. № 16992-Ж-тіркеу куәлігімен Қазақстан Республикасының Ақпарат және коммуникациялар министрлігімен тіркелген.

Мерзімділігі: жылына 4 рет.

Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Қажымұқан к-сі,13/1, тел.: +7(7172)709-500 (ішкі 31-457)

© Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

(3)

Editor-in-Chief

Ibragimov Zh.I. Doctor of Juridical Sciences, Professor

L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan Deputy Editor-in-Chief Abdrassulov E.B. Doctor of Juridical Sciences, Prof.,

L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Deputy Editor-in-Chief Anichkin E.S. Doctor of Juridical Sciences, Assoc.Prof., Altai State University (Russia) Editorial board

Abaydeldinov E.M. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Abdilov K.S. PhD, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Akhpanov А.Н. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Amandykova S.K. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Babkina E.V. Сan. of Juridical Sciences, Assoc.Prof., Belarusian State University, Minsk, Belarus

Baymakhanov M.T. Doctor of Juridical Sciences, Prof., Academician, KAZGUU University, Nur-Sultan, Kazakhstan Baltabayev K.Zh. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan,

Kazakhstan

Bukalerova L.A. Doctor of Juridical Sciences, Prof., RUDN University (Russia)

Buribaev E.A. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Busurmanov Zh.D. Doctor of Juridical Sciences, Prof., Academy of Justice under the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan, Kazakhstan

Vinnichenko O.Yu. Doctor of Juridical Sciences, Prof., University of Tyumen, Tyumen, Russia

Ispolinov A.S. Doctor of Juridical Sciences, Prof., Lomonosov Moscow State University, Moscow, Russia Kala N.S. PhD, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Korobeyev A.I. Doctor of Juridical Sciences, Prof., Far Eastern Federal University, Vladivostok, Russia Mukasheva A.A. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan,

Kazakhstan

Nurgaliyeva E.N. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Sarsenova S.N. Сan. of Juridical Sciences, Assoc.Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Tlepina Sh.V. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Tomas Davulis Doctor of Juridical Sciences, Prof., Vilnius University, Vilnius, Lithuania Rain Mullerson Doctor of Juridical Sciences, Prof., Tallinn University, Tallinn, Estonia Trunk A. Doctor of Juridical Sciences, Prof., Keele University, Keel, Germany Turlukovsky Ya. Doctor of Juridical Sciences, Prof., Warsaw University, Warsaw, Poland

Managing editor: G. Mendybaeva

Editorial address: 2, К.Satpayev str., of.402, Nur-Sultan, Kazakhstan, 010008 Теl.: +7(7172) 709-500 (ext. 31-457)

E-mail: vest_law@enu.kz Bulletin of the L.N.Gumilyov Eurasian National University. Law Series

Owner: Non-profit joint-stock company «L.N. Gumilyov Eurasian National University»

Registered by Ministry of information and communication of Republic of Kazakhstan.

Registration certificate No. 16992-Ж from 27.03.2018 Periodicity: 4 times a year

Address of printing house: 13/1 Kazhymukan str., Nur-Sultan, Kazakhstan 010008; tel.: +7(7172) 709-500 (ext.31-457)

© L.N. Gumilyov Eurasian National University

(4)

Главный редактор

Ибрагимов Ж. И. доктор юридических наук, профессор,

Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан Зам. главного редактора Абдрасулов Е. Б. д.юр.н., проф.,

Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан

Зам. главного редактора Аничкин Е. С. д.юр.н., доцент, ФГБОУ ВО «Алтайский государственный университет», Барнаул, Россия

Редакционная коллегия

Абайдельдинов Е.М. д.юр.н., проф., Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан Казахстан

Абдилов К.С. PhD, Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан Ахпанов А.Н. д.юр.н., проф., Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан,

Казахстан

Амандыкова С.К. д.юр.н., проф., Международный университет Астана, Нур-Султан, Казахстан Бабкина Е.В. к.юр.н., доцент, Белорусский государственный университет, Минск, Беларусь Баймаханов М.Т. д.юр.н., проф., академик, АО «Университет КАЗГЮУ», Нур-Султан, Казахстан

Балтабаев К.Ж. д.юр.н., проф., Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан

Букалерова Л.А. д.юр.н., проф., РУДН (Россия)

Бурибаев Е.А. д.юр.н., проф., КазНПУ им. Абая, Алматы, Казахстан

Бусурманов Ж.Д. д.юр.н., проф., Академия правосудия при Верховном Суде РК, Нур-Султан, Казахстан Винниченко О.Ю. д.юр.н., проф, ФГАОУ ВО «Тюменский государственный университет», Тюмень, Россия Исполинов А.С. д.юр.н., проф., МГУ им. М.В. Ломоносова, Москва, Россия

Кала Н.С. PhD, Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан Коробеев А.И. д.юр.н., проф., Дальневосточный федеральный университет, Владивосток, Россия

Мукашева А.А. д.юр.н., проф., Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан

Нургалиева Е.Н. д.юр.н., проф., Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан

Сарсенова С.Н. к.юр.н., доцент, Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан

Тлепина Ш.В. д.юр.н., проф., Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан

Томас Давулис д.юр.н., проф., Вильнюсский университет имени Гедиминаса, Вильнюс, Литва Рейн Мюллерсон д.юр.н., проф., Таллиннский университет, Таллин, Эстония

Трунк А. д.юр.н., проф., Кильский университет им. Кристиана Альбрехта, Киль, Германия Турлуковский Я. д.юр.н., проф., Варшавский Университет, Варшава, Польша

Менджер журнала: Г. Мендыбаева

Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. К.Сатпаева, 2, каб. 402 Тел.: +7(7172) 709-500 (вн. 31-457)

E-mail: vest_law@enu.kz

Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н.Гумилева. Серия: Право

Собственник: Некоммерческое акционерное общество «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева»

Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций Республики Казахстан. Регистрационное свидетельство

№ 16992-Ж от 27.03.18 г.

Периодичность: 4 раза в год.

Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Кажымукана, 13/1, тел.: +7 (7172) 709-500 (вн.31-457)

© Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева

(5)

Мазмұны

Мемлекет және құқық теориясы, конституциялық құқық

Алтынбасов Б.О., Амандықова С.К. Университеттердің эндаументтік қорларын құрудың

құқықтық және тарихи негіздері 8

Қылмыстық және қылмыстық-процессуалдық құқық

Аронов А.Қ. Сандық қарақшылық: Интернет-провайдерлердің жауапкершілік мәселелері 23 Бапанов М.Т. Белгілі бір қылмыстық құқық бұзушылық үшін көзделген жазадан гөрі неғұрлым жеңіл жаза тағайындау жөніндегі норманың басқа нормалармен бәсекелестік

мәселелері 33

Ақпанов А.Н., Құлбаева М.М. Үйқамаққа алу: санкциялау кезіндегі құқықтар мен

бостандықтарды қамтамасыз ету 42

Азаматтық құқық. Еңбек құқығы

Төлеубай А., Қыздарбекова А .С. Заңды тұлға құрылымының қалыптасуы жайлы мәселесі 49 Алимханова С.К. «Еңбек заңнамасын үйлестіру» тұжырымдамасы мәселесі бойынша: тео-

риялық аспектілер (ЕАЭО елдерінің мысалында) 62

Мукашева А.А., Нурекешов Т.К. Жануарлар Қазақстан Республикасы заңнамалары бойын-

ша құқықтық қорғалу объектісі ретінде 74

Халықаралық құқық

Тлепина Ш.В., Зукай Ж. Орталық Азия мемлекеттерінің азаматтық және саяси құқықтары жүзеге асыру саласындағы ұлттық баяндамаларын дайындау және БҰҰ комитеттерінің қо-

рытынды ескертулерін орындау практикасы 81

Рзаев О.В. Әзірбайжан Республикасының құқықтық жүйесінде Халықаралық құқық нор-

маларын имплементациялау ерекшеліктері 92

(6)

Содержание

Теория государства и права, конституционное право

Алтынбасов Б.О., Амандыкова С.К. Правовые и исторические и основы создания эндау-

мент-фондов университетов 8

Уголовное и уголовно-процессуальное право

Аронов А.К. Цифровое пиратство: вопросы ответственности интернет-провайдеров 23 Бапанов М.Т. Некоторые вопросы конкуренции норм о назначении более мягкого наказа- ния, чем предусмотрено за данное уголовное правонарушение с другими нормами

33 Ахпанов А.Н., Кулбаева М.М. Домашний арест: обеспечение прав и свобод при

санкционировании следственным судом 42

Гражданское, Трудовое право

Толеубай А., Киздарбекова А.С. К вопросу о становлении конструкции юридического лица 49 Алимханова С.К. К вопросу о понятии «гармонизация трудового законодательства»: тео-

ретические аспекты (на примере стран ЕАЭС) 62

Мукашева А.А., Нурекешов Т.К. Животные как объект правовой охраны по законодатель-

ству Республики Казахстан 74

Международное право

Тлепина Ш.В., Зукай Ж. Практика подготовки национальных докладов государств Цен- тральной Азии в сфере осуществления гражданских и политических прав человека и вы-

полнения заключительных замечаний комитетов ООН 81

Рзаев О.В. Особенности имплементации норм международного права в правовой системе

Азербайджанской Республики 92

(8)

33

№ 4(133)/2020 ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия Право

BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. Law Series Кіріспе. Қазақстан Республикасы Қылмы- стық кодексінің 55-бабында көзделген норма қолданыс барысында жаза тағайындау тура- лы өзге де нормалармен бәсекеге түсуі мүм- кін. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 55-бабында қарастырылған ереже бойынша Қылмыстық кодекстің санкцияла- рында көзделген жазадан гөрі неғұрлым жеңіл жаза тағайындау мүмкіндігі жазаның диффе- ренциясы мен дараландыру тәсілдерінің бірі болып табылады.

М.Т. Бапанов

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің М. Есболатов атындағы Алматы академиясы, Алматы, Қазақстан

(E-mail: maga.bapanov@mail.ru)

ХҒТАР 10.77.01

Белгілі бір қылмыстық құқық бұзушылық үшін көзделген жазадан гөрі неғұрлым жеңіл жаза тағайындау жөніндегі норманың басқа нормалармен бәсекелестік мәселелері

Аннотация. Мақалада жаза тағайындау барысындағы Қазақстан Республикасы Қыл- мыстық кодексінде көрсетілген қылмыстық жауаптылық пен жазаны ауырлататын және жеңілдететін мән-жайларды қолдану кезіндегі нормалар бәсекелестігі, сонымен қа- тар, белгілі бір қылмыстық құқық бұзушылық үшін көзделген жазадан гөрі неғұрлым жеңіл жаза тағайындау жөніндегі норманың басқа нормалармен бәсекелестік мәселелері қарастырылады.

Мақала аяқталмаған қылмыс үшін жаза тағайындау нормасы мен белгілі бір құқық бұзушылық үшін көзделген жазадан гөрі неғұрлым төмен жаза тағайындау нормасы арасында, қылмыстардың қайталануы, қылмыстардағы қауіптің қайталануы мен Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 55-бабында көзделген норма арасын- да туындайтын бәсекелестікті шешу мәселелеріне арналады. Демек, мақалада арнайы және ерекше нормалар бәсекелестігі сарапталады. Сонымен қатар, автормен аталған мәселені шешу үшін Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің кей баптарына толықтырулар мен өзгерістер енгізілу қажеттілігі ұсынылады.

Мақаланың мақсаты жаза тағайындау барысында Қазақстан Республикасы Қылмы- стық кодексінің 55 және 56, 59 – баптарында бекітілген нормалар арасындағы бәсекеле- стікті саралау болып табылады.

Мақаланың әдістемелік негізін жүйелілік, логикалық-заңдық, тарихи және нақты-әлеу- меттік сияқты жалпы ғылыми және арнайы білім әдістері құрайды.

Түйін сөздер: жаза, жаза тағайындау, нормалар бәсекелестігі, неғұрлым жеңіл жаза тағайындау, қылмыстық құқық бұзушылық, аяқталмаған қылмыс, қылмыстардың қайталануы.

DOI: https://doi.org/10.32523/2616-6844-2020-133-4-33-41 Түсті: 01.10.20 / Жарияланымға рұқсат етілді: 23.11.20

Мұндай ережелерді қолдану мән-жай- лардың ерекшелігімен байланысты, олардың мазмұны жалпы негіздерге қарағанда басқа- ша жаза тағайындау тәртібін көрсетуде мақа- ла тақырыбы өзекті болып табылады.

Мақала объектісі болып құқық қолдану тәжірибесін реттеудегі қылмыстық-құқықтағы бірнеше нормалардың қылмыстық-құқықтық қатынасы табылады. Ал мақаланың нысаны – Қазақстан Республикасы Қылмыстық ко- дексінің нормалары, Қылмыстық кодекстің

(9)

34 № 4(133)/2020 Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. Құқық сериясы ISSN: 2616-6844, eISSN:2663-1318 Белгілі бір қылмыстық құқық бұзушылық үшін көзделген...

Жалпы және Ерекше бөлімдеріндегі қылмы- стық-құқықтық нормалар бәсекелестігі.

Мақаланың мақсаты болып Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінде қарастырылған қандай да бір қылмыстық құқық бұзушылық үшін көзделген жазадан гөрі неғұрлым жеңіл жаза тағайындау жөніндегі норманың өзге де нормалармен бәсекелестігі табылады.

Жоғарыда көрсетілген мақсатқа қол жеткі- зу үшін алдымызға мынадай міндеттер қоя- мыз:

- белгілі бір қылмыстық құқық бұзушылық үшін көзделген жазадан гөрі неғұрлым жеңіл жаза тағайындау жөніндегі норма мен аяқтал- маған қылмыс үшін жаза тағайындау жөнін- дегі норма арасындағы бәсекелестікті саралау;

- белгілі бір қылмыстық құқық бұзушылық үшін көзделген жазадан гөрі неғұрлым жеңіл жаза тағайындау жөніндегі норма мен қылмы- стардың қайталануы, қылмыстардың қауіпті қайталануы кезінде жаза тағайындау жөнін- дегі норма арасындағы бәсекелестікті талдау.

Аталған тақырыпты жазу барысында ке- лесідей зерттеу әдістері қолданылады: жүй- елілік, логикалық-заңдық, тарихи және нақты-әлеуметтік сияқты жалпы ғылыми және арнайы білім әдістері.

Нәтижелер/талқылау. Алға қойылған міндетке сәйкес, ең алдымен, Қазақстан Ре- спубликасы Қылмыстық кодексінің 55 және 56-баптарында көзделген нормалар арасын- дағы бәсекелестікті қарастырайық. ҚР Қыл- мыстық кодексінің 56-бабында аяқталмаған қылмыс үшін жаза тағайындау нормасы қа- растырылған. Демек, бұл норма қылмыс ақы- рына дейін жетпеген кездегі жаза тағайындау ережелерін бекітеді.

Бұл жағдайда жаза тағайындаудың арнайы ережелерін бекіту қажеттілігі Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімі баптарының санк- циялары осы бап аясында қарастырылған аяқталған қылмыс үшін жазалауды қарасты- ратындықтан және кінәліні қылмысқа дай- ындалғаны үшін немесе қылмысқа оқталғаны үшін жазалау ерекшеліктері ескерілмегендік- тен туындады.

Қылмысты жасау кезеңдері жүзеге асы- рылған іс-әрекеттің көлемі бойынша да,

пиғылды іске асыру деңгейі бойынша да бөлінеді. Сондықтан олар қоғамда қауіптілік деңгейі бойынша ерекшеленеді. Бұл, өз кезе- гінде, қылмысқа дайындалғаны үшін немесе қылмысқа оқталғаны үшін жазаны аяқталған қылмыс үшін жазаға қарағанда аз көлемде тағайындауды көздейді.

Осылайша, ҚР Қылмыстық кодексінің 56-бабын қолдануға негіз болып кінәлінің қылмысқа дайындалғаны немесе қылмысқа оқталғаны табылады. Бұл қажетті жағдайдан бөлек сот қылмыстың ақырына дейін жетпеу себептерін ескеру қажет. Себебі ҚР Қылмы- стық кодексінің 56-бабында жазаны жеңілде- тудің нақты негіздері қалыптасқан, ал аталған норманы қолдану соттың міндеті болып та- былады. Бұл ҚР Қылмыстық кодексінің 55-ба- бымен қарастырылған және сот үшін міндетті сипатқа ие емес нормадан айтарлықтай ерек- шеленеді.

Қазақстан Республикасы Қылмыстық ко- дексінің 56-бабында жазаның ең жоғарғы шегі бекітілген: қылмысқа дайындалғаны үшiн жа- заның мерзiмiн немесе мөлшерiн ҚР Қылмы- стық кодекстiң Ерекше бөлiгiнің тиiстi бабын- да аяқталған қылмыс үшiн көзделген жазаның негізгі түрiнiң ең жоғары мерзiмiнiң немесе мөлшерiнiң жартысынан асыруға болмайды;

қылмысқа оқталғаны үшiн жазаның мерзiмiн немесе мөлшерiн ҚР Қылмыстық кодекстiң Ерекше бөлiгiнің тиiстi бабында аяқталған қылмыс үшiн көзделген жазаның негізгі түрiнің ең жоғары мерзiмiнiң немесе мөл- шерiнiң төрттен үшінен асыруға болмайды [1]. Алайда, ҚР Қылмыстық кодексінің 24-ба- бының 2 және 4-бөліктеріне сәйкес, ауыр не- месе аса ауыр қылмысқа дайындалғаны үшiн, сондай-ақ, террористік қылмысқа дайын- далғаны үшін қылмыстық жауаптылық туын- дайтынын, сонымен қатар, ауырлығы орташа қылмысқа, ауыр немесе аса ауыр қылмысқа оқталғаны үшiн, сондай-ақ, террористік қыл- мысқа оқталғаны үшін қылмыстық жауап- тылық туындайтынын ескеру қажет.

Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау барысында бекітілген ең жоғарғы шектер Қа- зақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 81-бабының ережелерін есепке ала отырып,

(10)

35

BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. Law Series

М.Т. Бапанов осы тұлғаларға тағайындауға болатын ең

жоғарғы жазадан есептелуі керек. Біздің ой- ымызша, бұл жалпы ереже жазаны жеңіл- детудің кез келген арнайы ережесін қолдану барысында кәмелетке толмағандарға жаза тағайындауға қатысты.

Қазақстан Республикасы Қылмыстық ко- дексі 56-бабының ережелері бойынша жаза тағайындау ауырлататын мән-жайлардың бо- лу-болмауына байланысты емес. Себебі олар 56-баптың 2, 3 және 4-бөліктерінде көзделген ережелеріне қарамастан өзіндік есепке алуы жатады. Қазақстан Республикасы Қылмы- стық кодексінің 56-бабында да, 52-бабында да ҚР Қылмыстық кодексі 56-бабының 2-бөлігін қолданған жағдайда ең төменгі шектен төмен жаза тағайындау мүмкіндігі туралы айтыл- маған. Мұндай заңнамалық ереженің болма- уы ҚР Қылмыстық кодексі 56-бабының 2-бөлі- гін қолданған жағдайда бап санкциясының шектерінен шығу мүмкін еместігі көрсетеді.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты- ның Қылмыстық жаза тағайындау туралы кей- бір мәселелері туралы қаулысында «Аяқтал- маған қылмыс үшін жаза тағайындау кезінде, ҚК-нің 55-бабының екінші және үшінші бөлік- терінде көзделген негіздер болған кезде, ҚК- нің 56-бабымен белгіленген шектерді негізге ала отырып, жазаның неғұрлым қатаң түрінің ең жоғарғы мерзімі мен мөлшерінің жарты- сынан, үштен екісінен және төрттен үшінен есептеген жөн» делінген [2]. Ал Қылмыстық жаза тағайындау туралы нормативтік қаулыға түсіндірмеде «ҚР Қылмыстық кодексінің 55-ба- бына сәйкес, жасалынған қылмыстық құқық бұзушылық үшін сәйкес баппен бекітілген ең төменгі шектен төмен жаза тағайындау неме- се қылмыстық құқық бұзушылық сараланған Қылмыстық кодекс бабының санкциясын- да қарастырылмаған неғұрлым жеңіл жаза тағайындау немесе міндетті ретінде қарасты- рылған қосымша жазаны қолданбау қылмы- стық құқық бұзушылықтың қоғамға қауіптілік дәрежесін едәуір азайтатын ерекше мән-жай- лар анықталған кезде ғана, сонымен қатар, топтық қылмыстық құқық бұзушылыққа қа- тысушы топтың жасаған іс-әрекеттерін ашуға белсене жәрдемдескен кезде орын алады» деп

көрсетілген [3]. Демек, егер аяқталмаған қыл- мыс үшін тағайындалған жаза ҚР Қылмыстық кодексі Ерекше бөлімінің сәйкес баптарында көрсетілген санкцияның төменгі шектеріне қарағанда жеңіл болса, онда 55-бабының нор- маларын ескере отырып, жаза тағайындай- ды, алайда бұл бапқа сілтеменің жасалыну не жасалынбауы туралы бірде-бір нормативтік актіде айтылмаған. Мысалы, ҚР Қылмыстық кодексінің 192-бабы 3-бөлігінің 4-тармақша- сында көзделген тұрғын, қызметтiк, өндiрiстiк үй-жайға не қоймаға заңсыз кiрумен жасалған қарақшылыққа дайындалу үшін жаза алты жылдан астам мерзімге тағайындалуы мүмкін емес, ал аяқталған бұл қылмыс үшін жазаның ең төменгі мерзімі жеті жыл.

Бұл қылмыстық тәжірибеде жаза тағай- ындау барысында жаза мөлшерін есептеуде біраз қиындықтар тудырады, сол себепті Қа- зақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 55-бабында бекітілген мән-жайлар орын алған кезде осы бапқа сілтеме жасау керек деп есеп- тейміз. Сонымен қатар, сол себепті Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 55-ба- бына 8-бөлікті қосуды ұсынамыз:

«8. Осы баптың екінші немесе үшінші бөлік- терінде көрсетілген мән-жайлар болған кезде, осы Кодекстiң 55-бабына сiлтеме жасала отырып, жаза тағайындалуы керек».

Қазақстан Республикасы Қылмыстық ко- дексі 52-бабының 2-бөлігінде санкцияның ең төменгі шектерінен шығу негіздері болып тек қана Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 55-бабында көзделген мән-жайлар табылады. Қылмысқа дайындалғаны үшін жаза тағайындау барысында санкцияның ең төменгі шектерінен шығу (ерекше мән-жай- лар орын алмаған кезде) жөнсіз деп санаймыз, себебі қылмысқа дайындалу кінәлінің өзінің ниеті бойынша емес те тоқтатылуы мүмкін, ал жасалынған әрекеттің қоғамдық қауіптілігі жоғары болуы абден мүмкін.

Осылайша, Қазақстан Республикасы Қыл- мыстық кодексінің 56-бабының 2-бөлігі, 52, 55-баптары бәсекелестікке түседі, оны тек заңнамалық деңгейде шешу мүмкін. Қа- зақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 56-бабы мен 55-бабының нормалары бәсекеле-

(11)

36 № 4(133)/2020 Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. Құқық сериясы ISSN: 2616-6844, eISSN:2663-1318 стікке түскенде басымдылық 55-бапта көздел-

ген нормаға берілуі қажет, себебі ол арнайы нормаға (ҚР ҚК 56-бабы) қатысты ерекше норма болып табылады. Басқаша болған жағдайда жазаны жеңілдетудің жаза тағай- ындау барысындағы ерекше ереже ретіндегі маңызы жойылады. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 56-бабының 3-бөлігі мен 55-бабы бәсекеге түскен кездегі шешім жоғарыдағыдай болмақ, яғни арнайы және ерекше нормалардың бәсекелестігі ерекше норманың басымдығымен шешіледі.

Осыған байланысты сот тәжірибесінен мы- сал келтіре кетсек: «Алматы қаласының қыл- мыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының 2017 жылғы 27 қаңтар- дағы үкімімен: Р. бұрын сотталмаған, Қа- зақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі – ҚК) 24-бабының үшінші бөлі- гімен, 99-бабының бірінші бөлігімен 8 жылға бас бостандығынан айыруға, жазасын түзеу колониясының қатаң режимінде өтеуге сот- талған.

Сот үкімімен А. жәбірленуші Е.-нің құқығына қарсы оны қасақана қазаға ұшыра- туға оқталғаны үшін кінәлі деп танылған.

Сотталған А. Өтінішхатында жасаған қыл- мысы үшін өзінің кінәсін мойындағанын, алайда сот оның іс-әрекеттерін дұрыс сарала- мағанын, іс бойынша басқа да болжамдардың қаралмағанын көрсетіп, іс-әрекеттерін ҚК- нің 24-бабының үшінші бөлігі, 99-бабының бірінші бөлігінен ҚК-нің 293-бабының үшінші бөлігіне қайта саралап, асырауында әйелі мен жас баласы бар екендігін, жасаған қылмысы- на өкінетіндігін, жәбірленушінің оған қоятын талабы жоқ екендігін ескеріп, әділ жаза тағай- ындауды сұраған.

Сотталған А.-ға жазаның түрін және мөл- шерін анықтағанда, сот алқасы іс бойынша оның жауапкершілігі мен қылмыстық жа- заны жеңілдететін мән-жайларды, сонымен қатар, жәбірленуші тараптың қылмыстық құқық бұзушылыққа түрткі болған әрекет- терін, жәбірленушінің пікірін, оның талабы жоқтығын, іс бойынша жазаны ауырлататын мән- жайлар анықталмағанын, ҚК-нің 55-бабы екінші бөлігі 2-тармағының жаза мөлшері

жөніндегі шектеулерін басшылыққа алады.

Сонымен қатар, қылмыс оқиғасы 2016 жылғы 4 шілдеде орын алғандықтан, сот- талған А.-ға «Қазақстан Республикасы Тәуел- сіздігінің жиырма бес жылдығына байланы- сты рақымшылық жасау туралы» 2016 жылғы 13 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабы екінші бөлігінің талаптары- на сәйкес тағайындалған жазаның өтелмеген бөлігі төрттен бірге қысқартылуға жатады.

Іс материалдары бойынша сотқа дейінгі тергеу кезінде А. тұтқынға алынғанға дейін үйқамақта болған, алайда ҚК-нің 62-бабы- ның төртінші бөлігінің талаптарына сәйкес ол күндері заңға сәйкес жазаны өтеу мерзімі- не сай есептемеген. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөнін- дегі сот алқасы сотталған А.-ға қатысты жер- гілікті соттардың сот актілерін өзгертті, яғни сотталған А.-ның іс-әрекеті ҚК-нің 24-бабы- ның үшінші бөлігі, 99-бабының бірінші бөлі- гінен ҚК-нің 106-бабының бірінші бөлігіне қайта сараланып, оған 4 жыл 8 айға бас бостан- дығынан айыру жазасы тағайындалды. «Қа- зақстан Республикасы Тәуелсіздігінің жиыр- ма бес жылдығына байланысты рақымшылық жасау туралы» 2016 жылғы 13 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабының екінші бөлігіне сәйкес тағайындалған жаза- ның өтелмеген бөлігі төрттен бірге қысқар- тылып, А.-ға түпкілікті өтеуге 3 жыл 2 ай 29 күн бас бостандығынан айыру жазасы тағай- ындалды» [4].

Жаза тағайындаудың басқа арнайы ере- желеріне қарағанда Қазақстан Республика- сы Қылмыстық кодексінің 59-бабы жазаның жеңілдеуін емес, керісінше ауырлануын қа- растырады. Қазақстан Республикасы Қылмы- стық кодексінің 59-бабында қарастырылған норманы қолданудың негізі қылмыстардың қайталану, қылмыстардың қауіпті қайтала- нуы болып табылады.

Заң шығарушы Қазақстан Республика- сы Қылмыстық кодексінің 59-бабында жаза тағайындаудың ерекше ережелерін бекіте отырып, тек қана қылмыстың қайталануын көрсетумен шектелмейді. Қазақстан Респу- бликасы Қылмыстық кодексінің 59-бабы- Белгілі бір қылмыстық құқық бұзушылық үшін көзделген...

(12)

37

BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. Law Series на сәйкес, жаза тағайындау кезiнде бұрын жасалған қылмыстардың саны, сипаты мен қоғамға қауiптiлiк дәрежесi, оның алдындағы жазаның түзету ықпалының жеткiлiксiздiгiне себеп болған мән-жайлар, сондай-ақ, жаңа- дан жасалған қылмыстардың сипаты мен қоғамға қауiптiлiк дәрежесi ескерiледi. Егер соңғы аталған екі мән-жайлар сұрақ тудырма- са, бұрын жасалынған қылмыстардың сипаты мен қоғамға қауіптілік дәрежесі біздің ойы- мызша, орынсыз көрсетілген және бұл фак- торды жаңа қылмыс үшің жаза тағайындау барысында ескеру дұрыс емес, себебі бұрын жасалынған қылмыстың сипаты мен дәрежесі өз бағасын алып қойған, олар сот қаулысын- да бұрын тағайындалған жазада көрінісін та- пқан. Осы тұста біз Е.В. Благовтың пікірімен келісеміз. Оның ойынша, бұрын жасалынған қылмыстың сипаты мен қоғамға қауіптілік дәрежесі соттылыққа әкелген қылмыс үшін жаза тағайындау барысында ескерілген [5, 104 б.]. Егер бұл мән-жайларды қайта ескеретін болса, онда Қазақстан Республикасы Қылмы- стық кодексінің 4-бабында бекітілген дәл сол бiр қылмыстық құқық бұзушылық үшiн еш- кiмді де қылмыстық жауаптылыққа қайталап тартуға болмайды деген қағидасы бұзылады.

Көптеген заңгер-ғалымдар Қазақстан Ре- спубликасы Қылмыстық кодексінің 59-бабы- ның ережелері бойынша жаза тағайындау не- гіздеріне емес, аталмыш нормада көрсетілген жаза тағайындау тәсіліне назар аударады.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық жаза тағай- ындаудың кейбір мәселелері туралы норма- тивтік қаулысының 12-бөлігіне сәйкес, қылмы- стардың қайталануы және қауіпті қайталануы кезінде жаза Қылмыстық кодекстің 54-бабы бірінші бөлігінің 1) тармағының және 59-ба- бының ережелері ескеріле отырып тағай- ындалады. Дәл осындай ұйғарым Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының соттардың қылмыстардың қайталануы туралы заңдар- ды қолдану туралы нормативтік қаулысы- ның 24-бөлігінде бекітілген: «Қылмыстардың қайталануының болуы ҚК-нің 54-бабы бірін- ші бөлігінің а) тармағына сәйкес қылмыстық жауапкершілікті және жазаны ауырлататын

мән-жайлар ретінде ескеріледі. Қылмыстар- дың қайталануы немесе қылмыстардың қа- уiптi қайталануы жағдайында жаза тағайын- дау кезiнде ҚК-нің 59-бабына сәйкес бұрын жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтар- дың саны, сипаты мен қоғамға қауiптiлiк дәрежесi, оның алдындағы жазаның түзету ықпалының жеткiлiксiз болып шығуына се- беп болған мән-жайлар, сондай-ақ, жаңадан жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтар- дың сипаты мен қоғамға қауiптiлiк дәрежесi ескерiледi» [6].

Қылмыстардың қайталануы туралы мәсе- лені қарастыратын заңнамаларды зерттей отырып, бірде-бір заңнамада қылмыстардың қайталануы, қылмыстардың қауіпті қайтала- нуы үшін тағайындалатын жаза мөлшері мен мерзімінің көрсетілмегенін байқауға болады.

Ал Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шілдесіндегі Қылмыстық кодексінің 59-ба- бында қылмыстардың қайталануы жағдайын- да тағайындалатын жазаның төменгі мөлшері мен мерзімі анықталған. Оған сәйкес, қылмы- стардың қайталануы жағдайында жасалған қылмыс үшiн жазаның мерзiмi мен мөлшерi жасалған қылмыс үшiн көзделген ең қатаң жаза түрiнiң ең жоғары мерзiмi мен мөл- шерiнiң үштен бiрiнен төмен, ал қылмыстар- дың қауiптi қайталануы жағдайында - үштен екісiнен төмен, ал қылмыстардың аса қауiптi қайталануы жағдайында - төрттен үшiнен төмен болмауы керек [7].

Біздің ойымызша, осы ескі баспада жа- зылған қылмыстардың қауіпті қайталануы ба- рысында тағайындалатын жазаның мөлшері мен мерзімі дұрыс көрсетілген. Сонымен қа- тар, біз Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 59-бабын келесідей баспада то- лықтыруды ұсынамыз:

«2. Кез келген қылмыстардың қайталануы жағдайында жасалған қылмыс үшiн жазаның мерзiмi мен мөлшерi жасалған қылмыс үшiн осы Кодекстің Ерекше бөлігінің сәйкес баптарының санкциялары шектерінде көзделген ең қатаң жаза түрiнiң ең жоғары мерзiмi мен мөлшерiнiң үштен бiрiнен төмен болмауы керек».

Қылмыстық құқық теориясы мен тәжіри- бесінде көрсетілгендей, қылмыстардың қай- М.Т. Бапанов

(13)

38 № 4(133)/2020 Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. Құқық сериясы ISSN: 2616-6844, eISSN:2663-1318 талануы жағдайында жазаның қатаңдауы Қа-

зақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 53-бабында көзделген жазаны жеңілдететін мән-жайлар орын алған кезде жүрмейді. Де- мек, бұл тұста жаза тағайындау барысындағы арнайы нормалар бәсекелестігі орын алады.

Ал басымдылыққа мән-жайларды жеңілде- тетін белгілері бар норма ие болады.

Сонымен қатар, қылмыстық-құқықтық нормалар бәсекелестігіне Қазақстан Респу- бликасы Қылмыстық кодексінің 59-бабын- да және 55-бабында бекітілген нормалар да түседі. Бұл бәсекелестіктің де шешімі заңна- малық тұрғыдан көрініс таппаған. Алайда сот тәжірибесінде егер қылмыстардың қай- талануы барысында Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 55-бабында бекітілген норма белгілері орын алса, онда бәсекелестік жазаны жеңілдететін мән-жайларды қарасты- ратын соңғы норманың пайдасына шешіледі.

Біздің ойымызша, аталған бәсекелестіктің осындай шешім табуы дұрыс, себебі қылмы- стың қайталануы барысында кінәлі тұлғада да жазаны жеңілдететін мән-жайлар болуы мүм- кін.

Мысалы, сот тәжірибесінде мынадай жайт орын алған: «Алматы қаласы Бостандық ауда- ны №2 аудандық сотының 2018 жылғы 4 ма- мырдағы үкімімен: С. бұрын:

1) 2011 жылғы 19 сәуірдегі үкімімен Қа- зақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі – ҚК) (1997 жылғы редакция) 177- бабы үшінші бөлігінің «б» тармағымен мүлкі тәркіленіп, 5 жылға бас бостандығынан айы- руға сотталған, кәмелетке толмаған баласы он төрт жасқа толғанға дейін жазаны өтеу кейін- ге қалдырылған,

2) 2017 жылғы 19 маусымдағы үкіммен ҚК- нің 190-бабы үшінші бөлігінің 1) тармағымен, 58-бабының үшінші бөлігімен 3 жылға бас бо- стандығынан айыруға сотталып, «Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің жиырма бес жылдығына байланысты рақымшылық жа- сау туралы» Қазақстан Республикасының 2016 жылғы 13 желтоқсандағы Заңының талапта- рына сәйкес С. тағайындалған жаза мерзімінің өтелмеген бөлігінің жартысы қысқартылып, оған түпкілікті 1 жыл 6 ай бас бостандығынан

айыру жазасы тағайындалған, ҚК-нің 63-ба- бының талаптарына сәйкес тағайындалған жаза шартты деп саналып, жазаның барлық мерзіміне пробациялық бақылау белгіленген:

- ҚК-нің 190-бабы төртінші бөлігінің 2-тар- мағымен 9 жылға бас бостандығынан айы- рылған.

ҚК-нің 58-бабы алтыншы бөлігінің негізінде қылмыстық құқық бұзушылықтар жиынтығы бойынша онша қатаң емес жазаны неғұрлым қатаң жазаға сіңіру жолымен 9 жылға бас бо- стандығынан айырылған.

ҚК-нің 64-бабының бесінше бөлігіне сәйкес 2017 жылғы 19 маусымдағы үкімімен тағай- ындалған шартты соттаудың күшін жойып, ҚК-нің 60-бабы бірінші бөлігінің талаптары бойынша алдыңғы үкім бойынша жазаның өтелмеген бөлігінен ішінара алты айын қосып, түпкілікті 9 жыл 6 айға бас бостандығынан ай- ырылған.

Жазаны қылмыстық-атқару жүйесінің қа- уіпсіздігі орташа мекемесінде өтеу тағайын- далған.

ҚК-нің 14-бабының бірінші бөлігіне сәйкес С.-ның іс-әрекетінде қылмыстың қайталануы танылған.

Нормативтік қаулының 12-тармағына сәй- кес айыптау үкімінің ескіру мерзімінің өтуіне байланысты ҚК-нің 77-бабына сәйкес жазаны өтеуден босатылған адамдар; пробациялық бақылау мерзімі аяқталғаннан кейін шартты түрде сотталғандар (ҚК-нің 63-бабы); үкімнің орындалуы кейінге қалдырылып сотталған- дар - кейінге қалдыру мерзімі аяқталған соң, егер адам жазаны өтеуден босатылған болса (ҚК-нің 74-бабы); не ауыр мән-жайлардың тоғысуы салдарынан жазадан босатылғандар (ҚК-нің 76-бабының бірінші бөлігі) бұрын бас бостандығынан айыруға сотталғандар деп есептелмейді.

Демек С.-ның іс-әрекеттерінде қылмыстың қайталануы жоқ. Сондықтан үкімнің ҚК-нің 14-бабының бірінші бөлігімен С.-ның іс-әре- кетінде қылмыстың қайталануын таныған бөлігінің күші жойылып, қылмыстық жауап- тылығы мен жазасын ауырлататын мән-жай- лар ретінде қылмыстың қайталануын таныға- ны алынып тасталуға жатады.

Белгілі бір қылмыстық құқық бұзушылық үшін көзделген...