Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. 1(122)/2018 BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University.
ТАРИХИ ҒЫЛЫМДАР. ФИЛОСОФИЯ. ДІНТАНУ сериясы HISTORICAL SCIENCES. PHILOSOPHY. RELIGION Series
Серия ИСТОРИЧЕСКИЕ НАУКИ. ФИЛОСОФИЯ. РЕЛИГИОВЕДЕНИЕ 1 (122)/2018
1995 жылдан бастап шығады Founded in 1995 Издается с 1995 года
Жылына 4 рет шығады Published 4 times a year Выходит 4 раза в год
ISSN 2616-7255
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің
ХАБАРШЫСЫ
ВЕСТНИК
Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева
BULLETIN
of the L.N. Gumilyov Eurasian
National University
Бас редакторы
тар.ғ.д., проф., академик, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының вице-президенті Сыдықов Е.Б. (Қазақстан)
Бас редактордың орынбасары (философия) Есім Ғ., философ.ғ.д., проф. (Қазақстан) Бас редактордың орынбасары (тарих) Мусабалина Г.Т., тар.ғ.д., проф. (Қазақстан) Бас редактордың орынбасары (тарих) Сарсембина К.К., тар.ғ.к., доцент (Қазақстан) Бас редактордың орынбасары (дінтану) Тышхан К., философ.ғ.к., доцент (Қазақстан)
Редакция алқасы
Абдильдин Ж.М. философ.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Алпысбес М.А. тар.ғ.д., проф.(Қазақстан)
Артыкбаев Ж.О. тар.ғ.д., проф.(Қазақстан)
Әбділәшімұлы Д. PhD (Қазақстан)
Әбдуақап Қара тар.ғ.д., проф. (Түркия)
Бозжигитова М.М. философ.ғ.к. (Қазақстан)
Бороффка Николаус PhD (Германия)
Буканова Р.Г. тар.ғ.д., проф.(Ресей)
Бурбаев Т.К. философ.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Васильев Д.В. тар.ғ.д., доцент (Ресей)
Джампеисова Ж.М. тар.ғ.к., доцент (Қазақстан)
Дукенбаева З.О. тар.ғ.д., проф.(Қазақстан)
Ерменбаева Г.К. тар.ғ.к., доцент (Қазақстан)
Жакиянов Т.Ж. с.ғ.к. (Қазақстан)
Жеребцов И.Л. тар.ғ.д. (Ресей)
Ибадуллаева З.О. тар.ғ.к., доцент (Қазақстан)
Иманжусип Р. философ.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Исмагамбетова З.Н. философ.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Каженова Г.Т. тар.ғ.к. (Қазақстан)
Камарова Р.И. философ.ғ.к. (Қазақстан)
Ковальская С.И. тар.ғ.д. (Қазақстан)
Кумеков Б.Е. тар.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Курманалиева А.Д. философ.ғ.д., проф. (Қазақстан) Любичанковский С.В. тар.ғ.д., проф. (Ресей)
Медеуова К.А. философ.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Муминов А.К. тар.ғ.д., проф.(Түркия)
Мусагалиева А.С. тар.ғ.д., проф.(Қазақстан)
Мустафина Р.М. тар.ғ.д., проф.(Қазақстан)
Нурышева Г.Ж. философ.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Педрацки М. PhD д-ры, доцент (Польша)
Пианчолла Николо PhD д-ры (Гонконг)
Рахимбекова А.Ж. тар.ғ.к., доцент (Қазақстан)
Рыскалиев Т.Х. философ.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Садықов Т. тар.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Самашев З.С. тар.ғ.д. (Қазақстан)
Сапаргалиева С.Ж. философ.ғ.д., доцент (Қазақстан)
Саркулова М.С. философ.ғ.к., доцент (Қазақстан)
Сейтказина К.О. тар.ғ.к., доцент (Қазақстан)
Таиров А.Д. тар.ғ.д. (Ресей)
Таймағамбетов Ж.Қ. тар.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Ташағыл А. проф. (Түркия)
Умиткалиев У.У. тар.ғ.к., доцент (Қазақстан)
Хабдулина М.К. тар.ғ.к., доцент (Қазақстан)
Чарлз Уиллер философ.ғ.д., проф. (АҚШ)
Шаповал Ю.В. философ.ғ.д., доцент (Қазақстан)
Шаяхметов Н.У. тар.ғ.д., проф. (Қазақстан)
Шемшек Ахмед философ.ғ.д., проф. (Түркия)
Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Астана қ., Қ.Сатпаев к-сі, 2, 408 б.
Тел.: (7172) 709-500 (ішкі 31-432) E-mail: vest_hist@enu.kz
Жауапты хатшы, компьютерде беттеген: Д.С. Байтлесова
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы. ТАРИХИ ҒЫЛЫМДАР. ФИЛОСОФИЯ. ДІНТАНУ сериясы Меншіктенуші: ҚР БжҒМ «Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» ШЖҚ РМК
Қазақстан Республикасының Ақпарат және коммуникациялар министрлігімен тіркелген.
27.03.18 ж. № 16994-Ж -тіркеу куәлігі Мерзімділігі: жылына 4 рет.
Тиражы: 30 дана
Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Астана қ., Қажымұқан к-сі ,13/1, тел.: (7172)709-500 (ішкі
© Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. 1(122)/2018 BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University.
Editor-in-Chief
Doctor of Historical Sc., Professor, Academician, Vice-President of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan Sydykov Ye.B. (Kazakhstan)
Deputy Editor-in-Chief Mussabalina G.T., Doctor of Historical Sc., Prof. (Kazakhstan) Deputy Editor-in-Chief Sarsembina K.K., Can. of Historical Sc., Assoc.Prof. (Kazakhstan) Deputy Editor-in-Chief Tyshkhan K., Can. of Philosophy (Kazakhstan)
Deputy Editor-in-Chief Yessim G., Doctor of Philosophy, Prof. (Kazakhstan) Editorial board
Abdildin Zh.M. Doctor of Philosophy, Prof. (Kazakhstan) Alpysbes M.A. Doctor of Historical Sc., Prof. (Kazakhstan) Artykbayev Zh.O. Doctor of Historical Sc., Prof. (Kazakhstan)
Abdilashimuly D. PhD (Kazakhstan)
Abduakap Kara Doctor of Historical Sc., Prof. (Turkey) Bozzhigitova M.M. Doctor of Philosophy (Kazakhstan)
Boroffka Nikolaus PhD (Germany)
Bukanova R.G. Doctor of Historical Sc., Prof. (Russia) Burbayev T.K. Doctor of Philosophy, Prof. (Kazakhstan) Charles Wheeler Doctor of Philosophy, Prof. (USA)
Dzhampeisova Zh.M. Can. of Historical Sc., Assoc.Prof. (Kazakhstan) Dukenbayeva Z.O. Doctor of Historical Sc., Prof. (Kazakhstan) Ermenbayeva G.K. Can. of Historical Sc., Assoc.Prof. (Kazakhstan) Ibadullayeva Z.O. Can. of Historical Sc., Assoc.Prof. (Kazakhstan) Imanzhusip R. Doctor of Philosophy, Prof. (Kazakhstan) Ismagambetova Z.N. Doctor of Philosophy, Prof. (Kazakhstan) Kazhenova G.T. Can. of Historical Sc. (Kazakhstan)
Kamarova R.I. Can. of Philosophy (Kazakhstan)
Khabdulina M.K. Can. of Historical Sc., Assoc.Prof. (Kazakhstan) Kovalskaya S.I. Doctor of Historical Sc. (Kazakhstan) Kumekov B.E. Doctor of Historical Sc., Prof. (Kazakhstan) Kurmanaliyeva A.D. Doctor of Philosophy, Prof. (Kazakhstan) Lyubichankovskiy S.V. Doctor of Historical Sc., Prof.(Russia) Matsuzato Kimitaka Doctor of Juridical Sciences, Prof. (Japan) Medeuov K.A. Doctor of Philosophy, Prof. (Kazakhstan) Muminov A.K. Doctor of Historical Sc., Prof. (Turkey) Musagaliyeva A.S. Doctor of Historical Sc., Prof. (Kazakhstan) Mustafina R.M. Doctor of Historical Sc., Prof. (Kazakhstan) Nurysheva G.Zh. Doctor of Philosophy, Prof. (Kazakhstan)
Pedracka M. PhD, Assoc.Prof.(Poland)
Piancolla Nicolo PhD (Hong Kong)
Rakhimbekova A.Zh. Can. of Historical Sc., Assoc.Prof. (Kazakhstan) Ryskaliyev T.Kh. Doctor of Philosophy, Prof. (Kazakhstan) Sadykov T. Doctor of Historical Sc. , Prof. (Kazakhstan) Samashev Z.S. Doctor of Historical Sc. (Kazakhstan) Sapargaliyeva S.Zh. Can. of Philosophy, Assoc. Prof. (Kazakhstan) Sarkulova M.S. Can. of Philosophy, Assoc.Prof. (Kazakhstan) Seytkazina K.O. Can. of Historical Sc., Assoc.Prof. (Kazakhstan) Shapoval Yu.V. Doctor of Philosophy, Assoc.Prof. (Kazakhstan) Shayakhmetov N.U. Doctor of Historical Sc., Prof. (Kazakhstan) Shemshek Akhmed Doctor of Philosophy, Prof. (Turkey)
Taitrov A.D. Doctor of Historical Sc. (Russia)
Taymagambetov Zh.K. Doctor of Historical Sc., Prof. (Kazakhstan)
Tashagyl A. Prof. (Turkey)
Umitkaliyev U.U. Can. of Historical Sc., Assoc.Prof. (Kazakhstan) Vasilyev D.V. Doctor of Historical Sc., Assoc.Prof. (Russia) Zhakiyanov T.Zh. Can. of Sociological Sc. (Kazakhstan) Zherebtsov I.L. Doctor of Historical Sc. (Russia)
Editorial address:2, Satpayev str., of.408, Astana, Kazakhstan, 010008
Главный редактор
д.и.н., проф., академик, вице-президент Национальной академии наук Республики Казахстан Сыдыков Е.Б. (Казахстан)
Зам. главного редактора (философия) Есім Ғарифолла, д.философ.н., проф. (Казахстан) Зам. главного редактора (история) Мусабалина Г.Т., д.и.н., проф. (Казахстан) Зам. главного редактора (история) Сарсембина К.К., к.и.н., доцент (Казахстан) Зам. главного редактора (религиоведение) Тышхан К., к.философ.н., доцент (Казахстан)
Редакционная коллегия
Абдильдин Ж.М. д.философ.н., проф. (Казахстан)
Абдилашимулы Д. PhD. (Казахстан)
Абдуакап Кара д.и.н., проф. (Турция)
Алпысбес М.А. д.и.н., проф.(Казахстан)
Артыкбаев Ж.О. д.и.н., проф. (Казахстан)
Бозжигитова М.М д.философ.н. (Казахстан)
Бороффка Николаус PhD (Германия)
Буканова Р.Г. д.и.н., проф.(Россия)
Бурбаев Т.К. д.философ.н., проф. (Казахстан)
Васильев Д.В. д.и.н., доцент (Россия)
Джампеисова Ж.М. к.и.н., доцент (Казахстан)
Дукенбаева З.О. д.и.н., проф. (Казахстан)
Ерменбаева Г.К. к.и.н.., доцент (Казахстан)
Жакиянов Т.Ж. к.с.н. (Казахстан)
Жеребцов И.Л. д.и.н. (Россия)
Ибадуллаева З.О. к.и.н., доцент (Казахстан)
Иманжусип Р. д.философ.н., проф. (Казахстан)
Исмагамбетова З.Н. д.философ.н., проф. (Казахстан)
Каженова Г.Т. к.и.н. (Казахстан)
Камарова Р.И. к.философ.н. (Казахстан)
Ковальская С.И. д.и.н. (Казахстан)
Кумеков Б.Е. д.и.н., проф. (Казахстан)
Курманалиева А.Д. д.философ.н., проф. (Казахстан)
Любичанковский С.В. д.и.н., проф.(Россия)
Медеуова К.А. д.философ.н., проф. (Казахстан)
Муминов А.К. д.и.н., проф. (Турция)
Мусагалиева А.С. д.и.н., проф. (Казахстан)
Мустафина Р.М. д.и.н, проф. (Казахстан)
Нурышева Г.Ж. д.ф.н., проф. (Казахстан)
Педрацки М. PhD, доцент (Польша)
Пианчолла Николо PhD (Гонконг)
Рахимбекова А.Ж. к.и.н, доцент (Казахстан)
Рыскалиев Т.Х. д.философ.н., проф. (Казахстан)
Садыков Т. д.и.н., проф. (Казахстан)
Самашев З.С. д.и.н. (Казахстан)
Сапаргалиева С.Ж. к.философ.н., доцент (Казахстан)
Саркулова М.С. к.философ.н., доцент (Казахстан)
Сейтказина К.О. к.и.н., доцент (Казахстан)
Таиров А.Д. д.и.н. (Россия)
Таймагамбетов Ж.K. д.и.н., проф. (Казахстан)
Ташагыл А. проф. (Турция)
Умиткалиев У.У. к.и.н., доцент (Казахстан)
Хабдулина М.К. к.и.н., доцент (Казахстан)
Чарлз Уиллер д.философ.н., проф. (США)
Шаповал Ю.В. д.философ.н., доцент (Казахстан)
Шаяхметов Н.У. д.и.н., проф. (Казахстан)
Шемшек Ахмед д.философ.н., проф. (Турция)
Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Астана, ул. Сатпаева, 2, каб. 408 Тел.: (7172) 709-500 (вн. 31-432)
E-mail: vest_hist@enu.kz
Ответственный секретарь, компьютерная верстка Д.С. Байтлесова
Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия: Исторические науки. Философия. Религиоведение Собственник: РГП на ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК
Зарегистрировано Министерством информации и коммуникаций Республики Казахстан. Регистрационный номер 16994-Ж от 27.03.18.
Периодичность: 4 раза в год Тираж: 30 экземпляров
Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Астана, ул. Кажымукана, 13/1, тел.: (7172)709-500 (вн.31-432)
©Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. 1(122)/2018 BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University.
МАЗМҰНЫ Тарихи ғылымдар
Cыдықов Е.Б. Жасампаз тарихымыз бар елміз!!!... 8 Қазіргі заман тарихы
Ауанасова Ә.М. Тарихи-саяси көзқарастың шеңберіндегі Н.А. Назарбаевтың саяси көшбасшылығын талдау ... 12
Ежелгі және ортағасырлық тарих
Көмеков Б.Е., Кузембаев Н.Е., Көмекова Р.Б. Қыпшақтану тарихы және даму келешегі. Ғылыми- аналитикалық шолу………... 17 Қамбар Г.У., Сайлаубаева Н.Е. Ортағасырлық Тараз қаласының зерттелу тарихы мен қыш бұйымдары………... 38
Археология
Бахтыбаев М.М.,Жетібаев К.М. Археология әуесқойлары Түркістан үйірмесінің Оңтүстік Қазақстандағы археологиялық ескерткіштерін зерттеуге қосқан үлесі... 43 Кожа М.Б., Жетибаев К.М. Отырардың кейінгі ортағасырлық орталық мешітінің мерзімдеу жайлы... 49
Дүниежүзі тарихы
Шалдарбекова А.Б. Ежелгі Анадолы тарихының дерегі ретінде «Анитта мәтіні»………... 55 Философия
Әбділдин Ж.М. Абстрактылы-жалпылық және нақтылық ұғымдары жайлы ………... 62 Жумаксанова М.Ш. Мәдени ге ографияға кіріспе (М.С. Уваров бойынша) ……… 71 Иманбеков М.М., Маженова Р.Б., Конхашова Ұ.М. Ш.Уәлиханов мұраларының тарихи- философиялық аспектілері………... 76 Нұрпейіс Б.К., Исламбаева З.У. «Рух» қойылымындағы жаңа ізденістер... 82 Тұрсынбаева А.Ө., Оразалиев Б.Ә. Сабақтастық құндылықтар жүйесі………...… 89 Шалдарбекова А.Б., Нуртазин Е.К., Шалдарбекова М.Б. «Құқық туралы таза ілім» тұрғысынан әділдік ретіндегі құқық туралы кейбір ойлар………... 94
Дінтану
Қаратышқанова М, Атымтаева Н.С. Қожа Ахмет Ясауи мен Ибн Араби еңбектері негізінде уахдат ал-ужуд ұғымына берілген түсіндірмелерге шолу жасау... 101 Муминов А.К. Қазақстандағы дәстүрлі ислам: дәстүрлердің сабақтастығы туралы тарихи деректер………... 107
CONTENTS HISTORICAL SCIENCE
Sydykov Ye.B. We are a country with a creative history!!!... 8 Modern history
Auanassova A.M. Historical and political approach to the analysis of political leadership of N.A. Nazarbayev... 12
Ancient and medieval history
Kumekov B.E., Kuzembayev N.E., Kumekova R.B . History and development prospects of Kipchak Studies. Scientific and analytical review... 17 Kambar G.Y., Sаilаubayeva N.E. Study of the history of the medieval city of Taraz and ceramic products………... 38
Archeology
Bakhtybayev M.M. , Zhetybayev K.M. Сontribution of the Turkestan section of archeology amateurs in the study of archeological monuments of Southern Kazakhstan... 43 Kozha M.B., Zhetybayev K.M. Dating of the Late Medieval Catenary Mosque of Otrar... 49
The world history
Shaldarbekova A.B. «Text of Anitta» as a historical source on the history of Ancient Anatolia……….... 55 Philosophy
Abdildin Zh. M. On the abstract-general and concrete concept... 62 Zhumaxanova M.Sh. Introduction to cultural geography (By M.S.Uvarov)... 71 Imanbekov M.M., Mazhenova R.B., Konhashova U.M. Historical and philosophical aspect oflegacy of Ch. Valikhanov………... 76 Nurpeis B.K., Islambayeva Z.U. New searches in performance «Spirit»... 82 Tursynbayeva A.O., Orazaliyev B.O. The value of generational continuity………... 89
Shaldarbekova A.B., Nurtazyn Е.K., Shaldarbekova М.B. Some reflections of justice in terms of
«pure doctrine of law»………... 94 Religion
Karatyshkanova K.R., Atymtaeva N.S. A review of the interpretation around the concept of «vahdat al- vuzhud» on the example of the works of Khoja Ahmet Yasawi and Ibn Arabi... 101 Muminov A.K. Research Centre for Islamic History, Art and Culture (IRCICA)... 107
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. 1(122)/2018 BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University.
СОДЕРЖАНИЕ Исторические науки
Сыдыков Е.Б. Мы страна с творческой историей!!!………... 8 Современная история
Ауанасова А.М. Историко-политический анализ политического лидерства Н.А. Назарбаева……… 12 Древняя и средневековая история
Кумеков Б.Е., Кузембаев Н.Е., Кумекова Р.Б. История и перспективы развития кипчаковедения.
Научно-аналитический обзор………... 17 Камбар Г.У., Сайлаубаева Н.Е. Исследование истории средневекового города Тараз и керамических изделий... 38
Археология
Бахтыбаев М.М., Жетібаев К.М. Вклад Туркестанского кружка любителей археологии в исследовании памятников археологии Южного Казахстана………... 43 Кожа М.Б., Жетибаев К.М. О датировке позднесредневековой соборной мечети Отрара... 49
Всемирная история
Шалдарбекова А.Б. «Текст Анитты» как исторический источник по истории Древней Анатолии... 55
Философия
Абдильдин Ж.М. Об абстрактно-общем и конкретном понятии... 62 Жумаксанова М.Ш. Введение в культурную географию (по М.С.Уварову)………... 71 Иманбеков М.М., Маженова Р.Б., Конхашова Ұ.М. Историко-философские аспекты наследия Ч. Валиханова... 76 Нурпеис Б.К., Исламбаева З.У. Новые поиски в постановке «Рух»... 82 Турсынбаева А.О., Оразалиев Б.Ә. Преемственность как система ценностей ... 89 Шалдарбекова А.Б., Нуртазин Е.К., Некоторые размышления о праве как справедливости с точки зрения «чистого учения о праве» .………... 94
Религионоведение
Каратышканова К.Р., Атымтаева Н.С. Обзор интерпретации вокруг понятия «вахдат аль-вужуд»
на примере трудов Ходжи Ахмета Ясави и Ибна Араби... 101 Муминов А.К. Традиционный ислам в Казахстане: исторические данные о преемственности традиций... 107
ҒТАМР 21.15.47
Қ.Р.Қаратышқанова¹, Н.С.Атымтаева²
¹²Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, Түркістан, Қазақстан (E-mail: ¹kymbat_karatyshkanova@ayu.edu.kz ²dintanu-211@mail.ru)
Қожа Ахмет Ясауи мен Ибн Араби еңбектері негізінде уахдат ал-ужуд ұғымына берілген түсіндірмелерге шолу жасау
Аннотация. Сопылықтың терең философиялық ілімдeрінің бірі, болмыстың бірлігі (уaхдaт – ал-ужуд) ілімін aлғaш жүйeлeгeн ислaм әлeміндe «Ұлы шeйх» (aш-шeйх aл-aкбaр) aтымeн тaнылғaн Шaйх Мұхиддин Ибн Aрaби болса, түркі сопылығының негізін салған «пир-и Түркістани», «Сұлтан-и арифин» деп танылған сопы-ойшыл Қожа Ахмет Ясауидің бұл ілімге қатыстылығын зерделеу қазіргі таңда дінтану саласының өзектілігін құрауы даусыз. Қалыптасқанына көп бола қоймаған ясауитану тақырыптарының ішінде Қожа Ахмет Ясауидің мұрасын ғылыми және әдіснамалық тұрғыдан сопылардың классикалық еңбектерімен салыстыра зерттеу тұрғаны анық. Осы орайда мақала мақсаты Қожа Ахмет Ясауи мен Ибн Араби көзқарастары тұрғысынан «болмыс» ұғымына үңілу, екі ойшылдың уахдат ал-ужуд («болмыс бірлігі») ілімі төңірегінде ұстанған бағыттарының арасындағы ұқсастық пен ерекшелікті айқындау. Бұл мақсатқа жету барысында Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани Хикмет» еңбегі мен Ибн Арабидің «Фусус ал-Хикам» еңбектерін мәтіндік зерделеу міндеттелді. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» атты мақаласында нақтыланғандай, бұл тұжырым Қожа Ахмет Ясауи мұрасын зерттеудің өзектілігі мен маңыздылығына нұсқайды.
Түйін сөздер. Алла, жаратылған болмыс, уахдат ал-ужуд (Болмыс бірлігі), Ибн Араби, Қожа Ахмет Ясауи, хикметтер.
Болмыс мәселесі адам баласының ақылын сан-саққа жүгірткен сұрақтардың басында келеді.
Философия бұл мәселені ақылмен шешуге тырысады. Ал сопылық дүниетанымда болмыс тікелей Тәңір болмысымен байланысты ұғым. Болмыстарды жаратқан Ұлы Жаратушы – Алла Тағала.
Жаратылған болмыстар осы Ұлы жаратушы болмыспен бірлікте, тұтастықта қарастырылады [1, 208 б]. Сопылық адамның мақсатын «болмыстың бірлігі» дәрежесіне жету деп береді. Бұл бір жағынан, адам мен Алланың бірігу қажеттілігін тудырса, екінші жағынан осы бірліктің теориялық негізін ұғыну. Coпылық, әрбiр әрeкeтiмiздi Aллa көрiп тұрғaндaй мінсіз жacaуғa ұмтылу дeгeн cөз, оның дәрежесі - иxcaн. Coпылықтың ішкі мәнiндe Құдaймeн жeкe түрдe бaйлaныc жacaу идeяcы жaтыр. Сондықтан сoпылық жүрeк iлiмi рeтiндe түciндiрiлeдi, оның негізі тeoрия eмec, aдaм руxын жeтicтiккe жeтeлeйтiн прaктикa. Coпылық – түркi xaлықтaрының aрacындa иcлaм дiнiнiң қaбылдaнып, тeз ciңicуiнe, көптeгeн xaлықтaрдың иcлaмды жылы қaбылдaуынa әceр eткeн жoл.
Aдaмдaрдың руxaни, axлaқ тұрғыcынaн caбырлы, төзiмдi, тәртiптi бoлып жeтiлуi coпылықтың нeгiзгi мaқcaты дeceк тe бoлaды. Күшeйри, Мұxacиби, Калабaзи, Яcaуи, Руми, Ибн Aрaби, Жaми, Имам Рaббaни тәрiздi мұтacaууфтaр иcлaмның қaйнaр бacтaуын өзeк eтe oтырып, coпылық жoлдың әдeбi мeн тәртiбiн қaлыптacтырып, oрнықтырғaн eңбeктeр жaзғaн. Бұл ғaлымдaрдың eңбeктeрi coпылық жoлғa түcпeк ниeттeгi aдaмдaрдың тәнiн дe, жaнын дa тәрбиeлeуiндe үлкeн eңбeк, күш жiгeр қaжeттiгiн түciндiрeдi.
Сопылықтың терең пракикалық қабаттарына бойлап, еңбектерінде сипаттаған Ибн Aрaби мұрaсы жүздeгeн жылдaр бойы философиялық жәнe сопылық білімдeрдің қaйнaр көзі болды.
Сопылықтағы болмыс түсінігінде, Ибн Арабидің айтқанындай, шындығында бар болған нәрселердің негізінде жоқ екендігін, бар заттарды Алланың есімдері мен сипаттары арқылы көрсеткенін, яғни жамал және жалал сипаттарының көрінісі негізге алынады. Мұның барлығы, Алланың ол заттағы
Дінтану Religion Религиоведение
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. 1(122)/2018 BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University.
сипатының көрінісін білдіреді [2,50 б]. «Бір, жалғыз болу, Алладан басқа болмыстың жоқ екендігін түсіну» мағыналарына келетін «уахдат ал-ужуд (болмыстың бірлігі), «Тек қана Алла бар; Одан басқа болмыс жоқ» негізіне сүйенетін таухид түсінігі. Бұл түсініктегі адам шынайы болмыстың тек біреу екендігін мойындайды. Бірақ адам бұл түсінікке ақыл, ой, пәлсапа жолымен емес, рухани тәжірибе арқылы, көру, өз басынан өткізу, сезіну арқылы жетеді [3,473 б]. Ибн Aрaби тaрaпынaн ойлaстырылып, eкіліктің бірлігі, бір бірін толықтырып тұрушы (бaстaпқы нeгіз жәнe қaлғaн болмыс) нeгіздeліп, ондa бaстaпқы нeгіз қaлғaн болмыстың бaр болуының сeбeбі рeтіндe кeлeді жәнe ол өзінің бaр болуындa бaсқaғa тәуeлді болмaйды, aл зaттaр бaстaпқы нeгіздің бaр болуынa тәуeлді [4,86 c]. Яғни, Жаратушы болмысы тәуелсіз, бастапқы негіз, ал жаратылған болмыс оған тәуелді келеді, болуы да, болмауы да мүмкін.
Ибн Aрaби өзінің тeзисіндeгі құдaйдың көптік әлeмді жаратуы жaйындa, өзінің эротологиясындa дa – мaхaбaт ғылымындa дaмытaды. Оның түсінігіншe, Құдaй тeк қaнa бaстaпқы нeгіз болмaй, aбсолюттік Жaқсылық жәнe Сұлулық болып тaбылaды. Әлeм, құдaйлық сұлулықтың көрінісі болуы aрқылы, әлeм дe кeрeмeт болады. Ибн Aрaби жaзaды: «Құдaйдың әлeмгe мaхaбaты қaйдaн?».
Жaуaбы: Оның «Кeрeмeт (Жaмил)» eсіміндe. Мұхaммeд пaйғaмбaр (с.a.с) aйтты: «Шынындa, Aллa кeрeмeт, ол сұлулықты жaқсы көрeді». Сұлулық Құдaйғa дa, жaрaтылғaн болмысқa дa тән, сол үшін дe ол eкeуі дe мaхaбaттың обьeктісі болa aлaды. Ибн Aрaби өзінің «Мeккeлік aшылу» (Футухатул- Маккийа) eңбeгіндe мaхaбaттың түрлі клaсификaцияларын кeлтірeді – (хубб) физикaлық, (тaбиийй) рухaни жәнe (илaхийй) құдaйлық мaхaббaт. Aлғaшқы мaхaбaттың eкі түрі – Құдaйлық мaхaбaттың eкі дeңгeйін, нeмeсe eкі aспeктісін құрaйды. Бұл құдaйлық мaхaббaт eкі түрлі формaдa көрініс бeрeді – Құдaйдың әлeмгe дeгeн сaғынышы жәнe әлeмнің құдaйғa дeгeн сaғынышы, бүтіндіккe дeгeн сaғынышты құрaп, олaрдың бірліккe қaйтa орaлуғa дeгeн сaғынышын құрaйды. Бұл жeрдe Aбсолют бeлсeнді жaқ болып тaбылып, ол құдірeтті, құдaйлық бaстaу болып тaбылaды. Бaсқaшa aйтқaндa, aдaмдaрдың құдaйғa дeгeн мaхaбaты, жaнaмa түрдe Құдaйдың өзінің өзінe дeгeн мaхaбaты: Ол осылaйшa aдaмдaрдaғы жәнe жaлпы жaрaтылыстaғы өзін жaқсы көрeді. Құдaйдың өзін тaнытуын қaлaуы, әлeм болып тaбылaды, Ибн Aрaби жaзaды: «Сол үшін дe әлeмнің пaйдa болуы (иджaд) мaхaбaттың aрқaсындa болды» [5]:
Aдaмдaр Aллa жaйлы әртүрлі сeнімгe нaнды,
Aл мeн олaрдың сeнгeндeрінің бaрлығына бір көзбeн қaрaдым.
Тaғы дa: Мeнің жүрeгім бaрлық бeйнeні қaбылдaйтын хaлгe кeлді, Ол - қaрaқұйрықтaрғa жaйылым, монaхтaрғa монaстырь,
Пұтқa тaбынғaндaрғa хрaм, қaжылaрғa Қaғбa, Тәурaт бeттeрі, Құрaн пaрaқтaры.
Мeн ғaшықтық дінінe бaйлaндым, aлдыңғы aрбa қaлaй тaртсa дa, Өйткeні бұл - мeнің дінім, мeнің сeнімім.
Дeмeк, бaрлық жолдaр соңындa Aллaғa aлып бaрaтын шынaйы жолғa бaстaйды. Ибн Aрaбиді тaстaрғa, жұлдыздaрғa жәнe бaсқa дa пұттaрғa тaбынуды жaқтaды дeп ойлaу үлкeн қaтeліккe жaтaды, сeбeбі оның философиясымeн бaйлaнысты олaр не анық eмeс, нe aдaм aқылының жeмісінeн құрaлaды. Шынaйы Aллa тeк сeнім нeгіздeрімeн шeктeлгeн объeкт eмeс, ол - aрифтің (Алланы тану жолындағы сопы, дәруіш) жүрeгіндe орын тeпкeн болмыс жәнe көрініс тaбaтын тeк Ол ғaнa [6,76 б.].Ислам әлемінде Ибн Арабиден бұрын да бұл пікірдің негіздерін көреміз. Мәселен, әл-Ғазалидің өз шығармаларында осы пікірге жақын болғанын байқаймыз, бірақ ол шығармаларда бұл пікір жүйеге келтіріліп, берілмеген. Болмыстың бірлігі туралы түсінікті көзқарастарының негізі етіп, оны бүкіл Ислам сопылық әлеміне таратқан Ибн Араби екені мәлім [7, 497 б]. Сопылықтың негізгі
Себебі, Алла Тағала: «Оның Дидарынан басқаның бәрі түптің түбінде ұшты күйлі жоқ болады»
(Қасас сүресі 28\88) дейді. Аяттағы «жоқ болу» сөзі үздіксіздік, бір қалыптылық мағынасын береді, ол белгілі бір уақытпен шектелмейді. Олай болса бұл аяттың нақты мағынасынан, Алла үшін мәңгілік бар болу, басқа болмыстар үшін мәңгілік жоқ болумен теңеледі», - дейді [8,472б].
Байқағанымыздай, Ибн Арабиге дейінгі сопылар «уахдат ал-ужуд» ұғымына жақын мағынадағы ұғымдарды, пікірлерді, көзқарастарды нұсқаған. Бірақ, осы «уахдат ал-ужуд» түсінігінің қаланып, кең мағынада қолдадыныла бастауына әсер еткен және бұл ұғымды жүйелеген Ибн Араби саналады.
Ибн Араби болмыстың пайда болуын былай түсіндіреді: «Алла бұрыннан бар еді және онымен бірге ешнәрсе жоқ еді. Өзінен басқа барлық болмыстарды, Ол өз сипаттары мен есімдерін көрсету үшін жаратты. Алла бізді және барлық болмыстар әлемін белгілі бір формада жарататынын о бастан білді. Егер танылуды, өзін білдіруді қаламаса, бұны мақсат етпесе, басқа болмыстарды жаратпас еді. Әуелде өзінен басқа болмыс болмағаны үшін, әлемнің осы жаратылыс формасын басқа жерден алуы да мүмкін емес. Бізді және әлемді о бастағы білімімен осылай білгеніне қарағанда, бүкіл болмыс әлемі Оның ілімінде потенциал (қуат) ретінде бар еді. Алланың, әлемге қатысты бұл білімі, өз іліміне орай ежелден бар. Сірә, білу (білім, ілім) оның сипаты. Оның сипаттары әуел баста бар еді. Алланың бізді жарататынын кейіннен білді деу, оның ілім сипатына бір кемшілік келтіру болады, және де бұл дұрыс емес». Оның бұл әлемдерді жаратудағы мақсаты да Өзінің «сипаттарын, есімдерін» көрсету, яғни Өзін таныту. Әлем Одан жаратылған, бірақ Онымен бір емес. Ибн Араби жаратылысты «мүмкін болмыстар» деп санайды, себебі шынайы болмысы жоқ деп біледі. Бұлар о баста жоқ еді, кейін Одан пайда болды дейді. Алла - барлық болмыстардың негізі. Алланың әрбір сипаты заттар мен құбылыстарда көрінеді. Болмыстың бірлігі – Алланың сипаттарының көрінісі.
Сонымен әлемдегі бар нәрселердің өзіндік болмысы жоқ, олар шынайы болмыспен салыстырғанда көлеңке тәрізді. Шынайы болмыс – Алланың болмысы. Әлемнің Хақтан тыс болмыстық ақиқаты жоқ. Сопылық философиядағы болмыс мәселесінде Алла мен Әлем ажыратылмайды. Өйткені, Әлем – Алланың есімдері мен сипаттарының көріністерінен тұрады. Ибн Арабиге сүйенсек, болмыста көрінетін көптік және түрлілік, сыртқы әлемдеріміздің ортаға шығарған сыртқы бір әрекеті. Оның затының мәнін, маңызын және ақиқатын біліп тану мүмкін емес [8,473 б]. Ибн Араби, Тәңір- Әлем және Тәңір-Адам қарым қатынасын түсіндіруде «айна» метафорасын қолданған. «Фусусул Хикамда» айнаға қатысты мынадай мысал бар: «Хақ, сансыз көркем есімдерін қамтитын болмыста өз есімдерін жеке-жеке көргісі келді және болмыстың арқасында өз сырының өзіне көрінгенін қалады. «Өзін көргісі келді» дей аламыз; себебі бір нәрсе өзін өзі арқылы көргісі келуі, айна сияқты басқа нарседе көргенге ұқсамайды. Айнада адам өзін, қараған бейненің көрсеткен хәлінде көреді»
[9,108-109 бб].
Дәл осы болмыс мәселесінде Ұлы бабамыз Қожа Ахмет Ясауидің ұстанымы қызықтырарлық тақырып. «Болмыстың бірлігі» ұғымы Қожа Ахмет Ясауи еңбектерінде де кездеседі, мысалы, хикметтердегі «Бір және Барым», «Дидар-Жамал», «Сыр» ұстанымдары осыған дәлел бола алады.
Жамалини курсатиб паруардигарим, Узун иолға салсун Бир уа Барым [10,232 б.]
Сыр шарабин ичкан ғашиқ узин билмас,
Бу дуниани ғиззатларин кузга илмас [10,190 б.].
Қожа Ахмет Ясауидің ойынша, Әлем Алладан, бірақ Алламен бір мәнде емес. Мүмкін болмыстар (ал-ужуд ал-мумкин) алғашқыда жоқ болатын, кейіннен Алла тарапынан жаратылды.
Бұл жаратылыс – бөлшектің бүтіннен ажырауы емес. Олай болса, әлем, адам, тұтастың бөлшегі болып, өздігінен бар болу қабілетіне ие болар еді. Бұл Аллаға қиянат. Алла әлемді және барлық жаратылғандарды қандай түрде, формада жарататынын шексіз, ежелгі білімі арқылы біледі. Қожа Ахмет Ясауи данамыз да «Диуани Хикметте» Алла мен Әлем қатынасын, әлемнің қалай пайда болғандығын осы «уахдат ал-ужуд» (Болмыстың бірлігі) теориясына сай түсіндірген:
Асли фақир билсалар,Ужуд шаһарин кезсалар,
Захир батин тузсалар сағадатлиғ даруишлар [10,199 б.], Келиң достлар, Алла иадин даим айтың,
Алла иади куңил илкин ачар, достлар [10,193 б.].
Жалпы сопылық түсіндірмелерде әлемнің жаратылуы бірнеше мәртебелерден өтіп барып жүзеге асады: жеті түсу (таназзулат ус-саб’а) доктринасы, бес құдайлық мәртебе (хазарат-ул хамса), ал
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. 1(122)/2018 BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University.
Қожа Ахмет Ясауи лахут, жабарут, малакут және насут деп төрт мәртебеде әлемнің болмысын түсіндірген [9]. Қожа Ахмет Ясауидің «Мират ул-Қулуб» атты мұрасы да «Болмыстың бірлігіне»
қауышу жолы мен мәнін көрсететін хикмет жолы. «Диуани Хикмет» еңбегіндегі «мухаббат», «суз»
және «шауқ» сопылық категориялары тікелей «Болмыстың бірлігі» концепциясының ұстанымдары болып табылады. Мухаббат (махаббат) тәңірдің құлын, құлдың тәңірін сүюі, Алланың құлмен, құлдың Алламен дос білуі. Әлемнің жаратылыс себебі де махаббатқа тіреледі. Бұл туралы Жүнейд Бағдади, «Махаббат сүйген адамның өз сипаттарын Сүйіктісінің (Тәңірдің) сипаттарымен ауыстыруы» дейді. «Суз» жалын, «От» деген мағынаны білдіреді. Ал сопылық термионологияда ол «рухани тәжірибені», «өлмес бұрын өлуді» білдіреді. Өлмес бұрын өлу Ақырет пен Дүниені бірлестіру деген сөз. «Шауқ» араб тілінде сағыныш деген ұғымды білдіреді. Яғни Аллаға қауышу үшін болатын сағыныш. Аллаға деген сағыныш құштар жанның оған жақын болатындығын, оған жақын болғанның да қуанышқа кенеліп, еркіндікке қауышатындығын білдіреді. Қожа Ахмет Ясауидің дүниетанымында «болмыстың бірлігі» концепциясы айқын сопылық категориялық ұғымдармен берілген. Қожа Ахмет Ясауи ілімінің ерекшеліктерінің бірі де осы болмыстың бірлігіне қауышуды «жеті йақин» және «жетпіс мақам», яғни жеті түрлі танымдық моральдық этикалық сатылар арқылы ашып көрсетуінде болып табылады [1,209-211бб.]
Қожа Ахмет Ясауи хикметтерде кемелділік пен әмбебабтылықтың маңызды алғашқы қадамы шариғатта деп түсіндіреді. Яғни, шариғатсыз Алла достары тариқат адамы бола алмайтынын нақтылайды:
Шариғатни шараятин билган ғашиқ, Тариқатни мақамини билур, достлар.
Тариқат ишларини ада қылыб,
Хақиқатни дариясиға батар, достлар [10, 189 б.]
Қул Қожа Ахмад, уздин кечмай дағуа қылма, Халқ ичинда ғашиқмин деб тилга алма.
Ғашиқлиқ улуғ иш дур ғафил болма,
Ғафил болыб хақ дидарин курман, достлар [10, 187 б.].
Қорытындылай келе, Ибн Араби мен Қожа Ахмет Ясауидің «уахдат ал-ужудқа» қатысты көзқарастары арасында мынадай ұқсастықтар айқындалады:
1. Құдaйлық мaхaббaт eкі түрлі формaдa көрініс бeрeді – Құдaйдың әлeмгe дeгeн сaғынышы жәнe әлeмнің құдaйғa дeгeн сaғынышы, бүтіндіккe дeгeн сaғынышты құрaп, олaрдың бірліккe қaйтa орaлуғa дeгeн сaғынышын құрaйды. Бұл жeрдe Aбсолют бeлсeнді жaқ болып тaбылып, Ол құдірeтті құдaйлық бaстaу болып тaбылaды. Бaсқaшa aйтқaндa, aдaмдaрдың құдaйғa дeгeн мaхaбaты, жaнaмa түрдe Құдaйдың өзінің өзінe дeгeн мaхaбaты: Ол осылaйшa aдaмдaрдaғы жәнe жaлпы жaрaтылыстaғы Өзін жaқсы көрeді. Құдaйдың өзін тaнытуын қaлaуы, әлeм болып тaбылaды, Ибн Aрaби жaзaды: «Сол үшін дe әлeмнің пaйдa болуы (иджaд) мaхaбaттың aрқaсындa болды».
Қожа Ахмет Ясауи хикметтерінде де «мухаббат», «суз» және «шауқ» сопылық категориялары тікелей «Болмыстың бірлігі» концепциясының ұстанымдары болып табылады. «Махаббат» ұғымы Ұлы Алланың құлын, құлдың Жаратушысын сүюі, Алланың құлмен, құлдың Алламен дос болуын білдіретіндіктен, Ибн Арабимен үндестікті білідіреді.
2. Ибн Aрaбидің «әлeм көлeңкe (мутaуaххaм), ол шынaйы eмeс», «бaрлық тіршілік – көріністeгі бeйнe, шынaйы тіршілік иeсі – Құдaй» деген көптeгeн сөздeрі, құдaйлық болмыс пeн әлeмнің болмысының бір eкeндігі, сeбeбі жaрaтылғaн әлeм «қaрыздар», яғни құдaйлық болмыстың aрқaсындa бaр, өзіндік болмысымeн eмeс. Алла әлемді және барлық жаратылғандарды қандай
Ибн Араби мен Қожа Ахмет Ясауидің «уахдат ал-ужудқа» қатысты көзқарастары арасында мынадай ерекшеліктер көрінеді:
1. Бaстaпқы нeгіз жaйы (құдaй), Ибн Aрaби тaрaпынaн ойлaстырылып eкіліктің бірлігі, бір- бірін толықтырып тұрушы (Бaстaпқы нeгіз жәнe қaлғaн болмыс) деп нeгіздeліп, ондa бaстaпқы нeгіз қaлғaн болмыстың бaр болуының сeбeбі рeтіндe кeлeді жәнe ол өзінің бaр болуындa бaсқaғa тәуeлді болмaйды да, зaттaр бaстaпқы нeгіздің бaр болуынa тәуeлді десе, Қожа Ахмет Ясауи қабылдауынша , Әлем Алладан, бірақ Алламен бір мәнде емес. Болуы мүмкін болмыстар (ал-ужуд ал-мумкин) алғашқыда жоқ болып, кейіннен Алла тарапынан жаратылды. Яғни, Қожа Ахмет Ясауи кейінгі болмыстың Бастамаға тәуелділігіне емес, болмыстың мәніне, яғни іштей еркіндікке баса назар аударады.
2. Құлшылық жaсaлынaтын бaрлық объeктілeрдің жaлғыз бір ұлы Тәңірдің формaсы eкeндігін қуaттaйтын унивeрсaлдық дін - нәтижeсі бірліккe жeтeлeйтін Ибн Aрaбидің мeтaфизикaлық тұжырымдaмaсының жeмісі. Сонымeн қaтaр діннің түп тaмырлaры логикaлық тұрғыдaн қaрaғaндa мистицизмгe жaқын. Оның «Менің жүрeгім бaрлық бeйнeні қaбылдaйтын хaлгe кeлді» деуі осыдан болса, Қожа Ахмет Ясауи универсалдылықты шариғат шарттарымен түсіндіреді. Яғни, шариғатсыз Алла достары, сопылар тариқат адамы бола алмайтынын нақтылайды.
Әдебиеттер тізімі
1 Кенжетай Д.Т. Қожа Ахмет Ясауи дүниетанымы/ Д.Т. Кенжетай. -Алматы: «Арыс», 2008. -267 бет.
2 İlyas Yazar. Tasavvuf Üzerine Düşünceler. // Yedi İklim Dergisi. -Istanbul: Nisan, 2002, - 145 s.
3 Kadir Özköse. Tasavvuf. -Ankara: Grafiker yayincilik/ Özköse Kadir, 2012. -512 s.
4 Muhyiddin ibn Arabi. Futuhat/ ibn Arabi Muhyiddin. -Kahire, 1923.
5 Muhyiddin ibn Arabi. Fususu’l-Hikem / Çev. Ali Hüsrevoğlu/ ibn Arabi Muhyiddin. -Istanbul 1980.
6 Yanis Eshots. Ишрaк / Ежeгодник ислaмской философии/ Eshots Yanis. -Москвa, 2012. - С. 56.
7 Suleyman Ateş İslam tasavvufu/ Ateş Suleyman. -Istanbul: Yeni ufuklar, -2005. – 662 s.
8 Kadir Özköse Tasavvuf Mahiyeti/ Özköse Kadir. -Ankara: Grafiker yayincilik, 2012. – 512 s.
9 İbnü’l-Arabî Fusûsu’l-Hikem /Tercüme ve Şerhini haz. Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın, -İstanbul, 1987. c. I.
10 Иассауи Қожа Ахмет. Диуани хикмет (Ақыл кітабы) // Жинақты баспаға әзірлеп, қазақшаға аударғандар:
М.Жармұхамедұлы, С.Дәуітұлы, М.Шафиғи. – Алматы, 1993. - С. 262.
К.Р. Каратышканова¹, Н.С. Атымтаева²
² Международный казахско-турецкий университет имени Х.А.Ясави, Туркестан, Казахстан Обзор интерпретации вокруг понятия «вахдат аль-вужуд» на примере трудов
Ходжи Ахмета Ясави и Ибна Араби
Аннотация. Известно, что Шейх Мухиддин Ибн Aрaби, который был прославлен под именем «Великий шейх» (aш-шeйх aл-aкбaр) в исламе, впервые систематизировал философское учение в суфизме - единство бытия (вaхдaт ал-вужуд). Бесспорна актуальность вопроса выявления в современном религиоведении участия в разработке этого учения Ходжа Ахмеда Ясави, основателя тюркского суфизма, известного под именами «пир-и Түркистани», «Султан-и арифин». Ясавиведение как молодая наука явно содержит тематику научного и методологического изучения наследия Ходжа Ахмета Ясави через сопоставление ее с классическими трудами суфиев. Статья нацелена на углубленное рассмотрение категории «бытия» во взглядах Ходжа Ахмеда Ясави и Мухиддина Ибна Араби; в частности выявление сходств и различии между позициями двух мыслителей вокруг понятия «вахдат аль-вуджуд». Для достижения этих целей и задач изучены труды «Дивани Хикмет» Ходжи Ахмета Ясави и «Фусус аль-Хикам» Ибна Араби. Согласно утверждению статьи президента Н.Назарбаева «Взгляд в будущее: модернизация общественного сознания», эта концепция указывает на актуальность и важность изучения религиозного наследия Ходжа Ахмета Ясави.
Ключевые слова. Алла, сотворенное бытие, вахдат аль-вужуд (Единство бытия), Ибн Араби, Ходжа Ахмет Ясави, хикметы.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. 1(122)/2018 BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University.
K.R. Karatyshkanova, N.S. Atymtaeva
Khoja Ahmet Yassawi Kazakh-Turkish International University, Turkestan, Kazakhstan
Review of interpretations around the concept of «Vahdat al-vujud» for example, the works of Khoja Ahmed Yasawi and Ibn Arabi
Abstract. It is known, that Shaykh Muhiddin Ibn Arabi, who was glorified under the name «Great sheikh» (al- Sheikh al-Aqbar) in Islam, first systematized philosophical teaching in Sufism - unity of being (vahdat al-wujud). The relevance of the question of identifying in the contemporary religion science the participation in the development of this doctrine of Khoja Ahmed Yasawi, the founder of Turkic Sufism, known under the names of «Pir-i Turkistani»,
«Sultan-i arifin», is indisputable. Yasawi Studies as a young science, clearly contains the theme of scientific and methodological study of the heritage of Khoja Ahmed Yasawi through comparison with the classical works of Sufis.
The article focused on an in-depth review of the category of «being» in the views of Khoja Ahmed Yasawi and Ibn Arabi; in particular, identifying similarities and differences between the positions of the two thinkers around the concept of «Vahdat al-wujud» («Unity of being»). To achieve these goals and objectives, the works of «Diwanee Hikme»t, Khoja Ahmed Yasawi and «Fusus al-Hikam» by Ibn Arabi were studied. According to the statement of President Nazarbayev’s article «A look into the future: Modernization of public consciousness,» this concept points to the relevance and importance of studying the religious heritage of Khoja Ahmed Yasawi
Keywords. Alla, the created being, vahdat al-wujud (Unity of being), Ibn Arabi, Khoja Ahmed Yasawi, hikmet.
References
1Kenzhetai, D.T. Mirovozzrenie Khodzha Akhmeda Yassavi [The world view of Khoja Ahmed Yassawi] (Arys’Almaty, 2008).
2 İlyas Yazar. Tasavvuf Üzerine Düşünceler [Elijah Writer. Thoughts on Sufism] Yedi İklim Dergisi[Seven Climate Magazine](Nisan, Istanbul, 2002).
3 Kadir Özköse. Tasavvuf (Ankara: Grafiker yayincilik, 2012).
4 Muhyiddin ibn Arabi. Futuhat. - Kahire, 1923.
5 Muhyiddin ibn Arabi. Fususu’l-Hikem / Çev. Ali Hüsrevoğlu(Istanbul 1980).
6 Yanis Eshots. Ishrak [Jānis Eshoks. Ishrak] Ezhegodnik islamskoi filosofii[Yearbook of Islamic philosophy].
(Moskow, 2012).
7 Suleyman Ateş İslam tasavvufu [Suleiman Atesh. Islam is mysticism] (New horizons, Istanbul, 2005).
8 Kadir Özköse. Tasavvuf Mahiyeti. [Qadir Özköse. The nature of Sufism] (Graphic publishing house, Ankara, 2012).
9 İbnü’l-Arabî. Fusûsu’l-Hikem /Tercüme ve Şerhini haz. Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın(İstanbul, 1987).
10 Yassavi Khodzha Akhmed. Divani Khikmet (Kniga mudrosti) [Yassavi Khodzha Akhmed. Divani Khikmet (Book of wisdom)] Perevod na kazakhskii yazyk i podgotovka k izdanii: M.Zharmukhameduly, S.Dautuly, M.Shafigi [Translation into Kazakh language and preparation for publication: M.Zharmukhameduly, S.Dautula, M.Shafigi] «Murattas», (Almaty: 1993).
Авторлар туралы мәлімет:
Қаратышқанова Қ.Р. – философия ғылымдарының кандидаты, дінтану кафедрасының доценті, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, Б.Саттарханов даңғылы, №29, ректорат ғимараты, 161200, Түркістан, Қазақстан.
Атымтаева Н.С. – дінтану кафедрасының магистранты, Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, Б.Саттарханов даңғылы, №29, ректорат ғимараты, Түркістан, Қазақстан.
Karatyshkanova K.R.– candidate of Philosophy, Associate Professor of the Department of Religious Studies, Khoja Ahmet Yassawi Kazakh-Turkish International University, B.Sattarkhanov Avenue, No.29, the corps of the administration, 161200, Turkestan, Kazakhstan.
Atymtaeva N.S. – graduate student of the Department of Religious Studies, Khoja Ahmet Yassawi Kazakh-Turkish International University, B.Sattarkhanov Avenue, No.29, the corps of the administration, Turkestan, Kazakhstan.
