The place of legal culture in the development of statehood of the Republic of Kazahstan

(1)

ISSN (Print) 2616-6844 ISSN (Online) 2663-1318

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің

ХАБАРШЫСЫ ВЕСТНИК

Евразийского национального

университета имени Л.Н. Гумилева

BULLETIN of L.N. Gumilyov

Eurasian National University

ҚҰҚЫҚ сериясы LAW Series Серия ПРАВО

№ 1(130)/2020

1995 жылдан бастап шығады Founded in 1995

Издается с 1995 года

Жылына 4 рет шығады Published 4 times a year Выходит 4 раза в год

Нұр-Сұлтан, 2020

Nur-Sultan, 2020

Нур-Султан, 2020

(2)

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. ФИЛОЛОГИЯ сериясы - BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. PHILOLOGY Series

Бас редакторы

Ибрагимов Ж. И. Заң ғылымдарының докторы, профессор

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

Бас редактордың орынбасары Абдрасулов Е. Б. з.ғ.д., профессор,

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Бас редактордың орынбасары Аничкин Е. С. з.ғ.д., доцент, Алтай мемлекеттік университеті, Барнаул, Ресей

Редакция алқасы

Абайдельдинов Е.М. з.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Абдилов Қ.С. PhD, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Ақпанов А.Н. з.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Амандыкова С.К. з.ғ.д., проф., Астана халықаралық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

Бабкина Е.В. з.ғ.к., доцент, Беларусь мемлекеттік университеті, Минск, Беларусь

Баймаханов М.Т. з.ғ.д., проф., академик, «КАЗГЮУ университеті» АҚ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

Балтабаев К.Ж. з.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Бурибаев Е.А. з.ғ.д., проф., Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Алматы, Қазақстан Бусурманов Ж.Д. з.ғ.д., проф., ҚР Жоғарғы Сот төрелігі Академиясы, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

Винниченко О.Ю. з.ғ.д., проф., Тюмень мемлекеттік университеті, Тюмень, Ресей

Исполинов А.С. з.ғ.д., проф., М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті, Мәскеу, Ресей Кала Н.С. PhD, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Коняхин В.П. з.ғ.д., проф., Кубан мемлекеттік университеті, Краснодар, Ресей

Коробеев А.И. з.ғ.д., проф., Қиыршығыс федералды университеті, Владивосток, Ресей

Мукашева А.А. з.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Нургалиева Е.Н. з.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Сарсенова С.Н. з.ғ.к, доцент, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Тлепина Ш.В. з.ғ.д., проф., Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Томас Давулис з.ғ.д., проф. Гедиминас атындағы Вильнюс университеті, Вильнюс, Литва

Рейн Мюллерсон з.ғ.д., проф., Таллин университеті, Таллин, Эстония

Трунк А. з.ғ.д., проф., Кристиан Альбрехт атындағы, Киль университеті, Киль, Германия Турлуковский Я. з.ғ.д., проф., Варшава университеті, Варшава, Польша

Жауапты редактор, компьютерде беттеген: Қ.Ж. Жұмабекова

Редакцияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Қ.Сәтбаев к-сі, 2, 402 б.

Тел.: +7(7172) 709-500 (ішкі 31-457) E-mail: vest_law@enu.kz

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы. Құқық сериясы Меншіктенуші: ҚР БжҒМ «Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» ШЖҚ РМК

27.03.18 ж. № 16992-Ж-тіркеу куәлігімен Қазақстан Республикасының Ақпарат және коммуникациялар министрлігімен тіркелген.

Мерзімділігі: жылына 4 рет.Тиражы: 20 дана Басуға 28.03.2020 ж. қол қойылды

Типографияның мекенжайы: 010008, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ., Қажымұқан к-сі,13/1, тел.: +7(7172)709-500 (ішкі 31-457)

© Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

(3)

Editor-in-Chief

Ibragimov Zh.I. Doctor of Juridical Sciences, Professor L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan Deputy Editor-in-Chief Abdrassulov E.B.,Doctor of Juridical Sciences, Prof.,

L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Deputy Editor-in-Chief Anichkin E.S. Doctor of Juridical Sciences, Assoc.Prof., Altai State University (Russia) Editorial board

Abaydeldinov E.M. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Abdilov K.S. PhD, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Akhpanov А.Н. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Amandykova S.K. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Babkina E.V. Сan. of Juridical Sciences, Assoc.Prof., Belarusian State University, Minsk, Belarus

Baymakhanov M.T. Doctor of Juridical Sciences, Prof., Academician, KAZGUU University, Nur-Sultan, Kazakhstan Baltabayev K.Zh. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan,

Kazakhstan

Buribaev E.A. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Busurmanov Zh.D. Doctor of Juridical Sciences, Prof., Academy of Justice under the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan, Kazakhstan

Vinnichenko O.Yu. Doctor of Juridical Sciences, Prof., University of Tyumen, Tyumen, Russia

Ispolinov A.S. Doctor of Juridical Sciences, Prof., Lomonosov Moscow State University, Moscow, Russia Kala N.S. PhD, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Konyakhin V.P. Doctor of Juridical Sciences, Prof., Kuban State University, Russia, Krasnodar, Russia Korobeyev A.I. Doctor of Juridical Sciences, Prof., Far Eastern Federal University, Vladivostok, Russia Mukasheva A.A. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan,

Kazakhstan

Nurgaliyeva E.N. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Sarsenova S.N. Сan. of Juridical Sciences, Assoc.Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Tlepina Sh.V. Doctor of Juridical Sciences, Prof., L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

Tomas Davulis Doctor of Juridical Sciences, Prof., Vilnius University, Vilnius, Lithuania Rain Mullerson Doctor of Juridical Sciences, Prof., Tallinn University, Tallinn, Estonia Trunk A. Doctor of Juridical Sciences, Prof., Keele University, Keel, Germany Turlukovsky Ya. Doctor of Juridical Sciences, Prof., Warsaw University, Warsaw, Poland

Responsible secretary, computer layout: K.Zh. Zhumabekova Editorial address: 2, К.Satpayev str., of.402, Nur-Sultan, Kazakhstan, 010008

Теl.: +7(7172) 709-500 (ext. 31-457) E-mail: vest_law@enu.kz Bulletin of the L.N.Gumilyov Eurasian National University. Law Series

Owner: Republican State Enterprise in the capacity of economic conduct «L.N.Gumilyov Eurasian National University» Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan

Registered by Ministry of information and communication of Republic of Kazakhstan.

Registration certificate No. 16992-Ж from 27.03.2018 Periodicity: 4 times a year Circulation: 20 copies Signed for print on 28.03.2020

Address of printing house: 13/1 Kazhymukan str., Nur-Sultan, Kazakhstan 010008; tel.: +7(7172) 709-500 (ext.31-457)

© L.N. Gumilyov Eurasian National University

(4)

Главный редактор

Ибрагимов Ж. И. доктор юридических наук, профессор,

Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан Зам. главного редактора Абдрасулов Е. Б. д.юр.н., проф.,

Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан Зам. главного редактора Аничкин Е. С. д.юр.н., доцент, ФГБОУ ВО «Алтайский государственный

университет», Барнаул, Россия

Редакционная коллегия Абайдельдинов

Е.М. д.юр.н., проф., Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан Казахстан

Абдилов К.С. PhD, Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан Ахпанов А.Н. д.юр.н., проф., Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан,

Казахстан

Амандыкова С.К. д.юр.н., проф., Международный университет Астана, Нур-Султан, Казахстан Бабкина Е.В. к.юр.н., доцент, Белорусский государственный университет, Минск, Беларусь Баймаханов М.Т. д.юр.н., проф., академик, АО «Университет КАЗГЮУ», Нур-Султан, Казахстан

Балтабаев К.Ж. д.юр.н., проф., Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан

Бурибаев Е.А. д.юр.н., проф., КазНПУ им. Абая, Алматы, Казахстан

Бусурманов Ж.Д. д.юр.н., проф., Академия правосудия при Верховном Суде РК, Нур-Султан, Казахстан Винниченко О.Ю. д.юр.н., проф, ФГАОУ ВО «Тюменский государственный университет», Тюмень, Россия Исполинов А.С. д.юр.н., проф., МГУ им. М.В. Ломоносова, Москва, Россия

Кала Н.С. PhD, Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан Коняхин В.П. д.юр.н., проф., ФГБОУ ВО «Кубанский государственный университет, Краснодар, Россия Коробеев А.И. д.юр.н., проф., Дальневосточный федеральный университет, Владивосток, Россия

Мукашева А.А. д.юр.н., проф., Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан

Нургалиева Е.Н. д.юр.н., проф., Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан

Сарсенова С.Н. к.юр.н., доцент, Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан

Тлепина Ш.В. д.юр.н., проф., Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан

Томас Давулис д.юр.н., проф., Вильнюсский университет имени Гедиминаса, Вильнюс, Литва Рейн Мюллерсон д.юр.н., проф., Таллиннский университет, Таллин, Эстония

Трунк А. д.юр.н., проф., Кильский университет им. Кристиана Альбрехта, Киль, Германия Турлуковский Я. д.юр.н., проф., Варшавский Университет, Варшава, Польша

Ответственный редактор, компьютерная верстка: К.Ж. Жумабекова Адрес редакции: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. К.Сатпаева, 2, каб. 402

Тел.: +7(7172) 709-500 (вн. 31-457) E-mail: vest_law@enu.kz

Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н.Гумилева. Серия: Право Собственник: РГП на ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева» МОН РК

Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций Республики Казахстан. Регистрационное свидетельство

№ 16992-Ж от 27.03.18 г.

Периодичность: 4 раза в год. Тираж: 20 экземпляров Подписано в печать 28.03.2020

Адрес типографии: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Кажымукана, 13/1, тел.: +7 (7172) 709-500 (вн.31-457)

© Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева

(5)

Мазмұны

Мемлекет және құқық теориясы, конституциялық құқық Капсалямов К.Ж.,Капсалямова С.С., Османова Д.Б. Салық қызметін жетілдіру әдістерінің бірі ретінде жалпыға бірдей декларацияны құқықтық реттеудің кейбір аспек- тілері

8

Максименко Е.В., Абдилов К.С., Наурызбаев О.Е. Іске асырудың кейбір аспектілерін функционалдық талдау Қазақстан Республикасының 2010-2020 жылдарға арналған құқықтық саясатының тұжырымдамасы

16

Оспанова А.Н., Ибрагимов Ж.И. Қазақстан Республикасы мемлекеттілігінің дамуын-

дағы құқықтық мәдениетінің орны 22

Қылмыстық және қылмыстық-процессуалдық құқық

Қуaнaлиeвa Г.A., Мaхaмбeтсaлиeв Д.Б., Калкаева Н.Б.«Қылмыс», «қылмыстық теріс қылық» және «әкімшілік құқық бұзушылық»: ұқсастығы мен айырмашылықтары 29 Мергембаева Н.Б. Террористік актілерді тергеу барысында арнайы білімді қолдану 42 Сейтжанова Н.К. Шетелдердің қылмыстық заңнамасында бағалау санаттарын

қолданудың негізгі үрдістері ⁴⁸

Сембекова Б.Р. Террористік бағыттағы қылмыстық құқықбұзушылықтарды

криминологиялық талдауы 64

Сунцов А.П., Төлегенқызы А. Ресей және Қазақстан Республикасында сыбайлас жемқор- лыққа қарсы күрестің әлеуметтік-құқықтық институтын қалыптастыру 72

Азаматтық, Еңбек құқық

Алимханова С.К. ЕАЭО елдерінің еңбек заңнамасын үйлестіру 78 Балабиев Қ.Р. Республикасы сот жүйесін дамыту бойынша әлемдік медиация тәжіри-

бесін қолдану 84

Мукашева А.А., Сабиров К.К., Қалтаева А.Т. Жылжымайтын мүлікті адал иеленушінің

құқықтарын қорғау тәсілі ретінде виндикацияны шектеу 93

Нұрмағамбетов Ә.А. Кәсіпкерлердің субъективті азаматтық құқықтарды жүзеге асыру

шектері туралы 100

(6)

Contents

The theory of the state and the law, the constitutional law

Kapsalyamov K.Zh.,Kapsalyamova S.S., Osmanova D.B. Some aspects of the legal regulation of universal declaration as one of the methods for improving tax activity 8 Maksimenko E.V., Abdilov K.S., Nauryzbaev O.E. Functional analysis of some aspects of implementation The concept of the legal policy of the Republic of Kazakhstan for 2010-2020. 16 Ospanova A.N., Ibragimov G.I. The place of legal culture in the development of statehood

of the Republic of Kazahstan ²²

Criminal and criminal procedural law

Kuanaliyeva G.A., Muratkhanova M.B., Makhambetsaliyev D.B., Kalkayeva N.B. «Crime»,

«criminal misconduct» and «administrative offense» : similarity and differences 29 Mergembaeva N.B. Use of special knowledge in the investigation of terrorist acts 42 Seitzhanova N.K. The main trends in the use of evaluation categories in the criminal legislation

of foreign countries 48

Sembekova B.R. Criminological analysis of criminal offences of a terrorist orientation 64 Suncov А.P., Тolegenqyzy А. Establishment of the social and legal institution of the fight against corruption in Russia and the Republic of Kazakhstan 72

Civil, Labor law

Alimkhanova S.K. Harmonization of labor legislation of the EAEU countries 78 Balabiyev K.R. The World Experience in Mediation and its Application at the Development of

the Judicial System of the Republic of Kazakhstan 84

Mukasheva A.A., Sabirov K.K., Kaltayeva A.T. Restriction of vindication as a way of protecting

the rights of a bona fide purchaser of real estate 93

Nurmagambetov A.A. On the limits of the exercise of subjective civil rights by entrepreneurs 100

(7)

Содержание

Теория государства и права, конституционное право

Капсалямов К.Ж., Капсалямова С.С., Османова Д.Б. Некоторые аспекты правового ре- гулирования всеобщего декларирования как одного из методов совершенствования нало- говой деятельности

8

Максименко Е.В., Абдилов К.С., Наурызбаев О.Е. Функциональный анализ некоторых аспектов реализации Концепции правовой политики Республики Казахстан на 2010-2020 гг.

16

Оспанова А.Н., Ибрагимов Ж.И. Место правовой культуры в развитии государствен-

ности Республики Казахстан 22

Уголовное и уголовно-процессуальное право

Куaнaлиeвa Г.A., Мaхaмбeтсaлиeв Д.Б., Калкаева Н.Б. «Преступление», «уголовный проступок» и «административное правонарушение»: схожесть и различия 29 Мергембаева Н.Б. Применение специальных знаний при расследовании террористиче-

ского акта 42

Сейтжанова Н.К. Основные тенденции использования оценочных категорий в уголов-

ном законодательстве зарубежных стран 48

Сембекова Б.Р. Криминологический анализ уголовных правонарушений террористиче-

ской направленности 64

Сунцов А.П., Толегенкызы А. Становление социально-правового института противодей-

ствия коррупции в России и в Казахстане 72

Гражданское, Трудовое право

Алимханова С.К. Гармонизация трудового законодательства стран ЕАЭС 78 Балабиев К.Р. Мировой опыт медиации и его применение в развитии судебной системы

Республики Казахстан 84

Мукашева А.А., Сабиров К.К., Калтаева А.Т. Ограничение виндикации как способ за- щиты прав добросовестного приобретателя недвижимого имущества 93 Нурмагамбетов А.А. О пределах осуществления предпринимателями субъективных

гражданских прав 100

(8)

22 Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. Құқық сериясы

ISSN: 2616-6844

№ 1(130)/2020

ХҒТАР 10.07.01

А.Н. Оспанова, Ж.И. Ибрагимов

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан (E-mail: oan11@bk.ru, zhamaladen@mail.ru)

Қазақстан Республикасы мемлекеттілігінің дамуындағы құқықтық мәдениетінің орны

Аңдатпа. Мақала шеңберінде құқықтық мәдениеттің заңдық практика барысындағы маңыз- дылығына талдау жасалған. Құқық қолдану және құқық шығармашылық қызметі, осы процестерде қуатты өзін-өзі ұйымдастыру бастауларымен қатар, осы қоғамда бар құқықтық нормалар мен құн- дылықтар шеңберінде заң қызметінің белгілі бір ережелері басым орын алатын жағдайларда тиімді бола түсетіндігі аталып кеткен.

Сонымен қатар, еліміздегі Ата заңға енгізілген толықтырулар мен өзгеістерден негізін алатын құқықтық реформалардың аясындағы қоғамдағы құқықтық мәдениеттің дамуына талдау жасалады.

Мақала авторлары құқықтық мәдениет пен құқықтық санаға қатысты еңбектерді зерделей отырып, бұл ұғымдардың құқықтық мемлекетті одан әрі жетілдіруде өте маңызды рөл атқаратындығына ерекше назар аударады. Бұл мақаладағы айтылған мәселелер болашақтағы ғылыми зерттеулерге үлкен ой салады. Өйткені ғылыми мақалада кейбір институттардың мән-мағынасына жаңа тұжы- рымдамалық тұрғыда баға беріледі.

Түйін сөздер: Ата заң, құқық, ұлттық заңнама, құқықтық мәдениет, азаматтық қоғам, құқықтық сана, құқықтық мемлекет, норма, бап.

DOI: https://doi.org/10.32523/2616-6844-2020-130-1-22-28 Қазіргі заманда Қазақ елінің әлемдік шеңберде беделін көтеруде қоғам мүшелерінің құқықтық санасын жоғары деңгейде дамыту заң ғылымдарының саласында өзекті мәселе болып отыр. Біздің ойымызша, лауазымды тұлғалардың кәсіби құқықтық санасын одан әрі жетілдіру мемлекеттік идеологияның ең негізгі басымдықтары болуы тиіс.

Қанша дәрежеде цифрлы технология арқылы жетістіктерге қол жеткіземіз десек те, заңның сақталуы, оның нормаларын бұлжытпай орындау үшін құқықтық сананың өте те- рең де, мағыналы болуы өте керек.

Бұл еңбекті жазу барысында қоғамдағы құқықтық мәдениеттің деңгейі, азаматтар- дың құқықтық санасын жетілдірудегі көптеген еңбектерге талдау жасай отырып, зертте- ушілердің құнды пікірлерін қарастырып, арттыру жолдары мен тәсілдерін негіздеу болып саналады.

Мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттер қойылған:

Қазақ Елінің тәуелсіздігін жаңғыртудан бері қалыптасқан құқықтық мәдениетке тал- дау жасау және құқықтық сананың деңгейінің азаматтық қоғамның дамуына ықпал етуіне қатысты мәселлерді жан-жақты зерделеу.

Мемлекеттік билікті жүргізудегі лауазымды адамдардың кәсіби құқықтық мәдениетін жүйелі түрде талдап, қоғамның құқықтық дамуындағы азаматтардың да құқықтық санасы- на көп бағытардың байланысты екендігіне көз жеткізу.

Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бері посткеңестік кеңістік елдері ара- сында экономикалық, саяси және әлеуметтік жаңғыртуды сәтті жүргізуші ел ретінде үлгісі- не айналды деп айтсақ артық болмас. Орасан зор табиғи байлыққа, халықының зияткерлік әлеуетіне және дамып келе жатқан саяси белсенділіктеріне ие бола отырып, Қазақстан таяу болашақта әлемнің ең дамыған отыз елінің қатарына кіру жолымен дұрыс жылжуда.

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы

Н.Ә. Назарбаевтың жолдауында «Әлемнің дамыған 30 елінің қатарына ену кезінде

(9)

ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия Право

BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. Law Series

№ 1(130)/2020

23

бізге адал бәсекелестік, әділдік, заңның үстемдігі және жоғары құқықтық мәдениет атмос- ферасы қажет» деген ойы айқын көрсетілген еді [1].

Құқықтық мемлекетті құру барысында неғұрлым маңызды міндеттердің қатарында тиісті құқықтық сананы қалыптастыру мәселесі де орын алады. Құқықтық мемлекеттің маңызды белгісі, оны құрудың міндетті талабы қоғамның жоғарғы деңгейдегі құқықтық мәдениеті, әсіресе, мемлекттік қызметшілер мен басқа да лауазымды тұлғалардың кәсіби құқықтық мәдениетінің жоғары деңгейі болып табылады.

Мемлекет дамуының құқықтық тәжірибесінде құқықты түсінбеу,оны құрметтемеу, соның салдарынан болатын қоғамдағы келіспеушіліктерді, дауларды жиі кездестіреміз.

Әрине құқықты білмеген, оны біле тұра орындамаған азаматтардың әрекетінен құқықты қолдану тәжірибесінде қайшылықтар туындайды. Мемлекетімізде бұл салада көптеген іс-шаралар атқарылып жатыр. Мемлекеттік қызметке орналасудың алғашқы қа- дамдарының бірі тиісті саладағы заңнаманы жақсы білу, игеру болып табылады.

Кейбір азаматтар құқықтық сана мен құқықтық мәдениеттің мағынасын түсіндіру ту- ралы сөз қозғалған кезде, басым көпшілігі адам құқықтарын қорғаумен байланыстырады.

Дегенмен, құқықтық мәдениеттің төмендігінің әсері кеңірек.

Құқықтық нигилизм сыбайлас жемқорлықты да туындатады, соның салдарынан көлеңкелі экономика пайда болады және тағысын тағы. Осының бәрі мемлекеттің тұрақты, дұрыс қызмет етуіне кедергі жасайды. Онымен қоймай, адамдардың заң мен құқықтарын білмеу салдарынан жалпы мемлекеттің болашағы өзгеріп жатады, себебі, бұл сауатсыздық жеке ықпалды топтардың өздерінің саяси ойындарының мақсатына жетуде мыңдаған ха- лықты қолдануына септігін тигізеді, қарулы қақтығыстар мен басқа да қайғылы жағдай- ларға әкеліп соқтырады.

Қазақстанда құқықтық сауаттылық мәселесіне көп көңіл бөлінген. Мемлекет басшы- сы Қасым-Жомарт Тоқаев мемлекеттегі құқықтық тәртіп пен заңдылықты нығайтудың аса маңыздылығын әрдайым айтуда. Сонымен қатар, ұлттық заңнаманы түсіндіру мен азамат- тардың құқықтық сауаттылығын арттыру жолында белсенді жұмыстар атқарудың қажет- тілігін атап көрсетуде.

Қазақстанда құқықтық мәдениет мен сауаттылық мәселелері сайлау, реформалар өт- кізу кезеңдерінде және басқа да мемлекет үшін маңызды процестерде шиеленісе түсетін- дігі бәрімізге белгілі. Осы уақытта наразылық топтар, саяси және қоғамдық бірлестіктер қалыптасып, митинг, наразылық акцияларын ұйымдастырып жатады.

Митинг демократиялық мемлекет үшін азаматтардың өз ойларын жеткізу процесі бо- лып табылатын қалыпты жағдай. Дегенмен, Конституция мен ұлттық заңнамалармен қара- стырылған өзінің белгілі тәртіптері болатындығын, және де ол нормативтік актілер әлемдік стандарттарға сай болуы үшін уақыт өте келе өзгеріске ұшырайтындығы тағы бар.

2019 жылғы 2 қыркүйекте мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауында «Конституцияға сәйкес азаматтарымыздың өз ойын еркін айтуға құқығы бар. Егер бейбіт акциялар заңның шеңберінен шықпайтын және азаматтарымы- здың тыныштығын бұзбайтын болса, бұған түсіністікпен қарап, жиындарды өткізу үшін арнайы орын бөлу қажет. Мұндай орындар қаланың шетінде болмауы тиіс» деп атап өткен [2]. Осы тұста құқықтық сауаттылығының мәселелері қозғалған. Заңды білу және басқа адамдардың құқықтарына құрметпен қарай білген жағдайда ғана, осы бейбіт митинг қаты- сушылары оны өткізуде адам өміріне қатер төндіретін, тәртіп бұзушылық пен өзге де заңға қайшы іс-әрекеттердің жасауына жол бермейді.

Сонымен қатар, құқықтық білімсіздік көптеген азаматтардың мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдау бағдарламаларынан тыс қалып жатуы, алаяқтардың құрбандары болуы сынды басқа да келеңсіз жағдайларға әкеліп соғады.

(10)

ISSN: 2616-6844

№ 1(130)/2020

Қоғамдағы адамдардың тәрбиесіне үлкен мән беру, жалпы имандылық, адамгершілік бүгінгі таңдағы құқықтық мәдениеттің құрамдас бөлігі болуы тиіс. Ал заңдарды терең ұғы- ну, оны түсіне білу, оның баптарын бұлжытпай орындау қоғам мүшелерінің өмірінің маңы- зды құрамдас бөлігі ретінде ұғынудың төмендеуі жиі кездеседі.

Қарапайым азаматтардың құқықтық санасының тереңдігі қоғамның тыныштығы мен тұрақтылығына әкелетін болса, лауазымды адамдардың құқықтық мәдениетінің дәрежесі нақты бір саладағы міндеттерді заңды түрде сапалы, әрі жүйелі орындауға әкеледі. Мем- лекеттің дамуының көрсеткіші, әлемдік бағалау агенттіктерінің қорытындысы тиімді билік шешімдері, әділ сот үкімдеріне сәйкес беріледі.

Сондықтан қоғамдағы тәртіптің, құқықтың сақталуы және орындалуы көбінесе мем- лекеттік қызметшілердің жүйелі жұмыстарына байланысты. Бүгінгі таңдағы әлемдік дең- гейде таралып отырған індетке одан әрі жол бермеуде мемлекеттік билік органдарының тиянақты жұмысы және заң шеңберінде атқарылатын көп факторлар байланысты.

Осыны негізге алған қоғамның мүшелері де өздерінің құқықтық мәдениетін көтеріп, мемлекетте белгіленген тәртіптің ережелерін бұлжытпай орындауға міндетті. Бүгінгі күн- дегі Қазақ елінің азаматтарының құқықтық мәдениетін заңның нормаларын, мемлекеттік билік бекіткен тәртіптің баптарын толық түсініп, оны өмірінде жүзеге асыруынан байқай аламыз.

Әлемнің көптеген елдерінің тәжірибесі бұл індеттің заңды орындамай, құқықтық тәртіпті сақтамағаннан таралғанын көрсетті. Құқықтық мәдениет азаматтардың құқық нормаларын түсініп, оған деген оң көзқарасынан толыққанды дамып жетіледі. Сондықтан осындай сын сағатта қарапайым тұрғындардың құқықтық мәдениетінің жоғары болуы көп- теген нәтижелерге әкеледі.

Жалпы әлем мемлекеттері дамуында халықаралық тәжірибеде темірдей құқықтық тәртіп болған елдердің жетістіктерге жеткенін байқауға болады. Құқықтық сана мен құқықтық мәдениеттің толыққанды болуы, қоғам өмірінің сапасын арттырады. Бұл ұғымдарды терең сіңірген тұрғындар мемлекетте қабылданып отырған мемлекеттік шешім- дерге, ұлттық заңнамамызға да құрметпен қарайтын болады.

Қоғамдағы құқықтық жаңғыртуларға үлкен ықпал ететін бұл ұғымдар әрбір азамат- тың мемлекет дамуына қосқан үлесінен де байқалады. Бүгінгі таңда елге адал қызмет ету, елді сүю мәселелері тек патриоттық шеңберде қарастырылады. Ал негізінде халыққа қыз- мет ету, Отанды сүю идеологиялық тұрғыда қолға алынып, жүйелі зерделеніп азаматтарға бұлжымас қағида ретінде қайта ұсыналатын болса, көптеген мәселелердің шешімі өз жо- лын шұғыл табатын еді.

Қоғамдағы құқықтық мәдениеттің деңгейін атқарушы мемлекеттік билік тарапынан қабылданған оң шешімдерден, заң шығарушылардың қабылдаған халыққа тиімді заңда- рынан, сот билігінің заңды және әділетті үкімдерінен де жинақтауға болады. Осы қағи- даттарды негізге алған лауазымды адамдар халыққа адал қызмет ететін болса, қарапайым тұрғындардың да құқықтық мәдениеті одан әрі тереңдеп, жетіле түсетін еді. Мемлекеттік қызметшілердің кәсіби құқықтық мәдениетінің жетілдірудің тиімділігі туралы ғалымдар мынадай пікір білдіреді: «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мәртебесі негізінен реттеледі және мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мә- дениетін көтеру үшін негіз болуы мүмкін. Құқықтық мәдениетсіз заманауи мемлекеттің мұраттары іске асырылмайды. Мұндай жағдайда мемлекеттік қызметшінің құқықтық мә- дениетінің рөлі күрт артады. Әлеуметтік қызметтерді бөлу жүйесіндегі ұйымдастырушы және қатысушы мемлекеттік қызметші, сондай-ақ, өкілеттіліктерді бөлудің механизмі ха- лықтың бақылауында. Бұл бақылаудың нысандары мен әдістері даму мен жақсартуға жа- тады. Тренд айқын: азаматтар арасында жоғары құқықтық мәдениетті қалыптсатырмай халықтың кеңінен қатысуынсыз, әлеуметтік мемлекеттік міндеттердін шешу мүмкін емес.

Қазақстан Республикасы мемлекеттігінің дамуындағы құқықтық мәдениетінің орны

(11)

№ 1(130)/2020

25

Қазіргі заманғы әлеуметтік және құқықтық мемлекеттің қалыптасуы мемлекеттік аппарат пен мемлекеттік қызметтің тұжырымыдамаларын түбегейлі қайта қарауға әкеледі» [3,143].

Құқықтық мәдениетті жетілдіру арқылы біз барлық деңгейде адам тәрбиесімен ұшта- стыра отырып, мәселені одан әрі тереңдетуіміз қажет. Қазақ елін әлемге танытар тұлғалар дана, қазақтың төбе биі Абай Құнанбайұлы адам болудың шарты «бес нәрсеге асық болуға және бес нәрседен қашық болуға» шақырған үндеуін де бүгінгі заманның құқықтық мәде- ниетінің ажырамас құрамдас бөлігі ретінде қабылдауымыз қажет.

Кез келген құндылық адам бойына жас кезінде берілген тәрбиемен сіңіріледі. Ресей империялық әкімшілігінің өз кезеңіндегі ешкімге керексіз жарғылары, нұсқаулары туралы қазақтың жарық жұлдызы Шоқан Уәлиханов та айтқан болатын. Қанына, жанына сіңген құндылықтар, тәрбиемен қосарланып берілген тәртіп ережелері болмаса, кейбір қоғам мү- шелерінің орындамауға талпынатынын өмір мысалдары айқын көрсетіп отыр.

Әлемге аты мәшһүр шығыс данасы Әбу Насыр Әл-Фараби өз заманында тәрбиесіз берілген білімнің адам баласының қас жауы екендігін бүгінгі заман толық көрсетіп отыр.

Тәрбиесіз алынған құқықтық білімді кейбір адамдардың өзінің жеке мүддесіне пайдала- нып, заң алдында жауапқа тартылатындығын құқық қолдану тәжірибесі жиі айқындайды.

Бұл қағидат мемлекетке, құқық қорғау органдарына қызмет етушілер алдында басты құндылық болуы керек. Өйткені ұлттық тәрбие көрген, иманжүзді, адами құндылықтарды терең сіңірген азамат қана халқына адал қызмет ете алады. Осы азаматтардың құқықтық санасы терең, ал құқықтық мәдениетінің деңгейі жоғары болады. Ол өз кезегінде мемлекет- тегі құқықтың үстемдігіне, заңның бұлжымай орындалуына әкеледі.

Құқықты мәдениетті одан әрі тереңдеп талдауда және жетілдіруде азаматтарға үлгі болатын мемлкеттік қызметшілердің кәсіби құқықтық мәдениетінің рөлі жоғары. Өйткені мемлекеттегі қабылданған әрбір шешімнің әзірленуіне үлесін қосатын олардың құқықтық санасымен көп факторлар тығыз байланысты.

Мемлекеттің құқықтық дамуының сапасын артырудағы мемлекеттік қызметкер- лермен байланысты құқықтық мәдениет туралы зерттеушілер былай деп атап көрсетеді:

«Қазіргі заманғы жаһандық даму, дүние жүзіндегі қарқынды реформалар халыққа көр- сетілетін мемлекеттік қызметтің жоғары деңгейде болуын қажет етеді. Ал ол кезегінде мемлекеттік қызметкерлердің кәсіби құқықтық мәдениетін қалыптастыру және бекітудің жаңа талаптарына сәйкес мәселелерге назар аудартады. Әлемдік рейтинг көрсеткіштері қоғамдағы көрсетілетін мемлекеттік қызметтің сапасымен, деңгейімен бағаланады. Біздің елімізде осы жылдың көлемінде үш үлкен жаңғыру процесі жүргізілді. Ол отыз озық елдік қатарына кіруге бағытталған экономикалық жаңғыру, 2017 жылғы 10 наурыздағы консти- туциялық реформа, 2017 жылғы 12 сәуірдегі рухани жаңғыру басымдықтары. 2015 жылғы 23 қарашада қабылданған «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет туралы»

заңда бекітілген жаңа принциптер мен құқықтық мемлекеттің идеялары, мемлекеттік қыз- меткерлердің негізгі қызметтерінің негізгі көрсеткіштеріне жауап беретін кәсіби құқықтық мәдениеттің қалыптасуын талап етеді. Жаһандық технологиялық үрдістер, цифрлық техно- логияның қарыштап дамуы мемлекеттік қызметкерлердің кәсіби құқықтық мәдениетінінің одан әрі жетілдіріліп шапшаң дамып, жаңа заманғы тәсілдерді мемлкеттік және қоғамдық құрылымдардың күнделікті қызметіне пайдалу қажеттігін туғызады»[4, 36].

Біз көтерген мәселелердегі құқықтық мәдениет пен құқықтық сананың одан әрі жетіл- дірілуі азаматтардың барлығын таза, ашық қоғамда жұмыс істеуге шақырады. Ол әрине заңның үстемдігін мойындап, барлық ережелерді толық игеріп, мемлекетке адал қызмет ету. Бұл мемлекеттік деңгейдегі тұжырымдама туралы Қазақстан Республикасының Пре- зиденті Қасым-Жомарт Тоқаев былай деп атап көрсетті: «Ашық және әділ жұмыс істейміз.

Біз үшін ең маңызды міндет-заңға сай адал қызмет ету. Біздің бір ғана Отанымыз бар! Тағ- дырымыз -бір! Біз халқымыздың жарқын болашағы үшін бәріміз бірге еңбек етеміз!» [5, 1].

(12)

ISSN: 2616-6844

№ 1(130)/2020

Заң ғылымындағы әлі де терең зерттелуді қажет ететін күрделі мәселелер баршамы- зға, әсіресе құқықтық мемлекеттің дамуына сәйкес қойылатын талаптардың негізгі басым- дықтары біз көтеріп отырған өзекті ұғымдардың мағынасынан құралады деген ойдамыз.

Әдебиеттер тізімі

1 Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана.

«Казахстанский путь – 2050: Единая цель, единые интересы, единое будущее» от 17 ян- варя 2014 г. - [Электрон.ресурс]. - URL: https://www.akorda.kz/kz/addresses/addresses_of_

president/kazakstan-respublikasynyn-prezidenti-nenazarbaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy- 2014-zhylgy-17-kantar (Дата обращения: 11.04.2020)

2 Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы 2 қы- ркүйек 2019 - [Электрон.ресурс]. - URL: (https://www.akorda.kz/kz/addresses/addresses_of_

president/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy) (Дата обращения: 11.04.2020)

3 Ибрагимов Ж.И. Қазіргі заманғы мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мәдени- етін жетілдіру// «Құқық жүйесі мен замануи мемлекет: мәселелері, даму үрдістері және келешегі»атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарының жинағы.

Нұр-Сұлтан., - 2019. - 672 б.

4 Ибрагимов Ж.И. Мемлекеттік қызметшілердің кәсіби құқықтық мәдениетін жетіл- дірудің мәселелері// Л.Н.Гумилев атынджағы Еуразия ұлттық университетінің жаршысы.

Құқық сериясы. Нұр-Сұлтан., - 2019. - №1(126). - 189 б.

5 Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан Републикасының сайланған Президенті қызметіне ресми кірісу рәсіміндегі сөйлеген сөзі. 12 маусым 2019 [Электрон.ре- сурс]. - URL: (https://www.akorda.kz/kz/addresses/addresses_of_president/memleket-basshysy- kasym-zhomart-tokaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy) (Дата обращения: 13.04.2020)

Евразийский национальный университет имени Л.Н.Гумилева, Нур-Султан, Казахстан

Место правовой культуры в развитии государственности Республики Казахстан

Аннотация. В научной статье рассматриваются актуальные аспекты касательно совершен- ствования правовой культуры и правового сознания в Республике Казахстан. Проведен анализ значимости правовой культуры в ходе юридической практики. Эффективность преобразований в правовой сфере и в государстве в целом, а также процессов модернизации страны, отражена в пря- мой зависимости от уровня правовой культуры современного общества. Также уделено внимание проблемам становления и укрепления профессиональной правовой культуры государственных слу- жащих, непосредственно влияющих на уровень правосознания членов общества.

Ключевые слова: Конституция, право, национальное законодательство, правовая культура, гражданское общество, правовое сознание, правовое государство, норма, статья.

(13)

№ 1(130)/2020

27

A.N. Ospanova, G.I. Ibragimov

L.N.Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan

The place of legal culture in the development of statehood of the Republic of Kazahstan Abstract: The scientific article discusses relevant aspects of improving the legal culture and legal awareness in the Republic of Kazakhstan. The analysis of the importance of legal culture in the process of legal practice. The effectiveness of transformations in the legal sphere, as well as in the state as a whole, in the processes of modernization of the country is directly dependent on the level of legal culture of modern society. As well as the problems of the formation and strengthening of the professional legal culture of civil servants that directly affect the level of legal awareness of members of society.

Keywords: Constitution, law, national legislation, legal culture, civil society, legal consciousness, rule of law, rule, article.

References

1 Poslanie Prezidenta Respubliki Kazahstan N.A. Nazarbaeva narodu Kazahstana.

«Kazahstanskij put’ – 2050: Edinaja cel’, edinye interesy, edinoe budushhee» ot 17 janvarja 2014 g. [Message from the President of the Republic of Kazakhstan N.A. Nazarbayev to the people of Kazakhstan. «Kazakhstan’s Way - 2050: One Goal, Common Interests, Common Future»

dated January 17, 2014]. [Electron. resource]. Available at: https://www.akorda.kz/kz/addresses/

addresses_of_president/kazakstan-respublikasynyn-prezidenti-nenazarbaevtyn-kazakstan- halkyna-zholdauy-2014-zhylgy-17-kantar (Accessed:11.04.2020)

2 Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Qazaqstan halqyna Joldaýy 2 qyrkúıek 2019. [Address of the President Kassym-Zhomart Tokayev to the people of Kazakhstan September 2, 2019] [Electronic resource]. Available at: https://www.akorda.kz/en/addresses/addresses_

of_president/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy (Accessed:11.04.2020)

3 Ibragımov J.I. Qazіrgі zamanǵy memlekettіk qyzmetshіlerdіń quqyqtyq mádenıetіn jetіldіrý// «Quqyq júıesі men zamanýı memleket: máselelerі, damý úrdіsterі jáne keleshegі»atty halyqaralyq ǵylymı-tájіrıbelіk konferentsııa materıaldarynyń jınaǵy. Nur-Sultan., 2019. 672b.

[Ibragimov Zh.I. Improving the legal culture of modern civil servants

Proceedings of the international scientific-practical conference /The legal system and the modern state: problems, development trends and prospects, 2019. P. 672.]

4 Ibragımov J.I. Memlekettіk qyzmetshіlerdіń kásіbı quqyqtyq mádenıetіn jetіldіrýdіń máselelerі // L.N.Gýmılev atyndjaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetіnіń jarshysy.Quqyq serııasy. Nur- Sultan., .№1(126) 189 (2019). [Ibragimov Zh.I. Problems of improving the professional legal culture of civil servants [Bulletin of the LN Gumilyov Eurasian National University. Law series.

[Nur-Sultan]. .№1 (126), 189 (2019)].

5 Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Qazaqstan Repýblıkasynyń saılanǵan Prezıdentі qyzmetіne resmı kіrіsý rásіmіndegі sóılegen sózі. 12 maýsym 2019 [Speech by President Kassym-Zhomart Tokayev at the official inauguration of the President-elect of the Republic of Kazakhstan. June 12, 2019] [Electronic resource]. Available at https://www.akorda.kz/en/

addresses/addresses_of_president/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-kazakhstan- halkyna-zholdauy (Available at 13.04.2020)

(14)

ISSN: 2616-6844

№ 1(130)/2020

Авторлар туралы мәлімет:

Оспанова А.Н. – Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық универсиететі Заң факуль- тетінің докторанты, Сәтпаев көшесі, 2. Нұр-Сұлтан, Қазақстан.

Ибрагимов Ж.И. – з.ғ.д., профессор, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық универ- сиететі Заң факультетінің деканы, Сәтпаев көшесі, 2.Нұр-Сұлтан, Қазақстан.

Ospanova A.N. - PhD student, Faculty of Law, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Satapaev str. 2, Nur-Sultan, Kazakhstan.

Ibragimov J.I. - PhD of Law, Professor, Dean of the Law Faculty, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Satapaev str. 2, Nur-Sultan, Kazakhstan.